Thay låÌi tæÛa viãÛc daûy vaì hoüc män tháÖN hoüc luán lyï CÄng giaïO hoüC ÅÍ BÁÛC ÂAÛI hoüC
tải về 1.51 Mb.
|
- Điều hướng trang này:
- III. YÃÚU TÊNH CUÍA LÅÌI MÅÌI GOÜI NÃN THAÏNH 1. Baín cháút cuía sæû hoaìn thiãûn
- 3. Nhiãöu caïch thæïc nãn thaïnh
- ---o0o--- Thay låìi kãút LUÁN LYÏ CUÍA NÃÖN LUÁN LYÏ
- Âaûi Chuíng Viãûn Vinh - Thanh Thaïng 01 Nàm Thaïnh 2000
- BAÌI THI MÄN : Tháön Hoüc Luán Lyï Càn Baín
3. Cäng âäön Vaticanä II Cäng âäöng Vaticanä II trong Hiãún chãú vãö Giaïo häüi âaî viãút : “Thiãn Chuïa khäng muäún thaïnh hoïa vaì cæïu räùi loaìi ngæåìi caïch riãng leí...Ngaìi muäún quy tuû hoü thaình mäüt dán täüc âãø hoü nhán biãút Ngaìi trong chán lyï vaì phuûng sæû Ngaìi trong thaïnh thiãûn” (säú 40). Nhæ thãú caïi quan niãûm nãn thaïnh âãø vãö thiãng âaìng mäüt mçnh kãø nhæ âaî läùi thåìi. Låìi måìi goüi nãn thaïnh aïp duûng cho táút caí moüi ngæåìi vaì måìi goüi moüi ngæåìi cáöm tay nhau, giuïp nhau säúng thaïnh thiãûn âãø cuìng nhau coï màût bãn caûnh Chuïa sau naìy. Sæû thaïnh thiãûn coï mang tênh táûp thãø laì nhæ váûy. Theo quan niãûm Cäng âäöng Vaticanä II, sæû thaïnh thiãûn vaì sæû hoaìn thiãûn khäng nháút thiãút phaíi thuäüc vãö mäüt báûc säúng naìo (giaïo sé, tu sé hay giaïo dán). Âiãöu âoï coï nghéa laì ngæåìi giaïo sé tråí nãn thaïnh khi chu toaìn âãún mæïc täúi âa chæïc vuû tæ tãú thæìa taïc cuía mçnh. Âiãöu naìy âoìi hoíi ngæåìi giaïo sé phaíi biãút thi haình chæïc vuû ngän sæï tæïc laì phaíi biãút chuyãn cáön rao giaíng Låìi Chuïa caïch âáöy âuí vaì âuïng âàõn cho dán Chuïa. Ngæåìi tu sé quyãút tám thæûc hiãûn trong âåìi mçnh nãúp säúng cuía Chuïa Kitä âãún mæïc täúi âa. Do âoï maì hoü tuyãn kháún giæî âæïc ngheìo khoï, khiãút tënh vaì váng phuûc, xem âoï laì nhæîng caïch thãú täúi æu âãø hoü säúng nhæ Chuïa Giãsu vaì qua âoï thæûc hiãûn lyï tæåíng kênh Chuïa vaì yãu ngæåìi âãún mæïc hoaìn haío. Ngæåìi giaïo dán thç nãn thaïnh giæîa chåü âåìi, nghéa laì hoü làn xaí vaìo giæîa thãú giåïi, âem Phuïc Ám tåïi cho mäùi ngæåìi vaì laìm cho noï tháúm nháûp vaìo moüi sinh hoaût tráön thãú. Noïi caïch khaïc, chäù âæïng cuía ngæåìi giaïo dán laì giæîa tráön thãú vaì hoü nãn thaïnh trong cäú gàõng thaïnh hoïa tráön thãú bàòng nhæîng sinh hoaût vaì våïi nhæîng chæïc vuû cuía hoü trong tráön thãú. Cäng âäöng Vaticanä II âaî nháún maûnh giaï trë cuía caïc thæûc taûi tráön thãú vaì âãö cao vai troì thaïnh hoïa tráön thãú cuía ngæåìi Kitä hæîu giaïo dán. III. YÃÚU TÊNH CUÍA LÅÌI MÅÌI GOÜI NÃN THAÏNH 1. Baín cháút cuía sæû hoaìn thiãûn Hoaìn thiãûn coï nghéa laì täút laình caïch troün veûn. Thæåìng thæåìng khi noïi tåïi sæû thaïnh thiãûn ngæåìi ta thæåìng hay nghé tåïi ba phaûm vi sau âáy : laìm ngæåìi, laìm Kitä hæîu, laìm thaïnh. Phaûm vi naìo cuîng quan troüng. Træåïc khi laìm ngæåìi Kitä hæîu täút haîy laì mäüt con ngæåìi täút. Træåïc khi laì mäüt báûc âaûi thaïnh haîy laì mäüt Kitä hæîu bçnh thæåìng. Âiãöu quan troüng laì tuán giæî âáöy âuí caïc luáût lãû càn baín, kãú âoï tuán giæî caïc låìi khuyãn Phuïc ám, cuäúi cuìng ngæåìi hoaìn thiãûn nháút laì ngæåìi giäúng hãût Âæïc Kitä. 2. Tênh phäø quaït cuía låìi måìi goüi säúng hoaìn thiãûn Xin phán biãût thaïnh thiãûn vaì hoaìn thiãûn. Âaût âæåüc sæû thaïnh thiãûn hay khäng laì tuìy åí ån Chuïa vaì sæû cäú gàõng cuía con ngæåìi, tuy nhiãn khäng ai âæåüc laìm ngå træåïc låìi måìi goüi nãn thaïnh cuía Chuïa. Thaïnh Phanxicä Salãsiä88 (1567-1622) trçnh baìy trong cuäún “Dáùn vaìo âåìi säúng âaûo âæïc” nhæ sau : “Mäùi haûng ngæåìi säúng âåìi thaïnh âæïc mäüt caïch, ngæåìi quyãön quê khaïc thåü thuí cäng... cä thiãúu næî khaïc ngæåìi coï chäöng... Nãúu thåü thuí cäng åí nhaì thåì suäút ngaìy nhæ caïc tu sé coìn caïc tu sé laûi luän báûn gàûp gåî giao tiãúp nhæ vë giaïm muûc, thç âåìi thaïnh âæïc chàóng hoïa ra troì cæåìi, gáy läün xäün, coìn ai chëu näøi”. (Introduction aì la vie deïvote, 1608, chæång III). 3. Nhiãöu caïch thæïc nãn thaïnh Mäùi ngæåìi coï mäüt caïch riãng âãø nãn thaïnh, màûc dáöu lyï tæåíng nãn thaïnh váùn laì mäüt. Muäún nãn thaïnh phaíi gàõn liãön våïi Âæïc Kitä nhæ caình vaì cáy. Caình cáy coï thæï to thæï nhoí, coï caình tháúp caình cao nhæng táút caí laì caình cáy. Trong Giaïo häüi cuîng thãú, giaïo sé, tu sé, giaïo dán, táút caí laì caình, táút caí laì con cuía Chuïa vaì khäng ai laì “chaïu” cuía Chuïa caí. Mäùi ngæåìi tuìy theo ån goüi riãng cuía mçnh maì säúng thaïnh thiãûn, âäöng thåìi phaíi giuïp nhau âãø tråí nãn thaïnh thiãûn. Sæû phán biãût giaïo sé , tu sé, giaïo dán khäng laìm cho nhæîng con ngæåìi cuìng coï chung mäüt lyï tæåíng phaíi säúng taïch biãût våïi nhau. Traïi laûi, phaíi kãu goüi hoü âoaìn kãút våïi nhau, yãøm tråü láùn nhau trong tiãún trçnh nãn thaïnh. Kãút luáûn : Nãn thaïnh laì bäøn pháûn cuía moüi ngæåìi. Chênh chuïa Giãsu âaî daûy : “Haîy tråí nãn troün laình nhæ Cha caïc con trãn Tråìi laì Âáúng troün laình” (Mt 5,48). ---o0o--- Thay låìi kãút LUÁN LYÏ CUÍA NÃÖN LUÁN LYÏ Trong nãön tháön hoüc Kitä giaïo âaî tæìng coï nhæîng biãún âäüng låïn trong caïc laînh væûc Kitä hoüc, Giaïo häüi hoüc... Gáön âáy laûi coï nhæîng biãún âäüng quan troüng trong laînh væûc luán lyï. Nhiãöu kitä hæîu caím tháúy hoang mang. Ngay mäüt säú nhaì luán lyï chán chênh, cuîng âaî råìi boí dáön nãön luán lyï cäø truyãön maì hoü cho laì vë luáût lãû vaì nàûng caï nhán chuí nghéa. Hoü mong muäún laì nãön luán lyï Kitä giaïo phaíi nàûng tênh Thaïnh kinh hån næîa. Khäng phaíi laì hoü khäng coï lyï. Räöi âáy nãön luán lyï Kitä giaïo chàõc seî âi theo hæåïng naìy. Cuîng âaî âãún luïc nhæîng ai hoüc män luán lyï phaíi boí läúi hoüc tæì chæång, âãø tiãún tåïi mäüt läúi hoüc måïi, uyãøn chuyãøn vaì saït våïi thæûc tãú hån. Màût khaïc, nhæ Âæïc Phaolä VI âaî coï láön tuyãn bäú : “Con ngæåìi laì con âæåìng cuía Giaïo häüi”. Âäöng chiãöu våïi tæ tæåíng naìy, nãön luán lyï Kitä giaïo, nãúu muäún täön taûi, cuîng phaíi theo âuäøi mäüt muûc âêch duy nháút laì phuûc vuû con ngæåìi. Âáy laì luïc phaíi noïi tåïi mäüt nãön luán lyï vë nhán sinh. Cuäúi cuìng, nãön luán lyï Kitä giaïo laì nãön luán lyï cuía ngæåìi coï âæïc tin, do âoï, noïï phaíi mang tênh hæîu tháön. Nãúu khäng mang tênh cháút naìy, thç luán lyï Kitä giaïo khäng coìn laì luán lyï Kitä giaïo næîa. Noïi chung, nãön luán lyï Kitä giaïo laì mäüt nãön luán lyï dæûa trãn Thaïnh kinh, láúy Âæïc Kitä laìm chuáøn mæûc, láúy haûnh phuïc con ngæåìi laìm âäúi tæåüng phuûc vuû. Nãúu coï luïc, nãön luán lyï naìy toí ra nàûng nãö, âoìi hoíi, thiãút tæåíng âoï cuîng khäng ngoaìi muûc âêch laì âem laûi låüi êch cho con ngæåìi häm nay cuîng nhæ mai sau váûy.
Tãn Thaïnh - Hoü vaì tãn : ........................................................... BAÌI THI MÄN : Tháön Hoüc Luán Lyï Càn Baín
1. Tháön Hoüc luán lyï baìn âãún máúy loaûi tæång quan : Mäüt , hai , ba 2. Tháön Hoüc luán lyï laì báút di báút dëch ? Âäöng yï , khäng âäöng yï , væìa âäöng yï væìa khäng 3. Trong ba triãút gia sau âáy : E. Kant, Nietzche vaì Epicure, ai chuí træång thuyãút khoaïi laûc ? E. Kant , Nietzche , Epicure 4. Coï thãø taïch råìi niãöm tin tän giaïo vaì nãúp säúng luán lyï khäng ? Co ï , khäng 5. Coï hay khäng mäüt nãön luán lyï kitä giaïo tæû láûp ? Coï , khäng 6. Luán lyï Cäng Giaïo coï mang tênh cháút nhán baín khäng ? Coï , khäng 7. Hæåïng måïi cuía luán lyï Kitä giaïo : Tråí vãö Tháön Hoüc luán lyï Kinh viãûn Seî duy lê Seî nàûng maìu sàõc Thaïnh Kinh 8. Didache laì mäüt cuäún saïch : Siãu hçnh hoüc , luáûn lyï hoüc , luán lyï hoüc 9. Thaïnh Augustinä qua âåìi vaìo thãú kyí naìo ? Thãú kyí III , thãú kyí IV , thãú kyí V 10. Taïc pháøm “Vë Täng âäö” (homo apostolicus) laì cuía ai ? Cuía Thaïnh Augustinä , cuía Thaïnh Thomas Aquino , cuía Thaïnh Anphongxä 11. Thäng âiãûp AÏnh Raûng ngåìi chán lyï âäúi våïi chuí thuyãút “sæû choün læûa cå baín vaì thuyãút luán lyï hoaìn caính” nhæ thãú naìo ? Thäng âiãûp âäöng yï , Thäng âiãûp khäng âäöng yï 12. Theo Thaïnh Kinh, con ngæåìi laì mäüt nhán vë : Vç con ngæåìi laì mäüt tao váût âàûc biãût Vç con ngæåìi giäúng Thiãn Chuïa Vç con ngæåìi träùi væåüt lãn trãn caïc taûo váût Caí ba âãöu âuïng 13. Theo Thaïnh Kinh, con ngæåìi laì mäüt taûo váût : Mang tênh caï thãø , Mang tênh xaî häüi Mang tênh tháön linh , Caí ba âãöu âuïng 14. Khäng coï tæû do con ngæåìi säúng thoaíi maïi hån khi coï tæû do ? Baûn âäöng yï , baûn khäng âäöng yï , væìa âäöng yï laûi væìa khäng âäöng yï 15. Læång tám laì mäüt bäü caím æïng giuïp nháûn ra caïi täút, caïi xáúu Læång tám laì mäüt täøng håüp caïc kinh nghiãûm täút xáúu Læång tám laì tiãúng noïi cuía Thiãn Chuïa Laì caí ba thæï âoï 16. Coï thãø coï mäüt læång tám chuí quan khäng ? Coï , khäng , væìa coï laûi væìa khäng 17. Cæïu caïnh cuía con ngæåìi laì haûnh phuïc : Âåìi naìy , âåìi sau , caí hai 18. Muäún quy traïch nhiãûm vãö mäüt haình vi xáúu âoìi hoíi nhaì luán lyï phaíi xeït vãö caïc màût : yï thæïc , sæû tæû do ? Baûn âäöng yï , khäng âäöng yï 19. Âam mã laì mäüt yãúu täú aính hæåíng âãún haình vi luán lyï . Âam mã thuäüc loaûi ngoaûi taûi , näüi taûi 20. Haình vi siãu nhiãn laì : Mäüüt haình vi nhán sinh Mäüt haình vi nhán linh Mäüt haình vi nhán sinh + mäüt haình vi nhán linh mang tênh siãu nhiãn 21. Ai laì ngæåìi âaî khàóng âënh luáût tæû nhiãn laì luáût vénh cæíu : Thaïnh Cleïmente thaình Alexandria Thaïnh Anphongxä Thaïnh Thomas Aquino 22. Hiãún phaïp næåïc CHXHCNVN thuäüc loaûi luáût naìo ? Tæû nhiãn , Vénh cæíu , Thiãút âënh 23. Luáût trong Cæûu Æåïc vaì luáût trong Tán Æåïc âæåüc goüi laì luáût cuía Thiãn Chuïa? Âiãöu âoï âuïng , Âiãöu âoï sai , Væìa âuïng, væìa sai 24. Quyãön taìi phaïn cuía Giaïo häüi nãn âæåüc giåïi haûn trong laînh væûc Âæïc Tin maì thäi ? Baûn âäöng yï , baûn khäng âäöng yï 25. “Khäng coï gç tæû baín cháút laì xáúu”. “Xáúu hay khäng xáúu laì tuìy hoaìn caính vaì tuìy theo kãút cuûc cuía haình vi”. Baûn âäöng yï , baûn khäng âäöng yï , væìa âäöng yï væìa khäng 26. YÏ thæïc täüi läùi ngaìy mäüt giaím båït : lyï do laì vç : - Con ngæåìi caím tháúy mçnh vä täüi - Xaî häüi cho pheïp laìm moüi sæû - Giaïo häüi låi loíng, êt noïi vãö täüi - Caí ba âãöu âuïng 27. Baíy mäúi täüi âáöu laì nhæîng täüi âæïng âáöu säø : Baûn âäöng yï , baûn khäng âäöng yï 28. Mã dán duûc laì : - Mã thoía maîn tênh duûc våïi ngæåìi næî - Mã nhæîng caím giaïc ãm dëu thoíai maïi - Caí hai âiãöu noïi trãn 29. Häúi háûn - häúi caíi - hoaïn caíi laì ba bæåïc âi noïi lãn loìng àn nàn saïm häúi. Baûn seî sàõp thæï tæû caïc bæåïc âi naìy nhæ thãú naìo : Häúi caíi - häúi háûn - hoaïn caíi Hoaïn caíi - häúi háûn - häúi caíi Häúi háûn - häúi caíi - hoaïn caíi 30. Ba nhán âæïc âäúi tháön, nhán âæïc naìo quan troüng nháút : Âæïc Tin , Âæïc cáûy , Âæïc mãún 31. Trong ba nhán âæïc âoï, nhán âæïc naìo täön taûi láu hån caí : Âæïc Tin , Âæïc cáûy , Âæïc mãún 32. Caïc nhán âæïc càn baín gäöm : khän ngoan, cäng bçnh, duîng caím, âäü læåüng. Baûn âäöng yï , baûn khäng âäöng yï 33. “Thuáûn mua væìa baïn” thuäüc loaûi : - Cäng bçnh giao hoaïn - Cäng bçnh phán phäúi 34. “Tri chè” laì chuí træång cuía : Khäøng Tæí , Laîo Tæí , Äng Gandhi 35. Goliad coï máúy nhán âæïc càn baín : Mäüt , ba , nàm . 36. “Khoaïn tràõng cho Thiãn Chuïa” laì : Mäüt nhán âæïc , laì mäüt táût xáúu , væìa laì nhán âæïc væìa laì táût xáúu 37. Thaïnh Phanxicä Salãsiä chãút vaìo thãú kyí : XV , XVI , XVII 38. Muäún nãn thaïnh træåïc hãút phaíi laì : Mäüt ngæåìi täút , mäüt kitä hæîu täút , caí hai + sæû thaïnh thiãûn 39. Giaïo sé nãn thaïnh åí chäù : - Coï mäüt âåìi säúng Bê têch tháût chuyãn cáön - Coï mäüt nghãö chuyãn män tháût væîng - Chu toaìn troün venû bäøn pháûn cuía ngæåìi linh muûc 40. Tu sé nãn thaïnh åí chäù : - Quan tám âãún moüi ngæåìi - Giæî ba låìi kháún - Giæî luáût kênh Chuïa yãu ngæåìi âãún mæïc hoaìn haío 41. Giaïo dán nãn thaïnh åí chäù : - Xa råìi thãú gian - Laìm viãûc giuïp nhaì thåì - Laìm hãút moüi chuyãûn trong phaûm vi cuía mçnh âãø thaïnh hoïa baín thán phuûc vuû xaî häüi vaì Phuïc Ám hoaïn xaî häüi 42. Phong traìo Tháön giaïo tæû nhiãn (Deïisme) xuáút hiãûn vaìo thãú kyí XVIII khåíi âi tæì : YÏ , Phaïp , Anh . 43. Luán lyï tênh cuía mäüt haình vi tuìy thuäüc vaìo : Chuí thãø cuía haình vi chênh haình vi luán lyï Há ûu quaí cuía noï tuìy thuäüc caí ba yãúu täú trãn 44. Chuïng ta âæåüc cäng chênh hoïa nhåì : caïc haình vi siãu nhiãn , cäng nghiãûp Chuïa Giãsu , án suíng Chuïa ban nhæng khäng , caí ba âãöu âuïng . 45. Tênh khê cuía con ngæåìi aính hæåíng âãún haình vi luán lyï. Noï giaím nheû traïch nhiãûm , noï gia tàng traïch nhiãûm , caí hai âãöu âuïng . 46. Nhán âæïc âäúi tháön laì : nhán âæïc chäúng laûi Chuïa , nhán âæïcnoï vãö tæång quan giæîa con ngæåìi våïi Chuïa . 47. Coï yï hæåïng täút laì haình vi seî täút. Baûn âäöng yï , baûn khäng âäöng yï 48. Læång tám laì mäüt quan toìa coï thãø tæ mçnh quyãút âënh caïi täút, caïi xáúu. Baûn âäöng yï , baûn khäng âäöng yï 49. Coï ngæåìi baío : Giaïo häüi chè nãn khuyãn ràn khäng coï quyãön bàõt buäüc trong báút cæï phaûûm vi naìo. Baûn âäöng yï , baûn khäng âäöng yï 50. Tråìi laì Chuïa âáút laì cuía ta. Ta coï quyãön quyãút âinh tæång lai cuía mçnh. Âiãöu âoï âuïng , âiãöu âoï sai . 1 Nhæîng vàn kiãûn cuía Cäng Âäöng Vatican II gäöm (xãúp theo thæï tæû thåìi gian) - Hiãún Chãú Phuûng Vuû Thaïnh. - Sàõc Lãûnh Vãö Caïc Phæång Tiãûn Truyãön Thäng Xaî Häüi (12/1963). - Hiãún Chãú Tên Lyï Vãö Giaïo Häüi.- Sàõc Lãûnh Vãö Caïc Giaïo Häüi Cäng Giaïo Âäng Phæång. - Sàõc Lãûnh Vãö Sæû Hiãûp Nháút (11/1964). Sàõc Lãûnh Vãö Nhiãûm Vuû Cuía Caïc Giaïm Muûc Trong Giaïo Häüi. Sàõc Lãûnh Vãö Canh Tán, Thêch Nghi Âåìi Säúng Doìng Tu. Sàõc Lãûnh Vãö Âaìo Taûo Linh Muûc. - Sàõc Lãûnh Vãö Giaïo Duûc Kitä Giaïo. - Tuyãn Ngän Vãö Liãn Laûc Cuía Giaïo Häüi Våïi Caïc Tän Giaïo Ngoaìi Kitä Giaïo(10/1965). - Hiãún Chãú Tên Lyï Vãö Maûc Khaíi Cuía ThiãnChuïa.- Sàõc Lãûnh Täng Âäö Giaïo Dán(11/1965).- Tuyãn Ngän Vãö Tæû Do Tän Giaïo, - Sàõc Lãûnh Vãö Hoaût Âäüng Truyãön Giaïo Cuía Giaïo Häüi. Sàõc Lãûnh Vãö Chæïc Vuû Vaì Âåìi Säúng Caïc Linh Muûc. - Hiãún Chãú Muûc Vuû Vãö Giaïo Häüi Trong Thãú Giåïi Ngaìy Nay (12/1965). 2 Thãú naìo laì “dãù nghe, dãù hiãøu, dãù laìm” trong âåìi säúng ? Säúng laì “säúng våïi”. Tæång quan våïi ngæåìi khaïc quyãút âënh sæû thaình cäng hay tháút baûi cuía chuïng ta. Phaíi laìm cho tæång quan âoï âæåüc dãù daìng bàòng lyï vaì bàòng tçnh. Bàòng lyï âãø giæî âæåüc leî phaíi, bàòng tçnh âãø giæî âæåüc âæïc baïc aïi. Nãúu ta muäún ngæåìi khaïc caím thäng våïi ta, ta phaíi lo sao cho tæång quan giæîa ta våïi hoü âæåüc dãù daìng : “dãù ngæåìi dãù ta”. Nãúu ta phaíi ra lãûnh, hoàûc muäún cho ngæåìi khaïc laìm theo yï ta, thç ta phaíi choün låìi noïi, caïch noïi, gioüng noïi sao cho keí khaïc coï thãø : -Nghe roî yï ta muäún noïi. -Hiãøu vaì tháúy âæåüc tênh hæîu lyï, hæîu tçnh cuía låìi ta noïi. -Taûo âiãöu kiãûn “khaí thi”, âãø ngæåìi ta coï thãø thi haình âæåüc. Baûn haîy tæåíng tæåüng hçnh aính cuía mäüt cha såí noïng väüi, gàõt goíng vaì quaï âoìi hoíi, âãø dãù tháúy aính hæåíng tai haûi cuía läúi säúng naìy trong cäng taïc muûc vuû. Baûn phaíi luyãûn táûp âæïc tênh naìo âáy ? Haîy âoüc cuäún “Âàõc Nhán Tám” cuía Dale Carnegie. 3 Tênh âa daûng vãö màût luán lyï. Xaî häüi chuïng ta laì mäüt xaî häüi âa daûng : âa daûng trong läúi suy nghé, âa daûng trong caïc caím nháûn vaì âa daûng trong caïc caïch haình âäüng. Caïc phæång tiãûn truyãön thäng âæa con ngæåìi xêch laûi gáön nhau, hiãøu biãút láùn nhau, vaì nháûn ra sæû khaïc biãût cuía nhau. Caïi thåìi âaûi loaûi træì nhau kãø nhæ caïo chung. Traïi laûi, caïi thåìi âaûi cháúp nháûn hoàûc âãö cao nhau âaî tåïi. Caïi khoï cuía män âaûo âæïc hay luán lyï hoüc laì åí chäù phaíi giaíi âaïp âæåüc caïc váún âãö âaûi loaûi nhæ : Quanh täi, coï nhiãöu caïch säúng vaì coï nhiãöu läúi suy nghé liãn quan âãún caïc giaï trë âaûo âæïc (vê duû : hän nhán vaì säúng chung khäng cáön hän nhán...), váûy säúng vaì suy nghé thãú naìo cho âuïng ? Coï hay khäng nhæîng chuáøn mæûc âaûo âæïc khaïch quan, aïp duûng cho moüi ngæåìi vaì moüi thåìi âaûi ? Ngæåìi ta coï quyãön säúng theo quan niãûm chuí quan cuía mçnh khäng ? Coï thãø coï mäüt nãön luán lyï âäüc láûp våïi niãöm tin Kitä Giaïo khäng ? Laìm sao dung hoìa âæåüc tênh âa daûng cuía con ngæåìi trong xaî häüi våïi caïc chuáøn mæûc luán lyï khaïch quan ? 4 Hai chæîí “luán lyï” gåüi lãn trong ta nhæîng yï nghé gç ? Âäúi våïi ngæåìi thêch säúng tráût tæû, nãö nãúp, thç luán lyï laì âiãöu cáön thiãút, âãø giuïp caï nhán säúng âuïng tæ caïch laì taûo váût coï lyï trê vaì tæû do vaì giuïp xaî häüi säúng coï tráût tæû, säúng yãn äøn. Âäúi våïi ngæåìi thêch säúng “thoaíi maïi” thç luán lyï laì caïi gç êt nhiãöu kãöm keûp sæû tæû do cuía hoü. Âäúi våïi ngæåìi thêch säúng “phoïng tuïng” thç luán lyï laì keí thuì, khäng nhæîng ngàn caín hoü säúng theo såí thêch maì coìn laìm cho læång tám hoü khäng âæåüc yãn äøn. 5 Luán vaì lyïï : trong lëch sæí tháön hoüc luán lyï âaî tæìng coï nhæîng khuynh hæåïng nháún maûnh âãún chæî “luán”. Tháön hoüc luán lyï luïc âoï laì män hoüc mä taí nãúp säúng cuía con ngæåìi trong xaî häüi nhæ noï âang hoàûc âaî xaíy ra. Ngæåìi ta cæï dæûa theo kinh nghiãûm säúng cuû thãø cuía âa säú âãø choün nãúp säúng täút nháút. Ngæåìi ta goüi âoï laì “Luán Lyï Khoa Hoüc” (morale scientifique) vç ngæåìi ta coï thãø theo säú liãûu âãø laìm viãûc caïch khoa hoüc. Coï khuynh hæåïng laûi chuï troüng âãún chæî “lyï”, theo nghéa laì caïi “phaíi laì” trong cuäüc säúng cuía con ngæåìi, cho duì caïi “phaíi laì” âoï chè laì do mäüt säú ngæåìi chuí træång. Vç noï âàût nàûng caïi “phaíi laì”, nãn ngæåìi ta goüi âoï laì luán lyï theo lyï tæåíng phaíi laì (Morale du devoir ãtre) 6 Khäng coìn luán lyï âäüc tän. Vaìo thåìi Trung cäø, Áu cháu kãø nhæ toaìn toìng cäng giaïo, Tháön hoüc Kinh viãûn chiãúm âëa vë âäüc tän. Caïc nhaì tháön hoüc khàóng âënh luán lyï cäng giaïo laì luán lyï "duy nháút" aïp duûng cho moüi nåi, moüi thåìi vç noï âuïng våïi baín tênh cuía con ngæåìi coï lyï trê vaì tæû do. Tæì tæì, våïi thåìi gian, táöm nhçn âæåüc måí räüng. Ngæåìi ta nháûn tháúy bãn caûnh nãön luán lyï Kitä giaïo coìn coï caïc nãön luán lyï khaïc. Tæì chäù âoï ngæåìi ta âi tçm cho nãön luán lyï kitä giaïo nhæîng neït âäüc âaïo maì caïc nãön luán lyï khaïc khäng coï. Chè cáön dæìng laûi åí tãn caïc taïc pháøm cuía caïc nhaì luán lyï hoüc hiãûn âaûi, ngæåìi ta cuîng dãù tháúy roî âiãöu âoï. Hàring âàût tãn cho taïc pháøm viãút vãö luán lyï cuía mçnh laì "La loi du Christ" (Luáût cuía Chuïa Kitä), Alphonse Auer vaì mäüt säú caïc nhaì luán lyï hoüc khaïc laûi âàût tãn laì “Leben aus christlicher Verantwortung” (Säúng theo tinh tháön traïch nhiãûm Kitä giaïo). Noïi chung caïc nhaì luán lyï Kitä giaïo quay vãö våïi Thaïnh Kinh vaì muäún khäi phuûc laûi mäüt nãön luán lyï mang tênh Tin Mæìng nhiãöu hån. 7 Cån khuíng hoaíng luán ly. Tråí vãö våïi caïc giaï trë luán lyï cäø truyãön. Coï thãø noïi laì suäút khoaíng thåìi gian daìi (tæì thåìi Trung cäø âãún næía âáöu thãú kyí 20), ngæåìi kitä hæîu Táy Phæång säúng yãn äøn våïi mäüt nãön luán lyï Kitä giaïo âaî tråí thaình nãúp cäú hæîu. Thãú nhæng bæåïc vaìo háûu baïn thãú kyí 20, våïi nhæîng tiãún bäü khoa hoüc kyî thuáût, våïi nhæîng läúi suy nghé vaì nãúp säúng måïi, nhiãöu kitä hæîu âaî toí ra hoaìi nghi âäúi våïi nãön luán lyï kitä giaïo maì hoü cho laì âaî läùi thåìi. Âäúi våïi hoü nãön luán lyï Kitä giaïo quaï gàõn boï våïi niãöm tin tän giaïo, coi nheû sæû tæû do vaì tênh tæû láûp cuía con ngæåìi. Nãön luán lyï naìy coìn mang nàûng tênh luáût phaïp vaì tråí thaình cäng cuû cæåîng bæïc hån laì giuïp vaìo sæû phaït triãøn cuía con ngæåìi (xem J.M.Aubert : Luán lyï Kitä giaïo giaín læåüc, Paris 1987). Sæû hoaìi nghi naìy mäùi luïc mäüt gia tàng, khiãún cho nhiãöu kitä hæîu caím tháúy máút phæång hæåïng. Hoü tçm caïch haình âäüng theo sæû phaïn âoaïn caï nhán. Tæì tæì hoü sa vaìo mäüt nãön luán lyï "tæû cho pheïp" (morale permissive). Cuäúi cuìng hoü tháúy mçnh âi vaìo ngoî cuût, khäng läúi thoaït. Cuìng våïi sæû tan raî cuía mäüt säú yï thæïc hãû hiãûn nay ngæåìi ta âàût laûi váún âãö luán lyï våïi êt nhiãöu nuäúi tiãúc âäúi våïi caïc giaï trë luán lyï cäø truyãön. Nhiãöu ngæåìi laûi coìn âi tçm nhæîng phæång hæåïng måïi cho mäüt nãön luán lyï âêch thæûc. (G.Meïdevielle : Introduction au cours de Morale fondamentale, Institut Catholique de Paris, 1997, 2). 8 Thäng âiãûp "AÏnh Raûng Ngåìi Chán lyï" (Veritatis Splendor) do ÂGH Gioan Phaolä II cäng bäú nàm 1993 gäöm 3 pháön : pháön 1 cuîng laì pháön måí âáöu xaïc âënh Chuïa Giãsu laì aïnh saïng chiãúu soi moüi ngæåìi, laì Âáúng daûy chuïng ta phaíi giæî caïc giåïi ràn vaì Luáût Phuïc Ám. Pháön 2 nãu roî 4 váún âãö hiãûn âang âæåüc caïc nhaì luán lyï tranh caîi, âoï laì : sæû tæû do / læång tám / sæû læûa choün càn baín / vaì haình vi luán lyï. Pháön 3 noïi vãö vai troì cuía luán lyï trong viãûc xáy dæûng Giaïo Häüi vaì xaî häüi. 9 Aristote vaì nãön triãút, tháön hoüc kinh viãûn. Aristote laì mäüt trong nhæîng triãút gia låïn Hy-Laûp thåìi cäø âaûi (384-322 tr CG). Coï hiãøu biãút räüng raîi. Äng cho ràòng triãút hoüc laì täøng håüp cuía táút caí sæû hiãøu biãút cuía con ngæåìi, âæåüc sàõp xãúp coï hãû thäúng. Äng viãút nhiãöu taïc pháøm luáûn lyï. Äng cuîng nghiãn cæïu caïc váún âãö thuäüc laînh væûc khoa hoüc tæû nhiãn maì äng goüi laì khoa hoüc vãö nhæîng váût hæîu hçnh (physique). Tæì laînh væûc hæîu hçnh äng âi sang laînh væûc "siãu hçnh"(meïtaphysique) laì nåi äng tçm ra nguäön gäúc cuía vaûn váût. Äng nhçn nháûn laì coï mäüt nguyãn nhán thæï nháút, tæì âoï sinh ra vaûn váût. Äng coìn viãút mäüt säú taïc pháøm vãö chênh trë. Táút caí tæ tæåíng cuía Aristote nàûng pháön duy lyï. Theo äng mäùi váût âãöu âæåüc cáúu taûo vaì quy hæåïng vãö sæû hoaìn thiãûn chênh mçnh. Cuîng theo äng thç ngay caïc sinh váût cuîng âæåüc bäú trê theo mäüt hãû thäúng trong âoï con ngæåìi chiãúm chäù cao nháút, vç con ngæåìi coï lyï trê. Aristote nháûn tháúy vaûn váût âäøi thay vaì âiãöu naìy âæa äng âãún quan niãûm vãö mäüt nguyãn lyï laìm phaït sinh vaûn váût vaì âiãöu khiãøn vaûn váût. Caïc taïc pháøm cuía Aristote chè måïi âæåüc khaïm phaï ra tæì thãú kyí thæï IX (sa CG), træåïc hãút laì cuäún luáûn lyï hoüc cuía äng. Chênh taïc pháøm naìy âaî aính hæåíng sáu xa âãún phæång phaïp suy luáûn biãûn chæïng cuía thåìi Trung cäø. Sau âoï, caïc taïc pháøm khaïc âaî âæåüc tæì tæì khaïm phaï, nháút laì taïc pháøm vãö siãu hçnh hoüc, nhåì âoï Thaïnh Thoma Aquino âaî xáy dæûng âæåüc mäüt hãû thäúng tháön hoüc, dung hoìa âæåüc lyï trê vaì âæïc tin trong âoï âæïc tin vaì lyï trê laìm mäüt khäúi haìi hoìa. Tuy nhiãn, thuyãút Duy lyï cuía Aristote âæåüc Thaïnh Thoma láúy laûi, cuîng âaî gàûp nhiãöu phaín æïng tæì phêa nhæîng ngæåìi theo thuyãút cuía Platon nàûng pháön duy tám. Trong säú caïc nhaì tháön hoüc khäng âäöng quan âiãøm våïi Thaïnh Thoma phaíi kãø âãún mäüt säú nhaì tháön hoüc Phan sinh nhæ Thaïnh Bonaventura hay Don Scotus, mäüt säú caïc Thaïnh Giaïo Phuû vaì ngay caí Thaïnh Augustinä. Cuîng coï mäüt khuynh hæåïng khaïc, aïp duûng triãút hoüc cuía Aristote caïch triãût âãø, taïch råìi âæïc tin khoíi lyï trê, khiãún tàng thãm säú ngæåìi chäúng laûi hoüc thuyãút Thoma. 10 Thuyãút Maïc-xit : Do äng Karl Marx âãö ra. K. Marx sinh nàm 1818 vaì chãút nàm 1883. Theo lyï thuyãút duy váût lëch sæí vaì biãûn chæïng cuía äng thç tän giaïo thuäüc thæåüng táöng kiãún truïc, do haû táöng cáúu truïc kinh tãú maì ra. Tän giaïo laì mäüt yãúu täú laìm cho giåïi thåü thuyãön bë tha hoïa, biãún cháút. Tän giaïo laì ”thuäúc phiãûn” ru nguí quáön chuïng, nháút laì giåïi thåü thuyãön. 11 Sigmund Freud (1856 - 1939) laì mäüt baïc sé ngæåìi AÏo, gäúc Do thaïi, chuyãn nghiãn cæïu kãút cáúu vaì cäng nàng tháön kinh cuía âäüng váût cáúp tháúp. Sau âoï äng laûi nghiãn cæïu sáu hån vãö giaíi pháùu naîo vaì bãûnh lyï hoüc tám tháön. Äng cuîng coìn nghiãn cæïu vaì âiãöu trë bãûnh cuäöng loaûn (hysteria).Äng qua âåìi taûi Luán-âän nàm 1939. Taïc pháøm cuía äng khaï nhiãöu nhæng tiãu biãøu nháút laì : Giaíi thêch giáúc må (1900), Ba baìi giaíng vãö lyï luáûn tçnh duûc (1905), Baìn vãö lëch sæí phong traìo phán tám hoüc (1914), Tæû ngaî vaì baín ngaî(1923). Äng chuyãn trë caïc chæïng bãûnh tám tháön. Qua kinh nghiãûm, äng tháúy laì caïc chæïng bãûnh tám tháön háöu hãút coï thãø chæîa trë âæåüc khi ngæåìi ta âãø cho bãûnh nhán noïi hãút nhæîng gç "láún cáún" trong tám trê hoü, nháút laìì nhæîng láún cáún liãn quan âãún tênh duûc. Caïc láún cáún naìy luïc áøn, luïc hiãûn ráút phæïc taûp. Cáön phaíi phán taïch vaì nháút laì phaíi âãø bãûnh nhán khaïm phaï âæåüc nhæîng "däön eïp" trong quaï khæï, thç måïi coï thãø âæa hoü tråí laûi âåìi säúng bçnh thæåìng âæåüc. 12 Epicure laì mäüt triãút gia Hy-Laûp, sinh taûi âaío Samos khoaíng nàm 342. Äng âaî tæìng säúng taûi Aten, laìm nghãö daûy hoüc vaì âaî láûp ra mäüt træåìng phaïi mang tãn äng. Äng chuí træång mäüt nãön âaûo âæïc dãù daîi, theo thiãn nhiãn, khaí dé mang âãún cho con ngæåìi sæû khoaïi laûc, våïi âiãöu kiãûn duy nháút laì con ngæåìi phaíi laìm chuí âæåüc caïc khoaïi laûc âoï. Äng âaî tæìng tuyãn bäú : “Khåíi nguyãn vaì cäüi rãù cuía moüi thiãûn haío laì khoaïi laûc cuía caïi buûng”. Äng máút nàm 270. Khuynh hæåïng luán lyï cuía Epicure âæåüc mäüt säú ngæåìi theo, âàûc biãût laì caïc nhaì luán lyï vë låüi, duy thæûc tiãùn nhæ Bentham vaì Stuart Mil. 13 Âaûo âæïc sinh hoüc laì gç ? Laì khoa luán lyï âæa ra nhæîng nguyãn tàõc luán lyï liãn quan âãún sæû säúng, tæì viãûc sinh saín âãún viãûc phaït triãøn sæû säúng vaì ngay caí viãûc phaï huíy sæû säúng. Liãn quan tåïi sinh saín coï caïc váún âãö : ngæìa thai, phaï thai, thuû thai trong äúng nghiãûm, cháøn thai, can thiãûp vaìo phäi thai, sinh saín vä tênh, mang thai mæåïn, ngæìa thai theo phæång phaïp tæû nhiãn (Billings). Liãn quan âãún viãûc baío vãû sæû säúng coï caïc váún âãö dán säú, âiãöu hoìa sinh saín, kãú hoaûch hoïa gia âçnh, giãút treí så sinh, chãút ãm dëu... Noïi chung Giaïo Häüi âæïng vãö phêa sæû säúng vaì cho ràòng sæû can thiãûp cuía y hoüc vaìo sæû säúng chè âæåüc pheïp khi noï khäng vi phaûm quyãön säúng vaì pháøm giaï cuía moüi ngæåìi, âäöng thåìi khäng âi ngæåüc laûi yï Chuïa. Âaûo âæïc sinh hoüc coï troüng traïch vaûch roî ranh giåïi giæîa caïi cho pheïp vaì caïi khäng cho pheïp, âäöng thåìi quy âënh traïch nhiãûm cuía nhæîng ngæåìi trong cuäüc (caïc âæång sæû) vaì nhæîng ngæåìi cäüng taïc. (y taï.baïc sé). 14 Theo Hiãún chãú VMHV thç con ngæåìi âæåüc dæûng nãn theo hçnh aính cuía Thiãn Chuïa (12) - Con ngæåìi âaî laûm duûng sæû tæû do cuía mçnh, âaî phaûm täüi, hæåïng vãö sæû dæî, thám tám bë phán taïn, bë ngàn caín khäng thãø âaût tåïi sæû viãn maîn (13) - Con ngæåìi coï xaïc vaì coï häön, thán xaïc cao quyï, tám häön linh thiãng. Do âoï maì con ngæåìi coï pháøm giaï (14) - Noïi roî hån, con ngæåìi coï pháøm gia ïvç con ngæåìi coï trê tuãû, coï hiãøu biãút vaì coï caím thæïc vãö chán lyï (15) - vç con ngæåìi coï læång tám (16) - Coï tæû do (17) - Con ngæåìi phaíi traíi qua caïi chãút nhæng coï khaí nàng âæåüc säúng maîi våïi Thiãn Chuïa (18).Âãø âaût tåïi sæû viãn maîn, con ngæåìi phaíi âi qua mäüt tiãún trçnh daìi, phaíi hiãøu biãút vaì säúng nhæ Âæïc Kitä. 15 Galileïe laì mäüt nhaì baïc hoüc YÏ (1564-1642), âaî tæìng bë Giaïo Häüi kãút aïn. Sæû viãûc laì tæì træåïc cho tåïi thåìi cuía äng, Áu cháu, trong âoï coï Giaïo Häüi váùn theo thuyãút cuía Aristote (Tk 4 tr CG) vaì cuía Ptoleïmeïe (tk 2 tr CG), khàíng âënh ràòngñ traïi âáút laì trung tám cuía vuî truû, màût tråìi quay chung quanh traïi âáút. Mäüt säú caïc nhaì chuï giaíi Thaïnh kinh cäng giaïo cuîng khàóng âënh nhæ thãú dæûa trãn nhæîng cáu noïi cuía Thaïnh kinh nhæ laì : màût tråìi moüc, màût tråìi làûn... Chuïa dæûng nãn traïi âáút trãn nãön moïng væîng chàõc...Äng Giäsuã khiãún màût tråìi âæïng laûi...âãø xaïc âënh láûp træåìng cuía Aristote. Maîi cho âãún thãú kyí 16, ngæåìi Áu cháu váùn suy nghé nhæ thãú. Nàm 1543, mäüt vë linh muûc ngæåìi Ba Lan tãn laì Copernic, sau nhiãöu nàm nghiãn cæïu, âaî âæa ra lyï thuyãút : traïi âáút quay chung quanh màût tråìi. Sau âoï êt láu, Galileïe mäüt nhaì thiãn vàn hoüc, nhåì viãùn voüng kênh, âaî chæïng minh ràòng Copernic coï lyï. Nàm 1633 äng bë kãút aïn laì laûc âaûo. Äng phaín baïc, láúy lyï do ngæåìi ta khäng bàõt buäüc phaíi âi tçm trong Thaïnh Kinh nhæîng giaïo huáún liãn quan âãún mäüt váún âãö hoaìn toaìn thuäüc phaûm vi thiãn vàn... Galileïe âæåüc phuûc häöi danh dæû nàm 1822 vaì nàm 1989 taûi Pisa, quã hæång cuía äng, Âæïc Giaïo Hoaìng Gioan Phaolä II, âaî nhçn nháûn cäng lao cuía nhaì baïc hoüc YÏ vaì giaïn tiãúp phuûc häöi danh dæû cho äng mäüt láön næîa. 16 Váún âãö khæí thiãng. Khæí thiãng laì khæí træì âi nhæîng gç laì tháön thiãng giaí taûo. Âáy laì mäüt váún âãö säi näøi trong tæ tæåíng tháön hoüc thãú giåïi tæì máúy chuûc nàm nay. Âáöu tiãn noï âæåüc âàût ra trong Giaïo Häüi Tin laình Cháu Áu. Ngæåìi khåíi xæåïng læìng danh nháút laì Ben-håïp-phå. Mäüt ngæåìi näøi tiãúng khaïc laì Robinsån, mäüt giaïm Muûc thuäüc Giaïo Häüi Anh giaïo, âaî coï cäng âaûi chuïng hoïa nhiãöu tæ tæåíng sáu sàõc cuía Ben-håïp-phå. Ta cuîng coìn coï thãø nhàõc âãún tãn tuäøi cuía nhaì tháön hoüc Tin Laình Myî Hoïc-vã Cäúc. Khæí thiãng laì mäüt sæû kiãûn ngaìy caìng hiãøn nhiãn vaì phäø biãún trong mäüt thãú giåïi láúy khoa hoüc vaì kyî thuáût laìm nãön taíng. Robinsån nháûn âënh ràòng hçnh aính cuía ta vãö Thiãn Chuïa laì mäüt hçnh aính ngheìo naìn vaì mang êt nhiãöu tênh cháút huyãön thoaûi do mäüt nãön vàn minh xa xæa âãø laûi, nhæng nay khäng àn gàõn våïi nãön vàn minh måïi næîa. Váûy âãø læång thiãûn våïi Ngaìi, ta phaíi deûp boí caïc hçnh aính kia âi måïi xæïng håüp våïi caïi nháûn thæïc ta coï vãö Ngaìi ngaìy nay. Theo äng, thç âáy laì cäng taïc ”laìm vãû sinh tän giaïo”, âãø tinh loüc noï, nãúu khäng, ngæåìi kitä hæîu chuïng ta seî khäng thãø säúng chán thaình âæïc tin cuía mçnh âæåüc, âäöng thåìi bë caín tråí, khäng thãø säúng âåìi kitä hæîu mäüt caïch nghiãm tuïc âæåüc. 17 Naîo traûng chäúng tän giaïo. Naîo traûng naìy thæåìng phaït xuáút tæì mäüt säú hoüc thuyãút nhæ : -Thuyãút báút khaí tri, thuyãút naìy phuí nháûn Thiãn Chuïa vaì quía quyãút con ngæåìi khäng thãø biãút gç vãö Thiãn Chuïa, - Thuyãút duy khoa hoüc chuí træång aïp duûng khoa hoüc trong phaûm vi khoa hoüc coï thãø biãút âæåüc, do âoï khäng nháûn chán lyï tuyãût âäúi, - Chuí nghéa nhán baín : âãö cao con ngæåìi quaï mæïc, âãún näùi muäún gaût boí Thiãn Chuïa ra khoíi âåìi säúng con ngæåìi. Quan niãûm sai láöm vãö Thiãn Chuïa, mäüt Thiãn Chuïa khäng phaíi laì Thiãn Chuïa cuía Tin mæìng. Âàûc biãût laì chuí nghéa duy váût coï hãû thäúng, âãö cao sæû tæû láûp cuía con ngæåìi vaì cho ràòng con ngæåìi laì chênh cuìng âêch cho mçnh, con ngæåìi taûo nãn vaì âiãöu khiãøn lëch sæí. Cáön giaíi phoïng con ngæåìi vãö phæång diãûn kinh tãú vaì xaî häüi. Hoü cho ràòng tæû baín cháút, tän giaïo váùn ngàn caín sæû giaíi phoïng noïi trãn. 18 Tuyãn ngän vãö Tæû do tän giaïo (Dignitatis humanae) âæåüc Cäng Âäöng Vaticano II cäng bäú nàm 1965. C khàóng âënh : quyãön tæû do tän giaïo laì quyãön càn baín cuía con ngæåìi. Laì taûo váût coï lyï trê vaì tæû do, con ngæåìi coï quyãön tçm hiãøu, choün læûa vaì âi theo tän giaïo mçnh tháúy laì håüp våïi yï mçnh. Ngæåüc laûi, con ngæåìi cuîng coï quyãön khäng theo mäüt tän giaïo naìo. ÅÍ âáy, khäng ai coï quyãön aïp âàût tän giaïo trãn ai, maì cuîng khäng ai coï quyãön bàõt ngæåìi khaïc tæì boí xaïc tên tän giaïo cuía mçnh. Riãng âäúi våïi ngæåìi kitä hæîu, vç tin vaìo Thiãn Chuïa laì Âáúng chán tháût, tin vaìo Låìi maûc khaíi xaïc tên tän giaïo mçnh laì tän giaïo âêch thæûc. Do âoïhoü caím tháúy coï bäøn pháûn truyãön baï âaûo áúy cho ngæåìi khaïc, tuy nhiãn váùn phaíi chán thaình tän troüng sæû tæû do cháúp nháûn hay khäng cháúp nháûn tän giaïo cuía keí khaïc. 19 Didache (âoüc laì Âi-âa-khe), coìn coï tãn goüi laì “giaïo thuyãút cuía 12 Täng âäö”, hay “giaïo thuyãút cuía Chuïa âæåüc 12 Täng âäö daûy cho dán”. Didache nhàòm daûy cho nhæîng ngæåìi sàõp laînh nháûn Bê têch Ræía täüi va nhàòm giuïp täø chæïc caïc cäüng âoaìn cho coï hãû thäúng. Didache coï táút caí 16 chæång. Saïu chæång âáöu noïi vãö con âæåìng säúng (4 chæång), con âæåìng chãút (1 chæång) vaì cho caí hai con âæåìng (1 chæång). Pháön coìn laûi gäöm nhæîng giaïo huáún liãn quan âãún caïc bê têch (Ræía täüi, Thaïnh thãø), caïch cáöu nguyãûn,caïch àn chay, viãûc täø chæïc cäüng âoaìn (choün Giaïm Muûc - Phoï Tãú - Sæía baío nhau). Didache kãút thuïc bàòng cáu “Haîy tènh thæïc chåì âåüi Chuïa tråí laûi”. Didache måïi âæåüc tçm tháúy nàm 1873 taûi Constantinople, Thäø Nhé Kyì. 20 Caïc nhán âæïc luán lyï hiãøu theo nghéa räüng gäöm : - Ba nhán âæïc âäúi tháön : Tin, Cáûy, Mãún. - Bäún nhán âæïc càn baín (baín lãö) : Khän ngoan, Cäng bçnh, Duîng caím, vaì Âiãöu âäü.- Vaì caïc nhán âæïc luán lyï khaïc : Loìng täút, biãút thæång caím, tin tæåíng, tiãút âäü, biãút ån, læång thiãûn, hiãúu khaïch, thaình thæûc, khiãm täún, âaûi læåüng, váng phuûc, kiãn nháùn, tæì boí vaì kiãn trç. 21 Thaïnh Thoma Aquinä (1225 - 1274). Sinh taûi Aquinä, miãön nam næåïc YÏ. Gia âçnh thuäüc haìng quyï täüc. Laì mäüt tu sé gæång máùu cuía Doìng Anh Em Thuyãút Giaïo. Ngaìi âaî tæìng theo hoüc våïi Thaïnh Anbectä Caí vaì laìm giaïo sæ taûi Paris. Thaïnh Thoma Aquinä láúy laûi mäüt pháön triãút hoüc cuía Aristote âãø hãû thäúng hoïa niãöm tin Kitä giaïo (càn cæï trãn Thaïnh Kinh) vaì âãø chæïng minh ràòng tuy ngæåìi ta khäng thãø chè nhåì mäüt mçnh lyï trê maì khaïm phaï ra âæïc tin, nhæng giæîa âæïc tin vaì lyï trê khäng hãö coï máu thuáùn. Thaïnh Thoma Aquinä âaî âãø laûi mäüt “Täøng luáûn tháön hoüc” (1266 - 1279), mäüt täøng luáûn chäúng laûi caïc dán ngoaûi vaì mäüt cuäún chuï giaíi caïc Phuïc Ám. AÍnh hæåíng cuía Thaïnh Thoma coìn maîi âãún ngaìy nay. Nhiãöu vàn kiãûn cuía Cäng Âäöng Vaticano II âaî láúy laûi tæ tæåíng cuía Thaïnh nhán. 22 Thuyãút Caïi nhiãn, thuyãút Caïnh tæû luáûn. Âãø quyãút âënh thæûc hiãûn hay khäng thæûc hiãûn mäüt haình vi luán lyï, ta phaíi biãút giaï trë luán lyïcuía haình vi áúy. Ta coï thãø choün caïi täút hoàûc caïi xáúu. Trong luïc choün, coï mäüt yãúu täú quyãút âënh laì baín thán cuía chuí thãø haình vi luán lyï. Nãúu chuí thãø áúy laì ngæåìi nghiãm khàõc, äng coï thãø âaïnh gêa haình vi áúy theo nhæîng luáût lãû tháût nghiãm nhàût. Äng theo khuynh hæåïng nghiãm nhàût (Rigorisme). Nãúu äng laì ngæåìi dãù daîi, phoïng tuïng, äng seî æïng xæí mäüt caïch dãù daîi, khäng âoìi hoíi. Äng coï khuynh hæåïng phoïng khæï (laxisme). Khi haình âäüng, nãúu äng chuí træång chè haình âäüng khi biãút chàõc chàõn 10/10 laì haình vi âoï täút, äng måïi thæûc hiãûn. Âoï laì äng theo thuyãút Caïi nhiãn, hàón nhiãn(tutiorisme). Khi äng biãút âæåüc 9/10 laì täút, äng theo thuyãút Âaûi xaïc suáút hay caïnh tæû luáûn (probabiliorisme), coìn nãúu chè biãút 6/10 laì täút, äng theo thuyãút probabilisme nghéa laì theo xaïc suáút tæång âäúi. Caïc thuyãút naìy thënh haình vaìo thãú kyí 16 vaì 17. 23 Thaïnh Alphongsä Maria Liguori (1696 - 1787). Ngaìi sinh ngaìy 27 thaïng 9 nàm 1696 trong mäüt gia âçnh quyï phaïi vaì âaûo âæïc, gáön Neïapolis, næåïc YÏ. Måïi 16 tuäøi tiãún sé giaïo luáût vaì dán luáût. Laìm nghãö luáût sæ. Nàm 1726 Ngaìi âæåüc thuû phong linh muûc, luïc 30 tuäøi. Ngaìi âaî láûp “Doìng Chuïa Cæïu Thãú”, chuí træång dáún thán phuûc vuû cho táöng låïp nhán dán tháúp heìn bë boí råi vãö màût tän giaïo, âaûo âæïc. Thaïnh Alphongsä luän laì mäüt tu sé âaûo âæïc vaì laì mäüt nhaì khäø haûnh vaì nghiãûm nhàût. Ngaìi daình pháön låïn thåìi giåì cho toìa giaíi täüi hay toìa giaíng. Ngaìi qua âåìi nàm 1787 thoü 91 tuäøi. Ngaìi âæåüc phong laì tiãún sé Häüi Thaïnh (1871), bäøn maûng caïc giaïo sæ tháön hoüc luán lyï (1950). Ngaìi âaî viãút trãn 100 taïc pháøm tän giaïo. Quyãøn “Tháön hoüc luán lyï” xuáút baín nàm 1748 vaì nhæîng taïc pháøm hæåïng dáùn caïc cha giaíi täüi vaì mäüt taïc pháøm noïi vãö Âæïc Meû âaî âãø laûi nhiãöu aính hæåíng låïn trong Häüi Thaïnh. Tháön hoüc luán lyï cuía Ngaìi cåíi måí, âáöy loìng thæång xoït, traïi våïi loaûi luán lyï nghiãm nhàût vaì bi quan cuía phaïi Giàng-xã-nêt (Jansenisteì) ráút thënh haình luïc báúy giåì. 24 Nhæîng âæïc tênh xaî häüi theo Hiãún chãú “Vui Mæìng vaì Hy Voüng” gäöm :1. -Bäøn pháûn mæu cáöu cäng êch. 2. -Tän troüng nhán vë. 3. - Kênh troüng vaì yãu thæång âäúi thuí. 4. Cäng nháûn sæû bçnh âàóng trong caïc quyãön låüi càn baín vaì sæû cäng bçnh xaî häüi. 5. Phaíi væûåt ra khoíi thæï luán lyï caï nhán chuí nghéa âãø nháún maûnh âãún khêa caûnh luán lyï xaî häüi. 6. Phaíi laìm cho moüi ngæåìi coï tinh tháön traïch nhiãûm vaì têch cæûc tham gia vaìo âåìi säúng xaî häüi. 25 Âåìi säúng hän nhán vaì gia âçnh theo Cäng Âäöng Vaticano II. Hiãún chãú Muûc Vuû cuía Cäng Âäöng âaî nháún maûnh âãún nhæîng âiãøm chênh yãúu sau âáy : 1. Hän nhán vaì gia âçnh trong bäúi caính thãú giåïi ngaìy nay : soi saïng vaì khêch lãû ngæåìi kitä hæîu baío toaìn vaì cäø voî pháøm giaï tæû nhiãn vaì gêa trë thiãng liãng cuía âåìi säúng hän nhán vaì gia âçnh. 2. Sæû thaïnh thiãûn cuía hän nhán vaì gia âçnh : tçnh yãu våü chäöng âaî âæåüc Chuïa Kitä chuïc phuïc qua bê têch hän phäúi vaì noï âæåüc xuáút phaït tæì nguäön maûch tçnh yãu cuía Thiãn Chuïa vaì âæåüc taïc thaình theo gæång kãút hiãûp giæîa Chuïa Kitä vaì Häüi Thaïnh. Do âoï, tçnh yãu naìy tråí nãn cao quïi vaì báút khaí phán ly. 3. Sæû sinh saín trong hän nhán : hän nhán vaì tçnh yãu våü chäöng, tæû baín cháút qui hæåïng vãö sæû sinh saín vaì giaïo duûc con caïi. Con caïi laì ån huãû cao quïi nháút cuía hän nhán vaì laì sæû âoïng goïp låïn lao kiãún taûo haûnh phuïc cuía cha meû. Do âoï, bäøn pháûn truyãön sinh vaì giaïo duûc con caïi phaíi âæåüc coi laì sæï maûng riãng cuía cha meû. 4. Hoìa håüp trong tçnh yãu våü chäöng våïi viãûc tän troüng sæû säúng con ngæåìi : ngaìy nay do hoaìn caính cuía thåìi âaûi, nhiãöu càûp våü chäöng råi vaìo træåìng håüp khäng thãø gia tàng con caïi, tæì âoï dáùn tåïi haình âäüng phaï thai, ngæìa thai... Giaïo Häüi khäng cho pheïp haình âäüng nhæ thãú. 5. Bäøn pháûn thàng tiãún âåìi säúng hän nhán vaì gia âçnh âoìi hoíi moüi ngæåìi phaíi giuïp caïc âäi våü chäöng täø chæïc gia âçnh theo kiãøu máùu gia âçnh Nagiaret. 26 Cäng Âäöng Vaticano II âaî nãu ra ba váún âãö sau âáy liãn quan âãún âåìi säúng vàn hoïa : 1. Tçnh traûng sinh säúng cuía con ngæåìi hiãûn âaûi vãö phæång diãûn xaî häüi vaì vàn hoïa âaî biãún âäøi sáu âáûm. 2. Caìng ngaìy caìng coï nhiãöu ngæåìi thuäüc nam hay næî, táûp thãø hay quäúc gia, yï thæïc âæåüc chênh hoü laì nhæîng ngæåìi xáy dæûng vaì saïng taûo vàn hoïa. 3. Tuy nhiãn con ngæåìi cuîng nháûn tháúy nhiãöu xung âäüt giæîa vàn hoïa måïi vaì nãúp säúng cuî. Do âoï Cäng Âäöng âæa ra nhæîng nguyãn tàõc vãö phaït triãøn vàn hoïa sau âáy. 1. Âæïc tin vaì vàn hoïa : âæïc tin giuïp ta phaït triãøn vàn hoïa vaì ta khäng thãø phuí nháûn caïc giaï trë cuía vàn hoïa. 2. Liãn hãû âa diãûn giæîa Phuïc Ám vaì vàn hoïa : Thiãn Chuïa âaî noïi våïi con ngæåìi tuìy theo vàn hoïa riãng cuía tæìng thåìi âaûi. Giaïo Häüi âaî duìng vàn hoïa khaïc nhau âãø rao truyãön Phuïc Ám. 3. Sæû hiãûp læûc giæîa caïc nãön vàn hoïa nhán loaûi. Giaïo Häüi xaïc nháûn quyãön tæû do vàn hoïa, tæû do nghiãn cæïu, tæû do tæ tæåíng vaì phaït biãøu yï kiãún, tæû do thäng tri, miãùn laì tän troüng cäng êch, tráût tæû luán lyï vaì chán lyï. Træåïc màõt ngæåìi kitä hæîu coï nhæîng bäøn pháûn sau âáy: 1. Phaíi nhçn nháûn vaì thæûc thi quyãön thuû hæåíng vàn hoïa cuía moüi ngæåìi. Mäùi ngæåìi cáön phaíi lo cho mçnh coï mäüt säú väún liãúng vàn hoïa âáöy âuí, nháút laì vàn hoïa cå baín. 2. Giaïo duûc vàn hoïa toaìn diãûn cho con ngæåìi. 3. Phäúi håüp vàn hoïa nhán loaûi våïi Kitä giaïo. Láûp træåìng Giaïo Häüi laì phaíi tçm hiãøu thåìi âaûi vaì thêch nghi vàn hoïa våïi giaïo lyï Kitä giaïo. 27 Âåìi säúng kinh tãú xaî häüi theo Cäng Âäöng Vaticano II. 1. Phaït triãøn kinh tãú âãø phuûc vuû con ngæåìi. Phaíi nghé âãún vaì tçm caïch gia tàng saín xuáút. Muûc âêch càn baín cuía sáøn xuáút khäng phaíi chè laì gia tàng saín læåüng, nhæng chênh laì phuûc vuû con ngæåìi toaìn diãûn. Nhæng cuîng phaíi duy trç báûc thang giaï trë cuía caïc nhu cáöu váût cháút cuîng nhæ nhæîng âoìi hoíi tinh tháön, luán lyï, tu âæïc vaì tän giaïo. Phaíi phuûc vuû moüi ngæåìi phaït triãøn dæåïi sæû kiãøm soaït cuía con ngæåìi. Phaíi âäöng âãöu trong viãûc phaït triãøn kinh tãú, cháúm dæït nhæîng chãnh lãûch låïn lao trãn bçnh diãûn kinh tãú xaî häüi, vç sæû chãnh lãûch kinh tãú seî keïo theo sæû phán hoïa caï nhán vaì xaî häüi. Phaíi coi ngæåìi lao âäüng laì nhæîng nhán vë. Âoìng thåìi baío âaím vaì coi troüng sæû säúng, nhán pháøm nháút laì cuía nhæîng ngæåìi bãûnh táût, giaì laîo. 2. Sau âáy laì nhæîng nguyãn tàõc hæåïng dáùn : a. Viãûc laìm. Mäùi ngæåìi phaíi coï bäøn pháûn trung thaình laìm viãûc vaì cuîng coï quyãön laìm viãûc næîa. Âäöng thåìi, mäùi ngæåìi cáön âæåüc hæåíng âáöy âuí sæû nghè ngåi vaì thåìi giåì nhaìn räùi. b. Tham gia vaìo viãûc âiãöu haình vaì täø chæïc kinh tãú caïch täøng quaït, nãúu cáön, coï quyãön tranh âáúu cho quyãön låüi chênh âaïng. Nhåì läúi tham gia coï täø chæïc moüi ngæåìi ngaìy caìng yï thæïc hån vãö bäøn pháûn vaì traïch nhiãûm cuía mçnh. c. Cuía caíi tráön gian laì âãø cho moüi ngæåìi hæåíng duìng : phaíi coi cuía caíi váût cháút khäng chè nhæ cuía riãng mçnh, nhæng coìn laì cuía chung næîa. d. Váún âãö âáöu tæ vaì tiãön tãû : phaíi lo cho hiãûn taûi, nhæng cuîng phaíi nghé âãún viãûc âáöu tæ cho tæång lai, cho thãú hãû mai sau. e. Tiãún tåïi såí hæîu vaì quyãön tæ hæîu : quyãön tæ hæîu cuía caíi váût cháút giuïp biãøu läü nhán vë, taûo cå häüi laìm troìn pháön sæû. f. Hoaût âäüng têch cæûc cho cäng cuäüc phaït triãøn kinh tãú xaî häüi nhæng âoìng thåìi cuîng phaíi nghé tåïi viãûc Phuïc Ám hoïa vaì måí mang næåïc Chuïa Kitä. 28 Âåìi säúng chênh trë theo Cäng Âäöng Vaticano II. 1. Âåìi säúng chênh trë âang thay âäøi do yï thæïc vãö nhán pháøm, khiãún con ngæåìi âi tçm mäüt chãú âäü chênh trë biãút baío âaím nhán quyãön, baío âaím viãûc tham gia cuía nhiãöu ngæåìi vaìo chênh trë vaì sæû tän troüng caïc dán täüc thiãøu säú cuîng nhæ nhæîng keí khäng âäöng yï kiãún våïi mçnh. 2. Cäüng âoaìn chênh trë phaíi theo âuäøi muûc âêch duy nháút laì cäng êch. Cäüng âoaìn chênh trë vaì chênh quyãön âãöu båíi Thiãn Chuïa maì coï vaì bao giåì cuîng phaíi phuûc vuû con ngæåìi. 3. Sæû cäüng taïc vaìo âåìi säúng chênh trë qua quyãön boí phiãúu vaì hoaût âäüng chênh trë. 4. Giaïo Häüi khäng chuí træång mäüt chãú âäü chênh trë naìo, Giaïo Häüi khäng nhåì quyãön thãú phaìm tráön, âàûc án ; chè âoìi hoíi tæû do âãø rao giaíng Âæïc tin vaì baío vãû nhán quyãön. Muäún canh tán xaî häüi, con ngæåìi phaíi bàõt âáöu canh tán tæì näüi tám våïi nhæîng âæïc tênh chênh yãúu nhæ cäng bàòng, loìng tæí tãú âäúi våïi âäöng baìo, yï muäún phuûc vuû cäng êch, váng låìi våïi tinh tháön tæû do. b. Phaíi hiãøu roî âàûc tênh cäüng âoaìn chênh trë. c. Vãö hoaût âäüng trong cäüng âoaìn, phaíi biãút cháúp nháûn sæû hiãûn diãûn cuía nhæîng ngæåìi khäng âäöng yï våïi mçnh, phaíi phaït triãøn nhán âæïc thaình thæûc, thanh liãm, thæång yãu vaì can âaím âãø phuûc vuû moüi ngæåi, tuán theo lãö luáût quäúc gia. Chênh quyãön laì do yï muäún cuía Thiãn Chuïa vaì coï nhiãûm vuû phaíi phuûc vuû cäng êch. d. Nguyãn tàõc bäø tråü : cäüng âoaìn cáúp trãn khäng âæåüc giæî riãng cho mçnh táút caí nhæîng viãûc maì caïc cäüng âoaìn cáúp dæåïi coï thãø thæûc hiãûn âæåüc. Såí dé quäúc gia nhiãöu khi khäng tän troüng nguyãn tàõc bäø tråü laì vç thaïi âäü thiãúu traïch nhiãûm cuía cäng dán. Viãûc tçm kiãúm âàûc án nåi cäüng âoaìn chênh trë khäng thêch håüp våïi sæï mãûnh cuía Giaïo Häüi. 29 Hoìa bçnh, hoìa håüp caïc dán täüc. Cäng Âäöng Vaticano II nháûn tháúy ràòng hiãûn nay loaìi ngæåìi âau khäø vç chiãún tranh nhæng ngæåüc laûi gia âçnh nhán loaûi coï khuynh hæåïng âi âãún chäù hiãûp nháút. 1. Cäø voî hoìa bçnh cáön thiãút âãø xáy dæûng mäüt thãú giåïi nhán âaûo hån, xæïng håüp våïi tinh tháön Phuïc Ám hån. Hoìa bçnh khäng hàón laì vàõng boïng chiãún tranh cuîng khäng do sæû cán bàòng giæîa caïc læûc læåüng âäúi láûp hoàûc do mäüt nãön cai trë âäüc taìi, nhæng hoìa bçnh laì “cäng trçnh cuía cäng bàòng” (Is 32,7). Hoìa bçnh âêch thæûc phaït xuáút tæì tçnh thæång khi maì moüi ngæåìi tin tæåíng, tæû nguyãûn chia seí cho nhau nhæîng cuía caíi váût cháút, tinh tháön, tän troüng ngæåìi khaïc vaì dán täüc khaïc. Âoï laì nhæîng âiãöu kiãûn thiãút yãúu âãø xáy dæûng hoìa bçnh. Hoìa bçnh tráön gian laì hçnh aính hoìa bçnh do Âæïc Chuïa Cha maì âãún. Chuïa Giãsu âaî taïi láûp sæû hiãûp nháút moüi ngæåìi thaình mäüt dán täüc vaì mäüt thán thãø. Cäng Âäöng kãu goüi caïc tên hæîu phaíi xáy dæûng hoìa bçnh, khen ngåüi nhæîng ai tranh âáúu cho quyãön låüi chênh âaïng maì khäng sæí duûng baûo læûc. Muäún coï hoìa bçnh phaíi chiãún thàõng täüi läùi. Cäng Âäöng kãu goüi loaûi træì chiãún tranh, giaím thiãøu sæû vä nhán âaûo cuía chiãún tranh. Nhæîng cuäüc haình quán khäng phán biãût muûc tiãu âãöu bë lãn aïn, kãø caí nhæîng cuäüc chaûy âua vuî trang laìm täøn thæång keí ngheìo. Loaûi træì chiãún tranh bàòng khãú æåïc vaì quyãön bênh quäúc tãú. 2. Hoìa håüp caïc dán täüc. Cáön phaíi coï sæû cäüng taïc quäúc tãú âãø loaûi træì sæû báút bçnh âàóng vaì traûng thaïi lãû thuäüc báút xæïng. Caïc quäúc gia tiãn tiãún coï bäøn pháûn tråü læûc cho caïc quäúc gia keïm måí mang, caïc tên hæîu cäüng taïc våïi caïc täø chæïc quäúc tãú bàòng cäng sæïc tinh tháön, váût cháút. Toìa Thaïnh cáön saïng láûp mäüt täø chæïc quäúc tãú âãø cäø voî cäng bàòng vaì tçnh thæång âäúi våïi caïc miãön ngheìo nháút. Bäøn pháûn cuía moüi tên hæîu laì nháûn thæïc roî raìng thiãn chæïc cuía mçnh, goïp pháön kiãún taûo mäüt thãú giåïi phuì håüp våïi pháøm giaï siãu viãût cuía con ngæåìi, cuîng nhæ tçm kiãúm mäüt tçnh huynh âãû âaûi âäöng âaïp laûi nhæîng âoìi hoíi cáúp thiãút cuía thåìi âaûi chuïng ta. 30 Thäng âiãûp vãö “Sæû Säúng Con Ngæåìi” (Humanae Vitae). Thaïng 6 nàm 1968 -do Âæïc Giaïo Hoaìng Phaolä VI.” - Liãn quan âãún váún âãö âiãöu hoìa sinh saín. Váún âãö âàût ra laì træåïc nhæîng váún âãö nhæ : dán säú gia tàng, quan niãûm måïi vãö tçnh yãu vaì viãûc säúng chung våü chäöng, chäù âæïng måïi cuía ngæåìi phuû næî, sæû tiãún bäü trong caïc kyî thuáût sinh saín, liãûu ngæåìi ta coï âæåüc pheïp duìng caïc phæång tiãûn tæû nhiãn âãø âiãöu hoìa sinh saín khäng ? Traí låìi :1. Phaíi coï mäüt caïi nhçn räüng raîi vãö tçnh yãu nåi con ngæåìi vaì vãö viãûc laìm cha meû coï traïch nhiãûm. a. Phaíi laì mäüt thæï tçnh yãu våü chäöng âêch thæûc : hai bãn trao thán xaïc cho nhau våïi mäüt tçnh yãu troün veûn, kênh troüng nhau vaì håüp taïc våïi nhau. b. Phaíi laìm cha meû coï traïch nhiãûm : cha meû âæåüc tæû do quyãút âënh vãö säú con caïi... dæûa trãn sæïc khoíe, khaí nàng nuäi dæåîng, giaïo duûc con caïi cuía hoü. 2. Tæì khæåïc moüi phæång phaïp âiãöu hoìa sinh saín nhán taûo. a. Viãûc säúng chung våü chäöng phaíi âæa âãún sæû säúng. Do âoï cáúm sæí duûng nhæîng phæång tiãûn nhán taûo nhàòm ngàn ngæìa sæû säúng. Viãûc âiãöu hoìa sinh saín chè coï thãø sæí duûng nhæîng phæång phaïp tæû nhiãn. Laìm nhæ thãú âãø traïnh cho caïc âæång sæû khäng coi thæåìng viãûc våü chäöng, hoàûc khäng xem con caïi laì mäüt moïn quaì nhæng laì mäüt mäúi nguy. Hy voüng laì caïc âäi våü chäöng seî yï thæïc âæåüc viãûc laìm cha meû coï traïch nhiãûm vaì traïnh âæåüc nhæîng sæû can thiãûp âäüc âoaïn åí mäüt vaìi quäúc gia. b. Thäng âiãûp hiãøu roî khoï khàn cuía caïc âäi våü chäöng. Thäng âiãûp cuîng khäng kãút aïn nhæîng ai nghé laì phaíi ngæìa thai, vaì hoü laìm nhæ thãú maì tháúy khäng traïi læång tám. 31 Noïi vãö Täng thæ Mulieris Dignitatem. Våïi thæûc traûng tháût phuí phaìng,laì ngæåìi phuû næî tæì tæì tråí nãn duûng cuû âãø ngæåìi âaìn äng hæåíng thuû caïch êch kyí. Âàûc biãût laì tênh duûc âaî phaï huíy biãút bao giaï trë : con ngæåìi, hän nhán, tçnh yãu, phong tuûc, táûp quaïn, xaî häüi, giaïo duûc. Chênh trong bäúi caính âoï, Häüi Thaïnh kãu goüi ngæåìi phuû næî tham gia vaìo viãûc ngàn ngæìa âãø thãú giåïi båït sa âoüa. Âæïc Giaïo Hoaìng Gioan Phaolä II âaî ban haình Täng thæ Mulieris Dignitatem, ngaìy 15 - 8 - 1988, nhán dëp Nàm Thaïnh Máùu. Täng thæ gäöm 31 säú, våïi nhæîng neït näøi báût sau âáy : 1. Ngæåìi phuû næ coï pháøm giaï. Mäüt ngæåìi phuû næî âaî âæåüc choün laìm Meû cuía Con Thiãn Chuïa (Gl 4,4). 2. Ngæåìi nam vaì ngæåìi næî âãöu âæåüc Chuïa dæûng nãn theo hçnh aính Ngæåìi. Ngæåìi næî khäng thãø láúy lyï do giaíi phoïng khoíi aïch nä lãû ngæåìi nam, âãø räöi âoìi cho âæåüc nhæîng gç ngæåìi nam coï, báút cháúp nhæîng caïi âäüc âaïo cuía ngæåìi næî. Ngæåìi nam phaíi xem ngæåìi næî laì “mäüt næía” cuía mçnh chæï khäng phaíi laì mäüt váût duûng âãø mçnh thoía maîn tênh duûc. 3. Chuïa Giãsu vaì ngæåìi næî : khäng tháúy Chuïa Giãsu toí ra khinh dãù ngæåìi næî, traïi laûi Ngæåìi quyï troüng vaì âãö cao. 4. Laìm Meû vaì âäöng trinh. Ngæåìi laìm meû sinh con caïi vãö thãø xaïc, ngæåìi âäöng trinh sinh con caïi vãö pháön linh häön. 5. Phuû næî vaì Bê Têch Thaïnh Thãø : Chuïa Giãsu âaî choün 12 Täng âäö, daûy hoü “laìm viãûc naìy maì nhåï âãún Ta”. Do âoï ngæåìi næî khäng laìm Linh Muûc. 32 Täng Huáún vãö âåìi säúng Gia âçnh (1981). 1. Bäúi caính : gia âçnh laì tãú baìo âáöu tiãn vaì säúng âäüng cuía Giaïo Häüi cuîng nhæ cuía xaî häüi, tãú baìo gäúc âoï âang bë phaï huíy. Giaïo Häüi khäng ngæìng náng âåî, hæåïng dáùn gia âçnh. Cuû thãø qua caïc thäng âiãûp nhæ : “Casti connubii” (Sæû Thaïnh Thiãûn Cuía Hän Nhán), “Humanae Vitae” (Sæû Säúng Con Ngæåìi), säú 47-52 trong Hiãún Chãú “Vui Mæìng vaì Hy Voüng”. Gáön âáy Täng Huáún “Familiaris Consorsio” (Âåìi Säúng Gia âçnh) ban haình ngaìy 22 thaïng 11 nàm 1981. Näüi dung thäng âiãûp : 1 : nhæîng âiãøm saïng vaì boïng täúi âäúi våïi gia âçnh ngaìy nay. 2 : kãú hoaûch cuía Thiãn Chuïa vãö hän nhán vaì gia âçnh. 3 : vai troì cuía gia âçnh Kitä giaïo. 4 : muûc vuû gia âçnh. Âàûc biãût muûc vuû gia âçnh trong nhæîng træåìng håüp khoï khàn, hän nhán häùn håüp, hän nhán thæí nghiãûm, nhæîng ngæåìi ly thán ly dë, nhæîng ngæåìi khäng gia âçnh. 33 Thäng Âiãûp “Lao Âäüng Cuía Con Ngæåìi”, do Âæïc Giaïo Hoaìng Gioan Phaolä II, 1981, nhán dëp kyí niãûm 90 nàm sau Thäng Âiãûp “Rerum Novarum”. Gäöm coï bäún pháön : 1. Khäng chè coi con ngæåìi laì mäüt duûng cuû saín xuáút, maì phaíi tän troüng nhán pháøm, vaì chäù âæïng con ngæåìi trong gia âçnh vaì xaî häüi. 2. Lao âäüng vaì tiãön väún. Cáön phaíi coï väún âãø saín xuáút Väún phaíi âãø phuûc vuû, khäng phaíi âãø boïc läüt nhau. Khäng âãø xáøy ra âáúu tranh giai cáúp - khäng chè nhàõm âãún låüi nhuáûn, tän troüng quyãön såí hæîu chênh âaïng. 3. Phaíi tän troüng quyãön cuía ngæåìi lao âäüng, traí læång cán xæïng - caí âäúi våïi nhæîng ngæåìi lao âäüng nháûp cæ - phaíi täø chæïc nghiãûp âoaìn âãø bãnh væûc quyãön låüi ngæåìi lao âäüng. 4. Linh âaûo lao âäüng : cäüng taïc vaìo cäng trçnh taûo dæûng. Lao âäüng âæa âãún vinh quang. Thaïnh giaï dáùn âãún Phuûc Sinh. Noïi chung Giaïo Häüi âãö cao con ngæåìi trong váún âãö lao âäüng. 34 Thäng Âiãûp “Baïch Chu Niãn” (Centesimus Annus 1- 5-1991). Kyí niãûm mäüt tràm nàm Thäng Âiãûp “Tán Sæû” cuía Âæïc Giaïo Hoaìng Lãä XIII. Âæïc Giaïo Hoaìng Gioan Phaolä II âãö ra ba läúi nhçn : - Nhçn vãö quaï khæï : nghiãn cæïu kyî T “Tán Sæû” âãø khaïm phaï laûi nhæîng neït phong phuï cuía “vàn kiãûn báút tæí” áúy. - Nhçn vaìo hiãûn taûi : táûp trung vaìo nhæîng thæûc taûi måïi xaíy ra trãn thãú giåïi. Láúy nàm 1989 laìm chuáøn. - Nhçn vãö tæång lai : hæåïng vãö thiãn niãn kyí thæï III våïi nhæîng “áøn säú” vaì hæïa heûn cuía noï. Thäng Âiãûp Baïch Chu Niãn gäöm coï saïu chæång våïi nhæîng yï tæåíng näøi báût sau âáy : thãú giåïi âæïng træåïc nhæîng thæûc taûi måïi (Ch II), váún âãö quyãön tæ hæîu vaì quyãön moüi ngæåìi âæåüc sæí duûng cuía caíi coï trãn traïi âáút (Ch IV), con ngæåìi laì con âæåìng cuía Giaïo Häüi (Ch VI). Âæïc Giaïo Hoaìng cuîng vaûch ra nhæîng sai láöm cuía caí hai yï thæïc hãû : Tæ baín vaì Cäüng saín. Âäöng thåìi âãö cao tinh tháön dán chuí vaì pháøm giaï con ngæåìi. 35 Tæû do vaì lãö luáût. Nhçn tæì bãn ngoaìi thç xem ra tæû do vaì lãö luáût máu thuáùn nhau nhæ ám vaì dæång váûy . Tæû do laì tæû mçnh quyãút âënh, coìn luáût phaïp thç do ngæåìi khaïc quyãút âënh, làõm luïc mang tênh cæåîng baïch. Nhçn tæì bãn trong, tæû do vaì lãö luáût khäng máu thuáùn nhau. Lãö luáût giuïp cho con ngæåìi thãø hiãûn sæû tæû do caïch âuïng âàõn. Trong Thäng âiãûp “AÏnh Raûng Ngåìi Chán Lyï”, váún âãö âæåüc âàût ra laì liãûu con ngæåìi coï thãø tæû mçnh âàût ra caïc luáût lãû luán lyï theo trê phaïn âoaïn cuía mçnh, hay con ngæåìi coìn phaíi lãû thuäüc vaìo caïc chuáøn mæûc do Chuïa âàût ra vaì âæåüc ghi laûi trong læång tám, trong lãö luáût Cæûu vaì Tán Æåïc cuîng nhæ lãö luáût do Giaïo Häüi âàût ra. Theo luán lyï Kitä giaïo tæû do khäng coï nghéa laì tæû láûp våïi Thiãn Chuïa. 36 “Læång tám vaì chán lyï”ï. Thäng Âiãûp “AÏnh Raûng Ngåìi Chán Lyï” noïi roî laì mäùi ngæåìi coï quyãön vaì coï bäøn pháûn säúng theo læång tám. Theo nguyãn tàõc thç læång tám luän chè cho chuïng ta biãút âiãöu âuïng, âiãöu täút laình, vaì nhæîng gç laì âeûp âeî. Tuy nhiãn, trong mäüt säú hoaìn caính nháút âënh, læång tám khäng thãø nháûn ra mäüt caïch sàõc neït caïi chán lyï : chán, thiãûn, myî. Ai seî laì troüng taìi trong træåìng håüp naìy ? Traí låìi : Thiãn Chuïa (Thaïnh Kinh), nhæîng ngæåìi âaûi diãûn Thiãn Chuïa (Huáún quyãön cuía Giaïo Häüi). Thäng âiãûp nháún maûnh laì trãn caïi trê cuía con ngæåìi coìn coï mäüt thæåüng trê khaïc, åí trãn vaì åí ngoaìi con ngæåìi, laìm âiãøm cho con ngæåìi quy chiãúu. Phaíi traïnh mäüt thæï læång tám chuí quan hay mäüt thæï læång tám cuía dæ luáûn vaì læång tám cuía keí maûnh. 37 “Læûa choün cå baín vaì nhæîng haình vi æïng xæí cuû thãø”. Chæång II cuía Thäng âiãûp “AÏnh Raûng Ngåìi Chán Lyï” âãö cáûp tåïi váún âãö : læûa choün cå baín vaì nhæîng haình vi æïng xæí cuû thãø. Måí âáöu T trêch dáùn låìi Thaïnh Phaolä : “Æåïc chi tæû do âæìng nãn cåï cho ngæåìi ta thoía maîn xaïc thët” (Gl 5,13). Thäng âiãûp muäún noïi tåïi mäüt sæû choün læûa càn baín (option fondamentale) cuía nhæîng ngæåìi tin. Sæû choün læûa naìy phaíi laì såüi dáy chè âaûo, chi phäúi nhæîng haình vi æïng xæí cuû thãø cuía ngæåìi Kitä hæîu. Thäng âiãûp phuí nháûn táút caí moüi hçnh thæïc taïch lça sæû læûa choün cå baín våïi nhæîng haình vi cuû thãø. Læûa choün cå baín laìm cho âåìi säúng luán lyï coï pháøm cháút. Âoï laì sæû læûa choün cuía âæïc tin, sæû tuán phuûc âæïc tin (säú 66). Taïch råìi læûa choün cå baín ra khoíi nhæîng haình vi æïng xæí cuû thãø laì chäúi boí tênh toaìn veûn cuía baín thãø (säú 67). 38 Haình vi luán lyï xáúu. Âãø chäúng laûi nhæîng khuynh hæåïng cho ràòng haình vi luán lyï täút hay xáúu laì tuìy åí yï hæåïng cuía chuí thãø luán lyï vaì tuìy åí caïc hoaìn caính khi xáøy ra haình vi luán lyï. Theo caïc chuí træång naìy thç khi chuí thãø coï yï hæåïng täút, vaì haình vi âæåüc thãø hiãûn trong nhæîng âiãöu kiãûn täút thç cho duì haình vi luán lyï áúy coï xáúu âi næîa thç noï váùn täút. Noïi caïch khaïc, khäng coï haình vi luán lyï tæû thán laì xáúu. Thäng âiãûp “AÏnh Raûng Ngåìi Chán Lyï” phuí nháûn âiãöu naìy, dæûa trãn cáu noïi cuía Thaïnh Phaolä : “Dám âaîng, thåì ngáùu tháön, ngoaûi tçnh, truûy laûc, vu khäúng, träüm cæåïp, tham lam...seî khäng âæåüc Næåïc Thiãn Chuïa laìm cå nghiãûp.” (1 Cr 6,9-10). Âaình ràòng yï hæåïng vaì caïc hoaìn caính coï thãø gia giaím tênh täút xáúu cuía mäüt haình vi. Nhæng nháút âënh coï nhæîng haình vi tæû thán laì xáúu. 39 Di truyãön hoüc laì gç ? Di truyãön hoüc laì khoa hoüc vãö caïc qui luáût di truyãön vaì biãún dë cuía sinh váût vaì caïc phæång phaïp âiãöu khiãøn chuïng. Ngæåìi âàût nãön moïng vaì laì “äng täø” cuía Di truyãön hoüc hiãûn âaûi laì Menâen (1822 - 1884),ì mäüt linh muûc Doìng, ngæåìi AÏo. Våïi caïc thê nghiãûm lai taûo nåi âáûu Haì Lan (1863). Sau âoï thuyãút naìy âæåüc Mogán (1866 - 1945), mäüt nhaìì sinh váût hoüc ngæåìi Myî laìm saïng toí qua thuyãút Nhiãùm Sàõc Thãø trong di truyãön (1910) nhåì ï thê nghiãûm trãn ruäöi giáúm. Ngaìy nay, tuìy theo âäúi tæåüng nghiãn cæïu maì ngæåìi ta chia Di truyãön hoüc thaình : Di truyãön thæûc váût, Di truyãön âäüng váût, Di truyãön ngæåìi... Dæûa vaìo phæång phaïp sæí duûng, laûi chia thaình caïc hæåïng måïi laì : Di truyãön phán tæí, Di truyãön âäüt biãún, Di truyãön quáön thãø... 40 Täüi phaûm hoüc laì gç ? Täüi phaûm hoüc laì mäüt khoa hoüc phæïc taûp vaì cuîng ráút cáön thiãút, vç noï liãn quan âãún con ngæåìi vaì âåìi säúng xaî häüi. Âoï laì mäüt khoa hoüc vãö täüi phaûm. Noï nghiãn cæïu vãö nhæîng hiãûn tæåüng phaûm phaïp. Khåíi âi tæì nhæîng nguyãn nhán tæû nhiãn, caï nhán, táûp thãø vaì nhæîng caïch thæïc biãøu läü cuîng nhæ nhæîng biãûn phaïp phoìng ngæìa.. 41 DESCARTES Reneï Descartes, nhaì váût lyï hoüc, toaïn hoüc vaì triãút hoüc Phaïp. Hoüc taûi træåìng caïc cha doìng Tãn vaì qua âåìi åí Stockholm ngaìy 11 thaïng 2 nàm 1650. Descartes coï läúi suy luáûn trong saïng vaì lägic âäöng thåìi cuîng laì mäüt tên hæîu suìng âaûo. Descartes tråí nãn nhæ laì äng täø triãút hoüc Táy Phæång cáûn âaûi. Äng cho ràòng hãû thäúng thãú giåïi cáúu thaình båíi caïc thæûc thãø váût cháút riãng biãût vaì tinh tháön laì mäüt hãû thäúng nhë nguyãn, caí hai quan âiãøm naìy âaî âàût cå såí cho hai hoüc thuyãút âäúi choüi nhau cuía tæ tuåíng hiãûn âaûi - chuí nghéa duy váût vaì chuí nghéa duy tám. 1 Nhuûc thãø tæïc váût cháút maì thuäüc tênh laì quaíng tênh 2. Linh häön tæïc tinh tháön maì thuäüc tênh la tæ duy. Nhæ váûy tinh tháön vaì váût cháút âäúi láûp nhau, phaíi coï Thuåüng Âãú quyãút âënh. Descartes âãö ra chuí nghéa duy lyï: nhåì lyï tênh, con ngæåìi coï thãø quan niãûm âæåüc chán lyï. Âãø âi tçm chán lyï, buäüc phaíi biãút suy tæ. Muäún suy tæ, phaíi biãút hoaìi nghi vaì âàût laûi moüi váún âãö tæì âáöu. Traïnh moüi thiãn kiãún. Táút caí âãöu phaíi âæåüc chæïng minh. Cáu noïi læìng danh cuía äng laì : cogito ergo sum. “Täi tæ duy nãn täi hiãûn hæîu”. Descartes cuäúi cuìng âaî khaïm phaï ra ràòng Thæåüng âãú vaì thãú giåïi váût cháøt cuìng täön taûi. Tæ tæåíng Descartes âaî thuïc âáøy khoa hoüc vaì triãút hoüc tiãún bäü vãö vàn hoc nháút laì vàn hoüc cäø âiãøn Phaïp thãú kyí XVII - XVIII. 42 Thãø xaïc vaì linh häön. Theo quan niãûm cäng giaïo, thãø xaïc vaì linh häön liãn kãút chàût cheî våïi nhau nhæ tiãúng våïi låìi, khäng coï tiãúng thç khäng coï låìi, khäng coï thãø coï häön khäng thãø xaïc, vaì khäng coï thãø xaïc nãúu khäng coï häön.Trong lëch sæí âaî coï thuyãút nhë nguyãn, xuáút hiãûn vaìo thãú kyí III, theo âoï thãú giåïi naìy bë thäúng trë båíi hai nguyãn lyï traïi nghëch nhau, mäüt täút, mäüt xáúu, vénh viãùn máu thuáùn våïi nhau. Âoï laì thuyãút do äng Mani láûp ra. Trong Tán Æåïc ta coï thãø tçm tháúy âáy âoï mäüt vaìi aính hæåíng cuía thuyãút naìy ( væång quäúc sæû dæî chäúng laûi næåïc Thiãn Chuïa). Vaìo thãú kyí XI xuáút hiãûn thuyãút nhë nguyãn cuía giaïo phaïi Albi, theo âoï coï hai thãú læûc chäúng âäúi nhau trãn âåìi naìy : âoï laì sæû thiãûn gäöm nhæîng gç laì trong saïng, linh thiãng vaì sæû dæî hay sa tan, nåi xuáút phaït nhæîng gç laì täúi tàm vaì váût cháút. Âãø traïnh sæû dæî phaíi tæì giaî thãú gian bàòng khäø chãú, chay tënh, tiãút duûc, khäng àn thët thuï váût...chè coï nhæîng ngæåìi thanh saûch (Cathares) måïi âæåüc cæïu âäü. Kitä giaïo khäng cháúp nháûn thuyãút nhë nguyãn cuía phaïi Mani vaì cuía phaïi Albi. 43 Vãö täüi Täø Täng. Täüi täø täng laì sæû báút tuán phuûc, laì mäüt haình vi chäúng âäúi Thiãn Chuïa caïch coï yï thæïc vaì tæû do. Ngoaìi haình vi näøi loaûn bãn ngoaìi naìy, coìn coï mäüt haình vi bãn trong laì muäún tråí nãn nhæ tháön minh, biãút laình, biãút dæî, muäún, laìm chuí váûn mãûnh cuía mçnh vaì muäún tuìy nghi quyãút âënh caïi gç laì täút caïi gç laì xáúu. Vãö täüi täø täng ngæåìi kitä hæîu nãn nhåï : Thiãn Chuïa khäng dæûng nãn âiãöu dæî. Moüi ngæåìi tæì luïc sinh ra âaî bë täøn thæång do täüi täø täng, khiãún cho viãûc säúng thiãút nghéa våïi Chuïa vaì tham dæû vaìo âåìi säúng cuía Chuïa tråí nãn khoï khàn, cho duì màõc täüi täø täng con ngæåìi váùn coï thãø âaïp laûi sæû dæî, chæï khäng nháút thiãút phaíi chëu thua. Trong thæûc tãú, Chuïa Giãsu âaî ban Thaïnh Tháön cuía Ngaìi âãø giaíi phoïng ta khoíi täüi täø täng. 44 Blaise Pascal (1623-1662). Blaise Pascal laì mäüt nhaì toaïn hoüc, váût lyï hoüc, triãút hoüc vaì laì nhaì vàn Phaïp. Pascal sinh nàm 1623 taûi Clermont næåïc Phaïp vaì máút nàm 1662 taûi Paris. Pascal say mã toaïn hoüc. Äng âaî veî nhæîng hçnh ngang, doüc, toìn, meïo theo trê tæåíng tæåüng riãng cuía mçnh vaì bàòng trê thäng minh vaì khaí nàng toaïn hoüc giaíi thêch tênh cháút cuía caïc hçnh âoï. Pascal laì hoüc troì cuía Descartes. Nàm 19 tuäøi Pascal âaî chãú taûo ra maïy tênh cäüng, cha âeí cuía maïy tênh ngaìy nay. Äng cuîng âaî tçm ra thuyãút xaïc xuáút vaì män thuíy ténh hoüc. Nàm 31 tuäøi, äng thoïat chãút trong mäüt taûi naûn xe cäü, vaì sau mäüt âãm xuáút tháön nháûp âënh, Pascal âaî hæåïng cuäüc âåìi vãö Thiãn Chuïa. Taïc pháøm : “Thæ viãút cho ngæåìi åí tènh leí” luáûn vãö ån Chuïa, vãö khaí nàng suy nghé cuía lyï trê thuáön lyï. Hiãûn nay tæ tæåíng hiãûn âaûi váùn âaïnh giaï cao B. Pascal. 45 Leibniz, ngæåìi Âæïc (1646 - 1716), laì nhaì triãút hoüc, sæí hoüc, toaïn hoüc, luáût hoüc vaì nhaì ngoaûi giao. Äng âaî hoüc triãút hoüc kinh viãûn, âaî hoüc vàn hoüc cäø Hy Laûp, La Maî. Vãö triãút hoüc, äng chuí træång täøng håüp tæ tæåíng tháön hoüc trung cäø Áu Cháu vaì dung hoìa våïi tæ duy khoa hoüc tæû nhiãn. Leibniz âãö ra thuyãút “âån tæí” : vuî truû gäöm nhæîng âån tæí, laì nhæîng thæûc thãø âäüc láûp phaït triãøn theo quy luáût näüi taûi vaì luän luän tæång æïng våïi nhau, váût cháút chè laì mäüt biãøu hiãûn cuía âån tæí. Thæåüng Âãú laì âån tæí täúi cao, saïng taûo vaì sàõp xãúp táút caí nhæîng âån tæí thaình mäüt hãû thäúng haìi hoìa. 46 K. Barth (1886 - 1968). K. Barth chàõc chàõn laì nhaì tháön hoüc låïn nháút theo phaïi Calvin vaìo thåìi âaûi chuïng ta. Træåïc hãút äng chëu aính hæåíng cuía nãön tháön hoüc tæû do, giaín læåüc âæïc tin thaình mäüt nãúp säúng luán lyï. Nàm 1911 äng tråí thaình muûc sæ. Äng khaïm phaï ra ràòng mäüt khoa giaíng thuyãút hoaìn toaìn nhán baín thç chæa âuí,,cáön phaíi truyãön âaût Låìi Chuïa. Äng tråí nãn danh tiãúng khi viãút taïc pháøm :Thå gæíi cho ngæåìi Räma (1918). Cäng trçnh nghiãn cæïu tháön hoüc låïn nháút cuía äng laì cuäún Tên lyï. Taïc pháøm naìy coï 8000 trang. Äng khàóng âënh ràòng nãúu lyï trê khäng thãø mäüt mçnh dáùn chuïng ta tåïi âæïc tin âæåüc thç êt ra noï cuîng tàng thãm tênh khoa hoüc cho âæïc tin. Äng K. Barth khàóng âënh sæû siãu viãût cuía Thiãn Chuïa nåi Âæïc Giãsu Kitä. Thiãn Chuïa khäng phaíi laì Âáúng træìu tæåüng, xa caïch vaì xa laû våïi con ngæåìi. Äng K. Barth luän säúng gàõn liãön våïi thåìi âaûi äng. Äng tæì chäúi tuyãn thãö trung thaình våïi Hitle. Äng âaî tæìng laì tuyãn uïy cuía mäüt nhaì tuì vaì âaî viãút nhæîng baìi giaíng ráút coï giaï trë vãö moüi màût. Äng K. Barth âaî væoüt lãn trãn thãú giåïi bao quanh äng khäng phaíi bàòng khoíang caïch cuía mäüt caïi âáöu maì coìn hån thãú næîa. 47 Caïc loaûi bãûnh tám tháön. Theo cuäún “Baïch khoa thæ bãûnh hoüc” thç bãûnh tám tháön gäöm coï : Каталог: wp-content -> uploads -> downloads -> 2011 2011 -> CÔng đỒng vatican II qua bốn thập niêN 2011 -> TÒa giám mục xã ĐOÀi chỉ nam giáo phận vinh lưỢC ĐỒ TỔng quáT 2011 -> 1. phép lạ thánh thể ĐẦu tiên khoảng năm 700 Tại làng Lanciano, nước Ý (italy) 2011 -> Thiên chúa giáo và tam giáO Đường Thi Trương Kỷ 2011 -> Tác giả Võ Long Tê chưƠng I bối cảnh lịch sử 2011 -> LỊch sử truyền giáo tại việt nam quyển II lm. Nguyễn hồng chưƠng I: MỘt cha dòng têN Ở việt nam tới rôMA 2011 -> Các mẫu thức MẠc khải lm. Lê Công Đức 2011 -> Một lời nói đầu không phải là nơi nhiều chỗđể tóm lược lập luận của một cuốn sách cũng như định vị hoặc phát biểu về sựquan trọng của nó. Đây quả thực là một cuốn sách rất quan trọng 2011 -> LỜi giới thiệu suy tư ban đẦu về MẦu nhiệm giêSU tải về 1.51 Mb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
|
