TRƯỜng đh luật tp. Hcm cộng hòa xã HỘi chủ nghĩa việt nam khoa luật hành chính độc lập Tự do Hạnh phúc

3.4.2 Về cơ sở xã hội :

Bài 5: CHỨC NĂNG NHÀ NƯỚC

1. Khái niệm chức năng nhà nước

1.1 Khái niệm chức năng nhà nước

- Chức năng nhà nước là những phương hướng, phương diện, mặt hoạt động chủ yếu của Nhà nước nhằm thực hiện các nhiệm vụ đặt ra trước Nhà nước.

- Khái niệm và phân loại nhiệm vụ của nhà nước

1.2 Tính khách quan và tính chủ quan của chức năng nhà nước

1.2.1 Tính khách quan của chức năng nhà nước: Chức năng nhà nước được hình thành một cách khách quan dưới tác động chủ đạo của nhiệm vụ nhà nước.

1.2.2 Chức năng nhà nước là phạm trù mang tính chủ quan: Chức năng nhà nước phản ánh hoạt động của nhà nước có tính độc lập tương đối trong mối quan hệ với cơ sở kinh tế xã hội.

1.3 Các mối quan hệ của chức năng nhà nước

1.3.1 Mối quan hệ giữa chức năng với nhiệm vụ của Nhà nước

- Nhiệm vụ của nhà nước là mục tiêu mà nhà nước cần đạt được, những vấn đề đặt ra mà nhà nước phải giải quyết.

- Nhiệm vụ chiến lược của nhà nước là cơ sở để xác định số lượng, nội dung, vị trí các chức năng và tác động lên hình thức, phương pháp thực hiện chức năng nhà nước.

- Chức năng nhà nước là phương diện thực hiện nhiệm vụ của nhà nước.

- Mối quan hệ giữa chức năng và bản chất nhà nước là mối quan hệ giữa hình thức và nội dung, trong đó chức năng thuộc phạm trù hình thức còn bản chất thuộc phạm trù nội dung.

- Nhiệm vụ và chức năng nhà nước được thực hiện chủ yếu bằng bộ máy nhà nước.

- Bộ máy nhà nước được xây dựng nhằm thực hiện chức năng của nhà nước.

2. Phân loại chức năng nhà nước

- Căn cứ vào cách thức thực hiện quyền lực nhà nước, ta có: Chức năng lập pháp, chức năng hành pháp và chức năng tư pháp.

- Căn cứ vào vị trí vai trò từng hoạt động của nhà nước ta phân chia chức năng nhà nước thành hai loại: Chức năng cơ bản và chức năng không cơ bản.

- Căn cứ vào thời gian hoạt động ta có chức năng lâu dài và chức năng tạm thời (trước mắt).

- Căn cứ vào lĩnh vực hoạt động của nhà nước ta có: Chức năng kinh tế, chức năng xã hội của nhà nước…

- Phổ biến nhất hiện nay là cách phân chia các chức năng nhà nước căn cứ vào phạm vi hoạt động chủ yếu của nhà nước, ta có chức năng đối nội và chức năng đối ngoại.

3. Những yếu tố ảnh hưởng đến chức năng nhà nước

- Cơ sở kinh tế ảnh hưởng đối với chức năng nhà nước.

- Sự biến đổi của đời sống xã hội, kết cấu giai cấp, tương quan lực lượng giai cấp, tầng lớp, dân tộc, tôn giáo trong xã hội cũng ảnh hưởng đến chức năng nhà nước.

- Trách nhiệm của nhà nước trong việc xác định vị trí vai trò của các chức năng và mức độ can thiệp của nhà nước đối với các lĩnh vực của đời sống xã hội.

- Hoàn cảnh quốc tế và hợp tác quốc tế là yếu tố quan trọng tác động, ảnh hưởng đến chức năng nhà nước.

4. Hình thức, phương pháp thực hiện chức năng nhà nước

4.1. Hình thức thực hiện chức năng nhà nước

4.1.1 Hình thức pháp lý: Hình thức pháp lý là hình thức cơ bản để thực hiện chức năng nhà nước.

4.1.2 Hình thức tổ chức: Phương thức mang tính tổ chức của hoạt động nhà nước là hình thức đặc thù của hoạt động nhà nước, bổ sung cùng với phương thức pháp luật làm cho hoạt động của nhà nước trở nên nhịp nhàng đồng bộ và hiệu quả hơn.

4.2 Phương pháp thực hiện chức năng nhà nước

- Phương pháp thực hiện chức năng nhà nước là những cách thức mà Nhà nước sử dụng để tiến hành các hoạt động thực hiện chức năng nhà nước.

- Phương pháp cưỡng chế; Phương pháp giáo dục thuyết phục

- Phương pháp trực tiếp; gián tiếp

- Nhà nước thường sử dụng hai phương pháp chủ yếu là phương pháp thuyết phục và phương pháp cưỡng chế.

5. Chức năng của Nhà nước Chủ nô, nhà nước Phong kiến, nhà nước Tư sản

5.1 Chức năng đối nội của Nhà nước Chủ nô, Phong kiến, Tư sản

5.1.1 Chức năng bảo vệ chế độ sở hữu tư nhân về các tư liệu sản xuất của giai cấp thống trị

5.1.2 Chức năng trấn áp giai cấp bị trị

5.1.3 Chức năng kinh tế – xã hội

5.2 Chức năng đối ngoại của Nhà nước Chủ nô, Phong kiến, Tư sản

5.2.1 Chức năng tiến hành chiến tranh xâm lược

5.2.2 Chức năng phòng thủ đất nước

5.2.3 Chức năng ngoại giao

* Nhận diện và đánh giá một chức năng cụ thể của nhà nước hiện đại⁴

Bài 6: BỘ MÁY NHÀ NƯỚC

- Khái niệm: Bộ máy nhà nước được hiểu là hệ thống các cơ quan nhà nước từ trung ương xuống địa phương được tồ chức theo những nguyên tắc chung thống nhất, tạo thành cơ chề đồng bộ để thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của nhà nước.

- Bộ máy nhà nước là một hệ thống các cơ quan nhà nước.

- Bộ máy nhà nước được tổ chức và hoạt động theo những nguyên tắc chung thống nhất.

- Vai trò của bộ máy nhà nước là phương tiện, công cụ để thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của nhà nước.

2. Cơ quan nhà nước

- Khái niệm: Cơ quan nhà nước là một bộ phận cấu thành nên bộ máy nhà nước. Đó là một tồ chức chính trị mang quyền lực nhà nước, được thành lập trên cơ sở pháp luật và được giao những nhiệm vụ, quyền hạn nhất định để thực hiện chức năng và nhiệm vụ của nhà nước trong phạm vi luật định.

- Căn cứ vào hình thức pháp lý của việc thực hiện quyền lực nhà nước, các cơ quan nhà nước được chia thành cơ quan lập pháp, cơ quan hành pháp và cơ quan tư pháp.

- Căn cứ vào cấp độ thẩm quyền, các cơ quan nhà nước được chia thành các cơ quan nhà nước ở Trung ương và các cơ quan nhà nước ở địa phương.

3. Nguyên tắc tổ chức và hoạt động bộ máy nhà nước

- Nguyên tắc tập quyền: tập quyền nghĩa là tập trung quyền lực nhà nước vào trong tay một người hay một cơ quan nào đó.

- Nguyên tắc phân quyền hay còn gọi là nguyên tắc phân chia quyền lực nhà nước. Theo đó, quyền lực nhà nước được phân thành các bộ phận khác nhau và giao cho các cơ quan nhà nước khác nhau nắm giữ.

4. Bộ máy nhà nước của các kiểu nhà nước trong lịch sử

- Nguồn gốc quyền lực nhà nước.

- Quyền lực nhà nước thuộc về những cơ quan nào, do cơ quan nhà nước nào nắm giữ?

- Các cơ quan nhà nước nắm giữ quyền lực nhà nước được thành lập như thế nào?

- Mối quan hệ giữa các cơ quan nhà nước nắm giữ quyền lực nhà nước?

- Mội dung, cách thức tham gia của nhân dân vào việc thiết lập cơ quan nhà nước

- Nhà nước đơn nhất là nhà nước mà lãnh thổ của nhà nước được hình thành từ một lãnh thổ duy nhất, lãnh thổ này được chia thành các đơn vị hành chính trực thuộc.

- Nhà nước liên bang là nhà nước hợp thành từ hai hay nhiều nước thành viên.

1.3 Chế độ chính trị

1.3.1 Khái niệm

Là tổng thể các phương pháp, thủ đoạn mà các cơ quan nhà nước sử dụng để thực hiện quyền lực Nhà nước.

1.3.2 Phân loại

- Dân chủ là hình thức dân chủ với những thiết chế, quy chế để người dân trực tiếp thực hiện quyền lực của mình.

- Phản dân chủ là là những cách thức thực hiện quyền lực nhà nước trong đó không đảm bảo được nguyên tắc quyền lực thuộc về nhân dân.

2. Hình thức của các Nhà nước chủ nô, phong kiến, tư sản

BÀI 8:NHÀ NƯỚC TRONG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ

2. 
   Cơ cấu của hệ thống chính trị
   

- Các đảng phái chính trị.

- Các tổ chức khác.

1.3 Phân loại hệ thống chính trị

- Dựa vào ý thức hệ chính trị, hệ thống chính trị được chia thành hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa, hệ thống chính trị tư bản chủ nghĩa.

- Dựa vào chế độ đảng phái, chia thành hệ thống chính trị một đảng, hệ thống chính trị đa đảng.

- Dựa trên tính chất của chế độ chính trị, hệ thống chính trị được chia thành hệ thống chính trị nhất nguyên, hệ thống chính trị đa nguyên.

- Dựa trên tính chất và mức độ dân chủ của chế độ chính trị, chia thành hệ thống chính trị dân chủ, hệ thống chính trị bán dân chủ, hệ thống chính trị toàn trị, hệ thống chính trị độc tài, hệ thống chính trị chuyên chế.

2. Vị trí, vai trò của nhà nước trong hệ thống chính trị

- Nhà nước thiết lập khung khổ, cơ sở pháp lý cho sự tồn tại và phát triển của các thành phần trong hệ thống chính trị.

- Nhà nước thực hiện sự quản lý đối với các tổ chức trong hệ thống chính trị.

- Vai trò bảo vệ pháp luật về hệ thống chính trị của nhà nước.

- Nhà nước là trung tâm của hệ thống chính trị, quyền lực chính trị.

- Nhà nước là đối tượng tác động chính trị của các đảng phái, nhóm, cá nhân.

2.3 Sự tác động của nhà nước tới các thành phần của hệ thống chính trị

- Nhà nước tác động tới các đảng phái chính trị.

- Nhà nước tác động tới các tổ chức chính trị – xã hội.

Bài 9: NHÀ NƯỚC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA

1. 
   Tính tất yếu khách quan và sự ra đời của nhà nước xã hội chủ nghĩa
   
   1. 
      Những tiền đề cho sự xuất hiện của nhà nước xã hội chủ nghĩa
      
      1. 
         Tiền đề kinh tế.
         
      2. 
         Tiền đề chính trị - xã hội.
         
      3. 
         Những yếu tố dân tộc và thời đại.
         
   2. 
      Sự xuất hiện của nhà nước xã hội chủ nghĩa trong lịch sử
      
      1. 
         Cách mạng tháng Mười Nga và sự ra đời nhà nước Nga-Xô Viết XHCN
         
      2. 
         Sự ra đời các nhà nước XHCN ở đông châu Âu
         
2. 
   Bản chất của nhà nước xã hội chủ nghĩa
   
   1. 
      Tính giai cấp: Nhà nước XHCN là bộ máy để củng cố địa thống trị và bảo vệ lợi ích của giai cấp công nhân và nhân dân lao động, đảm bảo sự thống trị của đa số đối với thiểu số.
      
   2. 
      Tính xã hội: Nhà nước XHCN tồn tại trên cơ sở xã hội rộng rãi hơn so các kiểu nhà nước trước đó chức năng của nhà nước xã hội chủ nghĩa.
      

- Công xã Pari.

- Cộng hoà xô viết.

- Nhà nước dân chủ nhân dân.

Trong nhà nước xã hội chủ nghĩa tồn tại cả hai loại hình thức cấu trúc nhà nước đơn nhất và liên bang.

• 
  Dân chủ xã hội chủ nghĩa khẳng định nguyên tắc quyền lực Nhà nước thuộc về nhân dân.
  
• 
  Nguyên tắc Đảng cộng sản lãnh đạo đối với Nhà nước và xã hội.
  
• 
  Quyền lực Nhà nước là thống nhất, không phân chia.
  
• 
  Nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa.
  
• 
  Nguyên tắc tập trung dân chủ
  

4. Chức năng của nhà nước xã hội chủ nghĩa

- Điều hành kinh tế vĩ mô.

- Chức năng xã hội trong lĩnh vực giáo dục, đào tạo

- Chức năng xã hội trong lĩnh vực khoa học – công nghệ

- Chức năng xã hội trong lĩnh vực lao động.

- Chức năng xã hội trong lĩnh vực tôn giáo, tín ngưỡng.

- Xây dựng nền quốc phòng toàn dân.

- Tăng cường sức mạnh quốc phòng, an ninh

4.2.2 Chức năng mở rộng quan hệ đối ngoại vì sự phát triển của nhà nước xã hội chủ nghĩa

5. Bộ máy nhà nước XHCN

- Đặc trưng cơ bản trong tổ chức bộ máy nhà nước xã hội chủ nghĩa.

- Hoạt động của bộ máy nhà nước xã hội chủ nghĩa.

1. Sự phát triển của tư tưởng về Nhà nước pháp quyền

- Thời kỳ cổ đại xuất hiện những tư tưởng coi trọng pháp luật.

- Thời kỷ phong kiến tiếp tục phát triển tư tưởng về Nhà nước pháp quyền.

1.2 Chế ngự quyền lực quân chủ chuyên chế bằng pháp luật

- Xuất hiện sự đấu tranh với quyền lực chuyên chế của nhà vua.

- Sự đấu tranh này thể hiện bằng pháp luật là tiền đề cho tư tưởng về nhà nước pháp quyền.

1.3 Chế ngự quyền lực nhà nước và mở rộng nội dung dân chủ

- Cách mạng tư sản tiếp tục phát triển tư tưởng chế ngự quyền lực nhà nước bằng pháp luật.

- Cách mạng tư sản đã hình thành và mở rộng nội dung dân chủ cho khái niệm Nhà nước pháp quyền.

1.4 Nhà nước pháp quyền hiện đại

- Tư tưởng về Nhà nước pháp quyền hiện đại tiếp tục có mối liên hệ chặt chẽ với các tư tưởng chính trị pháp lý khác như chủ nghĩa lập hiến, thuyết tam quyền phân lập, chủ nghĩa đa nguyên…

- Tư tưởng về Nhà nước pháp quyền có sự phát triển và mở rộng hơn về tính chất và sự đảm bảo thực hiện trên thực tế.

2. Một số dấu hiện cơ bản của Nhà nước pháp quyền

- Nhà nước quản lý bằng pháp luật.

- Nhà nước phải bị hạn chế bằng pháp luật.

- Nội dung và tính chất của pháp luật trong Nhà nước pháp quyền phải tiến bộ.

- Tính tối cao của pháp luật cần phải được tôn trọng và bảo vệ.

3. Phân biệt tư tưởng Nhà nước pháp quyền với tư tưởng pháp trị và chế độ pháp trị

- Điểm tương đồng với Nhà nước pháp quyền là đều coi trọng pháp luật

- Sự khác biệt căn bản giữa tư tưởng Pháp trị và tư tưởng Nhà nước pháp về hoàn cảnh ra đời và mục đích của chúng.

4. Xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam

- Vì Nhà nước pháp quyền là một biểu hiện và thành tựu của dân chủ.

- Nền kinh tế thị trường và hội nhập cần phải xây dựng Nhà nước pháp quyền.

4.2 Những yêu cầu cơ bản của việc xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam hiện nay

- Xây dựng Nhà nước pháp quyền là một quá trình thực hiện dân chủ.

- Xây dựng Nhà nước pháp quyền phải trong mối quan hệ chặt chẽ và có hệ thống với các phương thức thực hiện dân chủ khác.