Ñaëc tính cuûa luaät töï nhieân

Trong baát cöù thôøi gian naøo vaø nôi choán naøo, luaät luaân lyù töï nhieân raøng buoäc moïi ngöôøi, bôûi vì neàn taûng cuûa noù ñaõ ñöôïc xaây doing treân chính baûn tính töï nhieân cuûa con ngöôøi. Nhöõng ñaëc tính neàn taûng cuûa noù laø chung cho heát moïi ngöôøi. Taát caû moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc keâu goïi ñeå ñaït tôùi muïc ñích toái haäu vaø kính troïng chính nhöõng muïc ñích toàn taïi trong chính kieåu coát yeáu cuûa noù.

Khoâng moät ai töï do töø boån phaän ñeå thöïc hieän boån phaän naøy. Khoâng moät ai ôû treân nhöõng chæ daãn maø chuùng chæ ra con ñöôøng ñaït tôùi muïc ñích naøy. Khoâng moät ai ôû beân kia ñieàu toát vaø ñieàu xaáu. Moät caùch töï nhieân, khoâng moät luaät leä naøo coù theå raøng buoäc löông taâm cho ñeán khi noù khoâng ñöôïc nhaän bieát. Nhöng baát cöù ai coøn coù theå söû duïng ñöôïc lyù trí, thì khoâng coù theå khoâng coù theå khoâng nhaän bieát luaät töï nhieân. Bôûi vì con ngöôøi sôû höõu moät baûn tính toàn taïi ñöôïc ñònh höôùng ñoái vôùi nhöõng muïc ñích toái haäu chaéc chaén, cho neân con ngöôøi ñaõ ñöôïc cho söùc maïnh ñeå nhaän bieát boån phaän neàn taûng cuûa noù tham döï vaøo vieäc thöïc hieän nhöõng muïc ñích naøy vaø khoâng laøm caûn trôû chuùng.
3.2.1.1. Söï môû roäng hieåu bieát veà luaät töï nhieân

Thaàn hoïc kinh vieän phaân bieät giöõ nhöõng toân chæ chính yeáu vaø nhöõng toân chæ thöù yeáu cuûa luaät töï nhieân. Nhöõng toân chæ chính yeáu laø nhöõng nguyeân taéc coù theå ñöôïc nhaän bieát moät caùch bình thöôøng baèng lyù trí. Chuùng laø töï hieån nhieân khôûi ñi töø chính baûn tính cuûa noù. Nhöõng toân chæ thöù yeáu laø keát luaän cuoái cuøng cuûa luaät töï nhieân maø ít ra ñaõ ñöôïc nhaän bieát moät caùch phoå quaùt.

Nhöõng toân chæ phoå quaùt hôn cuûa luaät töï nhieân xaùc ñònh: “Ñieàu ñöôïc nhaän bieát phaûi ñöôïc thi haønh vaø ñieàu xaáu ñöôïc nhaän bieát phaûi ñöôïc traùnh”. Nhöng caùi gì ñöôïc coi laø taát ñoái vôùi con ngöôøi? Caâu traû lôøi chung hôn vaø neàn taûng hôn ôû trong nhöõng nhöõng toân chæ sau ñaây:

Haõy gìn giöõ vaø thaêng tieán ñôøi soáng vaät chaát vaø taâm lyù cuûa baïn.

Haõy gìn giöõ vaø thaêng tieán ñôøi soáng chung xaõ hoäi.

Nhöõng boån phaän baét nguoàn töø chính traïng thaùi cuûa ñôøi soáng phaûi ñöôïc giöõ gìn.

Nhöõng chuû quyeàn hôïp phaùp phaûi ñöôïc tuaân theo.

Nhöõng thoaû öôùc phaûi ñöôïc tuaân giöõ.

Nhöõng gì baïn khoâng muoán laøm cho mình, thì cuõng ñöøng laø cho ngöôøi khaùc (Luaät vaøng).

Coøn taát caû nhöõng nguyeân taéc luaân lyù khaùc ñöôïc coi nhö laø nhöõng toân chæ thöù yeáu. Nhöõng söï baát bieát vaø loãi laàm coù theå che daáu noù vaø boùp meùo söï thaät.

Trong theá kyû 20, Giaùo hoäi coâng giaùo coâng khai bieän hoä nhöõng söï xaùc ñònh vaø nhöõng quyeát ñònh treân vaán ñeà luaân lyù vôùi nhöõng lyù chöùng ñöôïc duøng töø luaät töï nhieân. Bôûi vì luaät töï nhieân coù moät ñaëc tính phoå quaùt, nhöõng quyeát ñònh naøy ñaõ ñöôïc giôùi thieäu nhö laø nhöõng nguyeân taéc cuûa söï cö xöû luaân lyù khaùch quan ñoái vôùi taát caû moïi ngöôøi. Nhöõng ngöôøi khoâng coâng giaùo (Tin laønh, Anh giaùo,…) ñaõ töø choái nhöõng lôøi daïy cuûa Giaùo hoäi treân luaät töï nhieân.

Thaät vaäy, nhöõng toân chæ xa xoâi cuûa luaät töï nhieân khoâng luoân luoân roõ raøng moät caùch hoaøn haûo vaø cuõng khoâng roõ raøng ñoái vôùi lôøi daïy luaân lyù coâng giaùo. Ngöôøi ta thöôøng yeâu caàu moät thôøi gian nghieân cöùu daøi vaø moät söï tieán hoùa daøi ñeå cuoái cuøng ñi ñeán tìm thaáy keát luaän chính xaùc hôn. Vôùi söï chín muoài dö ñaày cuûa mình, Coâng ñoàng Vaticanoâ II ñaõ ñaït tôùi moät giaùo lyù veà söï khoan dung toân giaùo vaø lôøi daïy ñoái vôùi tình yeâu vôï choàng…
3.2.2. Tính baát bieán vaø naêng ñoäng cuûa luaät töï nhieân

Tính baát bieán cuûa luaät töï nhieân nghóa laø noù xuaát hieän töø baûn tính nhaân loaïi nhöõng nguyeân taéc neàn taûng chaéc chaén nhìn laïi vôùi ñieàu toát vaø ñieàu xaáu, vaø nhöõng nguyeân taéc naøy seõ toàn taïi cho ñeán khi seõ coù luaät töï nhieân. Coù moät tính caùch lieân tuïc trong baûn tính nhaân loaïi maø chuùng xuyeân qua taát caû söï thay ñoåi lòch söû, xaõ hoäi vaø vaên hoùa.

Töø thôøi ñieåm con ngöôøi ñaàu tieân xuaát hieän cho ñeán thôøi ñieåm cuûa chuùng ta ñaõ coù moät cuoäc tieán hoùa trong löông taâm luaân lyù. Cuoäc tieán hoùa naøy ñaõ chæ roõ töø nhöõng sai laàm gheâ gôùm vaø töø söï khoâng bieát veà luaät maø ngaøy hoâm nay chuùng ta coi nhö neàn taûng, ví duï nhö söï töï do toân giaùo, söï bình ñaúng cuûa caùc luaät ñoái vôùi taát caû moïi ngöôøi, söï ñoái ñaõi nhaân loaïi cuûa nhöõng tuø nhaân chieán tranh. Nhöõng quy luaät naøy vaø nhöõng luaät leä naøy khoâng ñöôïc bieát khoâng coù nghóa laø chuùng khoâng hieän höõu töø ñaàu. Moät caùch khaùch quan, chuùng luoân luoân coù moät giaù trò khoâng thay ñoåi. Ñieàu maø chuùng ta phaûi chuù yù, ñoù laø luaät töï nhieân khoâng coù thay ñoåi, chuùng baát bieán nhöng chæ con ngöôøi vaø nhöõng ñieàu kieän ñôøi soáng cuûa con ngöôøi thay ñoåi maø thoâi. Tuy nhieân, ngöôøi ta khoâng theå noùi raèng luaät töï nhieân laø moät thöïc taïi tónh. Nhöng ñuùng hôn noù laø moät thöïc taïi vôùi ñaëc tính naêng ñoäng cuûa noù.
3.2.3. Tính caùch caàn thieát cuûa luaät töï nhieân

Luaät töï nhieân vaø muïc ñích toái haäu ñaõ khoâng ñöôïc taïo neân vaø ñöôïc ñaët bôûi con ngöôøi, nhöng laø bôûi moät söùc maïnh treân cao vaø hieän höõu moät caùch ñoäc laäp töø söï taùn ñoàng cuûa con ngöôøi. Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi kitoâ höõu cuõng nhö caùc toân giaùo khaùc, söùc maïnh taïo neân con ngöôøi laø Thieân Chuùa. Vì theá, neàn taûng cuûa traät töï nhieân laø Thieân Chuùa. Luaät töï nhieân ñoàng hoùa vôùi loøng muoán (thaùnh yù) cuûa Thieân Chuùa. Moät caùch ñöông nhieân con ngöôøi khoâng coù chuû quyeàn treân luaät töï nhieân.

Ñònh meänh nhaân loaïi bôûi luaät töï nhieân trong yù nghóa thaät laø khoâng coù theå. Tuy nhieân, ngöôøi ta coù theå hieåu veà nhöõng ñònh meänh töø luaät töï nhieân trong yù nghóa khoâng phuø hôïp. Ñaây laø vaán ñeà cuûa Epikeia trong luaät töï nhieân.

Giaùo lyù veà epikeia ñaõ ñöôïc giaûi quyeát moät caùch ñaëc bieät bôûi Aristos. Noù baét buoäc trong luaân lyù kitoâ giaùo khi giaùo lyù naøy ñöôïc laøm phuø hôïp töø thaùnh Alberto Magno vaø thaùnh Toâma Aquinoâ. Tuy nhieân, trong nhöõng baûn vaên cuûa nhöõng taùc giaû naøy, epikeia chæ noùi ñeán nhöõng tröôøng hôïp ñaëc bieät töø luaät nhaân loaïi, ñöôïc thöïc hieän töø chuû quyeàn caù nhaân trong nhöõng tröôøng hôïp ñaëc bieät khoù khaên. Ñieàu naøy ñeán töø luaät nhaân loaïi, bôûi vì ngöôøi ta thöôøng trình baøy noù trong kieåu baát hoaøn haûo hoaëc nhaø laøm luaät ñaõ khoâng tìm ra nhöõng töø ngöõ ñuùng, chính xaùc.

Neáu luaät töï nhieân baøo chöõa cho vieäc söû duïng epikeia trong tröôøng hôïp nhöõng luaät nhaân loaïi, thì caùi gì baøo chöõa cho vieäc söû duïng epikeia trong luaät töï nhieân? Ñeå coù theå traû lôøi caâu hoûi naøy, ngöôøi ta phaûi laøm moät söï phaân bieät giöõ nhöõng traät töï khaùch quan cuûa luaät töï nhieân vaø söï trình baøy nhöõng luaät naøy trong nhöõng töø ngöõ nhaân loaïi. Traät töï khaùch quan cuûa luaät töï nhieân bao haøm trong caáu truùc thöù hai maø con ngöôøi ñaõ ñöôïc taïo döïng. Caáu truùc naøy laø coâng vieäc cuûa Thieân Chuùa vaø khoâng ñöôïc pheùp ñònh meänh (ñaõ giaûi thích ôû treân). Tuy nhieân, nhöõng söï trình baøy cuûa luaät töï nhieân laø coâng vieäc cuûa con ngöôøi. Vaø söï trình baøy cuûa con ngöôøi dó nhieân laø khoâng hoaøn haûo. Vì theá, ñeå ñeàn buø cho söï khoâng hoaøn haûo naøy thì epikeia coù theå laø caàn thieát.
3.3. Söï hieän höõu vaø neàn taûng cuoái cuøng cuûa luaät töï nhieân

Söï hieän höõu cuûa luaät töï nhieân laø moät kinh nghieäm phoå quaùt töø phaàn cuûa con ngöôøi. Coâng ñoàng Vaticanoâ II ñaõ nhaän ñònh raèng töø trong thaâm saâu cuûa löông taâm, con ngöôøi khaùm phaù ra moät luaät, nhöng luaät naøy khoâng ñeán bôûi con ngöôøi. Con ngöôøi phaûi vaâng phuïc luaät naøy bôûi ñaõ ñöôïc khaéc ghi trong con tim cuûa noù töø Thieân Chuùa⁴⁵. Luaät naøy laø ñaëc tính töï nhieân cuûa con ngöôøi. Hôn nöõa, Coâng ñoàng ñaõ bieåu loä söï xaùc quyeát ñaày thuyeát phuïc ñoái vôùi söï hieän höõu vaø söùc maïnh raøng buoäc cuûa luaät töï nhieân, maø nhöõng toân chæ “baét nguoàn töø baûn tính nhaân loaïi”⁴⁶ Coâng ñoàng cuõng ñaõ khaúng ñònh vôùi moïi ngöôøi “giaù trò khoâng thay ñoåi cuûa luaät töï nhieân veà nhöõng con ngöôøi vaø veà nhöõng toân chæ phoå quaùt. Chính löông taâm cuûa doøng gioáng nhaân loaïi boäc loä nhöõng toân chæ naøy vôùi moät söï vöõng beàn luoân luoân”.⁴⁷ Chính Kinh thaùnh ñaõ keâu goïi moïi ngöôøi, duø laø kitoâ höõu duø laø khoâng kitoâ höõu, phaûi kính troïng ñoái vôùi traät töï töï nhieân.

Nhöõng lyù chöùng caên baûn xaùc ñònh söï hieän höõu cuûa luaät luaân lyù töï nhieân laø hai. Thöù nhaát laø baét nguoàn töø söï hieän höõu cuûa moät möùc ñoä thieân ñònh ñoái vôùi theá giôùi, möùc ñoä ñöôïc xaây döïng treân nhöõng meänh leänh ñôøi ñôøi cuûa Thieân Chuùa; thöù hai laø baét nguoàn töø söï thaät ñöông nhieân “cö xöû theo höõu theå”.
3.3.1. Luaät töï nhieân phaûn chieáu yù ñònh ñôøi ñôøi cuûa Thieân Chuùa

Luaät töï nhieân, nhö luaät luaân lyù toång quaùt, ñaõ ñöôïc ñònh nghóa nhö laø luaät cuûa söï cö xöû nhaân loaïi maø noù ñònh höôùng haønh ñoäng con ngöôøi ñoái vôùi muïc ñích toái haäu. Ñieàu naøy coù nghóa raèng luaät luaân lyù bao haøm söï toàn taïi cuûa muïc ñích toái haäu vaø cuûa moät muïc ñích ñoái vôùi theá giôùi.

Trong söï khoân ngoan ñôøi ñôøi cuûa mình, Thieân Chuùa bieát muïc ñích chung cuûa söï taïo döïng troïn veïn vaø nhöõng muïc ñích ñaëc bieät cuûa moãi moät thuï taïo. Baáy giôø, trong meänh leänh Ngaøi xaùc ñònh raèng taát caû nhöõng taïo vaät ñöôïc taïo ñöïng xuyeân qua chính nhöõng haønh ñoäng cuûa chuùng vaø chuùng coù theå tham döï vaøo keá hoaïch thieân ñònh cuûa ngaøi.

Keá hoaïch ñôøi ñôøi vaø meänh leänh thieân ñònh cuûa Thieân Chuùa nhö vaäy oâm moät caùch tuyeät ñoái taát caû nhöõng coâng vieäc ñaõ ñöôïc taïo döïng vaø taát caû nhöõng luaät leä cuûa coâng vieäc. Trong keá hoaïch vaø ñònh meänh ñôøi ñôøi cuûa Thieân Chuùa coù nguoàn goác cuûa chuùng vaø bao haøm taát caû luaät töï nhieân vaø luaät luaân lyù.
3.3.1.2. Söï toàn taïi cuûa nhöõng keá hoaïch vaø meänh leänh thieân ñònh

Kinh thaùnh ñaõ xuyeân qua töø moät söï thuyeát phuïc chaéc chaén raèng Thieân Chuùa coù moät keá hoaïch toát voâ taän ñoái vôùi theá giôùi vaø nhaát laø ñoái vôùi nhaân loaïi. Keá hoaïch naøy nhaèm tôùi vinh quang Thieân Chuùa, tôùi nöôùc phoå quaùt cuûa Ngaøi vaø tôùi söï giaûi thoaùt nhaân loaïi. Hôn nöõa, söï khoân ngoan phoå quaùt cuûa Thieân Chuùa ñöôïc coi nhö suoái nguoàn cuoái cuøng cuûa traät töï huy hoaøng vuõ truï toàn taïi,⁴⁸ cuõng nhö trong traät töï luaân lyù.⁴⁹ù

Coâng ñoàng Vaticanoâ II ñaõ xaùc ñònh söï toàn taïi cuûa keá hoaïch thieân ñònh treân theá giôùi vaø thuoäc nhöõng luaät lieân heä: “Bôûi ñieàu naøy laø nguyeân taéc cuûa haønh ñoäng nhaân loaïi: theo yù ñònh cuûa Thieân Chuùa vaø loøng muoán cuûa Ngaøi phuø hôïp vôùi ñieàu toát thaät cuûa nhaân loaïi vaø cho pheùp con ngöôøi töø nay coù ñòa vò trong xaõ hoäi ñeå canh taùc vaø thöïc hieän troïn veïn ôn goïi cuûa mình”⁵⁰.
3.3.1.3. Luaät luaân lyù nhö laø keát quaû cuûa keá hoaïch vaø cuûa nhöõng ñònh meänh cuûa Thieân Chuùa

Töø nôi ñeán chính yeáu cuûa con ngöôøi vôùi söï phuïc vuï muïc ñích ñöôïc muoán bôûi Thieân Chuùa daâng taëng caàn thieát moät söï cö xöû maø con ngöôøi phaûi chaáp nhaän vaø phaûi theo, neáu muoán chu toaøn nhöõng boån phaän ñaõ ñöôïc chæ ñònh. Söï toàn taïi cuûa moät keá hoaïch thieân ñònh ñoái vôùi theá giôùi naøy ñoøi hoûi söï hieän höõu, trong töï nhieân, thuoäc veà moät luaät, raèng coù theå thöïc hieän keá hoaïch naøy vaø baûo ñaûm noù. Vì theá, nhìn con ngöôøi, trong söï haøi hoøa vôùi baûn tính cuûa noù, luaät naøy phaûi ñöôïc tìm kieám laïi vaø ñöôïc ñi theo vôùi quyeát ñònh töï do vaø traùch nhieäm. Luaät naøy laø luaät luaân lyù. Ngöôøi ta noùi veà moät luaät luaân lyù töï nhieân trong chöøng möïc khoâng phaûi söï toàn taïi cuûa noù vôùi moät söï maïc khaûi sieâu nhieân, nhöng vôùi tính caùch muïc ñích voán coù vôùi baûn chaát cuûa söï taïo döïng.

Tieàn ñeà “haønh ñoäng theo höõu theå” laø moät trong nhöõng nguyeân taéc baûn theå hoïc ñaàu tieân. YÙ nghóa cuûa noù coù theå laø haønh ñoäng moät caùch taïm thôøi vaø moät caùch loâ-gích ñang noùi tieáp theo vôùi höõu theå. Nhöng noù coøn coù moät yù nghóa raèng tính chaát cuûa moät haønh ñoäng ñöôïc xaùc ñònh bôûi tính chaát cuûa höõu theå maø noù laø nguyeân nhaân, hoaëc moät ñieàu cö xöû theo baûn tính cuûa noù.

Suoái nguoàn cuûa haønh ñoäng laø baûn chaát cuûa moät söï vieäc, trong khi haønh ñoäng laø ñieàu maø noù ñaõ gaây ra. Hoaëc, baûn chaát cuûa höõu theå laø nguyeân nhaân vaø haønh ñoäng laø keát quaû. Theo nguyeân taéc khoâng moät caùi gì laø lyù do ñuû, moãi keát quaû phaûi tìm thaáy lyù do ñuû trong haønh ñoäng cuûa noù. Vì theá, haønh ñoäng phaûi tìm thaáy lyù do ñuû cuûa noù trong höõu theå maø noù laø nguyeân nhaân. Bieåu hieän trong kieåu phuû ñònh, haønh ñoäng khoâng coù theå thuoäc baûn chaát khaùc cuûa nguyeân nhaân. Noù khoâng laø khaùc hoaëc bao quaùt hôn nguoàn goác cuûa noù. Bieåu loä trong kieåu xaùc ñònh, haønh ñoäng phaûi thuoäc veà chính baûn chaát haønh ñoäng cuûa noù. Trong taát caû höõu theå, haønh ñoäng ñöôïc xaùc ñònh töø höõu theå, nghóa laø töø chính baûn chaát cuûa söï vieäc vaø töø moái lieân heä cuûa noù vôùi theâ giôùi xung quanh.
3.3.2.2. Söï aùp duïng vôùi haønh ñoäng cuûa con ngöôøi

Trong tình huoáng naøy, chuùng ta chæ quan taâm ñeán haønh ñoäng luaân lyù, töï do cuûa con ngöôøi. Theo tieàn ñeà “haønh ñoäng theo höõu theå” boån phaän luaân lyù cuûa con ngöôøi phaûi ñöôïc daâng taëng vaø ño löôøng treân vaø töø baûn chaát cuûa höõu theå. Baûn chaát cuûa con ngöôøi ñöôïc duøng ôû ñaây theo moät yù nghóa roäng hôn, bao goàm taát caû nhöõng boä phaän caáu thaønh cuûa noù vaø taát caû nhöõng ñaëc tính töï nhieân vaø sieâu nhieân cuûa noù. Ñöôïc aùp duïng vôùi nhöõng haønh ñoäng cuûa traät töï luaân lyù, vì theá, tieàn ñeà coù theå ñöôïc trình baøy nhö theá naøy: traät töï cuûa haønh ñoäng phaûi töông ñoàng vôùi traät töï cuûa höõu theå, hoaëc phaûi xaây döïng treân höõu theå.

Con ngöôøi phaûi cö xöû trong söï haøi hoøa vôùi baûn tính cuûa noù. Moät haønh ñoäng traùi ngöôïc seõ bò keát aùn. Vì theá, luaät cuûa haønh ñoäng nhaân loaïi ñaõ ñöôïc xaùc ñònh töø baûn chaát cuûa con ngöôøi, vaø ñieàu naøy coù giaù trò phoå quaùt ñoái vôùi taát caû haønh ñoäng nhaân loaïi , bao haøm caû nhöõng haønh ñoäng töï do. Do ñoù, coù moät luaät luaân lyù töï nhieân.

Toùm laïi, giaùo lyù veà luaät töï nhieân trình baøy nguyeân taéc: traät töï cuûa haønh ñoäng phaûi töông ñoàng vôùi traät töï cuûa höõu theå. Hoaëc nguyeân taéc cuûa haønh ñoäng nhaân loaïi ñöôïc xaùc ñònh töø baûn chaát cuûa chính con ngöôøi vaø töø baûn chaát cuûa nhöõng höõu theå ñoù. Trong nhöõng haønh ñoäng cuûa con ngöôøi khoâng bao giôø khoâng bieát baûn chaát vaø nhöõng luaät cuûa höõu theå, nghóa laø phaûi luoân luoân hieåu saâu xa.

Trong phaàn naøy, ngöôøi ta ñeà caäp ñeán traät töï xeùt ñoaùn cuûa xaõ hoäi, laø Nhaø nöôùc hoaëc Giaùo hoäi, trong hình thöùc maø traät töï naøy ñöôïc xaùc ñònh bôûi nhöõng luaät ñöôïc coâng boá veà ñieàu toát chung. Khoâng caàn thieát luaät naøy laø moät luaät ñöôïc vieát. Tuy nhieân, nhöõng luaät cuûa taát caû coäng ñoàng daân söï ngaøy hoâm nay thì ñeàu thuoäc veà boä luaät ñöôïc vieát, keå caû boä luaät cuûa Giaùo hoäi.

Tröôùc heát, theo thaùnh Toâma Aquinoâ, luaät laø moät söï qui ñònh cuûa lyù trí trong caùi nhìn veà ñieàu toát chung, ñöôïc coâng boá bôûi ngöôøi coi soùc coäng ñoaøn.⁵¹

Luaät laø moät qui ñònh, nghóa laø bao goàm moät boån phaän vaø khoâng ñôn giaûn laø moät lôøi khuyeân.

- Laø moät qui ñònh cuûa lyù trí vaø noù phaûi ñöôïc xaây döïng treân nhaän thöùc lyù trí cuûa ñieàu laø toát ñoái vôùi coäng ñoaøn. Nhöõng tình caûm, nhöõng caûm xuùc vaø loøng muoán giaûn ñôn cuûa nhaø laøm luaät khoâng laø moät lyù do ñuû ñoái vôùi moät luaät coù giaù trò.

- Nhöõng luaät coù theå chæ ñöôïc coâng boá ñoái vôùi ñieàu toát chung vaø khoâng ñoái vôùi ñieàu toát caù nhaân cuûa moät ít daân söï.

- Söï coâng boá laø coâng khai hoùa chính thöùc luaät.

- Nhöõng luaät chæ coù theå ñöôïc thoâng qua bôûi nhöõng ngöôøi coi soùc coäng ñoaøn, nghóa laø bôûi nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm vaø coù chuû quyeàn hôïp phaùp.
4.1.1.2. Nhöõng ñaëc tính cuûa luaät nhaân loaïi

Ñaëc tính thöù nhaát laø cöôõng eùp. Lyù do deã hieåu, bôûi vì caàn coù söï cöôõng eùp ñeå thaét chaët söï vaâng phuïc ñoái vôùi nhöõng thaønh vieân trong xaõ hoäi coù khuynh höôùng soáng böøa baõi.⁵² Neáu nhö khoâng coù söï cöôõng eùp cuûa luaät, thì nhöõng vaán ñeà ñaët ñoù coù theå ñi ñeán thaát baïi.

Ñaëc tính thöù hai laø luaät nhaân loaïi chæ quan taâm ñeán nhöõng söï cö xöû beân ngoaøi. Thaät vaäy, ñoái vôùi laõnh vöïc tinh thaàn (söï cö xöû luaân lyù), luaät nhaân loaïi ôû ngoaøi taàm tay. “ Traät töï xaõ hoäi ñöôïc baûo ñaûm khi söï cö xöû beân ngoaøi cuûa caùc thaønh vieân xaõ hoäi ôû trong söï haøi hoøa vôùi nhöõng nguyeân taéc xeùt xöû”.⁵³

Ñaëc tính thöù ba laø luaät nhaân loaïi haïn cheá vôùi nhöõng nhoùm ñaëc bieät cuûa nhöõng con ngöôøi. Noù khaùc vôùi luaät töï nhieân laø phoå quaùt. Luaät nhaân loaïi chæ buoäc nhöõng thaønh vieân thuoäc coäng ñoaøn. Ví duï, nhö luaät Giaùo hoäi chæ raøng buoäc ñoái nhöõng ngöôøi coâng giaùo…

Ñaëc tính thöù boán laø luaät nhaân loaïi bò aûnh höôûng tính lòch söû nhieàu hôn luaät töï nhieân. Bôûi vì xaõ hoäi vaø nhöõng yeáu toá vaên hoùa thay ñoåi, cho neân nhöõng luaät nhaân loaïi cuõng khoâng theå traùnh khoûi söï thay ñoåi. Lòch söû thay ñoåi thì luaät nhaân loaïi cuõng thay ñoåi.

Ñaëc tính thöù naêm laø luaät nhaân loaïi sôû höõu moät söùc maïnh raøng buoäc coù theå. Noù traùi ngöôïc laïi vôùi luaät töï nhieân coù söùc maïnh raøng buoäc tuyeät ñoái vôùi heát moïi ngöôøi. Neáu moät luaät daân söï (nhaân loaïi) khoâng nhaém ñieàu toát chung, traùi ngöôïc laïi vôùi löông taâm…thì khoâng bò raøng buoäc trong söï vaâng phuïc.

Chính CK, trong ñôøi soáng vaø trong nhöõng lôøi daïy cuûa Ngaøi ñaõ ñeå laïi cho chuùng ta moät göông saùng trong vieäc vaâng phuïc luaät daân söï. Chaúng haïn, nhö khi phaûi noäp thueá cho Xeâdareâ, Ñöùc Gieâsu ñaõ vaâng phuïc ñuùng luaät: “ Haõy traû cho Xeâdareâ nhöõng gì thuoäc veà Xeâdareâ vaø haõy traû cho Thieân Chuùa nhöõng gì thuoäc veà Thieân Chuùa”.⁵⁴ CK ñaõ giöõ ngaøy höu leã, nhöng khoâng theo chuû nghóa hình thöùc cuûa nhöõng ngöôøi Bieät phaùi.

Ñoái vôùi thaùnh Phaoloâ, Ngaøi ñaõ khuyeân nhöõng ngöôøi kitoâ höõu raèng phaûi tuaân phuïc luaät daân söï, bôûi lyù do laø luaät naøo cuõng baét nguoàn töø Thieân Chuùa, leõ dó nhieân luaät ôû ñaây phaûi laø luaät ñuùng, nhaèm ñieàu toát chung…⁵⁵

Thaùnh Pheâroâ khuyeân daïy raèng phaûi phuïc tuøng moïi theå cheá do loaøi ngöôøi ñaët ra, duø laø vua duø laø ngöôøi caàm ñaàu…⁵⁶

Nhöõng nguyeân taéc xaõ hoäi vöõng chaéc laø khoâng theå thieáu ñoái vôùi ñôøi soáng an bình cuûa coäâng ñoaøn. Cuõng nhö luaät luaân lyù töï nhieân ñaët tröôùc con ngöôøi nhöõng boån phaän xaõ hoäi cuûa noù, nhaát laø nhöõng nôi ngöôøi ta noùi veà ñôøi soáng xaõ hoäi cuûa nhöõng xaõ hoäi lôùn. Traät töï naøy chæ coù theå ñöôïc ñaûm nhaän bôûi nhöõng luaät daân söï, vaø ñieàu naøy bôûi nhöõng lyù do sau:

° Luoân luoân nhöõng ñoøi hoûi ñaëc bieät cuûa luaät töï nhieân khoâng laø hieån nhieân vaø roõ raøng vôùi taát caû moïi ngöôøi. Ví duï: Nhöõng ñoøi hoûi naøo thuoäc söï bình ñaúng ñoái vôùi taát caû nhöõng thaønh vieân cuûa coäng ñoaøn daân söï, ñaøn oâng hoaëc ñaøn baø, da traéng hay da ñen? Nhöõng luaät nhaân loaïi laøm saùng toû nhöõng ñieàu khoâng chaéc chaén naøy.

° Luaät nhaân loaïi laø caàn thieát ñoái vôùi vieäc xaùc ñònh nhöõng nguyeân taéc cuï theå cuûa söï cö xöû, nôi maø luaät luaân lyù töï nhieân coù theå ñöôïc tuaân giöõ trong nhöõng kieåu khaùc nhau. Thöôøng coù nhöõng kieåu khaùc coù theå thoaû maõn moät boån phaän, nhöng neáu ngöôøi ta muoán ñaûm nhaän traät töï chung, chæ moät phaûi ñöôïc löïa choïn vaø boù buoäc nhö raøng buoäc taát caû, ví duï nhö nhöõng luaät veà aùch taéc giao thoâng, nhöõng nguyeân taéc ñoái vôùi vieäc phuïng thôø coâng coäng…

° Cuoái cuøng, luaät nhaân loaïi laø caàn thieát ñeå cuûng coá söï vaâng phuïc trong nhöõng ñöông ñaàu vôùi traät töï luaân lyù maø chuùng thuoäc taàm quan troïng lôùn ñoái vôùi ñieàu toát chung.
4.2. Muïc tieâu vaø coâng lyù chính yeáu cuûa luaät
4.2.1. Muïc tieâu chung cuûa luaät nhaân loaïi
Trong söï haøi hoøa vôùi söï ñònh nghóa veà luaät nhaân loaïi, muïc tieâu cuûa luaät daân söï noùi chung laø ñieàu toát chung. Luaät daân söï phaûi kieám vaø thaêng tieán ñieàu toát chung:

- Baûo nhöõng qui luaät vaø nhöõng boån phaän cuûa nhöõng thaønh vieân trong coäng ñoaøn, ngoõ haàu hoï chu toaøn traùch nhieäm cuûa mình.

- Baûo veä söï bình an troïn veïn vaø traät töï xaõ hoäi vaø baûo ñaûm söï an toaøn beân ngoaøi.

- Taïo nhöõng ñieàu kieän toát ñeå thaêng tieán xaõ hoäi, kinh teá vaø ñôøi soáng vaên hoùa, luaân lyù vaø toân giaùo.

1. Luaät chæ coù theå ra leänh ñieàu maø phuø hôïp vôùi tính caùch luaân lyù vaø khoâng bao giôø ra leänh ñieàu maø laø toäi. Thaät vaäy, moïi chuû quyeàn hôïp phaùp ñeàu baét nguoàn töø Thieân Chuùa vaø vì theá khoâng ñöôïc laøm traùi ngöôïc laïi vôùi loøng muoán cuûa Ngaøi.

2. Luaät phaûi ôû laïi trong nhöõng söï haïn cheá cuûa söï xeùt xöû cuûa nhaø laøm luaät, khoäng vöôït quaù khaû naêng cuûa mình. Khaû naêng cuûa nhaø laäp luaät bò haïn cheá bôûi tính töï nhieân cuûa xaõ hoäi ñöôïc uûy thaùc vôùi nhöõng söï chaêm soùc vaø bôûi ñieàu toát chung ñaëc bieät cuûa coäng ñoaøn naøy.

3. Luaät phaûi kính troïng nhöõng ñoøi hoûi cuûa coâng lyù phaân phoái-phaân bieät (distributive). Phaûi phaân chia gaùnh naëng vaø nhöõng ñaëc aân trong söï bình ñaúng.

4. Luaät khoâng phaûi haïn cheá nhöõng qui luaät khoâng moät söï caàn thieát coù thöïc töø phaàn cuûa ñieàu toát chung. Ví duï: Nhaø nöôùc khoâng coù theå giaûm moät caùch quaù möùc luaät taøi saûn tö nhaân, caám xaây döïng nhöõng tröôøng hoïc tö nhaân…

5. Luaät phaûi coù theå tính vaät chaát vaø tính caùch luaân lyù. Luaät khoâng coù theå tính vaät chaát, nghóa laø khi noù ra leänh nhöõng haønh ñoäng maø vöôït quaù söùc maïnh vaø nhöõng phöông tieän cuûa moät con ngöôøi. Luaät khoâng coù theå tính caùch luaân lyù neáu ra leänh moät vaøi ñieàu coù theå chæ ñöôïc thi haønh vôùi nhöõng khoù khaên lôùn.

6. Luaät phaûi höõu ích vaø coù lôïi ñoái vôùi ñieàu toát chung. Luaät maát ñi söùc maïnh raøng buoäc cuûa noù khi trôû thaønh voâ ích. Khoâng theå coù moät luaät maø khoâng mang laïi keát quaû toát cho con ngöôøi vaø coäng ñoaøn.