Yêu cầu kỹ thuật đối với vữa xây lát gạch và vữa trát

- Đạt mác thiết kế qui định với thành phần đã thiết kế;

- Có độ dính kết tốt;

- Có độ lưu động (độ xuyên côn), độ phân tầng, khả năng giữ nước và thời gian đông kết thích hợp của hỗn hợp theo bảng 4.4.

a) Việc chế tạo hỗn hợp vữa theo phụ lục C của tiêu chuẩn 14 TCN 80 - 2001;

b) Thành phần vữa ximăng xác định theo tiêu chuẩn 14 TCN 80 - 2001.

c) Đối với vữa mác thấp (dưới 7,5) và khối lượng vữa dùng ít, có thể trộn hỗn hợp vữa bằng tay. Sàn trộn vữa bằng phẳng, không thấm nước, đủ rộng để thao tác dễ dàng. Chỗ trộn vữa cần được che mưa nắng. Đối với vữa mác từ 7,5 trở lên và khi khối lượng vữa dùng nhiều, nên trộn vữa bằng máy trộn. Trước khi trộn vữa phải chuẩn bị đầy đủ vật liệu, thiết bị trộn và các dụng cụ cân đong. Kiểm tra máy trộn và dụng cụ cân đong cẩn thận, sửa chữa hiệu chỉnh máy trộn và dụng cụ cân đong để máy trộn hoạt động bình thường và cân đong chính xác. Sai số cân đong không vượt quá  2% theo khối lượng của từng loại vật liệu trong mẻ trộn; Điều chỉnh lượng nước trộn theo độ ẩm của cát. Trộn vữa theo đúng thành phần của mẻ trộn đã tính toán.

d) Trộn vữa bằng tay, theo trình tự sau: Đầu tiên trộn đều ximăng với phụ gia khoáng hoạt tính nghiền mịn (nếu có) và trộn với cát, rồi vun thành đống và moi một hốc trũng ở giữa đống. Đổ nước vào hốc và gạt hỗn hợp khô ở xung quanh hốc vào nước để cho phần lớn nước ngấm vào hỗn hợp. Sau đó trộn đều bằng xẻng, cuốc và cào cho tới khi nhận được hỗn hợp vữa đồng màu (có nghĩa là vữa đã đồng nhất) thì ngừng trộn. Nếu dùng phụ gia hoá học dạng lỏng trong vữa, thì hoà phụ gia vào nước trộn, rồi mới đổ nước vào hốc và trộn như trên. Trộn xong, đánh gọn hỗn hợp vữa vào đống.

e) Trộn vữa bằng máy trộn, theo trình tự sau: Đầu tiên cho nước vào máy trộn, sau đó đổ cát, ximăng và phụ gia khoáng hoạt tính nghiền mịn (nếu có); Khi vữa có pha phụ gia hoá học dạng lỏng, thì trước hết trộn phụ gia với nước trong máy trộn trong khoảng 30  45 giây, sau đó mới dổ cát, ximăng và phụ gia khoáng hoạt tính nghiền mịn vào máy. Chỉ dừng máy trộn sau khi thấy hỗn hợp vữa đồng nhất (đồng màu), thời gian trộn không nhỏ hơn 2 phút. Các thí nghiệm hỗn hợp phải tiến hành ngay sau khi trộn để có sự điều chỉnh cần thiết.

a) Vữa trộn ở trạm trộn cần được chuyên chở bằng ô tô chuyên dụng hoặc ô tô tự đổ đến công trường. Dụng cụ chứa vữa để vận chuyển phải thật kín và chắc chắn để vữa không bị rơi vãi và mất nước.

b) Máy trộn, dụng cụ vận chuyển và chuyên chở vữa sau khi dùng xong phải được cọ rửa sạch sẽ ngay, không để vữa bám dính và đông cứng lại.

c) Không đổ vữa trực tiếp trên nền đất, mà đổ trên sàn lót tôn hoặc nền ximăng, hoặc lát gạch để vữa không bị lẫn đất bẩn, giảm chất lượng.

Cần dùng hết vữa ximăng và vữa hỗn hợp (có ximăng) trước khi ximăng bắt đầu đông kết. Thời gian bắt đầu đông kết của ximăng được xác định bằng thí nghiệm; Nếu không có điều kiện thí nghiệm thì tham khảo bảng 4.5.

Bảng 4.5. Thời gian bắt đầu đông kết của xi măng

Loại ximăng Nhiệt độ, oC	Pooclăng và Pooclăng hỗn hợp	Pooclăng puzơlan
20 - 30 10 - 20	1 giờ 30 phút 2 giờ 15 phút	2 giờ 3 giờ

Đối với các công trình quan trọng và vữa có mác từ 7,5 trở lên, phải kiểm tra chất lượng vữa sau khi trộn theo tiêu chuẩn 14 TCN 80 - 2001.

Chất lượng vữa được kiểm tra trên các mẫu lấy tại chỗ thi công. Phải thử độ lưu động thường xuyên; Trong trường hợp gạch hoặc vật liệu xây lát hút nước nhiều, hoặc thi công trong mùa hè, mùa khô, mùa gió lạnh hanh khô thì ngoài việc thử độ lưu động, phải thử khả năng giữ nước của hỗn hợp vữa để điều chỉnh thành phần vữa khi cần. Mỗi lần sử dụng 50m³ vữa, phải đúc 1 nhóm 3 mẫu vữa thử cường độ. Có thể kiểm tra cường độ vữa lấy từ khối xây gạch bằng cách nén mẫu được chế tạo như sau: Lấy hai miếng vữa hình vuông ở mạch nằm ngang ở khối xây có chiều dày bằng chiều dày mạch vữa, cạnh mỗi miếng lớn hơn chiều dày. Dán hai tấm với nhau để tạo thành một khối gần như hình lập phương bằng hồ thạch cao, rồi trát lên hai mặt trên và dưới của khối đó một lớp thạch cao mỏng (dày 1 - 2 mm). Sau một ngày đêm ép mẫu để được cường độ nén của mẫu. Phải thí nghiệm 5 mẫu như vậy và tính giá trị trung bình cộng của 5 kết quả đạt được.

5. Yêu cầu Kỹ thuật xây, lát, ốp gạch và trát vữa

5.1. Yêu cầu chung đối với công tác xây gạch

5.1.1. Phải xử lý nền và những chỗ tiếp giáp trước khi xây và lát gạch:

- Nền đất: nện chặt đất, rồi đổ lớp bê tông lót hoặc bê tông gạch vụn, sau đó rải một lớp vữa dày khoảng 2 cm, rồi mới xây, lát;

- Nền đá: dọn sạch lớp đá phong hoá, rửa sạch vụn đá, sau đó rải một lớp vữa như trên, rồi mới xây lát;

- Tường cũ hoặc nền xây cũ: cạo, đục bỏ lớp vữa cũ, rửa sạch vụn và các chất bẩn, sau đó rải một lớp vữa như trên, rồi xây tiếp;

- Nền có nước mạch: chủ động tiêu nước, đảm bảo nền khô ráo, rồi mới xây. Không để nước ngập chỗ đang xây, khi vữa còn chưa đông kết.

5.1.2. Xác định trục công trình, tim móng, đường mép hố móng trước khi xây. Sai lệch kích thước công trình không được vượt qúa:

- 10 mm đối với kích thước tới 10 m;

- 30 mm đối với kích thước tới 100 m;

Phải nghiệm thu mốc trước khi xây.

a) Trước khi xây phải nhúng nước gạch. Những viên gạch dính bùn đất, rêu mốc phải được cạo rửa sạch trước khi xây;

b) Quy cách xây gạch là phải ngang bằng, thẳng đứng, mặt phẳng, góc vuông. Mạch đứng của lớp gạch trên phải so le với mạch đứng ở lớp dưới ít nhất 5 cm. Độ ngang bằng của hàng, độ thẳng đứng mặt bên và góc phải được kiểm tra ít nhất 2 lần trong một đoạn cao từ 0,5 đến 0,6 m;

c) Mạch xây không dày quá 12 mm đối với mạch ngang và 10 mm đối với mạch đứng. Mạch nên giới hạn trong khoảng 7- 12 mm;

d) Sau khi xây xong một hoặc hai lớp, phải dùng bay để miết lại các mạch vữa cho chặt, đầy chặt vữa, không dùng gạch vỡ để chèn vào mạch.

Chỗ giao nhau, nối tiếp của khối xây tường phải xây đồng thời; khi tạm ngừng xây cần để mỏ giật, không để mỏ nanh;

e) Nên xây với độ cao đồng đều trên toàn bộ công trình để nền lún đều. Nếu phải chia nhiều đoạn để xây, thì chỗ ngắt đoạn xây giật cấp theo kiểu bậc thang, chênh lệch chiều cao giữa hai khối xây không quá 1,2m;

g) Để liên kết giữa tường chính và cột khi xây cao không đồng thời, dùng các thanh thép đặt trước trong tường chính hoặc cột;

h) Chỉ nên xây tường cao từ 1m đến 1,2m với tường dầy nhỏ hơn 0,6m, rồi ngừng 24 giờ, sau đó mới xây tiếp; Nếu tường dầy hơn, thì giảm chiều cao một đợt xây;

i) Không được va chạm mạnh, đặt vật liệu, tựa dụng cụ và đi lại trực tiếp trên khối xây đang thi công hoặc mới thi công xong nhưng vữa chưa đủ cứng rắn;

k) Trong quá trình xây, nếu phát hiện thấy vết nứt phải đánh dấu, xác định nguyên nhân để xử lý;

l) Khi xây tiếp trên khối xây đã cứng rắn: tưới nước, rải vữa, rồi mới xây tiếp;

m) Việc đắp đất ở phía sau và bên trên các khối xây chỉ tiến hành khi vữa trong khối xây đã đạt cường độ thiết kế, đắp từng lớp ngang bằng, đều trên toàn bộ chiều dài và đối xứng ở hai bên để đảm bảo ổn định cho công trình; Nếu chia ra từng đoạn để đắp, thì đắp theo từng đoạn đối xứng; Cách đắp và trình tự đắp đất phải qui định trong thiết kế biện pháp thi công.

5.2. Xây gạch qua khoảng trống

5.2.1. Kiểu xây gạch trên khoảng trống: xây gạch nghiêng, xây gạch nằm và xây gạch trên dầm bê tông cốt thép.

5.2.2. Phương pháp xây gạch nghiêng: chỉ áp dụng trong trường hợp khoảng trống có khẩu độ nhỏ hơn 2 m; Phía dưới phải dựng chống và đặt ván khuôn. Bắt đầu xây từ hai bên vào giữa bằng gạch nghiêng, chính giữa là gạch đứng, các mạch đứng trùng nhau, hướng vào tâm (hình 5.1). Muốn xây nhanh, có thể dùng gạch đặc hình nêm.



Hình 5.1: Xây gạch nghiêng qua khoảng trống

5.2.3. Phương pháp xây gạch nằm: áp dụng cho khoảng trống khẩu độ dưới 2 m.

Phía dưới phải đặt ván khuôn. Đầu tiên rải một lớp vữa dày 2cm (cùng loại và cùng mác với vữa xây), sau đó đặt một số thanh cốt thép, rồi mới xây gạch lên trên. Cách đặt cốt thép theo qui định của thiết kế, nếu không có qui định thì có thể áp dụng: Dùng thép có đường kính 4 - 6 mm, khoảng cách giữa các thanh cốt thép bằng chiều dài viên gạch và cốt thép cắm vào tường khoảng 25 cm (hình 5.2).

Sơ đồ xây gạch trên dầm bê tông theo hình 5.3.

1. Dầm bê tông cốt thép ; 2. Gạch xây.

Sơ đồ mạch vữa theo hình 5.4.

Nếu mái nghiêng phô ra ngoài thì sau khi xây phải sửa đẽo các góc cạnh của viên gạch hoặc đắp vữa để tạo cho mái được phẳng. Nếu mái nghiêng sau này được che khuất chỉ cần xây giật cấp, bậc thang và độ dốc của mái theo yêu cầu của thiết kế.

a) Hai móng thẳng góc với nhau, xây theo trình tự: móng sâu hơn xây trước, móng nông xây sau; Chỗ liên kết giữa hai móng không được để mỏ nanh;

b) Khi xây móng tiếp giáp với móng của công trình đã có: trước khi xây phải rửa sạch chỗ tiếp giáp, rồi chừa khe lún giữa hai công trình, sau đó mới xây.

Nếu công trình mới xây chỉ là một bộ phận mở rộng của công trình cũ thì cũng phải làm khe lún giữa hai phần móng cũ và mới;

c) Chỗ tiếp giáp của móng gạch và móng bê tông: nên xây bằng vữa mác cao hơn vữa xây móng gạch một cấp, đồng thời đặt các neo thép vào mạch vữa để có liên kết tốt giữa hai móng.

5.5. Xây gạch có cốt thép

5.5.1. Trong khối xây gạch có các lưới cốt thép ngang: chiều dày của mạch vữa phải lớn hơn tổng đường kính của các thanh thép đan nhau ít nhất 4 mm, đồng thời vẫn phải đảm bảo độ dày trung bình qui định cho khối xây.

5.5.2. Cốt thép dùng trong kết cấu gạch cốt thép theo quy định của thiết kế, thông thường thuộc các loại sau:

- Thép thanh nhóm CI, CII hoặc AI, AII theo tiêu chuẩn Nga;

- Sợi thép cacbon thấp loại thông thường.

Cần tuân theo các quy định sau:

a) Không đặt các thanh thép rời thay thế lưới cốt thép buộc hoặc hàn trong khối xây; Đầu thanh cốt thép nhô ra khỏi mặt ngoài khối xây khoảng 2 - 3 mm, để tiện kiểm tra;

b) Lưới cốt thép ngang chữ nhật hoặc chữ chi đặt vào khối xây theo chỉ dẫn của thiết kế và không thưa quá 5 hàng gạch. Lưới chữ chi đặt sao cho các thanh thép của hai lưới trong hai hàng khối xây kế tiếp nhau có hướng thẳng góc với nhau;

c) Đường kính của các thanh cốt dọc không nhỏ hơn 8 mm, cốt đai từ 3 đến 6 mm; Khoảng cách lớn nhất giữa các cốt đai không lớn hơn 5 mm. Cốt dọc phải nối với nhau bằng liên kết hàn; Nếu không hàn, các thanh phải uốn móc và nối buộc bằng đây thép với đoạn nối dài 20d (d là đường kính của thanh thép). Đầu thanh cốt thép chịu kéo phải uốn móc và hàn vào các thanh để neo vào lớp bê tông hoặc vữa;

d) Chiều dày lớp bảo vệ (tính từ mặt ngoài lớp trát vữa ximăng đến cạnh ngoài của cốt thép chịu lực) trong kết cấu gạch cốt thép không được nhỏ hơn các trị số trong bảng 5.1.

- Mặt ốp phẳng, thẳng đứng;

- Lớp vữa dưới gạch ốp đặc, chặt. Kiểm tra bằng cách gõ lên các viên gạch ốp, nếu nghe tiếng kêu bồm bộp, phải gỡ ra ốp lại;

- Khi miết mạch xong, phải lau sạch mặt ốp, không để lại vết vữa.

- Khi lớp vữa trát dày hơn 8 mm, trát thành nhiều lớp, mỗi lớp không mỏng hơn 5 mm và không dày hơn 8 mm. Chiều dày lớp vữa trát không được quá 20 mm. Khi trát, miết bằng bàn xoa để cho vữa dính chặt vào mặt trát, các lớp vữa liên kết chặt với nhau và mặt trát được phẳng. Để tăng sự liên kết của lớp trát sau với lớp trát trước, nên đánh xờm mặt lớp trát trước bằng cách dùng bay vạch các vết dài ngang dọc khi vữa còn chưa cứng hẳn. Khi lớp trước đã se mặt, mới trát lớp sau; Nếu lớp trước đã khô quá thì tưới nước để làm ẩm. Mặt lớp trát cuối cùng phải xoa kỹ để mặt vữa thật bằng phẳng; Kiểm tra độ bằng phẳng của mặt trát bằng cách đặt một thước thẳng dài 1-2 m và đo khe hở giữa thước và mặt tường, chỗ nào chưa phẳng thì sửa chữa ngay.

- Mặt tường sau khi trát không được có vết nứt nẻ chân chim, gồ ghề hoặc vữa chảy.

5.8.3. Kiểm tra độ bám dính của vữa trát với nền: bằng cách gõ nhẹ trên lớp trát, phải trát lại chỗ có tiếng kêu bồm bộp bằng cách phá rộng chỗ đó ra, miết chặt mép vữa xung quanh, để cho se mặt mới trát sửa lại.

5.9. Bảo vệ và bảo dưỡng khối xây gạch

5.9.1. Sau khi xây và sau khi trát, phải chú ý bảo dưỡng: che đậy khi trời nắng, tránh vữa mất nước nhanh co ngót nhiều và nứt nẻ; Khi vữa bắt đầu đông cứng, tưới ẩm định kỳ sau từng thời gian 2-3 giờ trong ngày; Ban đêm nếu trời nóng cũng cần tưới 1-2 lần. Tưới ẩm như vậy liên tục trong 4-6 ngày. Có thể phun chất bảo dưỡng lên mặt vữa mới trát để giữ ẩm cho vữa thay cho việc tưới nước.

5.9.2. Trong thời gian bảo dưỡng và khi vữa chưa đủ cứng: cần tránh rung động, va chạm vào khối xây; Không đi lại trên khối xây, nếu cần phải có cầu công tác. Khi tháo giàn dáo, cầu công tác: làm nhẹ tay, không được rung động mạnh, tránh làm long mạch, ảnh hưởng đến sự ổn định và chống thấm của khối xây. Che đậy khối xây khi trời mưa to mà vữa còn ướt.

5.9.3. Nếu khối xây dùng vữa xi măng, cần phải tiếp xúc với nước thì theo qui định sau:

- Nếu nước tĩnh: bảo dưỡng khối xây một ngày đêm, rồi mới cho tiếp xúc với nước;

- Nếu nước chảy có lực tác động mạnh: bảo dưỡng khối xây đủ 28 ngày đêm (vữa đã đạt cường độ thiết kế) rồi mới cho tiếp xúc với nước.

6. Công tác kiểm tra và nghiệm thu khối xây, lát gạch

6.1. Kiểm tra chất lượng của gạch và các vật liệu chế tạo vữa

Gạch và các vật liệu chế tạo vữa sử dụng vào công trình thuỷ lợi phải có giấy chứng nhận đạt chất lượng của cấp có thẩm quyền. Nếu có nghi ngờ về chất lượng, phải kiểm tra theo quy định sau:

- Chất lượng gạch đặc đất sét nung theo Điều 3.3.1.3;

- Chất lượng gạch rỗng đất sét nung theo Điều 3.3.2.3;

- Chất lượng gạch blôc bê tông theo Điều 3.3.3.2;

- Chất lượng gạch lát đất sét nung theo Điều 3.3.4.3;

- Chất lượng gạch lát bê tông theo Điều 3.3.5.4.

- Chất lượng ximăng, cát, nước trộn vữa theo 14 TCN 80 - 2001;

- Phụ gia khoáng hoạt tính nghiền mịn theo 14 TCN 108 - 1999;

- Phụ gia hoá học theo 14 TCN 104 - 1999.

Những vật liệu không đạt yêu cầu phải loại bỏ. Đối với vữa mác thấp (dưới 7,5) thì không cần kiểm tra thí nghiệm vật liệu chế tạo vữa.

6.2. Kiểm tra chất lượng của hỗn hợp vữa và vữa: theo Điều 4.3.4.

6.3. Kiểm tra thiết bị cân đong, máy trộn, vận chuyển vữa: theo Điều 4.3.2.

6.4. Kiểm tra và nghiệm thu công tác xây, lát gạch

6.4.1. Kiểm tra công tác chuẩn bị thi công khối xây: chuẩn bị nền móng, cắm tuyến, lên giá, ván khuôn, khớp nối, các bộ phận đặt trước v.v…

6.4.2. Kiểm tra khối xây về các mặt sau đây:

a) ở các mặt đứng, mặt ngang, các góc của khối xây: mạch không trùng, chiều dầy, độ đặc của mạch, độ thẳng đứng và nằm ngang, độ phẳng và thẳng góc v.v…;

b) Chiều dầy và độ đặc của các mạch vữa liên kết, vị trí các hàng gạch giằng;

c) Các bộ phận giằng neo: đặt đúng và đủ;

d) Các khe lún, khe co giãn: đảm bảo yêu cầu, thi công chính xác;

e) Chất lượng mặt tường trát, ốp gạch; Đối với tường không trát, mạch xây và miết mạch phải theo đúng thiết kế;

g) Kích thước của khối xây v.v...

6.4.3. Kiểm tra việc bảo dưỡng, thời hạn tháo dỡ ván khuôn, thời hạn cho khối xây chịu lực từng phần và toàn phần.

6.4.4. Những kết cấu và bộ phận công trình sẽ bị che khuất, phải kiểm tra và nghiệm thu trước khi thi công bộ phận công trình làm sau.

Những bộ phận khuất sau khi thi công xong cần lập biên bản nghiệm thu:

a) Nền và móng: chất lượng và trạng thái đất nền, chiều sâu đặt móng, chất lượng khối xây móng, công tác chống thấm ở móng;

b) Khe lún và khe nhiệt độ;

c) Lớp cách nước trong khối xây;

d) Cốt thép, các chi tiết bằng thép đặt trong khối xây và các biện pháp chống gỉ;

e) Các bộ phận khuất khác.

6.4.5. Đối với lớp lát và ốp gạch: kiểm tra theo Điều 5.6.5 và 5.7.2.

6.4.6. Kiểm tra mức độ hoàn thành công tác xây lát gạch: theo yêu cầu của thiết kế; Lập biên bản, ghi rõ các sai sót phát hiện được trong quá trình kiểm tra; Qui định thời gian sửa chữa; Kiểm tra lại, đánh giá chất lượng sau khi sửa chữa.