Trieát hoïc AÁn Ñoä

1. Trieát hoïc AÁn Ñoä

1. 
   Ñieàu kieän xaõ hoäi xuaát hieän trieát hoïc AÁn Ñoä coå ñaïi
   

Moät laø trieát hoïc vaø toân giaùo khoù phaân bieät. Trieát hoïc mang tính höôùng noäi, höôùng tôùi söï giaûi thoaùt khoûi hieän thöïc.

Hai laø trieát hoïc coù söï keá thöøa ít coù söï baùc boû maø coù söï ñan xen vôùi nhau.

Ba laø baøn ñeán coù vaø khoâng

2. 
   Nhöõng tröôøng phaùi trieát hoïc cô baûn
   

1. 
   Tröôøng phaùi Samkhya
   

2. 
   Tröôøng phaùi Mimansa
   

3. 
   Tröôøng phaùi Vedanta
   

4. 
   Tröôøng phaùi Yoga
   

5. 
   Tröôøng phaùi Nyaya
   

6. 
   Tröôøng phaùi Vaisesika
   

7. 
   Tröôøng phaùi Jaina
   

8. 
   Tröôøng phaùi Lokayata
   

9. 
   Tröôøng phaùi Phaät giaùo
   

Vuõ truï laø voâ thuûy voâ chung, theá giôùi laø doøng bieán hoùa voâ thöôøng, voâ ñònh trong quaù trình sinh, truï, dieät. Taát caû ñeàu do nhaân duyeân maø thaønh khoâng do ai saùng taïo ra. Moïi söï bieán ñoåi “chö haønh voâ thöôøng, vaïn phaùp voâ ngaõ” neân chôït coøn, chôït maát, thoaùng hieän, thoaùng maát. Tö töôûng ñoù ñöôïc laøm roõ qua phaïm truø “voâ thöôøng, voâ ngaõ, nieát baøn, giaû töôùng”. Ñeå giaûi thoaùt chuùng sinh, ñöùc Phaät ñöa ra boán chaân lyù huyeàn dieäu goïi laø töù dieäu ñeá: khoå ñeá, taäp ñeá (nhaân ñeá), dieät ñeá vaø ñaïo ñeá.

Khoå ñeá: sinh, laõo, beänh, töû, aùi bieät ly khoå, oaùn taéng hoäi khoå, sôû caàu baát ñaéc khoå vaø nguõ uaån khoå (saéc = vaät chaát, thuï = tieáp thu, thu nhaän, töôûng = aán töôïng, haønh = vieäc laøm taïo nghieäp, vaø thöùc = yù thöùc).

Taäp ñeá: voâ minh, haønh (vieäc laøm taïo nghieäp), thöùc (yù thöùc), danh saéc (teân vaø hình), luïc nhaäp (luïc caên = tai, maét, muõi, löôõi, thaân vaø taâm), xuùc (giao hôïp cuûa luïc caên, traàn vaø thöùc), thuï (tieáp thu, thu nhaän)), aùi (yeâu), thuû (giöõ laáy, baùm laáy nhöõng ham muoán), höõu (coù toàn taïi, hieän höõu), sinh, laõo töû. Do voâ minh sinh ra tham (tham lam), saân (giaän döõ), si (si meâ) vaø thaát tình (hyû, noä, aùi, oá, ai, laïc, cuï).

Dieät ñeá: giaûi thoaùt, ñaït ñeán nieát baøn, xoùa boû voâ minh.

Ñaïo ñeá: con ñöôøng dieät noãi khoå, thöïc hieän baùt chính ñaïo nhö: chính kieán, chính tö duy, chính ngöõ, chính nghieäp, chính meänh, chính tònh tieán, chính nieäm, chính ñònh. Vaø giöõ nguõ giôùi: baát taø ñaïo, baát taø daâm, baát aåm töûu, baát voïng ngöõ, baát saùt.

1. Trieát hoïc Trung Quoác

1. 
   Ñieàu kieän xaõ hoäi vôùi söï hình thaønh trieát hoïc Trung Quoác coå ñaïi
   

Vuõ truyeàn ngoâi cho con laø Khaûi. Khaûi truyeàn ngoâi cho con laø Thaùi Khöông. Khaûi laø ngöôøi laäp ra nhaø Haï. Töø ñoù chöùc thuû lónh lieân minh boä laïc khoâng coøn do daân cöû maø mang tính chaát cha truyeàn con noái. Nhaø Haï ra ñôøi vaøo khoaûng theá kyû XXI tr.CN vaø ñeán theá kyû XVII tr. CN, Thaønh Thang laät ñoå vua Kieät nhaø Haï laäp ra nhaø Thöông. Theá kyû XIV tr. CN vua Baøn Canh nhaø Thöông dôøi ñoâ veà ñaát AÂn goïi laø nhaø AÂn. Ñeán theá kyû thöù XI tr. CN, Chu Vuõ Vöông con cuûa Chu Vaên Vöông gieát vua Truï laäp ra nhaø Chu. Cuoái thôøi Taây Chu do maâu thuaãn noäi boä vaø thöôøng xuyeân tieán haønh chieán tranh ñaøn aùp söï noåi daäy cuûa chö haàu laøm cho nhaø Chu böôùc tôùi ñaø suy vong. Maâu thuaãn ñoù ñöôïc baét ñaàu bôûi söï kieän Chu U Vöông ham meâ töûu saéc, phong Ao Töï laøm hoaøng haäu, pheá hoaøng haäu hoï Thaân vaø thaùi töø Nghi Caâu. Cha thaân haäu lieân keát vôùi giaëc Taây Nhung gieát Chu U Vöông laäp thaùi töû Nghi Caâu laøm vua, laáy hieäu laø Chu Bình Vöông. Chu Bình Vöông dôøi ñoâ veà phía Ñoâng, Trung quoác böôùc sang thôøi kyø Ñoâng Chu. Trong giai ñoaïn naøy ñaõ xuaát hieän nhöõng maàm moáng trieát hoïc. Thôøi nhaø Haï do löïc löôïng saûn xuaát coøn thaáp vaø haïn cheá veà nhaän thöùc, hoï ñaõ quy söùc maïnh cuûa töï nhieân baèng nhöõng quan nieäm, bieåu töôïng coù tính chaát hoang ñöôøng vaø thaàn bí. Töø nhaø Haï xaõ hoäi Trung Quoác xuaát hieän giai caáp vaø nhaø nöôùc. Thaàn bí vaø toân giaùo luùc naøy mang ñaäm tính chaát chính trò xaõ hoäi vaø luaân lyù ñaïo ñöùc. Giai caáp quyù toäc bieän hoä cho vieäc laøm cuûa mình laø söï theå hieän meänh leänh vaø yù chí cuûa trôøi. Tuy nhieân, hoï thaáy ñöôïc vai troø, söùc maïnh cuûa quaàn chuùng nhaân daân. Hoï nhaän thöùc ñöôïc raèng giai caáp caàm quyeàn duø coù maïnh ñeán ñaâu nhöng khoâng khoâng coù nhaân ñöùc vaø khoâng ñöôïc daân uûng hoï thì seõ bò laät ñoå.

Heä thoáng chính trò xaõ hoäi thôøi aân Thöông ñeán thôøi Taây Chu ñöôïc hoaøn thieän hôn. Thôøi Taây Chu, vua töï xöng laø Thieân töû, laø laõnh chuùa toái cao chieám toaøn boä ñaát ñai vaø thoáng trò thaàn daân trong nöôùc. Vua nhaø Chu ñaët ra caùc chöùc quan nhö: tö ñoà, tö khoân, tö khaáu, tö maõ chuyeân phuï traùch taøi chính, quaân ñoäi, hình phaùp, xaây döïng. Nhaø Chu thöïc hieän cheá ñoä toâng phaùp, theá taäp theo kieàu “phon haàu kieán ñòa” ñeå thaét chaët moái quan heä veà kinh teá chính tò, huyeát thoáng. Tieán haønh caûi caùch quan heä saûn xuaát baèng cheá ñoä “tænh ñieàn”. Theá giôùi quan thaàn thoaïi, toân giaùo, duy taâm chuû nghóa trôû thaønh heä tö töôûng thoáng trò xaõ hoäi. Taát caû caùc söï vaät, hieän töôïng ñeàu do thöôïng ñeá, thieân meänh vaø yù chí cuûa quyû thaàn chi phoái. Quyeàn löïc, ñòa vò, taøi saûn do thöôïng ñeá ban, moïi ngöôøi phaûi tuyeät ñoái phuïc tuøng giai caáp quyù toäc laø tuaân theo meänh trôøi. Tuy nhieân cuoái thôøi Taây Chu, tri thöùc veà khoa hoïc coù böôùc phaùt trieån môùi, theá giôùi quan thaàn bí vaø toân giaùo cuõng baét ñaàu lung lay. Töø choã leân aùn söï xaáu xa taøn baïo, vaïch traàn thuû ñoaïn löøa mò ñoái vôùi nhaân daân cuûa boïn quyù toäc. Pheâ phaùn, hoaøi nghi Thieân töû thay trôøi haønh ñaïo hoï ñaõ chuyeån qua nghi ngôø vaø pheâ phaùn thöôïng ñeá. Ñaây laø böôùc chuyeån vöôït baäc cho tö töônûg duy vaät, voâ thaàn ra ñôøi. Quan ñieåm duy vaät, voâ thaàn, cho raèng quaàn chuùng nhaân daân coøn quan roïng hôn caû quyû thaàn. Giai caáp quyù toäc duø coù quyeàn löïc vaø suøng baùi quyû thaàn nhöng khoâng ñöôïc nhaân daân uûng hoä taát seõ bò laät ñoå.

Giai ñoaïn 2: thôøi kyø Ñoâng Chu töø theá kyû VIII ñeán theá kyû III tr. CN laø thôøi kyø coù söï chuyeån bieán töø cheá ñoä chieám höõu noâ leä sang cheá ñoä phong kieán. Töø khi dôøi ñoâ veà phía Ñoâng, quan heä giöõa thieân töû vaø chö haàu ngaøy caøng loûng, huyeát thoáng ngaøy caøng xa, traät töï leã nghóa cuûa nhaø vua khoâng coøn uy quyeàn. Nhieàu nöôùc möôïn tieáng khoâi phuïc ñòa vò toâng chuû cuûa nhaø Chu vôùi khaåu hieäu “toân vöông baøi di” ñua nhau ñeå ñoäng binh, thoân tính nöôùc nhoû, xöng baù thieân haï. Thôøi Xuaân Thu coù 242 naêm coù 483 cuoäc chieán tranh lôùn nhoû. Thôøi Xuaân thu coù khoaûng 100 nöôùc, trong ñoù coù “nguõ baù” laø Teà, Taán, Taàn, Toáng, Sôû. Cuoái Xuaân thu coù Vieät Vöông Caâu Tieãn vaø Ngoâ Vöông Phuø Sai. Thôøi Xuaân thu, caùc laõnh chuùa taêng cöôøng boùc loät nhaân daân, baét hoï phaûi noäp söu thueá, lao dòch. Vieäc gaây chieán tranh khoâng chæ daãn tôùi söï dieät vong moät soá nöôùc maø coøn phaù hoaïi leã nghóa nhaø Chu. Söï roái loaïn xaõ hoäi ngaøy caøng taêng. Tình traïng leã nghóa, cöông thöôøng ñaïo lyù ñaûo loän, beà toâi chieám quyeàn thieân töû. Trong xaõ hoäi caûnh toâi gieát vua, con gieát cha, anh em, vôï choàng chia lìa thöôøng xuyeân xaûy ra.

Vaøo naêm 403 tr. CN, nöôùc Taán coù ba doøng hoï lôùn laø Haøn, Trieäu, Nguïy pheá boû vua Taán laäp ra ba nöôùc laø Haøn, Trieäu, Nguïy. Trung Quoác böôùc vaøo thôøi kyø Chieán Quoác (475) goàm baûy nöôùc lôùn: Teà, Sôû, Yeân, Taàn, Haøn, Trieäu, Nguïy taïo thaønh cuïc dieän “thaát huøng” gaây chieán tranh laøm baù chuû thieân haï. Cuïc dieän thôøi Chieán quoác laøm thay ñoåi thuû ñoaïn ngoaïi giao vaø ñoái phoù vôùi nhau theo thuaät “lieân hoaønh” vaø “hôïp tung”. Toâ Taàn ñeà xuaát thuaät “hôïp tung” lieân keát nhieàu nöôùc yeáu ñaùnh nöôùc maïnh. Tröông Nghi ñeà xuaát thuaät “lieân hoaønh” toân troïng nöôùc maïnh ñaùnh nöôùc yeáu. Nöôùc Taàn ôû phía Taây Haøm Coác Quan, saùu nöôùc coøn laïi ôû phía Ñoâng goïi laø Sôn Ñoâng luïc quoác. Trong taát caû caùc nöôùc, coù Taàn laø maïnh nhaát. Taàn Hieáu Coâng thöïc hieän cuoäc caûi caùch do Thöông Öôûng khôûi xöôùng (359 - 350 tr. CN) laøm cho nöôùc Taàn trôû thaønh nöôùc maïnh nhaát trong “thaát huøng”. Nöôùc Taàn laàn löôït thoân tính saùu nöôùc ôû phöông Ñoâng, thoáng nhaát Trung Quoác vaøo naêm 221 tr. CN. Nhaø Taàn thoáng nhaát Trung Quoác gaén lieàn vôùi tö töôûng trieát hoïc coù aûnh höôûng lôùn thôøi baáy giôø laø Phaùp gia.

Thôøi Xuaân thu - Chieán quoác lòch söû bieán ñoåi toaøn dieän vaø saâu saéc ñaõ ñaët ra nhöõng vaán ñeà trieát hoïc, chính trò, xaõ hoäi, luaân lyù, ñaïo ñöùc, khieán caùc baäc hieàn taøi ñöông thôøi qua taâm lyù giaûi, ñeå tìm caùc phöông phaùp giaûi quyeát “cöùu ngöôøi, cöùu ñôøi”, laøm naûy sinh moät loaït caùc nhaø tö töôûng noåi tieáng vaø caùc tröôøng phaùi trieát hoïc lôùn. Caùc nhaø tö töôûng laø nhöõng ngöôøi ñaïi dieän cho lôïi ích cuûa caùc taàng lôùp, giai caáp xaõ hoäi khaùc nhau, vöøa keá thöøa, vöøa coâng kích laãn nhau taïo neân khoâng khí soâi ñoäng trong ñôøi soáng tinh thaàn xaõ hoäi Trung Hoa coå ñaïi khieán ngöôøi ta phaûi goïi laø thôøi kyø “Baùch gia chö töû” nhö “traêm hoa ñua nôû, muoân chim cuøng hoùt”. Theo Tö Maõ Ñaøm vaø Tö Maõ Thieân, coù saùu tröôøng phaùi lôùn: Aâm döông gia, Nho gia, Maëc gia, Phaùp gia, Danh gia vaø Ñaïo ñöùc gia. Theo Löu Höôùng vaø Löu Haâm, coù 189 hieàn trieát vaø xeáp laøm 10 phaùi: Nho gia, Maëc gia, AÂm döông gia, Danh gia, Phaùp gia, Tung hoaønh gia, Noâng gia, Taïp gia vaø Tieåu thuyeát gia.

3. 
   Caùc tröôøng phaùi trieát hoïc Trung Quoác coå ñaïi
   

1. 
   Thuyeát aâm döông, nguõ haønh
   

Trieát lyù AÂm-Döông laø trieát lyù suy tö veà nguyeân lyù vaän haønh ñaàu tieân vaø phoå bieán cuûa vaïn vaät. Nguyeân lyù ñaàu tieân vaø phoå bieán cuûa vaïn vaät aáy laø söï töông taùc cuûa hai theá löïc ñoái laäp giöõa AÂm vaø Döông. Phaïm truø AÂm laø söï phaûn aùnh khaùi quaùt nhöõng thuoäc tính phoå bieán cuûa vaïn vaät nhö: nhu, thuaän, toái, aåm, traùi, döôùi, phaûi, chaün… Phaïm truø Döông laø söï phaûn aùnh khaùi quaùt nhöõng thuoäc tính phoå bieán cuûa vaïn vaät nhö: cöông, nghòch, saùng, khoâ, phaûi, treân, traùi, leû…

AÂm vaø Döông taùc ñoäng bieän chöùng thoâng qua 3 nguyeân lyù caên baûn sau:

1). AÂm - Döông thoáng nhaát trong thaùi cöïc. Nguyeân lyù naøy noùi leân tính toaøn veïn, chænh theå, caân baèng cuûa caùi ña vaø duy nhaát; bao haøm söï thoáng nhaát giöõa caùc baát bieán vaø caùc bieán ñoåi.

2). Trong AÂm coù Döông vaø trong Döông coù AÂm. Nguyeân lyù naøy noùi leân khaû naêng bieán ñoåi AÂm - Döông ñaõ bao haøm trong moãi maët cuûa Thaùi cöïc.

3). Döông tieán ñeán ñaâu thì AÂm luøi ñeán ñoù vaø ngöôïc laïi. Nguyeân lyù naøy khaúng ñònh: “Döông cöïc thì aâm sinh” vaø “AÂm thònh thì Döông khôûi”

Ñeå giaûi thích söï bieán dòch töø caùi duy nhaát thaønh caùi nhieàu, ña daïng, phong phuù cuûa vaïn vaät, trieát lyù AÂm - Döông ñöa ra logic sau: Thaùi cöïc sinh löôõng nghi (aâm döông); löôõng nghi sinh Töù töôïng (Thaùi Döông, Thieáu AÂm, Thieáu Döông, Thaùi AÂm) vaø söï töù töôïng sinh baùt quaùi, baùt quaùi sinh sau vaïn vaät (voâ cuøng, voâ taän). Taát caû ñeàu theo meänh vaø laøm troøn ñaïo bieán hoùa, phaân hoùa thì muoân phaàn khaùc nhau, thoáng nhaát thì ñoù ñaây laø moät.

(1)Thaùi cöïc; (2)Löôõng nghi: AÂm (1 ñöùt); Döông (1 lieàn); (3)Töù töôïng: Thaùi Döông (2 lieàn); Thieáu Döông (1 lieàn, 1 ñöùt); Thieáu AÂm (1 ñöùt, 1 lieàn); Thaùi AÂm ( 2 ñöùt); (4)Baùt quaùi (taùm queû): Kieán (trôøi, 3 lieàn); Khoân (ñaát, 3 ñöùt); Chaán (saám, 2 ñöùt 1 lieàn); Toán (gioù, 2 lieàn 1 ñöùt); Khaûm (nöôùc ñöùt lieàn ñöùt); Ly (löûa, lieàn ñöùt lieàn); Caán (nuùi, 1 lieàn 2 ñöùt); Ñoaøi (ñaàm, 1 ñöùt 2 lieàn).

Nguõ haønh laø naêm yeáu toá: Haønh laø laøm, hoaït ñoäng; Nguõ haønh laø naêm hoaït ñoäng, naêm taùc nhaân gaây bieán ñoåi vaïn vaät. Nguõ haønh coù ngöôøi goïi laø nguõ ñöùc; naêm theá löïc laø Thuûy, Moäc, Hoûa, Thoå, Kim…

Naêm yeáu toá naøy khoâng toàn taïi bieät laäp tuyeät ñoái maø trong moät heä thoáng theo nguyeân taéc sau: Töông sinh vaø töông khaéc. Vaø nguyeân taéc naøy “hoøa hôïp thì sinh ra vaïn vaät, ñoàng nhaát thì khoâng tieáp noái”.

2. 
   Nho giaùo
   

Kinh ñieån xöa cuûa Nho gia thöôøng keå tôùi boä Töù thö vaø Nguõ Kinh. Töù thö: Trung Dung, Ñaïi hoïc, Luaän Ngöõ, Maïnh Töû. Nguõ Kinh: Thi, Thö, Leã, Dòch, Xuaân Thu

Luaân laø quan heä xaõ hoäi. Luaân coù naêm ñieàu chính laø nguõ luaân. Nguõ luaân laø 5 moái quan heä xaõ hoäi. Ñoù laø vua toâi, cha con, choàng vôï, anh em, beø baïn. Trong 5 moái quan heä aáy coù 3 moái quan heä cô baûn laø tam cöông: vua toâi; cha con; choàng vôï. Thöôøng coù 5 yeáu toá laø nguõ thöôøng.Thöôøng ñoù laø ñaïo thöôøng, ñöùc thöôøng ngaøy cuûa con ngöôøi phaûi thöïc thi ñeå trôû neân toát hôn. Ñoù laø Nhaân, Leã, Nghóa, Trí, Tín.

2. 
   Ñaïo gia.
   

Soáng theo voâ vi phaûi thöïc hieän quyù sinh, toàn ngaõ, troïng kyû. Theo voâ vi, soáng ñuùng baûn tính töï nhieân laø an phaän, phuïc tuøng theo soá maïng, meänh trôøi, quy luaät khaéc nghieät baát di baát dòch cuûa taïo hoùa. Ngöôøi ñaït tôùi haïnh phuùc toái cao laø thaønh nhaân. Thaønh nhaân laø ngöôøi taâm linh hoøa ñoàng vaïn vaät, xoùa boû moïi giôùi haïn chuû quan, ta vaø vaät, phaûi vaø traùi, toát vaø xaáu, soáng vaø cheát,…

Trong ñôøi soáng xaõ hoäi ñaû phaù luaân lyù, ñaïo ñöùc, phaùp luaät, theå cheá chính trò xaõ hoäi. Moïi hình thöùc nhaân taïo nhö phaùp luaät, chính trò, ñaïo ñöùc laø san baèng moïi dò bieät, caù tính, xaâm phaïm vaøo baûn tính töï nhieân cuûa moãi ngöôøi, moãi vaät; goø eùp vaøo khuoân khoå chung qua söï caét xeùn, goït duõa traùi vôùi töï nhieân.

Quan ñieåm veà nhaän thöùc, Ñaïo gia rôi vaøo moät maâu thuaãn: moät maët thöøa nhaän con ngöôøi nhaän thöùc ñöôïc giaù trò töï nhieân vaø soáng phuø hôïp vôùi noù; maët khaùc laïi phuû nhaän söï nhaän thöùc cuûa con ngöôøi vaø cho raèng: “ñôøi coù bôø beán maø söï hieåu bieát laø voâ bôø beán, laáy caùi coù bôø beán theo ñuoåi caùi voâ bôø beán laø khoâng ñöôïc”.