Nghị quyết Trung ương 5 (Khoá VIII) những vấn đề lý luận và thực tiễn

Có thể coi sự nghiệp đổi mới là một cuộc vận động lớn về văn hóa. Đúng như cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã từng khẳng định: ''Nói một cách hình tượng, đổi mới phải bắt nguồn và bắt rễ từ mảnh đất văn hóa: truyền thống văn hóa của dân tộc, tinh hoa văn hóa của thời đại... Từ mảnh đất văn hóa đó, sự nghiệp đổi mới bao quát mọi lãnh vực từ kinh tế, xã hội đến chính trị và hệ thống chính trị của nước ta, ngày càng mở rộng và phát triển theo chiều cao và bề sâu; như vậy sự nghiệp đổi mới sẽ là vườn hoa trái đa dạng vô cùng''. Đồng chí viết tiếp: ''Với tầm nhìn bao quát, phải thấy văn hóa là đổi mới, đổi mới là văn hóa, như vậy hai là một, và một thành hai''.

Từ thực tiễn của công cuộc đổi mới và từ những thành tựu mới của tư duy nhân loại trong vài thập kỷ cuối thế kỷ XX, Đảng ta đã khẳng định: Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu và động lực của sự phát triển kinh tế xã hội. Với tư tưởng đó, văn hóa đã bước sang một vị thế mới.

Tuy vậy, bước sang thời kỳ mới, với yêu cầu của sự nghiệp CNH, HĐH đất nước, với chính sách mở cửa và hội nhập, xây dựng kinh tế thị trường định hướng XHCN, văn hóa Việt Nam đã và đang đứng trước nhiều thời cơ và thách thức.

Văn hóa kinh tế thị trường biểu hiện ở quyền sở hữu, lợi nhuận, tự do, bình đẳng, nhân quyền, nhấn mạnh ý thức tự lập, ý thức cạnh tranh, ý thức hiệu quả, ý thức dân chủ pháp chế và tinh thần sáng tạo. Nhưng văn hóa kinh tế thị trường lại tạo điều kiện cho chủ nghĩa cá nhân, ích kỷ, chủ nghĩa hưởng lạc, tạo nên sự phân hóa giàu nghèo... Mặt tích cực và tiêu cực đó đang tác động mạnh tới đời sống tinh thần của xã hội.

Cùng với kinh tế thị trường là xu thế toàn cầu hóa. Đó là xu thế tất yếu của thời đại, khi lực lượng sản xuất được sự hỗ trợ của khoa học và công nghệ đã phát triển vượt bậc. Nhưng toàn cầu hóa chứa đựng trong nó những nhân tố cực kỳ phức tạp và mâu thuẫn.

Nhờ sự phát triển của khoa học, công nghệ, sức sản xuất của xã hội đã vượt ra khỏi lãnh địa các quốc gia, tạo nên sự lưu thông về kinh tế trên phạm vi toàn cầu. Sự liên thông về công nghệ sản xuất, về tiền vốn, về kinh nghiệm tổ chức và quản lý sản xuất, về hàng hóa, là điều kiện cần thiết để rút ngắn khoảng cách giữa các quốc gia. Sự ra đời của công nghệ thông tin cũng tạo điều kiện để các quốc gia dân tộc hiểu biết nhau, tôn trọng nhau. Nhưng thực tế lại diễn ra không hoàn toàn như vậy. Bởi vì toàn cầu hóa về kinh tế hiện nay là toàn cầu hóa kinh tế TBCN, và các công nghệ thông tin vẫn nằm trong tay của các tập đoàn tư bản. Các thế lực phản động quốc tế đứng đầu là Mỹ, vẫn tìm cách sử dụng sức mạnh về kinh tế, về công nghệ để chi phối đời sống của các quốc gia, thậm chí đang muốn ''Mỹ hóa'' toàn cầu.

Trước tình hình đó, cùng với việc ra sức phát triển kinh tế, củng cố an ninh quốc phòng, việc đề ra một chiến lược mới về văn hóa sẽ có ý nghĩa sống còn đối với dân tộc ta. Chiến lược đó phải góp phần trực tiếp tạo nên những con ngưòi có bản lĩnh và đủ khả năng làm chủ nền kinh tế thị trường, chủ động hội nhập xu thế toàn cầu hóa và thúc đẩy sự nghiệp CNH, HĐH đất nước.

Nghị quyết (NQ) Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc được thông qua tại Hội nghị TƯ 5 (Khóa Vlll) đã đáp ứng những nhu cầu đó của thực tiễn.

Điều đáng nói ở đây là, trong quá trình soạn thảo Nghị quyết Trung ương 5 (NQTƯ 5), cùng với những nhận thức mới về văn hóa của nhân loại được thể hiện trong chương trình thập kỷ phát triển văn hóa do UNESCO đưa ra, Đảng ta đẩy mạnh nghiên cứu và học tập tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa, về nội dung của khái niệm văn hóa, về việc phải đưa văn hóa thâm nhập vào cuộc sống, văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi...

Những nhận thức và tư tưởng đó càng củng cố thêm quan đểm coi văn hóa là nền tảng tinh thần, mục tiêu và động lực của sự phát triển kinh tế - xã hội.

Từ một nhận thức mới về văn hóa, đối chiếu với những nhiệm vụ thực tiễn, NQTƯ 5 không chỉ mở rộng nội hàm của khái niệm văn hóa mà còn đặc biệt chú ý đến những thành tố cơ bản của đời sống văn hóa trong thời kỳ lịch sử mới. Đó là các vấn đề tư tưởng, đạo đức, lối sống - những vấn đề đang nổi cộm lên trong xã hội, đang tác động trực tiếp đến sự tồn tại và phát triển của đất nưóc; là vấn đề giáo dục - đào tạo, khoa học - công nghệ nhằm phát triển nguồn nhân lực; là vấn đề khôi phục và phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, kết tinh trong bản sắc văn hóa cộng đồng các dân tộc Việt Nam.

Như vậy NQTƯ 5 về văn hóa là sự tiếp nối ở một thời kỳ lịch sử mới với những nội dung mới của Đề cương văn hóa năm 1943 của ĐCS Đông Dương, là sự tiếp tục triển khai tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa trong thời kỳ kháng chiến: Văn hóa là một mặt trận, kháng chiến hóa văn hóa và văn hóa hóa kháng chiến.

NQTƯ 5 về văn hóa còn chứa đựng các quan điểm coi văn hóa là nền tảng tinh thần, coi giáo dục - đào tạo, khoa học - công nghệ là quốc sách hàng đầu. Nói như vậy để khẳng định nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc là sự phát triển lên một nấc mới, cao hơn của nền văn hóa dân tộc khoa học và đại chúng, cũng giống như sự nghiệp đổi mới mà chúng ta đang tiến hành hôm nay là sự tiếp nối của cuộc cách mạng giải phóng dân tộc mà nhân dân ta, dưởi sự lãnh đạo của Đảng đã tiến hành trước đây.

Trong bối cảnh cuộc kháng chiến giải phóng dân tộc diễn ra một cách ác liệt và lâu dài, khi sự hy sinh cả tính mạng cho độc lập, tự do của đất nước là lẽ sống thường tình, thì mọi toan tính lợi lch cá nhân phải tạm thời gác lại. ''Không có gì quý hơn độc lập tự do'' đã trở thành khát vọng của cả dân tộc. Cũng trong hoàn cảnh đó, những cán bộ, đảng viên của Đảng, những người được trực tiếp giáo dục, tôi luyện trong phong trào cách mạng của quần chúng, luôn là những người tiên phong. Họ luôn nêu tấm gương cho quần chúng noi theo, bởi vì chỗ nào khó khăn nguy hiểm, chỗ đó có đảng viên cộng sản. Đó là điều kiện thuận lợi để xây dựng môi trưởng văn hóa.

Tình hình bây giờ đã khác trước. Lợi ích cá nhân được pháp luật coi trọng. Mỗi cán bộ, đảng viên cũng như mỗi người dân đều có quyền quan tâm đến lợi ích của cá nhân mình, của gia đình mình. Vấn đề là lợi ích đó là gì và cách giải quyết mối quan hệ giữa lợi ích cá nhân và lợi ích tập thể, lợi ích quốc gia. Bài toán ở đây cực kỳ nan giải, nếu thiếu một hệ thống thể chế, pháp luật hoàn chỉnh, và' đặc biệt nếu thiếu những nhân cách trong sáng. Trong khi chúng ta còn thiếu các giải pháp đồng bộ đó, thì mặt trái của cơ chế kinh tế thị trường và mặt trái của quá trình toàn cầu hóa như một cơn lốc thúc đẩy người ta lao vào xã hội tiêu dùng. Nguy cơ tha hóa con người bắt đầu từ đó. Từ sự tha hóa sẽ làm đảo lộn các hệ giá trị và các quan hệ xã hội. Đây cũng là một căn cứ quan trọng để ra đời NQTƯ 5 về văn hóa.

Trong sự tha hóa nói chung đang diễn ra, Đảng đặc biệt quan tâm đến sự tha hóa, biến chất trong một bộ phận cán bộ, đảng viên, nhất là bộ phận có chức có quyền. Vì vậy, khi nói về xây dựng nền văn hóa mới ở nưóc ta hiện nay, NQTƯ 5 khẳng định: Trước hết phải xây dựng văn hóa từ trong Đảng, trong các cơ quan Nhà nước, các đoàn thể... Một chủ trương như vậy là rất đúng đắn, vì cán bộ đảng viên luôn là tấm gương để quần chúng noi theo. Có hiểu như vậy thì mới thấy sự ra đời của NQTƯ 6 (lần 2), Khóa Vlll, ngay sau khi có NQTƯ 5 là một tất yếu, một điểm khởi đầu cực kỳ quan trọng. Vấn đề xây dựng môi trường văn hóa, do đó cũng trở thành một trọng tâm của sự nghiệp xây dựng nền văn hóa mới, con người mới.

Trình bày tiến trình xây dựng và những nội dung cơ bản của NQTƯ 5, kết luận mà chúng tôi muốn đi tới là:

1. NQTƯ 5 về văn hóa là sự kế thừa những tư tưởng cơ bản của Đảng ta và của Hồ Chí Minh về văn hóa.

2. NQTƯ 5 là sự kết tinh những thành tựu về nhận thức của thời đại và của dân tộc, là sự tổng kết thực tiễn cách mạng trong mấy thập kỷ qua, đặc biệt trong 15 năm tiến hành đổi mới.

3. Tổng kết 5 năm thực hiện NQTƯ 5 phải là sự tổng kết toàn diện về đời sống tinh thần của xã hội, đặc biệt phải tập trung vào các lĩnh vực tư tưởng, đạo đức, lối sống, phải gắn với kết quả thực hiện NQTƯ 2 (Khóa Vlll) về giáo dục- đào tạo, khoa học - công nghệ, NQTƯ 6 (lần 2), Khóa Vlll và hiệu quả của việc học tập, làm theo tư tưởng Hồ Chí Minh mà ta đang tiến hành.

Có thể khẳng định rằng, từ sau khi có NQTƯ 5 (Khoá VIII) về văn hóa, nhận thức chung của xã hội, đặc biệt trong đội ngũ cán bộ lãnh đạo và quản lý, đã có sự chuyển biến mới. Không ai coi văn hóa là hoạt động dư thừa, hoạt động có tính xa xỉ, mà là một lĩnh vực quan trọng cần thiết đối với đời sống của mỗi con người và toàn xã hội. Nhận thức đó càng được củng cố hơn khi mỗi chúng ta đang phải đối diện với những bi kịch từ phạm vi cá nhân, gia đình ra ngoài xã hội. Những bi kịch đó xét đến cùng cũng là hậu quả tất yếu của một cuộc sống buông thả, bất chấp những giá trị, những chuẩn mực văn hóa.

Thay đổi nhận thức về văn hóa là cực kỳ quan trọng, nhưng mới là điểm khởi đầu, chứ chưa phải là sự kết thúc. Văn hóa không thể chỉ dừng lại ở nhận thức, ở lời nói. Điều quan trọng là văn hóa phải thâm nhập vào cuộc sống mỗì con người, phải trở thành động lực cho mỗi hành vi và hoạt động của con người. Kết quả hoạt động đó phải được xã hội thừa nhận. Cái mà chúng ta gọi là dư luận xã hội, thực chất là một sự đánh giá theo những chuẩn mực, những giá trị văn hóa. Biết lắng nghe dư luận xã hội cũng là một cách tự kiểm tra trình độ văn hóa của mỗi cá nhân.

Khi mỗi con người đều có ý thức tự kiểm tra mình, tự điều chỉnh hành vi và lối sống của mình theo những giá trị và chuẩn mực xã hội và nói rộng ra, theo những yêu cầu của thực tiễn cuộc sống, của quy luật vận động và tiến hóa của xã hội, thì sự hình thành nhân cách mới có khả năng thực hiện.

Sự nghiệp xây dựng nền văn hóa mới đang đòi hỏi phải hình thành nhân cách văn hóa mới. Chúng ta có quyền tự hào các nhân cách văn hóa đó đã xuất hiện ở thời đại chúng ta. Đó là các chiến sĩ cách mạng tiền bối mà tiêu biểu rực rỡ nhất là Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đó là những tấm gương sáng của thời kỳ đổi mới mà Đảng và Nhà nước đã tuyên dương. Noi gương và học tập các tấm gương sáng đó cũng là một biện pháp hữu hiệu đưa NQTƯ 5 về văn hóa vào trong đời sống.

GS,TS Trần Văn Bính (Tạp chí Lịch sử Đảng

Các giá trị văn hóa ngày càng thể hiện rõ hơn vai trò tích cực và khả năng tác động mạnh vào các lĩnh vực đời sống. Nhiều giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc được gìn giữ, bảo tồn và phát huy. Các hoạt động văn hóa tích cực được quan tâm tổ chức đa dạng, phong phú; mức hưởng thụ về văn hóa của nhân dân tăng lên rõ rệt... Những kết quả đạt được đã khẳng định văn hóa Việt Nam luôn có sức mạnh to lớn và là yếu tố quan trọng cho sự phát triển bền vững của đất nước.

Tuy nhiên, so với yêu cầu của thời kỳ đổi mới, nhất là trước những biến đổi ngày càng phức tạp của đời sống thì thành tựu đạt được trên lĩnh vực văn hóa còn chưa vững chắc, chưa đủ mạnh để tác động có hiệu quả đến các lĩnh vực cơ bản của đời sống xã hội, đặc biệt là lĩnh vực tư tưởng, đạo đức, lối sống. Sự suy thoái về tư tưởng, đạo đức, lối sống tiếp tục diễn biến phức tạp, có mặt nghiêm trọng hơn, tổn hại không nhỏ đến uy tín của Đảng và Nhà nước, niềm tin của nhân dân.

Kết luận của Hội nghị TW 10 (Khóa IX) xác định: ''Nghị quyết TW5 (khóa VIII) có ý nghĩa chiến lược về văn hóa của cách mạng nước ta trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Việc tiếp tục thực hiện Nghị quyết là một nhân tố quyết định đảm bảo chất lượng cuộc sống tinh thần của nhân dân, làm cho văn hóa thực sự là nền tảng tinh thần của xã hội, góp phần giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa và thúc đẩy nhanh quá trình phát triển đất nước".

Trung ương yêu cầu các cấp ủy Đảng, Chính quyền, Mặt trận và các tổ chức đoàn thể chính trị-xã hội tiếp tục đặt lên hàng đầu nhiệm vụ xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống và đời sống văn hóa lành mạnh trong xã hội. Đây là nhiệm vụ thường xuyên, vừa cấp bách, vừa cơ bản, lâu dài.

Mặt khác, tiếp tục nâng cao chất lượng, hiệu quả của nhiệm vụ xây dựng con người Việt Nam trong thời kỳ mới, gắn chặt với các phong trào thi đua yêu nước sâu rộng của quần chúng; chú trọng nhiệm vụ xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, xây dựng môi trường lành mạnh, tốt đẹp, phong phú; tạo điều kiện văn hóa phát triển; không chỉ bảo tồn, gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mà còn tiếp thu, sáng tạo, tạo ra các giá trị văn hóa mới trong quá trình giao lưu, hội nhập văn hóa thế giới.

Văn hóa là toàn bộ giá trị đời sống xã hội do con người sáng tạo ra và có tính kế thừa, phát huy. Sự phát triển của xã hội và sức mạnh của mỗi dân tộc chính là biết gìn giữ, bảo tồn và phát huy các giá trị bản sắc của mình để nâng lên thành những tầm cao mới của thời đại.

Văn hóa mang bản sắc độc đáo và tầm cao cũng là sức mạnh nội sinh đẩy lùi những mặt trái, tiêu cực, sản phẩm phi văn hóa đan xen trong quá trình phát triển. Nâng cao nhận thức về văn hóa do vậy không chỉ là trách nhiệm của các cấp ủy Đảng, Chính quyền, Mặt trận và các tổ chức đoàn thể xã hội mà còn là nhiệm vụ chung của mỗi người, chúng ta đang sống trong thời đại khoa học và công nghệ không ngừng phát triển, tác động và chi phối mạnh mẽ vào nhiều mặt của đời sống xã hội.

Phát biểu bế mạc Hội nghị lần thứ 10 BCH TW khóa IX, đồng chí Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh nói: ''Nếu như mỗi ngày, mỗi người chúng ta đều làm được một việc tốt hay vài ba việc tốt và toàn xã hội đều làm được như vậy thì chắc chắn sẽ đẩy lùi được hiện tượng tiêu cực, làm cho xã hội ta càng tốt đẹp hơn''.

Chủ tịch Hồ Chí Minh với việc xây dựng đời sống văn hoá mới

Ngày 29/1/2005. Cập nhật lúc 15^h 55'

(ĐCSVN)- Chủ tịch Hồ Chí Minh vừa là anh hùng giải phóng dân tộc, lãnh tụ thiên tài của cách mạng Việt Nam, vừa là nhà văn hoá lớn của nhân loại. Cuộc đời và sự nghiệp của Người đã gắn chặt với sự nghiệp cách mạng Việt Nam và cách mạng thế giới. Trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội Việt Nam đều sáng ngời những tư tưởng của Người. Cũng như ở các lĩnh vực khác, trong quá trình kiến tạo đời sống văn hoá mới, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã giữ một vai trò đặc biệt to lớn. Người không chỉ vạch ra đường lối có tính chiến lược mà còn chỉ đạo việc thực hiện và chính Người là hiện thân của đường lối ấy.

Sau khi cách mạng tháng Tám giành thắng lợi, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lưu tâm ngay đến việc xây dựng đời sống mới trong nhân dân. Ngày 3/4/1946, Uỷ ban vận động đời sống mới Trung ương được thành lập. Một năm sau (20/3/2947), Người viết tác phẩm ''Đời sống mới '' nhằm tuyên truyền và vận động toàn Đảng, toàn dân ta thực hiện đời sống văn hoá mới.

Tại sao phải xây dựng đời sống mới? Đất nước ta qua hơn trăm năm bị thực dân Pháp xâm lược và thống trị, đời sống nhân dân bị dìm trong tăm tối và lạc hậu thì việc xây dựng đời sống mới thực sự là một cuộc cách mạng trong toàn dân. Đây là một cuộc vận động cách mạng, một cuộc đấu tranh chống lại cái cũ, lạc hậu để xây dựng đời sống mới tươi trẻ và tiến bộ.

Xây dựng dời sống mới bắt đầu từ đâu? Theo Hồ Chí Minh phải bắt đầu từ những điều cơ bản nhất nhưng cũng đơn giản nhất mà mọi người đều phải thực hành. Bác Hồ nói: ''Muốn có cơm ăn, áo mặc, nhà ở, đường đi thì phải làm. Từ trước đến giờ, ta vẫn có làm, vẫn có cơm áo, nhà, đường xá. Nhưng vì làm chưa hợp lý nên số đông dân ta ăn đói,mặc rách, nhà cửa chật hẹp, đường sá gập ghềnh, người nghèo khổ thì nhiều, người no ấm thì ít…Đời sống mới không cao xa gì, cũng không phải khó khăn gì. Nó không bảo ai phải hi sinh chút gì. Nó chỉ sửa đổi những việc cần thiết, rất phổ thông trong đời sống mọi người, tức là sửa đổi cách ăn, cách mặc, cách ở, cách đi lại, cách làm việc. Sửa đổi những điều đó thì mọi người đều được hưởng hạnh phúc''(l). Từ quan niệm đó Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dày công xây dựng nên những chủ trương, biện pháp thực hành ''đời sống mới''.

Đối với làng xã, việc thực hiện đời sống mới theo Người cần phải làm những việc sau: Về văn hoá phải làm cho cả làng đều biết chữ, biết đạo đức và trách nhiệm của công dân. Về phong tục, phải cấm hẳn say sưa cờ bạc, hút sách, trộm cắp, đĩ điếm. Tìm cách làm cho không có đánh chửi nhau, kiện cáo nhau. Làm cho làng mình trở thành một làng ''thuần phong mỹ tục''. Còn trong gia đình, theo Bác thực hiện đời sống mới về tinh thần thì trên thuận dưới hoà, không thiên tư, thiên ái, về vật chất từ ăn mặc đến việc làm ăn đều tiêu pha có kế hoạch, ngăn nắp. Cưới hỏi giỗ tết nên đơn giản tiết kiệm. Hiện nay nhiều gia đình, nhiều người ít quan tâm tới con cái, đến việc tu dưỡng học hành, kỷ cương nề nếp. Do đó mà cương thường, đạo lý lung lay và gia đình là nơi bắt nguồn của những tệ nạn bất khả. Đúng như Bác Hồ đã nói: ''Ta phải xây dựng nếp sống mới từ gia đình, quan tâm từ cái nhỏ nhất từ trong nhà ra đến ngoài xã hội'' (2). Từ đó gia đình mới trở thành rường cột, làm chỗ dựa cho cá nhân và góp phần hữu ích cho đất nước.

Người luôn kêu gọi bình đẳng, tôn trọng, hoà thuận, tin cậy lẫn nhau trong quan hệ vợ chồng, cha mẹ, con cái và trong xã hội giữa các dân tộc. Đồng thời Người đề cao nhiệm vụ giải phóng phụ nữ và thực hiện nam nữ bình đẳng có ý nghĩa xã hội lớn lao, vì ''nói phụ nữ là nói phần nửa xã hội. Nếu không giải phóng phụ nữ là xây dựng chủ nghĩa xã hội chỉ một nửa''. Người cho đó là ''một cuộc cách mạng khá to và khó. Vì trọng trai, khinh gái là một thói quen mấy nghìn năm để lại. Nó ăn sâu trong đầu óc của mọi " người, mọi gia đình, mọi tầng lớp xã hộị''(3).

Trong xã hội cũ người phụ nữ hầu như không có sự bình đẳng, không được nắm quyền kinh tế trong gia đình, không được học hành và tham gia các hoạt dộng xã hội. Cho nên muốn cải tạo được xã hội cũ, theo Chủ tịch Hồ Chí Minh cần phải quan tâm đến phụ nữ để họ được học hành, có trình độ tham gia vào các địa vị xã hội và hường mọi quyền lợi như nam giới. Đồng thời chị em phụ nữ cũng phải nhận rõ địa vị người làm chủ và nhiệm vụ người làm chủ nước nhà, phải có quyết tâm mới, đạo đức mới, tác phong mới để làm tròn những nhiệm vụ mới của mình, góp phần xứng đáng vào công cuộc xây dựng đất nước. Ngay cả trong đời sống giao tiếp hàng ngày, theo Người cần phải chân thành, cởi mở, ''trên kính, dưới nhường'' trong từng cử chỉ lời nói. Qua giao tiếp mà con người mở rộng quan hệ. Không ngừng tiếp cận, học hỏi cái hay, cái đẹp dể nâng cao trình độ hiểu biết và tiến bộ.

Mục đích của việc xây dựng đời sống văn hoá mới là: ''Làm thế nào cho đời sống của dân ta vật chất được đầy đủ hơn, tinh thần được vui mạnh hơn''(4).

Trước hết, theo Hồ Chí Minh muốn xây dựng một xã hội mới và tốt đẹp hơn thì cần phải tiêu diệt những thói hư, tật xấu của xã hội còn xót lại đồng thời phải bồi dưỡng con người có đạo đức ''cần kiệm liêm chính chí công vô tư, một lòng một dạ phục vụ nhân dân''. Trong khi xây dựng cái mới phải biết kế thừa và phát triển những đức tính tốt đẹp của tổ tiên ta như yêu nước, yêu lao động, thương yêu đùm bọc lẫn nhau, đoàn kết trong lao động và chiến đấu. . . và học tập những gương tốt của nhân dân các nước anh em, bè bạn. Thực chất của việc xây dựng đời sống mới ở nước ta lúc này là cuộc đấu tranh giữa hai con đường, giữa cái mới và cái cũ bảo vệ và phát huy những cái tốt, quét sạch những tàn dư tư tưởng văn hoá lạc hậu, phản động của chế độ thực dân phong kiến. Xoá bỏ, cải tạo nếp sống cũ lạc hậu và xây dựng nếp sống mới là nhiệm vụ to lớn, phức tạp đòi hỏi phải tiến hành một cách rất cẩn thận, chịu khó và lâu dài, không chủ quan, nôn nóng, áp đặt, muốn làm hết ngay một lúc, phải nhận thức được quá trình biến đổi theo quy luật của xã hội mới để xây dựng nếp sống phù hợp.

Để chiến thắng những thói quen cũ lạc hậu theo Chủ tịch Hồ Chí Minh những thói quen mới chúng ta xây dựng phải thật sự khoa học và đòi hỏi sử dụng tổng hợp nhiều sức mạnh, nhiều ngành, giới. Trong đó công tác tuyên truyền rất quan trọng nhưng theo Người ''tuyên truyền không cần nói tràng giang, đại hải mà nói ngắn gọn, nói những vấn đề thiết thực, chắc chắn làm được để mọi người hiểu rõ và quyết tâm làm bằng được''. Người nói ''học cái tốt thì khó, ví như người ta leo núi phải vất vả mới lên đến đỉnh. Học cái xấu thì dễ, như ở trên đỉnh núi trượt chân một cái là nhào xuống vực sâu''. Vì vậy Người luôn luôn nhắc nhở cần phải lấy gương người tốt, việc tốt trong quần chúng nhân dân và cán bộ Đảng viên để giáo dục lẫn nhau, là một phương pháp sinh động và có sức thuyết phục lớn cũng là cách tốt nhất để xây dựng con người mới. Người coi ''thi đua cải tạo con người: lao động sáng tạo xã hội'' chính phong trào thi đua, tập thể ấy là cái nôi làm xuất hiện những con người mới tiên tiến xứng đáng nhận những danh hiệu vinh quang, lên án những kẻ lười biếng, trốn tránh lao động của lối sống ươn hèn.

Ngày nay, trong sự tác động phức tạp của nền kinh tế thị trường thì việc xây dựng đời sống văn hoá mới càng có ý nghĩa hơn bao giờ hết. Cuộc vận động thực hành tiết kiệm không xa hoa, lãng phí trong hội họp, cưới xin, tang lễ...khuyến khích thi đua trong toàn Đảng, toàn dân đã và đang tạo ra một môi trường văn hoá lành mạnh, giúp chúng ta đẩy lùi được cái ác và làm cho cái thiện ngày càng sinh sôi nảy nở. Những lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh ra đời từ những năm 1947 đã luôn luôn được Đảng và Nhà nước ta vận dụng qua các Nghị quyết, chỉ thị về việc xây dựng nếp sống văn minh, gia đình văn hoá mới. Chỉ thị 27 Bộ Chính trị về việc cưới, việc tang và lễ hội cũng như các Nghị định 36, 87, 88 CP của Chính phủ và Chỉ thị 814 - TTg của Thủ tướng Chính phủ là làm rõ hơn và cụ thể hoá việc xây dựng đời sống văn hoá mới trong nhân dân theo lời dạy của Bác Hồ. Chúng ta đang sống những năm đầu của thế kỷ 21, đang đứng trước nhiệm vụ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước mà Đảng giao phó, trong những bước đi đầu tiên này học lại những bài học của Bác Hồ về xây dựng đời sống mới là một điều rất cần thiết. Đó cũng là cách trở về với tư tưởng Hồ Chí Minh, làm sống dậy tư tưởng của Người trong công cuộc đổi mới hôm nay.

Xây dựng con người mới đáp ứng nhu cầu của đất nước

Ngày 2/7/2004. Cập nhật lúc 22^h 37'

Xây dựng con người Việt Nam trong giai đoạn cách mạng mới, là một trong những nhiệm vụ quan trọng mà Nghị quyết Trung ương 5 về Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc đặt ra.

Công tác tuyên truyền giáo dục chính trị-tư tưởng, nâng cao tinh thần yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội, ý chí độc lập, tự cường dân tộc, công tác đào tạo bồi dưỡng trình độ quản lý, chuyên môn nghiệp vụ đối với đội ngũ cán bộ, đảng viên, công chức nhà nước, tầng lớp thanh niên, các tầng lớp nhân dân được tăng cường và đẩy mạnh. Nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang, lễ hội có chuyển biến tích cực, nhất là đối với vùng nông thôn. Tinh thần đoàn kết, tình làng nghĩa xóm, truyền thống tương thân tương ái được phát huy mạnh mẽ, đặc biệt được nâng cao với các phong trào Ngôi nhà tình nghĩa, Bát gạo nghĩa tình, Quỹ vì người nghèo... Ý thức chấp hành pháp luật của mỗi người dân được nâng lên với phong trào “Sống theo pháp luật“... Tính cần cù, năng động, sáng tạo, khắc phục khó khăn trong lao động của mỗi người được phát huy. Ý chí làm giàu cho bản thân, gia đình và đất nước ngày càng được nâng cao, nhất là lớp người trẻ tuổi đã đạt được những thành quả đáng kể...

Qua 5 năm triển khai, Nghị quyết TW 5 đã tác động tích cực đến tư duy và hành động, đạo đức và thẩm mỹ, lối sống và cách ứng xử,góp phần nâng cao trình độ hiểu biết, sức sáng tạo, tính chủ động của con người, chống thói quen trông chờ ỷ lại của thời kỳ bao cấp để phù hợp với tư duy và hành động của thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Một số địa phương đã vận dụng các chuẩn mực về xây dựng con người mới phù hợp với địa phương. Thủ đô Hà Nội với cuộc vận động xây dựng “Người Hà Nội văn minh-thanh lịch-hiện đại“, Hội Người cao tuổi với phong trào “Ông bà, cha mẹ mẫu mực, con cháu thảo hiền“, công nhân viên chức phấn đấu “Lao động giỏi, Lao động sáng tạo, Xây dựng gia đình hạnh phúc“, TP Hồ Chí Minh với phong tràp “ba giảm“, TP Đà Nẵng với cuộc vận động xây dựng “Con người Đà Nẵng về tư tưởng, trí tuệ và nhân cách“, ngành y tế xây dựng phong trào Y đức, ngành giáo dục với phong trào thi đua dạy tốt học tốt...

Những điển hình và nhân tố mới xuất hiện ngày càng nhiều trong lao động sản xuất, trong các phong trào thi đua yêu nước, ở mọi tầng lớp nhân dân, mọi lứa tuổi, đặc biệt là thế hệ trẻ. Phong trào giành 3 đỉnh cao quyết thắng (lý tưởng đẹp-trách nhiệm cao; học tập tốt-hành động giỏi; đoàn kết tốt-kỷ luật nghiêm) phát triển mạnh trong thanh niên quân đội. Đặc biệt bộ đội biên phòng vừa làm nhiệm vụ giữ gìn biên cương Tổ quốc, vừa là những chiến sĩ văn hóa, những thầy giáo mang quân hàm xanh, người thầy thuốc của bản làng... Phong trào thi đua học tập và thực hiện 6 điều Bác Hồ dạy Công an nhân dân trong thanh niên Công an tiếp tục được đẩy mạnh. Những chiến sĩ công an hy sinh thân mình bảo vệ tính mạng và tài sản nhân dân ngày càng nhiều. Phong trào thanh niên tiến quân vào khoa kỹ thuật ở các trường đại học, các viện nghiên cứu, các cơ quan đơn vị ngày càng mở rộng, mang lại hiệu quả kinh tế cao với những giống cây con, những công trình mới. Nhiều công trình đã đoạt giải thưởng khoa học kỹ thuật VIFOTEC. Các cuộc thi Trí tuệ Việt Nam, thi sáng tạo ROBOCON hàng năm, ngày càng có đông thanh niên sinh viên tham gia. Đây là sân chơi bổ ích và lý thú, kích thích trí sáng tạo, ham học hỏi, đưa kiến thức trong sách vở gắn với thực tiễn cuộc sống của đội ngũ trí thức tương lai ngay khi các em mới học năm thứ hai, thứ ba. Những tấm gương sáng của các thầy cô giáo tận tụy vì học sinh thân yêu phát triển rộng khắp các tỉnh, thành phố, các vùng sâu, vùng xa. Những cô giáo trẻ hàng chục năm liền xa nhà “cõng chữ lên non“ đem ánh sáng văn hóa lên với vùng cao. Những thầy giáo, cô giáo âm thầm tận tụy nuôi dạy trẻ khuyết tật. Những thầy thuốc trẻ tình nguyện tham gia chăm sóc sức khỏe nhân dân ở các vùng sâu vùng xa, những thầy thuốc hiến cả máu mình cho bệnh nhân...

Đặc biệt lực lượng thanh niên ưu tú trong hoạt động thể thao, văn hóa những năm qua đã đạt được những thành tích rất lớn. Những tấm huy chương vàng, bạc đoạt được trong các cuộc thi đấu thể thao trong nước và quốc tế, nhất là tại SEA Games 22 và PARA Games 2 vừa tổ chức tại nước ta cuối năm 2003 cho thấy sự vươn lên đáng khâm phục của các vận động viên cũng như tinh thần thể thao trung thực và cao thượng của họ. Thành tích họ đạt được không chỉ cho cá nhân mà còn mang về niềm vinh quang cho Tổ quốc. Nhớ lại những ngày sôi động đó, mỗi khi VĐV hoặc đoàn Việt Nam đoạt Huy chương vàng tại các môn thi, khi lá cờ đỏ sao vàng được kéo lên trong nhạc Quốc ca ai nấy đều xúc động. Tại các trận thi đấu bóng đá, hàng vạn khán giả trên cầu trường cùng hát vang bài Quốc ca hùng tráng rồi những tiếng hô đồng thanh vang dậy “Việt Nam, Việt Nam, chiến thắng“... cho thấy một sức mạnh lớn lao về tính dân tộc, về lòng tự hào truyền thống Việt Nam.

Bên cạnh những phong trào thi đua sôi nổi xây dựng đất nước của đại bộ phận nhân dân vẫn còn không ít những người coi thường giá trị văn hóa dân tộc, chạy theo lối sống thực dụng, cá nhân vị kỷ. Không ít trường hợp vì đồng tiền và danh vị mà chà đạp lên tất cả. Buôn lậu và tham nhũng vẫn phát triển. Nạn mê tín dị đoan vẫn lan tràn. Các tệ nạn xã hội, mại dâm, ma túy vẫn phát triển. Đây chính là những lực cản và làm ảnh hưởng đến quá trình đi lên của cả phong trào rộng lớn. Đương nhiên, để gạt bỏ những tiêu cực đang tồn tại này thì việc tiếp tục xây dựng những mô hình, điển hình cá nhân và tập thể, đẩy mạnh phong trào thi đua yêu nước trong toàn dân cần được nhân rộng hơn bao giờ hết. Đây chính là sức mạnh tổng hợp để thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước./.