THỜi kì SƠ khai củA ĐIỆn từ HỌC: 2 những phát hiệN ĐẦu tiên về ĐIỆn và TỪ CỦa ngưỜi hy lạP: 2

Phát hiện của Ampère:

Lí thuyết của Ampère chính là sự phát triển những tư tưởng nêu trong thông báo đầu tiên nhưng đã được khẳng định bằng thực nghiệm. Ông đã đưa ra hai khái niệm cơ bản của điện học là "hiệu điện thế" (hồi đó ông gọi là sức căng điện) và "dòng điện" tuy chưa định nghĩa được thật rõ ràng. Chính Ampère đã định nghĩa chiều của dòng điện là chiều dịch chuyển của điện tích dương và đã nêu lên khái niệm về mạch điện. Tự làm  lấy thí nghiệm, ông đã phát hiện ra rằng hai dây dẫn điện đặt song song và trong đó dòng điện chạy theo cùng một chiều sẽ hút nhau còn nếu như cho hai dòng điện chạy trái chiều nhau thì hai dây sẽ đẩy nhau. Từ đó ông suy ra rằng: xung quanh dây điện có những "lực từ" phân bổ theo đường vòng và ông đã đề xướng lên cái gọi là "quy tắc Ampère" đối với thí nghiệm Oersted:

"Nếu giả thiết một người nằm dọc theo chiều của dây dẫn để cho dòng điện chạy theo phương từ chân lên đầu và quay mặt  cho kim nam châm thì đầu Bắc của kim nam châm sẽ lệch về phía trái của người đó..."

Như vậy là Ampère đã phát minh ra lực điện  từ. Nhiều năm sau đó, ông kiên trì suy nghĩ về sự tương đương của một dòng điện tròn và một nam châm phẳng nhỏ (lá từ) và đã bắt đầu xây dựng quan niệm về nam châm như là “một tập hợp những dòng điện đặt trên những mặt phẳng vuông góc với đường nối liền hai cực của nam châm". Từ đó, Ampère đi đến kết luận rằng một cuộn dây hình xoắn ruột già có dòng điện chạy qua tương đương với một nam châm. Vì vậy, ông đã khẳng định rằng: trong thiên nhiên không có "chất từ" và ta có thể quy mọi hiện tượng từ về các tương tác điện động lực học. Dù lúc đầu ông lại cho rằng trong các nam châm có các dòng điện giống như dòng điện thông thường (dòng điện vĩ mô) nhưng sau đó ông đã hoàn chỉnh lại ý kiến đó và nêu lên giả thuyết về các dòng điện phân tử. Ông đã kết luận: tương tác giữa các nam châm là tương tác giữa các dòng điện đó. Các kết luận đó được sắp xếp lại thành nội dung cơ bản của "giả thuyết Ampère".

Sau đó Ampère đặt vấn đề dựa vào thí nghiệm để tìm ra công thức định lượng về sự tương tác giữa hai nguyên tố dòng điện. Đây là một bài toán rất khó vì nguyên tố dòng điện không có ý nghĩa vật lý trực tiếp và không thể thực hiện được trong thí nghiệm giống như chất điểm và điện tích điểm. Thế thì phải giải quyết vấn đề như thế nào? Sau một thời gian suy nghĩ tìm tòi, ông đã dùng phương pháp dựa vào suy luận nêu lên dạng của công thức cho trường hợp các nguyên tố dòng điện, sau đó tổng hợp các lực tác dụng (tổng các đại lượng bé hay phép lấy tích phân) trong một số trường hợp đơn giản của các dòng điện có kích thước hữu hạn, rồi đem so sánh kết quả cuối cùng thu được bằng tính toán như trên với kết quả đo được bằng thí nghiệm để điều chỉnh lại công thức dự kiến ban đầu của mình. Sau một thời gian tính toán và hoàn chỉnh cuối cùng ông đã đi đến một công thức phù hợp với các kết quả thực nghiệm tuy không hoàn toàn giống hẳn với công thức hiện nay được nêu lên trong các sách giáo khoa. Một điều quan trọng là ông đã thấy rằng: lực tương tác giữa hai nguyên tố dòng điện là những lực không xuyên tâm khác hẳn các lực tương tác đã biết và không tuân theo định luật III của Newton.

Ampère có một trực giác khoa học hết sức nhạy bén và nhà bác học Maxwell người Anh đã phải thốt lên: "... Lí thuyết và thực nghiệm hình như là kết quả tất nhiên được suy ra từ khối óc của Ampère...". Ampère đã đánh đổ quan niệm tách rời cơ học và điện học thời đó. Những phát minh của ông đã đóng góp phần khai phá một con đường mới: Biến công cơ học thành điện năng và ngược lại.

Ampère cũng là một nhà thực nghiệm tài ba. Ông đã thiết kế và tự chế tạo lấy nhiều thiết bị phục vụ cho thí nghiệm của mình. Những thiết bị thí nghiệm này đã trở thành nền tảng của những dụng cụ đo điện (Ampère kế, Volt kế, Ohm kế...). Ông còn là cha đẻ của nam châm điện xuyến từ...

Ampère có nhiều công lao đối với điện học như Newton đối với cơ học. Các nhà bác học cùng thời trong đó có Maxwell khâm phục tài năng của Ampère và trìu mến gọi ông là "Newton của điện học".