Tác giả Võ Long Tê chưƠng I bối cảnh lịch sử

Đã đến lúc chúng ta dừng lại để nhìn tổng quát văn học Công giáo Việt Nam trong thời kỳ thứ nhất. Chúng ta sẽ lần lượt nhận định về lịch sử tiến triển, thành phần và khuynh hướng của tác giả và giá trị của các tác phẩm.

 

I. LỊCH SỬ TIẾN TRIỂN

Từ khởi thuỷ đến giữa thế kỷ XVII, văn học Công giáo Việt Nam đã trải qua hai giai đoạn.

Đầu tiên là giai đoạn truyền khẩu, tiến triển từ những lời thông dịch đơn sơ đến những bài truyền giáo thâm trầm, từ những lời cầu nguyện riêng rẽ của một thiểu số tân tòng đến những bài ca nhạc phụng vụ của một giáo hội tân lập.

Tiếp đến là giai đoạn thành văn, tiến triển từ những hình thức bất toàn cố gắng phiên âm tiếng Việt đến chữ quốc ngữ gần giống như hình thức ngày nay, từ những văn phẩm chữ nôm đến những văn phẩm chữ quốc ngữ, từ những thể cách diễn đạt chập chững đến một ngôn ngữ thích ứng với tinh thần Việt ngữ và giáo lý Công giáo.

Sự tiến triển của văn học Công giáo gắn liền với sự tiến triển của công cuộc truyền giáo. Từ thế kỷ XVII trở về trước, việc truyền giáo chưa có kết quả bao nhiêu nên có thể nói là chỉ mới xuất hiện nhu cầu diễn đạt bằng ngôn ngữ văn tự những chân lý cao cả của một tôn giáo mới. Trong tiền bán thế kỷ XVII, với hoạt động của các cha dòng Tên, việc truyền giáo đã phát triển mạnh mẽ nên do nhu cầu diễn đạt nói trên đã thành hình một nền văn học Công giáo.

 

II. TÁC GIẢ VÀ KHUYNH HƯỚNG

Những tác giả được nhắc đến trong thời kỳ thứ nhất gồm có hai thành phần: một là những giáo sĩ truyền giáo ngoại quốc đã hòa mình với cộng đồng dân tộc ta trong tình yêu Thiên Chúa, hai là những giáo hữu và thầy giảng đã mật thiết tham gia công tác tông đồ.

Có những tác giả nỗ lực sáng chế và điều chế chữ quốc ngữ mới vớ chủ đích làm lợi khí truyền bá nội dung phong phú và siêu phàm của đạo Công giáo.

Có những tác giả sử dụng hình thức văn tự sẵn có là chữ nôm để tác phẩm được phổ biến dễ dàng trong đại đa số những người có học lúc bấy giờ.

Có những tác giả chú trọng đến giáo lý, soạn thảo những tác phẩm minh giáo, tu đức, để nuôi dưỡng đức tin mới chớm nở.

Có những tác giả chuẩn bị tinh thần cho những thừa sai ngoại quốc với những tác phẩm ngoại ngữ về xã hội Việt Nam, kinh nghiệm và kết quả truyền giáo.

Việc sáng tác thuần tuý văn học chưa thành phong trào và chỉ mới rụt rè xuất hiện trong những bản ca nhạc phụng vụ hay thi phẩm phổ thông giáo sử và giáo lý.

Về phương diện ngữ học, tuy chữ nôm được sử dụng nhưng chữ quốc ngữ đã bắt đầu chiếm ưu thế. Tôn giáo mới đã tạo nên nhiều từ ngữ mới và một hình thức văn tự mới. Công tác làm tự điển và viết văn phạm tiếng Việt đã bắt đầu căn cứ ở tinh thần khoa học và phân tích của phương Tây và phát huy những đặc điểm cố hữu của tiếng Việt.

Về phương diện thuần tuý văn học, tân trào văn xuôi quốc âm được phát động trong lúc truyền thống sử dụng văn vần vẫn còn được bảo tồn. Những văn phẩm đầu tiên bằng quốc âm, cố nhiên chưa có thể có nhiều giá trị nghệ thuật, nhưng vẫn có một ưu điểm là bình dân giản dị vừa tầm hiểu biết của đa số.

Về phương diện sử học, những văn phẩm quốc âm và ngoại ngữ trong thời kỳ thứ nhất là những nguồn sử liệu dồi dào cho quốc sử và giáo sử Việt Nam.

Trong tất cả các tác phẩm, sự hiện diện của đạo Công giáo được xác nhận, tinh thần dân tộc được phát huy, và hình dáng thực tại của quá khứ được ghi nhận.

Với sự phát sinh nền văn học công giáo, văn học Việt Nam đang chuyển mình. Nguồn gốc của nền văn học Công giáo Việt Nam được khảo sát trong gia đoạn này cũng là nguồn gốc của nền văn học chữ quốc ngữ. Sự du nhập đạo Công giáo ở nước ta, ngoài kết quả chính yếu là cứu rỗi các linh hồn, đã tạo nên một nguồn cảm hứng mới và những thể cách diễn đạt mới. Phong trào văn xuôi quốc âm, việc sáng chế chữ quốc ngữ đã ảnh hưởng sâu đậm đến sinh hoạt văn học nước ta. Trong thời kỳ thứ nhất,sự phát sinh nền văn học Công giáo chứng tỏ rằng đạo Công giáo đã nhập thể trong ngôn ngữ văn tự và tư tưởng Việt Nam.