Th¹c sÜ NguyÔn T­­êng Vy Nghiªn cøu thµnh phÇn hãa häc ®Ó tiªu chuÈn hãa chÊt l­îng dÇu gÊc ViÖt nam (Momordica cochinchinensis. Spreng) dïng lµm thuèc

TR¦êNG §¹I HäC D¦îC Hµ NéI

§Ò C¦¥NG LUËN ¸N TIÕN SÜ D¦îC HäC.

Ng­êi h­uíng dÉn khoa häc:

I. §Æt vÊn ®Ò

TÊt c¶ nh÷ng d­­îc phÈm, thùc phÈm thuèc ®­­îc ®Æc chÕ tõ th¶o méc, c©y cá trë nªn v« cïng quÝ gi¸ víi con ng­­êi bëi tÝnh an toµn vµ hiÖu qu¶ cña nã. C¸c nhµ khoa häc ®· cho biÕt: T¨ng c­êng hµm l­îng chÊt chèng oxy hãa tù nhiªn trong c¬ thÓ cã thÓ lµ ch×a khãa dÉn tíi cuéc sèng tr­êng thä [23] ChÝnh v× vËy, c¸c d­îc phÈm và thùc phÈm thuèc cã t¸c dông chèng l·o hãa trë thµnh ®èi t­îng ®­îc quan t©m trªn toµn thÕ giíi, ®Æc biÖt ë c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. Tõ qu¶ cµ chua cã chøa beta- caroten, lycopen, lµ c¸c chÊt chèng oxy hãa m¹nh, Mü vµ c¸c n­íc ph­­¬ng T©y ®· chÕ ra hµng chôc lo¹i s¶n phÈm ®Ó phßng vµ trÞ bÖnh. Qña GÊc cña n­­íc ta cã chøa c¸c chÊt chèng oxy hãa víi hµm l­­îng cao. Tõ nguyªn liÖu thiªn nhiªn ban ®Çu, ng­­êi ta cã thÓ chiÕt ®­­îc dÇu GÊc. Hµm l­­îng c¸c chÊt chèng oxy hãa thiªn nhiªn trong dÇu GÊc cao gÊp hµng chôc lÇn trong cµ chua [22]

GÊc mäc hoang vµ ®­­îc trång kh¾p n¬i ë ViÖt nam, nhiÒu nhÊt ë miÒn B¾c [6]. Víi nguån nguyªn liÖu phong phó nh­­ vËy th× viÖc dïng GÊc ®Ó s¶n xuÊt thuèc, thùc phÈm thuèc vµ xuÊt khÈu dÇu GÊc sÏ lµ mét thÕ m¹nh cña n­­íc ta.

Tuy nhiªn, mét th¸ch thøc ®Æt ra cho chóng ta lµ: Trong khi thuèc vµ nguån nguyªn liÖu cã nguån gèc d­îc th¶o nãi chung vµ dÇu GÊc nãi riªng ngµy cµng t¨ng vÒ sè l­­îng vµ chñng lo¹i th× viÖc ®¸nh gi¸ thµnh phÇn hãa häc, chÊt l­îng dÇu GÊc theo vïng, miÒn vµ tiªu chuÈn hãa dÇu GÊc còng nh­ c¸c chÕ phÈm cã dÇu GÊc lµ mét vÊn ®Ò cÇn ph¶i nghiªn cøu. VÊn ®Ò nµy cµng trë nªn quan träng khi chóng ta tham gia héi nhËp khu vùc vµ quèc tÕ. §Ó gãp phÇn ®Èy nhanh h¬n viÖc triÓn khai nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt thuèc ®ång thêi t¨ng c­êng chÊt l­îng c¸c chÕ phÈm cã dÇu GÊc, chóng t«i tiÕn hµnh ®Ò tµi “Nghiªn cøu thµnh phÇn hãa häc ®Ó tiªu chuÈn hãa chÊt l­îng dÇu gÊc ViÖt nam dïng lµm thuèc” víi môc tiªu:

• 
  X¸c ®Þnh thµnh phÇn hãa häc trong dÇu GÊc ®­îc s¶n xuÊt ë miÒn B¾c vµ miÒn Nam ViÖt Nam
  
• 
  X©y dùng tiªu chuÈn chÊt l­îng nguyªn liÖu dÇu GÊc cho s¶n xuÊt thuèc.
  
• 
  Theo dâi ®¸nh gi¸ sù æn ®Þnh cña nguyªn liÖu dÇu GÊc.
  

II. Tæng quan

2.1. GÊc (Momordica Cochinchinensis. Spreng. Cucurbitaceae)

Hoa ®ùc vµ hoa c¸i riªng trªn cïng mét c©y; hoa ®ùc mäc ë kÏ l¸, l¸ b¾c h×nh thËn to vµ réng; dµi cã èng ng¾n, c¸c thïy h×nh tam gi¸c nhän, mµu lam sÉm; trµng 5 c¸nh, mµu tr¾ng hoÆc ngµ vµng, h×nh trøng thu«n, cã l«ng dµy ë mÆt trong; nhÞ 5; hoa c¸i cã l¸ b¾c nhá, bÇu xï x×.

Qu¶ h×nh bÇu dôc hoÆc h×nh trøng, cã cuèng mËp, ®Çu tï hoÆc h¬i nhän, dµi 12-17cm, mÆt ngoµi cã rÊt nhiÒu gai nhän, khi chÝn mµu ®á; h¹t dÑt, mµu ®en hoÆc x¸m ®en, vá ngoµi cã rÊt cøng cã r¨ng tï ë mÐp, dµy 5-6mm.

Mïa hoa qu¶: th¸ng 7-12

Theo kinh nghiÖm cña nh©n d©n mét vïng thuéc tØnh H¶i h­ng, GÊc cã lo¹i tÎ vµ lo¹i nÕp ®­îc ph©n biÖt nh­ sau:

• 
  GÊc tÎ: tªn kh¸c lµ gÊc giun (H­ng yªn), ruét mµu ®á, ¨n kh«ng ngÊy (mµu ®á nh¹t ®i khi ®å chÝn), qu¶ to, rÊt sai, gai qu¶ mau, nhiÒu h¹t
  
• 
  GÊc nÕp: (gÊc g¹ch), ruét mµu vµng, ¨n rÊt ngÊy, qu¶ nhá, c©y Ýt qu¶, gai qu¶ th­a, Ýt h¹t.
  

Chi Momodica L. cã kho¶ng 45 loµi trªn thÕ giíi, ®a sè lµ c©y trång, tËp trung chñ yÕu ë vïng nhiÖt ®íi ch©u Phi vµ ch©u Mü. Ch©u ¸ cã 5-7 loµi, trong ®ã ViÖt nam cã 4 loµi. GÊc ®­îc trång chñ yÕu ë Ên ®é, Trung quèc, Philippin, Lµo vµ ViÖt nam.

ë ViÖt nam, gÊc ®­îc trång l©u ®êi trong nh©n d©n. C©y trång cã gièng qu¶ chÝn mµu ®á vµ gièng qu¶ mµu vµng. Gièng qu¶ mµu vµng hiÖn thÊy trång ë mét sè vïng nói thuéc tØnh Lai ch©u vµ S¬n la. Gièng qu¶ ®á cã 2 lo¹i: qu¶ to vµ qu¶ nhá, ®Òu ®­îc trång nhiÒu ë vïng trung du vµ ®ång b»ng B¾c bé [6].

2.2.T×nh h×nh nghiªn cøu qu¶ GÊc (Momordica cochinchinensis Spreng):

2.2.1. Trªn thÕ giíi:

• 
  C¸c chÊt mµu carotenoid cã trong qu¶ GÊc (NhËt b¶n) [19]
  
• 
  Thµnh phÇn acid bÐo vµ carotenoid trong qu¶ GÊc (Mü)[18]
  
• 
  B¶n quyÒn vÒ ph­¬ng ph¸p Ðp lÊy dÇu GÊc tõ mµng h¹t GÊc (Mü) [21].
  
• 
  T¸c dông øc chÕ sù ph¸t triÓn cña khèi u khi dïng n­íc chiÕt tõ qu¶ GÊc (NhËt) [27].
  
• 
  Nång ®é - caroten vµ retinol trong m¸u t¨ng lªn sau khi trÎ em bæ sung thªm x«i GÊc vµo chÕ ®é ¨n hµng ngµy kÐo dµi trong 1 th¸ng (Mü) [22].
  

2.2.2. ë ViÖt nam:

• 
  Nghiªn cøu sö dông mµng ®á kh« cña h¹t qu¶ GÊc lµm thøc ¨n cho gµ m¸i ®Î trøng cã hµm l­îng cao carotenoid vµ gi¶m cholesterol [31].
  
• 
  B­íc ®Çu nghiªn cøu gi¸ trÞ dinh d­ìng vµ t¸c dông sinh häc cña c¸c thµnh phÇn trong qu¶ GÊc [30].
  

2.3. DÇu GÊc (Oleum Momordicae):

2.3.1. ChÊt l­îng thµnh phÈm:

TÝnh chÊt: ChÊt láng s¸nh, trong, mµu ®á m¸u, mïi th¬m ngät ®Æc biÖt cña dÇu gÊc, vÞ bÐo kh«ng khÐ cæ. NÕu ®Ó l©u hoÆc ®Ó ë nhiÖt ®é tõ 0-5⁰C cã cÆn th× cÆn ®ã thuéc lo¹i tinh thÓ carotenoid

§é hßa tan: DÔ tan trong ether dÇu háa, cloroform vµ ether ethylic

Tû träng (ë 20⁰C): 1,470- 1,422

ChØ sè iod: 65-95

Nguyªn liÖu dÇu GÊc do mét sè c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n s¶n xuÊt cßn ch­a cã tiªu chuÈn c¬ së, cßn ®ang x©y dùng.

Mét sè thµnh phÇn cã ho¹t tÝnh sinh häc trong dÇu GÊc:

• 
  Nhãm carotenoid: - caroten, lycopen, zeaxanthin, …
  
• 
  Nhãm c¸c acid bÐo kh«ng no: acid oleic, acid linolenic,…
  

2.3.1. C¸c carotenoid:

Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, cã nhiÒu b»ng chøng cho r»ng carotenoid cã lîi cho søc kháe. NhiÒu nghiªn cøu dÞch tÔ häc chØ ra r»ng: víi chÕ ®é ¨n giµu caroten sÏ gi¶m ®­îc nguy c¬ ung th­, tim m¹ch còng nh­ nhiÒu c¨n bÖnh kh¸c cña con ng­êi [17].

Ph©n tö carotenoid kh«ng ®­îc phôc håi nh­ c¸c yÕu tè chèng oxy hãa kh¸c mµ bÞ biÕn ®æi khi lµm mÊt t¸c dông cña c¸c gèc tù do. Mét sè chÊt carotenoid ®iÓn h×nh nh­ lycopen, beta caroten cã thÓ chèng l¹i kho¶ng 20 lo¹i gèc tù do t¹o ra tõ gèc bÐo tr­íc khi nã bÞ ph¸ hñy hoµn toµn. Beta caroten lµ chÊt chèng oxy hãa tÕ bµo (antioxydants) rÊt m¹nh. Nã chèng l¹i sù l·o hãa cña tÕ bµo c¬ thÓ, söa ch÷a nh÷ng th­¬ng tæn trong cÊu tróc tÕ bµo c¬ thÓ do ung th­, do nhiÔm tia x¹ hoÆc do nhiÔm chÊt ®éc hãa häc.

Rau vµ tr¸i c©y cã chøa sè l­îng vµ lo¹i carotenoid kh¸c nhau. Sù ¶nh h­ëng cña c¸c thµnh phÇn trong dÞch chiÕt tíi viÖc ph©n tÝch c¸c thµnh phÇn carotenoid vÉn ch­a ®­îc x¸c ®Þnh râ rµng. Ng­êi ta th­êng sö dông ph­¬ng ph¸p s¾c ký láng hiÖu n¨ng cao ®Ó ph©n tÝch c¸c carotenoid v× kh¶ n¨ng t¸ch cña nã ®èi víi c¸c ®ång ph©n cña carotenoid. Qu¸ tr×nh ph©n tÝch nµy tèn Ýt thêi gian vµ l­îng mÉu cho ph©n tÝch. B­íc quan träng nhÊt tr­íc khi tiÕn hµnh ph©n tÝch c¸c carotenoid b»ng HPLC lµ ph¶i s¬ bé t¸ch c¸c carotenoid nµy ra khái c¸c chÊt kh¸c cã mÆt trong mÉu ph©n tÝch.[20]

Kh«ng cã ph­¬ng ph¸p chung ®Ó chiÕt carotenoid tõ nguån nguyªn liÖu tù nhiªn kh¸c nhau. Tuú theo tõng tr­êng hîp mµ ta chän ph­¬ng ph¸p chiÕt phï hîp víi tÝnh chÊt cña nguyªn liÖu cÇn chiÕt. Ngoµi ra cßn cÇn ph¶i tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c chung khi tiÕn hµnh chiÕt xuÊt.

MÉu ph©n tÝch cÇn ®­îc chuÈn bÞ ngay tr­íc khi ph©n tÝch sao cho chÊt mµu cã trong mÉu ®­îc ®¶m b¶o ch­a bÞ biÕn mµu. NÕu mÉu ch­a ®­îc ph©n tÝch ngay th× cÇn ®­îc b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é -30⁰C. NÕu mÉu cã chøa hµm l­îng n­íc cao th× mÉu cÇn ®­îc lµm kh« l¹nh mét c¸ch h÷u hiÖu ®Ó lo¹i bít n­íc vµ tiÕp tôc hydrat hãa l¹i ë nh÷ng b­íc sau trong qu¸ tr×nh chiÕt. MÉu ®em ®i ph©n tÝch ph¶i ®¹t tiªu chuÈn, viÖc lµm biÕn ®æi mÉu còng nh­ lµm mÊt mÉu sÏ ¶nh h­ëng ®Õn kÕt qu¶ ph©n tÝch. L­îng mÉu ®em ph©n tÝch phô thuéc vµo hµm l­îng carotenoid cã trong mÉu, th­êng dïng 2-3 gam mÉu (cã thÓ tíi 10 gam, nÕu mÉu cã hµm l­îng n­íc cao).

NÕu hµm l­îng chÊt bÐo trong mÉu cao cã thÓ ¶nh h­ëng tíi kÕt qu¶ nghiªn cøu. Trong tr­êng hîp nµy c¸c chÊt bÐo ph¶i ®­îc t¸ch ra b»ng c¸ch xµ phßng hãa (sö dông KOH- methanol 20% khèi l­îng/thÓ tÝch) hay sö dông kü thuËt ph©n bè pha víi 2 lo¹i dung m«i (mét pha dÇu vµ mét pha chän läc ®èi víi c¸c chÊt mµu).

Ph­¬ng ph¸p t¸ch c¸c chÊt mµu carotenoid phô thuéc chñ yÕu vµo b¶n chÊt cña tõng carotenoid vµ hµm l­îng cña chóng. Sau khi tiÕn hµnh chiÕt vµ xµ phßng hãa (nÕu cÇn), hçn hîp nµy cÇn tiÕp tôc ®­îc t¸ch. Th«ng th­êng dÞch chiÕt thu ®­îc gåm c¸c chÊt mµu cã ®é ph©n cùc kh¸c nhau (c¸c caroten vµ c¸c xanthophyl).

Ph­¬ng ph¸p s¾c ký cét th­êng ®­îc sö dông ®Ó t¸ch c¸c chÊt mµu nµy. Pha tÜnh cÇn lùa chän ®Ó c¸c hçn hîp c¸c carotenoid ®­îc hÊp phô vµ chia t¸ch tèt vµ kh«ng t¸c dông víi c¸c chÊt mµu vµ (hoÆc) pha ®éng. Mét sè chÊt th­êng ®­îc dïng lµm pha tÜnh trong s¾c ký cét ®Ó t¸ch c¸c carotenoid lµ: cellulose, canxi carbonat, nh«m oxyd, silica gel,…

Ph­¬ng ph¸p s¾c ký láng hiÖu n¨ng cao ®· ®­îc sö dông ®Ó t¸ch c¸c carotenoid tõ nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû 20. Stewart vµ Wheatton lÇn ®Çu tiªn ®· sö dông ph­¬ng ph¸p nµy ®Ó t¸ch c¸c carotenoid tõ dÞch chiÕt qu¶ chanh vµo n¨m 1971. Tõ ®ã ®Õn nay c¸c kü thuËt tiªn tiÕn quan träng trªn c¶ hai mÆt kü thuËt HPLC vµ kü thuËt s¾c ký ®Ó t¸ch vµ ph¸t hiÖn carotenoid ®· ®­îc hoµn thiÖn.

Trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch c¸c carotenoid b»ng HPLC, c¸c dung m«i sö dông ph¶i cã chÊt l­îng cao, tr­íc khi sö dông ph¶i ®­îc khö khÝ ®Ó gi¶m thiÓu sù x©m nhËp cña khÝ vµo hÖ thèng vµ g©y nhiÔu ®­êng nÒn.

ViÖc ph©n tÝch c¸c carotenoid ®Òu cã thÓ dïng kü thuËt s¾c ký pha thuËn vµ pha ®¶o. C¶ hai lo¹i kü thuËt nµy ®Òu cã thÓ dïng hÖ dung m«i pha ®éng ®¼ng dßng hoÆc ch­¬ng tr×nh hãa dung m«i (gradient). Trong b¶ng 1 giíi thiÖu mét sè ch­¬ng tr×nh s¾c ký ®Ó ph©n tÝch carotenoid.

HÖ thèng	Cét	Dung m«i	Ch­¬ng tr×nh dung m«i	Tèc ®é dßng
A	C18, 5m, 25x0,46 cm	Acetonitril Dicloromethan- hexan (1:1) Methanol	0- 10 phót 11- 40 phót 85% 45% 5% 45% 10% 10%	0,7 ml/phót
B	C18, 5m, 25x0,46 cm	Acetonitril Dicloromethan Methanol	§¼ng dßng 55% 23% 22%	1ml/phót
C	C18, 5m, 25x0,46 cm	Acetonitril Methanol Dicloromethan- hexan (1:1)	§¼ng dßng 85% 10% 5%	0,7 ml/phót

Gi¸ trÞ cña GÊc vÒ mÆt thùc phÈm vµ d­îc phÈm lµ do GÊc cã chøa hµm l­îng cao beta caroten, lycopen, c¸c acid bÐo kh«ng no.

*C¸c carotenoid trong qu¶ GÊc (Momordica cochinchinensis Spreng) ®­îc ph©n tÝch b»ng s¾c ký láng hiÖu n¨ng cao (HPLC). Hµm l­îng cña - caroten, lycopen, zeaxathin vµ - cryptoxanthin ®· ®­îc x¸c ®Þnh.

D­íi ®©y lµ mét sè kÕt qu¶ ®· ®­îc c«ng bè trong mÊy n¨m gÇn ®©y (b¶ng 2,3):

(C«ng tr×nh nghiªn cøu cña NhËt b¶n [12])

(C«ng tr×nh nghiªn cøu cña Mü [18])

2.3.2. Mét sè acid bÐo kh«ng no:

• 
  Lµ yÕu tè cÇn thiÕt cÊu t¹o mµng tÕ bµo, ®Æc biÖt lµ bao myelin cña tÕ bµo thÇn kinh.
  
• 
  KÕt hîp víi cholesterol t¹o ester kh«ng bÒn v÷ng vµ dÔ bµi xuÊt khái c¬ thÓ, do ®ã cã t¸c dông ng¨n ngõa v÷a x¬ ®éng m¹ch.
  
• 
  Cã t¸c dông ®iÒu hßa ë thµnh m¹ch m¸u, n©ng cao tÝnh ®µn håi vµ gióp cho m¸u l­u th«ng tèt h¬n.
  
• 
  Cã vai trß ng¨n c¶n sù ph¸t sinh cña c¸c u ¸c tÝnh
  
• 
  Cã vai trß trong qu¸ tr×nh chuyÓn hãa c¸c vitamin nhãm B (B₁,B₂, B₆) vµ enzym gan (men cytochromoxidase)
  

M¹ch chÝnh cña nh÷ng hîp chÊt nµy cã tõ 4 ®Õn 20 nguyªn tö cacbon. PhÇn lín c¸c nguån tù nhiªn cña c¸c hîp chÊt nµy cã mét sè m¹ch cacbon ch½n bëi v× trong qu¸ tr×nh sinh tæng hîp th× khi h×nh thµnh m¹ch cacbon th­êng t¹o ra 2 cacbon cïng mét lóc. Mét sè acid bÐo cã thÓ cã mét hay vµi nèi ®«i ë c¸c vÞ trÝ x¸c ®Þnh (kh«ng b·o hßa), hay lµ chóng hoµn toµn no. TÝnh chÊt lý häc vµ hãa häc cña mét chÊt bÐo phô thuéc vµo thµnh phÇn cña hçn hîp acid bÐo. ChÊt bÐo ®éng vËt th­êng chøa phÇn lín lµ c¸c acid bÐo no m¹ch dµi vµ ë nhiÖt ®é b×nh th­êng ë d¹ng r¾n. C¸c chÊt bÐo cã nguån gèc thùc vËt th­êng cã chøa tû lÖ c¸c acid bÐo kh«ng no lín h¬n vµ th­êng cã d¹ng láng ë nhiÖt ®é phßng. C¸c acid bÐo kh«ng no nhiÒu nèi ®«i chñ yÕu cã nguån gèc rau, qu¶.

C¸c chÊt bÐo th­êng ®­îc sö dông ®Ó nÊu ¨n bëi v× chóng lµ nh÷ng chÊt cã nhiÖt ®é s«i cao. ChÝnh v× vËy s¾c ký khÝ lµ ph­¬ng ph¸p thÝch hîp ®­îc ¸p dông ®Ó ph©n tÝch chóng [16].

*C¸c acid bÐo trong qu¶ GÊc (Momordica cochinchinensis Spreng) ®­îc ph©n tÝch b»ng s¾c ký khÝ, trong ®ã cã mét sè acid bÐo kh«ng no cã t¸c dông sinh häc ®¸ng kÓ (b¶ng 4).

(C«ng tr×nh nghiªn cøu cña Mü [18])

2.4. C¸c chÕ phÈm cã dÇu GÊc ®ang l­u th«ng trªn thÞ tr­êng ViÖt nam

2.4.1. Viªn nang VINAGA:

DÇu GÊc tinh khiÕt chøa:

Beta Caroten 190mg%

Alphatocopherol 12mg%

Vµ nhiÒu chÊt bÐo thùc vËt vµ c¸c nguyªn tè vi l­îng
Tõ qu¶ GÊc ViÖt nam, c«ng ty chÕ biÕn dÇu thùc vËt vµ thùc phÈm ViÖt nam (gäi t¾t lµ VNPOFOOD) ®· cho ra ®êi chÕ phÈm ®éc ®¸o víi tªn gäi VINAGA d¹ng viªn nang mÒm, lµ mét lo¹i thùc phÈm thuèc dÔ dïng, dÔ uèng hµng ngµy chèng bÐo ph×, gióp lµm h¹ cholesterol trong m¸u, phßng c¸c bÖnh tim m¹ch vµ chèng ®ét quÞ.

2.4.2.Viªn nang mÒm GACROTEN-E400 (C«ng ty cæ phÇn d­îc phÈm Hµ T©y)

Vitamin E 40IU DÇu gÊc 400mg

DÇu cä 30 mg S¸p ong 10mg

Nipagin 2mg Nipazol 0,5 mg

Gelatin 100mg Glycerin 48mg

Ethyl vanilin 0,01mg Dung dÞch Sorbitol 70% 30mg

PhÈm mµu Ponceau 4R 1mg

ChØ ®Þnh: Dïng trong c¸c tr­êng hîp thiÕu vitamin A hay beta- caroten nh­: TrÎ em chËm lín, biÕn chøng vÒ m¾t (kh« m¾t, qu¸ng gµ…), t¨ng søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ, chèng l·o hãa.

ChÕ phÈm cã t¸c dông tèt víi nh÷ng ng­êi tiÕp xóc nhiÒu víi nh÷ng tia x¹ ®éc h¹i, víi hãa chÊt vµ nh÷ng ng­êi bÞ viªm gan virut B, cã nguy c¬ ung th­ gan.

Nh×n chung c¸c chÕ phÈm cã dÇu GÊc ®ang l­u hµnh trªn thÞ tr­êng ViÖt nam míi chØ cã tiªu chuÈn hµm l­îng beta-caroten.

Do qña gÊc ViÖt nam còng nh­ dÇu GÊc cã chøa nhiÒu hîp chÊt carotenoid, c¸c acid bÐo kh«ng no víi nhiÒu thuéc tÝnh quÝ gi¸ nªn nhiÒu trung t©m khoa häc vµ c«ng nghÖ trªn thÕ giíi ®· nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn hãa häc cña qu¶ GÊc vµ dÇu GÊc. Trªn thùc tÕ GÊc chØ ®­îc ph©n bè nhiÒu ë vïng §«ng ¸ nh­: ViÖt nam, Philipin, miÒn nam Trung Quèc, Lµo, Campuchia [9]. V× kh«ng cã nguån nguyªn liÖu dåi dµo nh­ ViÖt nam, nªn hä ch­a cã nh÷ng chÕ phÈm cã dÇu GÊc còng nh­ c¸c tiªu chuÈn chÊt l­îng cña c¸c chÕ phÈm nµy. Theo chiÕn l­îc ph¸t triÓn cña ngµnh d­îc ViÖt nam trong 10 n¨m tõ 2000- 2010, chóng ta tËp trung khai th¸c nguyªn liÖu nguån gèc tù nhiªn, phôc vô c«ng t¸c ch¨m sãc søc khoÎ nh©n d©n cã hiÖu qu¶ [5]. §Ò tµi nghiªn cøu nµy nh»m thóc ®Èy viÖc sö dông dÇu GÊc – mét nguån d­îc liÖu quÝ gi¸ cña ViÖt nam- trong s¶n xuÊt thuèc vµ ch¨m sãc søc khoÎ céng ®ång.

III. §èi t­îng, ph­¬ng tiÖn, ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu

3.1. §èi t­îng nghiªn cøu:

3.2. Ph­¬ng tiÖn nghiªn cøu: Thuèc thö, thùc nghiÖm, dông cô, m¸y mãc

• 
  C¸c lo¹i hãa chÊt thuèc thö ®¹t tiªu chuÈn ph©n tÝch
  
• 
  C¸c lo¹i dông cô ®¹t yªu cÇu trong ph©n tÝch, kiÓm nghiÖm.
  
• 
  S¾c ký khÝ víi MSD (GC- MS)
  
• 
  S¾c ký láng hiÖu n¨ng cao (HPLC) víi c¸c lo¹i detector: UV-Vis
  
• 
  Quang phæ hÊp thô nguyªn tö (AAS)
  

3.3. Néi dung nghiªn cøu

3.3.1. Nghiªn cøu hµm l­îng c¸c thµnh phÇn hãa häc cña dÇu GÊc ®­îc s¶n xuÊt ë miÒn B¾c vµ miÒn Nam:

3.3.2. Nghiªn cøu x©y dùng tiªu chuÈn chÊt l­îng dÇu GÊc

3.3.3. Theo dâi ®¸nh gi¸ sù æn ®Þnh cña nguyªn liÖu dÇu GÊc.

3.3.4. Nghiªn cøu tiªu chuÈn hãa mét sè chÕ phÈm s¶n xuÊt tõ dÇu GÊc ViÖt nam:

3.3.5. Phèi hîp s¶n xuÊt chÕ phÈm

3.4. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu:

3.4.1. Nghiªn cøu hµm l­îng c¸c thµnh phÇn hãa häc cña dÇu GÊc ®­îc s¶n xuÊt ë miÒn B¾c vµ miÒn Nam:

• 
  C¸c carotenoid: Dïng hÖ thèng HPLC (detector: UV- Vis)
  
• 
  C¸c acid bÐo kh«ng no: S¾c ký khÝ khèi phæ (GC- MS)
  
• 
  Mét vµi lo¹i vitamin: Dïng hÖ thèng HPLC - DAD
  
• 
  Vi l­îng kim lo¹i (Fe,Se, Zn, Co): Quang phæ AAS
  
• 
  Nghiªn cøu ®é æn ®Þnh cña tinh dÇu gÊc th«ng qua viÖc x¸c ®Þnh mét sè ho¹t chÊt chÝnh.
  

3.4.2. Nghiªn cøu x©y dùng tiªu chuÈn chÊt l­îng dÇu GÊc

• 
  Dïng hÖ thèng HPLC (detector: UV- Vis)
  

3.4.3. Theo dâi ®¸nh gi¸ sù æn ®Þnh cña nguyªn liÖu dÇu GÊc.

• 
  Dïng hÖ thèng HPLC (detector: UV- Vis)
  

3.4.4. Nghiªn cøu tiªu chuÈn hãa mét sè chÕ phÈm s¶n xuÊt tõ dÇu GÊc ViÖt nam:

• 
  Viªn nang mÒm cã chøa dÇu GÊc
  
• 
  Viªn nang cøng cã chøa cao kh« dÇu GÊc
  
• 
  Viªn nang mÒm cã chøa dÇu GÊc vµ mét sè vitamin
  
• 
  X©y dùng tiªu chuÈn chÊt l­îng cho nguyªn liÖu ®Çu vµo (dÇu GÊc, c¸c d­îc chÊt hoÆc t¸ d­îc cÇn thiÕt) vµ tiªu chuÈn chÊt l­îng cña chÕ phÈm.
  

3.4.5. Phèi hîp s¶n xuÊt chÕ phÈm

3.4.6. Xö lý sè liÖu:

IV. Dù ®Þnh kÕt qu¶ ®¹t ®­îc

4.1. KÕt qu¶ dù kiÕn:

4.1.1. X¸c ®Þnh ®­îc thµnh phÇn ho¸ häc (®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l­îng) mét sè ho¹t chÊt cã t¸c dông sinh häc trong dÇu GÊc ViÖt Nam

2. X©y dùng ®­îc tiªu chuÈn cho dÇu GÊc nguyªn liÖu

3. X¸c ®Þnh ®­îc ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n ®¶m b¶o chÊt l­îng dÇu GÊc

4. X©y dùng tiªu chuÈn chÊt l­îng cña ba chÕ phÈm cã GÇu gÊc.

5. S¶n xuÊt thö ®­îc ba chÕ phÈm cã chøa dÇu GÊc ®¹t tiªu chuÈn ®· x©y dùng (phèi hîp víi mét c«ng ty hoÆc xÝ nghiÖp d­îc phÈm)

4.2. Nh÷ng ®iÓm míi cña ®Ò tµi, øng dông trong thùc tiÔn:

4.2.1. X¸c ®Þnh ®­îc c¸c thµnh phÇn cã ho¹t tÝnh sinh häc cña dÇu GÊc

4.2.2. X©y dùng ®­îc tiªu chuÈn chÊt l­îng cña dÇu GÊc

4.2.3. X¸c ®Þnh ®­îc ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n thÝch hîp ®Ó nguyªn liÖu dÇu GÊc ®¶m b¶o chÊt l­îng

4.2.4. §Ò xuÊt mét sè tiªu chuÈn chÊt l­îng cho ba chÕ phÈm cã dÇu GÊc (Nh÷ng chÕ phÈm nµy ®· ®­îc phèi hîp víi xÝ nghiÖp hoÆc c«ng ty d­îc phÈm ®­a vµo s¶n xuÊt thö)

v. KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ

5.1. KÕt luËn:

• 
  §¸nh gi¸ chÊt l­îng nguyªn liÖu dÇu GÊc cã nguån gèc ë miÒn B¾c vµ miÒn Nam ViÖt nam.
  
• 
  §­a ra ®­îc khuyÕn c¸o vÒ c¸ch b¶o qu¶n nguyªn liÖu dÇu GÊc ®¶m b¶o chÊt l­îng.
  
• 
  X©y dùng ra tiªu chuÈn chÊt l­îng cña dÇu GÊc vµ mét sè s¶n phÈm chøa dÇu GÊc
  
• 
  KhuyÕn c¸o vÒ xö dông dÇu GÊc cho s¶n xuÊt chÕ phÈm thuèc ë ViÖt Nam
  

5.2. KiÕn nghÞ:

• 
  Víi héi ®ång D­îc ®iÓn vÒ viÖc ®­a tiªu chuÈn dÇu GÊc vµo D­îc ®iÓn ViÖt nam.
  
• 
  Tiªu chuÈn c¸c chÕ phÈm cã dÇu GÊc vµ cã bæ sung mét sè lo¹i vitamin.
  

VI. NguyÖn väng

6.1. Ng­­êi h­­íng dÉn khoa häc

2. PGS. TS TrÇn Tö An, Bé m«n Ho¸ Ph©n tÝch. Tr­uêng §¹i häc D­­îc Hµ néi.

6.2. N¬i thùc hiÖn:

• 
  Tr­êng §¹i häc D­­îc Hµ néi.
  
• 
  ViÖn kiÓm nghiÖm. Bé y tÕ
  

VII. Dù kiÕn kÕ ho¹ch thùc hiÖn:

7.1. Thêi gian

• 
  X¸c ®Þnh ®­îc thµnh phÇn ho¸ häc (®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l­îng) mét sè ho¹t chÊt cã t¸c dông sinh häc trong dÇu GÊc ViÖt Nam
  

• 
  §¸nh gi¸ ®­îc chÊt l­îng dÇu GÊc cña ViÖt nam cã nguån gèc tõ miÒn B¾c vµ miÒn Nam
  
• 
  X©y dùng tiªu chuÈn chÊt l­îng cho dÇu GÊc ViÖt Nam
  
• 
  X©y dùng ®­îc tiªu chuÈn chÊt l­îng cho ba chÕ phÈm chuÈn bÞ ®­a vµo l­u hµnh trªn thÞ tr­êng trong n­íc.
  
• 
  Phèi hîp s¶n xuÊt thö ba chÕ phÈm ®· ®­îc x©y dùng tiªu chuÈn chÊt l­îng
  
• 
  X¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n thÝch hîp cho dÇu GÊc
  

• 
  ViÕt luËn ¸n vµ chuÈn bÞ b¸o c¸o
  

VIII. Tµi liÖu tham kh¶o.

1	TrÇn Tö An (2001), Bµi gi¶ng cao häc dµnh cho chuyªn ngµnh KiÓm nghiÖm - §éc chÊt, Tr­êng ®¹i häc D­îc Hµ néi, tr 8 – 10.
2	TrÇn Tö An (2002), Ph­¬ng ph¸p chiÕt øng dông trong kiÓm nghiÖm thuèc vµ ®éc chÊt, Tr­êng ®¹i häc D­îc Hµ néi, tr 40,87
3	Bé m«n hãa ph©n tÝch (2004), KiÓm nghiÖm thuèc (Tµi liÖu gi¶ng d¹y ®¹i häc), Tr­êng ®¹i häc D­îc Hµ néi, Tr 78- 82
4	Bé Y tÕ, Tãm t¾t kÕ ho¹ch ch¨m sãc vµ b¶o vÖ søc kháe nh©n d©n giai ®o¹n 2001- 2005.
5	Bé Y tÕ. 2/2001. ChiÕn l­­îc ph¸t triÓn ngµnh d­îc giai ®o¹n 2001 – 2010, Dù th¶o lÇn thø 4.
6	§ç Huy BÝch.(2004). C©y thuèc vµ ®éng vËt lµm thuèc ë ViÖt Nam. Nhµ xuÊt b¶n khoa häc kü thuËt, tr 861
7	NguyÔn V¨n §µn.(1999) Hîp chÊt thiªn nhiªn dïng lµm thuèc. Nhµ xuÊt b¶n y häc.
8	Ph¹m Gia HuÖ– NguyÔn TiÕn Khanh (1990), Mét sè ph­¬ng ph¸p hãa lý dïng trong ph©n tÝch d­îc. Tr­êng ®¹i häc D­îc Hµ néi, tr 23- 35.
9	§ç TÊt Lîi. (1999). Nh÷ng c©y thuèc vµ vÞ thuèc ViÖt Nam. Nhµ xuÊt b¶n y häc, tr 885
10	Hå ViÕt QuÝ (2001), ChiÕt t¸ch, ph©n chia, x¸c ®Þnh c¸c chÊt b»ng dung m«i h÷u c¬. TËp 1. NXB Khoa häc kü thuËt.
11	NguyÔn §×nh TriÖu (2001), C¸c ph­­¬ng ph¸p ph©n tÝch vËt lý vµ ho¸ lý. TËp 1. NXB khoa häc vµ kü thuËt.

TiÕng Anh:

12	Aoki Hiromitsu, Nguyen thi Minh Kieu.(2002) Carotenoid pigments in Gac Fruit. Biosci. Biotechnol. Biochem,. 66(11), 2479-2482.
13	British Pharmacopoeia (1998), London the stationary office
14	Christie William W. (2000).GC columns for fatty acid analysis. J. Lipid technology. 12, 114-115
15	Frank A.Settle editor (1997), Handbook of Instrumental Technique for analytical Chemistry. Prentise Hall PTR
16	Greenleief. (2004). Fatty acid determination using Gas Chromatography.
17	Hurst William Jeffrey. Method of analysis for functional food and nutraceuticals. CRC press. p 103-129
18	Ishida Betty K, Charlotta Turner and al. (2004).Fatty acid and carotenoid composition of Gac Fruit. J. Agric. Food chem 2004,52,274-279
19	Kajadphai Anocha T. (1998) Evaluation of extraction method for the analysis of carotenoids in fruit and vegetables. Food chemistry.Vol 63. No 4. pp. 577-584.
20	Le Thuy, Vuong, King JC.(2003 Dec). A method of preserving and testing the acceptability of Gac fruid oil, a good sourse of beta-caroten and essential fatty acids. Food Nutr Bull;24(4); 372-3
21	Le Thuy, Vuong. August (2002). Momordica cochinchinensis. Spreng. Beta- caroten and method. United State Patent:6,770,585.
22	Le Thuy, Vuong. (2002 May) Plasma beta- caroten and retinol concentrations of children increase after a 30-d supplementation with the fruit Momordica cochinchinensis.J Clin Nutr. 75(5): 872-9
23	Le Thuy, Vuong. Under- utilized - caroten-rich crops of Vietnam.http://flic.net/levuong/betafruit/OLD
24	Lun G., Schmuff N.R (1997), HPLC Method for Pharmaceutical Analysis, A Wiley- Intersciance publication, Jonh Wiley & Sons, Inc, pp 317 – 329
25	Min- Su Tzeng. Determination of major carotenoids in Human Serum by liquid chromatography. Journal of food and drug analysis. Vol 12. No1.2004.pages 79-83
26	Skoog D.A, D.M. West, F.J. Holler (1996), Fundamentals of Analytical Chemistry. Sounder college Publishing.
27	Tien, PG;Kayama, F;Konishi, F.Inhibition of tumor growth and angiogenesis by water extract of Gac fruit (Momordica cochinchinensis Spreng)
28	United States Pharmacopeia 23 (1996),
29	United States Pharmacopeia 24 (2000),
30	XuanThanh Lam.(2004). Preliminary study on nutrient content and bioactive ingredients in Gac fruit. ViÖn dinh d­ìng
31	XuanThanh Lam. (2004). Applied study on the use died red seed membrane of Gac fruit for production hen eggs with hight content in carotenoids and low in cholesterol. ViÖn dinh d­ìng