Phát huy những thành quả bước đầu, tiếp tục xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc

Kiểm điểm việc thực hiện Nghị quyết đã ban hành, ra Kết luận mới để tiếp tục thực hiện thắng lợi Nghị quyết là phương pháp làm việc tích cực, gắn việc ban hành Nghị quyết với kiểm tra việc thực hiện, gắn "lời nói với việc làm", không ngừng đổi mới nhận thức và hành động.

Với việc kiểm điểm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 và ra Kết luận mới về công tác văn hóa, Ban Chấp hành Trung ương Ðảng (khóa IX) cũng đã kết thúc một chương trình nghị sự khá phong phú nhằm cụ thể hóa và triển khai thực hiện Nghị quyết Ðại hội IX, bước vào thực hiện trách nhiệm là cơ quan chuẩn bị Ðại hội X của Ðảng, đi đôi với động viên toàn Ðảng, toàn quân, toàn dân tiếp tục thực hiện thắng lợi các mục tiêu, nhiệm vụ do Ðại hội IX đề ra trong gần hai năm còn lại.

Trong bối cảnh nhiệm vụ chung của đất nước, chương trình nghị sự của Trung ương Ðảng bàn về văn hóa lần này có một ý nghĩa quan trọng. Kết luận về nhiệm vụ văn hóa những năm sắp tới căn cứ trên xem xét, kiểm điểm nghiêm túc tình hình thực hiện Nghị quyết văn hóa của Ðảng 5 năm qua, tính đến những yêu cầu mới của quá trình phát triển đất nước, không ngừng đổi mới tư duy về công tác văn hóa, rõ ràng đây là một văn kiện vừa có ý nghĩa tổng kết thực tiễn sắc bén, vừa mang tính chỉ đạo, tổ chức thực hiện thiết thực, kịp thời, cần được nghiên cứu thấu đáo và tổ chức triển khai có kết quả.

Kiểm điểm, đánh giá đúng thực chất tình hình văn hóa và việc tổ chức thực hiện nhiệm vụ văn hóa của Ðảng 5 năm qua không phải là điều dễ dàng. Trong lĩnh vực văn hóa chưa thể có nhiều tiêu chí, chỉ tiêu cụ thể để có căn cứ xem xét, đánh giá đầy đủ. Vì vậy không tránh khỏi có nhiều ý kiến khác nhau, thậm chí có lúc trái ngược nhau trong xem xét những vấn đề cụ thể trong đời sống văn hóa. Tuy nhiên, đi vào Hội nghị Trung ương lần này có ba thuận lợi cơ bản, giúp Trung ương có điều kiện thống nhất sự xem xét, đánh giá tình hình văn hóa, đó là:

1- Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) qua tổ chức thực hiện ngày càng thấy rõ tính đúng đắn, sáng tạo của các quan điểm và chủ trương văn hóa của Ðảng; đây là một căn cứ vững chắc cho sự kiểm điểm, đánh giá.

2- Việc tổ chức thực hiện Nghị quyết và cuộc vận động "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa" đã đạt được nhiều thành quả đáng khích lệ; Nghị quyết từng bước đi vào cuộc sống, được nhân dân đón nhận, tích cực thực hiện, hình thành bước đầu bộ mặt văn hóa mới.

3- Thực hiện chủ trương của Ban Bí thư, các cấp ủy đã nghiêm túc tổ chức Hội nghị kiểm điểm 5 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII), bước đầu thống nhất những nhận định lớn về ưu, khuyết điểm, những chủ trương sắp tới, tạo thuận lợi cho Hội nghị Trung ương xem xét toàn diện tình hình văn hóa cả nước.

Trên cơ sở chuẩn bị khá chu đáo, Hội nghị Trung ương 10 đã diễn ra quá trình thảo luận, đánh giá khá thẳng thắn, sôi nổi, với gần 140 lượt ý kiến phát biểu bổ sung Dự thảo Báo cáo kiểm điểm và Tờ trình của Bộ Chính trị, đi tới Kết luận chung về tình hình và nhiệm vụ sau đây:

Một nhận định đáng chú ý là sau hơn 5 năm thực hiện, Nghị quyết Trung ương 5 sớm đi vào cuộc sống, được cấp ủy đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị và các tầng lớp nhân dân đồng tình hưởng ứng, có nhiều chủ trương, sáng kiến cụ thể trong tổ chức thực hiện, bước đầu gắn kết công tác văn hóa với các lĩnh vực của đời sống xã hội, nâng cao bản lĩnh và trình độ tổ chức thực hiện nhiệm vụ, góp phần giữ vững ổn định chính trị, đạt những thành tựu quan trọng về kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng, đối ngoại... của đất nước. Nhận thức về vai trò của văn hóa "là nền tảng tinh thần vừa là mục tiêu vừa là động lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội" ngày càng đầy đủ hơn, làm cơ sở cho việc vận dụng công tác văn hóa trong tất cả các lĩnh vực của đời sống. Sự hiểu biết và tầm nhìn về công tác văn hóa cũng rộng mở hơn. Ðông đảo nhân dân và người hoạt động văn hóa có những cơ hội mới trong tổ chức đời sống văn hóa và nâng cao mức hưởng thụ văn hóa.

Một thành quả đáng kể là thông qua thực hiện các nhiệm vụ văn hóa, sự thống nhất tư tưởng trong Ðảng, trong hệ thống chính trị, sự đồng thuận xã hội đối với đường lối đổi mới đất nước, công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc được nâng lên, sức mạnh tổng hợp của dân tộc được củng cố, nhận thức về con đường đi lên chủ nghĩa xã hội trong cán bộ, đảng viên và nhân dân ngày càng sáng tỏ hơn. Thấm nhuần những giá trị của văn hóa, tính chủ động, sáng tạo, tính tích cực xã hội của công dân bước đầu được phát huy; nhiều phẩm chất, giá trị tinh thần của thời kỳ mới được xác lập; tính năng động, tích cực của con người Việt Nam chăm lo lợi ích cho bản thân, cho cộng đồng và cho xã hội ngày càng tăng; những tấm gương vượt khó, rèn đức, luyện tài, thông minh, sáng tạo trong thế hệ trẻ xuất hiện ngày càng nhiều. Văn hóa không phải là việc riêng của những nhà chuyên môn, đã trở thành cuộc vận động xã hội rộng rãi, tạo cơ hội và mở rộng sức thu hút đông đảo nhân dân tham gia, tự giác hoàn thiện phẩm chất, năng lực của mình qua hoạt động văn hóa và vì sự nghiệp chung của đất nước. Ở nhiều nơi, văn hóa là ngày hội lớn của nhân dân. Trong thành tựu chung, hoạt động của giới trí thức, văn nghệ sĩ, những người hoạt động văn hóa, báo chí, xuất bản, báo cáo viên... đã có bước phát triển đáng khích lệ. Nhiều công trình sáng tạo khoa học công nghệ, văn hóa nghệ thuật, xuất bản báo chí... có giá trị, đánh dấu thời điểm chuyển giao thế kỷ và những sự kiện chính trị quan trọng của đất nước đã ra đời.

Văn hóa là việc "trăm năm", Bác Hồ nói "trăm năm trồng người", nhưng với kết quả tích cực của 5 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 về văn hóa, chúng ta có lòng tin về hướng đi lên đúng đắn của văn hóa dân tộc, nhận rõ sức sống bền vững của văn hóa Việt Nam, con người Việt Nam, nếu biết phát huy những thành tựu và kinh nghiệm đạt được nhất định văn hóa dân tộc còn tiến nhanh, tiến xa hơn nữa.

Bên cạnh đó, nhận thức con đường lâu dài và những khó khăn gặp phải trong xây dựng một nền văn hóa mới - văn hóa xã hội chủ nghĩa, Ban Chấp hành Trung ương đã thẳng thắn chỉ ra những mặt khó khăn, yếu kém trong đời sống văn hóa và chỉ đạo, quản lý văn hóa hiện nay. Một nhận định chung là những thành tựu và tiến bộ đạt được còn chưa tương xứng và chưa vững chắc, chưa tác động có hiệu quả nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội, đặc biệt là lĩnh vực tư tưởng, đạo đức, lối sống.

Văn hóa xét trên phương diện động lực thúc đẩy sự phát triển tỏ ra chưa đủ mạnh. Hàm lượng chất xám trong sản phẩm hàng hóa của ta còn thấp, quy trình công nghệ lạc hậu, tổ chức sản xuất kinh doanh còn thất thoát, lãng phí nhiều. Văn hóa chưa đủ sức tác động, chi phối, điều chỉnh quá trình sản xuất, kinh doanh theo hướng văn minh, hiện đại, hiệu quả. Ðáng quan tâm hơn, văn hóa chưa điều chỉnh mạnh mẽ nhận thức, tư tưởng, tình cảm, những quan hệ đạo đức, lối sống, nếp sống của con người. Có nhiều biểu hiện về sự xuống cấp của đạo đức, lối sống rất đáng lo ngại. Nói về tình hình này, trong diễn văn bế mạc Hội nghị, đồng chí Tổng Bí thư Nông Ðức Mạnh đã có nhận định: "Nhìn vào tổng thể việc xây dựng nền văn hóa cũng như từng mặt, từng lĩnh vực văn hóa, văn học - nghệ thuật, thông tin báo chí..., chúng ta đều nhận thấy được một bức tranh đan xen những thành tựu và tiến bộ với những yếu kém và khuyết điểm".

Sự "đan xen" giữa thành tựu và yếu kém, giữa "sáng" và "tối" trong đời sống văn hóa là một thực tế đáng lo lắng hiện nay. Sự "đan xen" đó diễn ra trên mọi lĩnh vực, mọi ngõ ngách của đời sống. Ở nông thôn, bên cạnh những "làng văn hóa" tươi sáng phong phú đời sống văn hóa vật chất, tinh thần, cũng còn không ít loại "làng Nhô", "làng Bến", làng nghiện ngập... gây băn khoăn, lo lắng cho xã hội. Ở thành thị, quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa đang mở ra nhanh chóng các khu công nghiệp, các chung cư cao tầng, các trung tâm kinh doanh sang trọng... nhưng cạnh đó là tình trạng hàng vạn người lao động không đủ nơi ăn nghỉ, sinh hoạt văn hóa tử tế, tệ nạn xã hội, ô nhiễm môi trường, văn hóa độc hại tiếp tục lan tràn. Những chuyển biến tích cực trong hoạt động của Ðoàn Thanh niên thường xuyên động viên tuổi trẻ "lập thân lập nghiệp", "thanh niên tình nguyện", "sáng tạo khoa học công nghệ"... vẫn chưa làm nguôi được nỗi băn khoăn của xã hội về sự phát triển đạo đức, lối sống chưa ngang tầm của thanh niên nước ta.

Có tình hình trên là do chỉ đạo xây dựng con người văn hóa và môi trường văn hóa của ta chưa tốt. Nhiều cán bộ, đảng viên và nhân dân thậm chí không nhớ năm đức tính của con người Việt Nam thời kỳ mới mà Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) đề ra. Ðấu tranh "xây" và "chống" trong nhiệm vụ bảo vệ môi trường văn hóa chưa rõ. Phong trào xây dựng "gia đình văn hóa", "làng văn hóa", "cụm dân cư tiên tiến", "công sở văn minh"... nhiều nơi thiếu thực chất, chưa tạo được môi trường văn hóa tin cậy bảo đảm sự phát triển của con người, của xã hội.

- giữ gìn bản sắc dân tộc

- mục đích tiến lên CNXH

- mục tiêu thì tuỳ ngành

- thích ứng phù hợp của thế giới

"Chính sách văn hóa trong kinh tế" và "kinh tế trong văn hóa", "chính sách xã hội hóa" là những giải pháp quan trọng được đề cập trong Nghị quyết Trung ương 5 chưa được cụ thể hóa đầy đủ thành chính sách, luật pháp, quy định đủ khả năng thực thi đã hạn chế sự phát triển văn hóa mạnh mẽ, đúng hướng.

Bên cạnh khoảng cách giàu nghèo về kinh tế tăng lên thì điều đáng quan tâm là sự tụt hậu về văn hóa của nhóm nghèo ngày càng lớn hơn; mức chi dùng cho giải trí, giáo dục, thưởng thức nghệ thuật của vùng nghèo thấp xa so với vùng giàu có. Ðó là nguyên nhân làm bảng xếp hạng chỉ số phát triển con người (HDI) của nước ta có chiều hướng giảm đi. Trong chiến lược phát triển của đất nước, nếu không sớm khắc phục sự tụt hậu về văn hóa đang diễn ra ở vùng sâu, vùng xa, vùng miền núi thì chắc chắn khó tìm được động lực thích đáng bảo đảm sự phát triển kinh tế - xã hội và thu hẹp khoảng cách phát triển của các vùng khó khăn.

Nguyên nhân của những thiếu sót và chậm trễ nói trên vẫn là những bất cập trong nhận thức và tổ chức thực tiễn, những yếu kém trong bộ máy chỉ đạo, quản lý văn hóa. Kết luận của Hội nghị Trung ương nhấn mạnh một nguyên nhân đáng chú ý là nhiệm vụ xây dựng văn hóa trong Ðảng, trong bộ máy nhà nước chưa ngang tầm, chưa được triển khai tích cực; không ít cán bộ, đảng viên chưa nêu cao tấm gương văn hóa cho quần chúng. Tài năng trong giáo dục, văn hóa, khoa học chưa được phát huy đúng mức. Mặt khác, bản thân một số trí thức, văn nghệ sĩ, nhà báo chưa đề cao trách nhiệm của mình, "đã tạo ra một số sản phẩm văn hóa chất lượng thấp, thậm chí sai trái".

- Lần đầu tiên Ðảng ta đã xác lập quan niệm văn hóa theo nghĩa rộng (với 10 nhiệm vụ khác nhau) mở đường cho sự thống nhất mặt trận văn hóa đủ sức thúc đẩy toàn bộ sự nghiệp cách mạng.

- Ðặt rõ vai trò văn hóa là nền tảng tinh thần, vừa là mục tiêu vừa là động lực cho phát triển kinh tế - xã hội.

- Nền văn hóa chúng ta phấn đấu xây dựng là nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Hai nhân tố "tiên tiến" và "bản sắc dân tộc" là hai phẩm chất cơ bản của văn hóa Việt Nam hiện đại, xã hội chủ nghĩa, bổ sung cho nhau làm sâu sắc nội dung và phương thức vận động phát triển của văn hóa.

- Nền văn hóa nước ta hết sức coi trọng bồi dưỡng nhân tố con người, đề cao tư tưởng, đạo đức, lối sống.

- Ðặt rõ mối quan hệ giữa văn hóa và kinh tế; chủ trương phát triển kinh tế trong văn hóa và văn hóa trong kinh tế, thông qua đó văn hóa không ngừng tự bổ sung, phát triển.

- Phương thức phát triển văn hóa là triển khai cuộc vận động "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa", gắn vận động văn hóa của xã hội với xây dựng văn hóa trong Ðảng, mở rộng giao lưu văn hóa quốc tế.

Cùng với các nội dung trên, năm quan điểm chỉ đạo cơ bản, 10 nhiệm vụ cụ thể và bốn nhóm giải pháp lớn trình bày trong Nghị quyết Trung ương 5 có ý nghĩa chỉ đạo thực tiễn to lớn, đòi hỏi phải được tiếp tục bổ sung và triển khai có hệ thống trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc không có nghĩa chỉ là trung thành với câu, chữ của nghị quyết mà phải xuất phát từ bối cảnh mới của tình hình và những điểm bổ sung, kết luận mới.

Về bối cảnh mới của tình hình cần lưu ý những điểm sau đây:

1- Những thành tựu bước đầu của quá trình triển khai Nghị quyết Trung ương 5 đã mở đường cho văn hóa nước ta bước vào thời kỳ phát triển mới. Văn hóa Việt Nam đã trở nên phong phú, đa dạng, gắn bó chặt chẽ với thực tiễn sản xuất, đời sống hơn, có khả năng tác động nhiều mặt vào các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa - xã hội, an ninh quốc phòng, xây dựng Ðảng, giao lưu quốc tế... Văn hóa Việt Nam có thể phát triển nhanh và lành mạnh hơn nếu có chủ trương đúng, cũng có thể trở nên phức tạp, rối ren, thoái hóa nếu sai lầm trong lãnh đạo, quản lý. Nguy cơ suy thoái từ phía văn hóa là không thể coi thường. Vì vậy, phải hết sức coi trọng việc phát triển và bảo vệ văn hóa dân tộc.

2- Những mục tiêu phấn đấu đến năm 2010 đưa nước ta ra khỏi tình trạng kém phát triển và đến 2020 trở thành một nước công nghiệp là những mục tiêu cực kỳ to lớn, không chỉ có ý nghĩa kinh tế mà còn có ý nghĩa văn hóa sâu sắc. Không có sự phát triển đích thực nào của thế giới ngày nay lại có thể đứng ngoài văn hóa. Vì vậy "văn hóa hóa" những nhiệm vụ kinh tế, làm cho công tác kinh tế mang sức mạnh, bản lĩnh văn hóa Việt Nam, tạo xung lực mới cho sự phát triển phải là quyết tâm chính trị của Ðảng, Nhà nước và toàn bộ xã hội, có như thế chúng ta mới hy vọng nhanh chóng xóa bỏ nghèo nàn lạc hậu, vươn lên "dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh".

3- Cuộc đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng, văn hóa, nói chung, trên lĩnh vực ý thức hệ chưa bao giờ giảm đi cho dù loài người đã có nhiều điều kiện thuận lợi hơn phấn đấu cho hòa bình, hợp tác, phát triển. Những âu lo của con người trước tình trạng chiến tranh, ức hiếp dân tộc, khủng bố cá nhân, chà đạp nhân phẩm, tước đoạt của cải... đang diễn ra trên trái đất tỏ ra ngày càng nặng nề hơn. Nhân dân ta từng ngày còn phải lo lắng về những thủ đoạn xấu xa nhằm gây xáo trộn, bóp nghẹt tiềm năng phát triển đất nước, những âm mưu "diễn biến hòa bình" và bạo loạn lật đổ hòng đẩy dân tộc ta vào vòng lệ thuộc. Thực tế cho thấy cùng với bùng nổ thông tin, mở rộng giao lưu văn hóa, bên cạnh những giá trị tốt đẹp mà ta tiếp nhận từ nhân loại, có không ít cặn bã, rác rưởi đổ vào nước ta theo các con đường giao lưu, dịch vụ. Quá trình toàn cầu hóa, mở rộng hội nhập quốc tế của nước ta đang đặt ra cho công tác văn hóa những đòi hỏi cao, thậm chí phải đương đầu với những thách thức chưa trải qua, mà mỗi thành công hay sơ hở trong giao lưu văn hóa đều tác động không nhỏ đến đời sống văn hóa dân tộc.

Tình hình mới đã đặt trách nhiệm tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) theo những yêu cầu mới. Kết luận của Hội nghị Trung ương 10 đã nhấn mạnh bốn mục tiêu cần phấn đấu đạt được trong những năm tới đó là:

1- Bảo đảm sự gắn kết giữa nhiệm vụ phát triển kinh tế là trung tâm, xây dựng, chỉnh đốn Ðảng là then chốt với không ngừng nâng cao văn hóa - nền tảng tinh thần của xã hội.
2- Gắn việc xây dựng những giá trị mới của văn hóa Việt Nam đương đại với kế thừa, phát huy những truyền thống tốt đẹp của văn hóa dân tộc, tiếp nhận có chọn lọc tinh hoa văn hóa thế giới, bắt kịp sự phát triển của thời đại.

3- Củng cố và nâng cao tính thống nhất trong đa dạng của văn hóa Việt Nam trên cơ sở phát huy bản sắc văn hóa độc đáo của các dân tộc anh em và đấu tranh chống các khuynh hướng lợi dụng văn hóa để chia rẽ, phá hoại khối đại đoàn kết dân tộc.

4- Nâng cao năng lực tổ chức thực hiện, nắm bắt kịp thời thành tựu văn hóa - thông tin hiện đại, huy động tài năng và các nguồn lực xã hội, xây dựng luật pháp, chính sách, phát triển văn hóa vững chắc, đúng hướng.

Trong bốn mục tiêu, mục tiêu số 1 bảo đảm gắn kết và tiến hành đồng bộ ba nhiệm vụ - phát triển kinh tế là trung tâm, xây dựng, chỉnh đốn Ðảng là then chốt, phát triển văn hóa làm nền tảng tinh thần của xã hội - là tư duy mới của Ðảng ta về vai trò vị trí của công tác văn hóa trong sự nghiệp cách mạng và công cuộc phát triển đất nước. Ðây là một bước tiến mới trong nhận thức của Ðảng ta về công tác văn hóa, mở ra kết cấu chặt chẽ ba nhiệm vụ chính trị, kinh tế, văn hóa là điều Chủ tịch Hồ Chí Minh hằng nhắc nhở.

Tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 đòi hỏi phải nghiêm túc thực hiện 10 nhiệm vụ cụ thể đã được đề ra. Lần này Ban Chấp hành Trung ương thấy cần nhấn mạnh ba nhiệm vụ trọng tâm, coi đó là khâu đột phá để tiến lên làm tốt các nhiệm vụ khác. Ðó là:

1- Nhiệm vụ hàng đầu vẫn là xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống và đời sống văn hóa lành mạnh. Ðây là nhiệm vụ hết sức quan trọng, vừa cấp bách, vừa cơ bản, lâu dài. Ðể làm tốt nhiệm vụ này đòi hỏi mỗi cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ chủ chốt, phải nghiêm chỉnh thực hiện cuộc vận động lớn về xây dựng đạo đức, lối sống theo tư tưởng Hồ Chí Minh, nâng cao chất lượng công tác xây dựng, chỉnh đốn Ðảng và cải cách hành chính, phát triển văn hóa trong Ðảng, trong Ðoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh. Kiên quyết đưa những phần tử thoái hóa, biến chất ra khỏi tổ chức đảng và cơ quan Nhà nước.

2- Chăm lo xây dựng con người Việt Nam theo năm đức tính đã được Nghị quyết Trung ương 5 xác định; hình thành những chuẩn mực, những tiêu chí cụ thể phù hợp với từng ngành, giới; không ngừng nâng cao phẩm chất chính trị, trình độ nghiệp vụ và đạo đức, lối sống cho mỗi công dân; coi trọng bồi dưỡng trong thanh thiếu niên lòng yêu nước, ý thức sáng tạo, tinh thần dân chủ, biết sống và làm việc với mọi người và thế giới hiện đại.

3- Chú trọng xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, phát triển môi trường văn hóa cộng đồng lành mạnh, phong phú đi đôi chăm sóc, phát huy các tài năng văn hóa, nghệ thuật, tạo được nhiều công trình có giá trị.

Ðể thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ đề ra, Kết luận của Hội nghị Trung ương nhấn mạnh bốn giải pháp chủ yếu phải thực hiện có hiệu quả đó là:

1- Nâng cao năng lực lãnh đạo của Ðảng đối với công tác văn hóa. Lãnh đạo văn hóa trong điều kiện cơ chế thị trường và giao lưu quốc tế rộng mở là một nhiệm vụ thực sự khó khăn. Các cấp ủy đảng vừa phải sâu sát, định hướng chặt chẽ nhiệm vụ văn hóa, vừa phải không ngừng nâng cao tri thức sự hiểu biết về công tác văn hóa, nhận rõ đặc thù của các lĩnh vực văn hóa - nghệ thuật, tính phức tạp của lao động nghệ thuật để có phương pháp xem xét, xử lý thích đáng, linh hoạt; tránh buông lỏng, sơ lược dẫn đến hữu khuynh, nhưng cũng tránh thô bạo, nặng về hành chính, cấm đoán.

4- Tăng ngân sách đầu tư cho văn hóa, để đến năm 2010 ít nhất đạt 1,8% tổng chi ngân sách Nhà nước. Mặt khác cần động viên các tầng lớp nhân dân, nhất là những người say mê hoạt động văn hóa, kể cả người Việt Nam sống xa Tổ quốc, hết lòng đóng góp cho sự nghiệp văn hóa vì sự phồn vinh của văn hóa dân tộc.

Thực hiện câu nói của Bác Hồ: "Văn hóa soi đường cho quốc dân đi", Kết luận của Hội nghị Trung ương 10 về tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) xây dựng và phát triển văn hóa Việt Nam trong những năm sắp tới là khát vọng to lớn và quyết tâm chiến lược của Ðảng ta nhằm phát triển mạnh mẽ văn hóa dân tộc, chấn hưng đất nước, đưa nước ta thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu, vươn lên sánh vai với các nước trên thế giới. Hưởng ứng chủ trương của Ðảng, nhân dân ta, các thế hệ trí thức, văn nghệ sĩ, những người hoạt động văn hóa - thông tin nhất định sẽ hăng hái thực hiện thành công Kết luận mới của Ðảng trên lĩnh vực văn hóa.

Văn hóa Đảng - nhận thức và vấn đề đặt ra

Ngày 1/10/2004. Cập nhật lúc 9^h 38'

Sinh thời, khi bàn về mối quan hệ giữa văn hóa và chính trị, Hồ Chí Minh đã có một luận điểm quan trọng ''Văn hóa, nghệ thuật cũng như mọi hoạt động khác, không thể đứng ngoài, mà phải ở trong kinh tế và chính trị''.

Như vậy, theo Hồ Chí Minh, văn hóa không phải là cái độc lập đứng ngoài chính trị mà phải có quan hệ mật thiết với chính trị, phải phục vụ chính trị. Song, hơn thế, theo Người, chính trị phải bao hàm văn hóa bên trong nó, văn hóa phải thấm vào chính trị, và do đó chính trị phải rất văn hóa, phải có tính văn hóa. Điều đó cũng có nghĩa là chính trị phải mang tính nhân đạo, nhân văn sâu sắc: tất cả vì con người, vì sự nghiệp giải phóng và phát triển con người. Điểm nổi bật trong quan niệm của Hồ Chí Minh về văn hóa chính trị là tư tưởng về dân, về mối quan hệ của Đảng, Nhà nước với dân. Nước lấy dân làm gốc, có dân là có tất cả, dân là chủ và dân phải được làm chủ, bao nhiêu quyền đều thuộc về nhân dân. Đảng lãnh đạo là để dân làm chủ... Rõ ràng là tinh thần văn hóa đã được kết tinh qua những quan điểm đó. Có thể nói chính trị dân chủ và văn hóa dân chủ đã làm cho quan niệm văn hóa chính trị của Hồ Chí Minh thêm đặc sắc. Văn hóa chính trị trong quan niệm của Hồ Chí Minh còn thể hiện ở chỗ: vấn đề độc lập dân tộc, thống nhất đất nước, xây dựng đất nước giàu mạnh trở thành mục tiêu chung, tinh thần yêu nước của con người Việt Nam trở thành mẫu số chung nhằm thực hiện đại đoàn kết dân tộc. Và còn nữu, Hồ Chí Minh còn cho rằng văn hóa phải trở thành nội dung, thành nền tảng trong đường lối, chủ trương, chính sách và trong hoạt động thực tiễn của Đảng cũng như của mỗi đảng viên. Tư tưởng văn hóa chính trị, văn hóa Đảng của Hồ Chí Minh có ý nghĩa là cơ sở lý luận cho việc nghiên cứu văn hóa chính trị, văn hóa Đảng ngày nay.

Văn hóa chính trị gắn liền với văn hóa Đảng, và văn hóa Đảng là một bộ phận của văn hóa chính trị, hơn nữa lại là một bộ phận quan trọng chi phối khuynh hướng, tính chất của văn hóa chính trị. Hiến pháp năm 1992 và Hiến pháp năm 2002 (sửa đổi) quy định hệ thống chính trị ở Việt Nam là hệ thống chính trị nhất nguyên, trong đó Đảng vừa là hạt nhân, vừa là chủ thể lãnh đạo, nên về thực chất, đề cập đến văn hóa chính trị ở ta hiện nay, chính là đề cập đến văn hóa Đảng. Văn hóa Đảng, theo nghĩa rộng là toàn bộ tình cảm, ý chí và hành động chính trị tích cực nhằm hình thành một đảng có đủ sức lãnh đạo xây dựng xã hội mới phù hợp với mục đích nhân văn cao cả của văn hóa và khát vọng dân chủ cao đẹp của thời đại. Tích cực xây dựng văn hóa Đảng, nghĩa là phải đổi mới và chỉnh đốn Đảng theo nguyên tắc khoa học, xây dựng đảng mác-xít phù hợp với điều kiện nước ta, để Đảng xứng đáng là người lãnh đạo giai cấp, lãnh đạo dân tộc trong sự nghiệp đổi mới đất nước.

Do đó, việc xây dựng văn hóa Đảng cần tiến hành một cách toàn diện và phải đạt trình độ văn hóa Đảng cả về tư tưởng, chính trị, tổ chức và phương thức lãnh đạo.

Đại hội Đảng lần thứ VI đã nêu lên nhiệm vụ đổi mới tư duy để đạt trình độ văn hóa Đảng trong công tác lý luận. Đổi mới tư duy không phải từ bỏ học thuyết, mà chính là để khẳng định rõ giá trị văn hóa sâu sắc, gắn liền với những đặc điểm văn hóa cao (khoa học - cách mạng - sáng tạn) của học thuyết Mác - Lê-nin.

Chủ nghĩa Mác - Lê-nin và tư tưởng Hồ Chí Minh là tầm cao văn hóa nhân loại và dân tộc. Việc tiếp nhận, phát triển và bảo vệ những tư tuởng này không chỉ bằng niềm tin, tình cảm, mà phải bằng cả trí tuệ và trình độ văn hóa. Không có học vấn nhất định thì không thể hiểu thấu đáo học thuyết Mác - Lê-nin và tư tưởng Hồ Chí Minh. V.I. Lê-nin đã đòi hỏi rất cao rằng những nguời cộng sản phải biết ''làm giàu trí tuệ của mình bằng sự hiểu biết tất cả những kho tàng tri thức mà nhân loại đã tạo ra''.

Như vậy, khả năng trí tuệ của Đảng không chỉ ở lý luận tiên phong, mà còn ở trình độ văn hóa rộng hơn và có sự hiểu biết về khoa học và công nghệ. Có như vậy, mới phát huy được thuận lợi, nắm được thời cơ, khắc phục nguy cơ, vượt qua thử thách, đưa sự nghiệp đổi mới đến thắng lợi.

Cũng như văn hóa nói chung, nâng cao trí tuệ của Đảng, mỗi đảng viên phải nâng cao năng lực của bản thân, thu hút đông đảo quần chúng, trước hết là đội ngũ trí thức tham gia nghiên cứu lý luận; phải thông qua các hội đồng khoa học, các cơ quan lý luận, các chuyên gia... để tư vấn, nghiên cứu và cung cấp những cơ sở lý luận chuyên sâu và có độ tin cậy cao, góp phần tích cực trong quá trình hoạch định đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước.

2 - Xây dựng văn hóa Đảng về chính trị được biểu hiện tập trung: trên cơ sở hệ thống tư tưởng mà xây dựng đường lối, chủ trương và hệ thống nghị quyết sát thực.

Văn hóa Đảng là nắm chắc thực tiễn và bằng tổng kết thực tiễn, nâng lên tầm lý luận để chỉ đạo hoạt động thực tiễn, đáp ứng được nhu cầu phát triển khách quan.

Đường lối và nghị quyết Đảng không phải là những gì xa lạ với cuộc sống, do đó sự ''thần thánh hóa'' chúng là trái với văn hóa Đảng. Văn hóa Đảng là phải nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá đúng sự thật, vạch ra những khiếm khuyết (nếu có) của đường lối, nghị quyết, cùng những nguyên nhân của nó, để từ đấy khắc phục, hình thành nên những tư tưởng và biện pháp chỉ đạo sát thực hơn.

Đại hội Đảng lần thứ VI (1986) đánh dấu bước phát triển mới của văn hóa Đảng. Đường lối đổi mới được cuộc sống chấp nhận và thu được những thắng lợi rõ rệt. Các Đại hội VII (1991), Đại hội VIII (1996), Đại hội IX (2001) nêu những nội dung quan trọng về văn hóa Đảng trong xây dựng đội tiên phong của mình là: 1- Trong toàn bộ hoạt động của mình, Đảng phải quán triệt tư tưởng “lấydân làm gốc”, xây dựng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân lao động; 2- Đảng phải xuất phát từ thực tế, tôn trọng và hành động theo quy luật khách quan; 3- Phải biết kết hợp sức mạnh của dân tộc với sức mạnh của thời đại trong điều kiện mới; 4- Phải xây dựng Đảng ngang tầm với nhiệm vụ chính trị của một Đảng cầm quyền; 5- Phải coi phát triển kinh tế là trung tâm, xây dựng Đảng là then chốt trong những năm đầu thế kỷ XXI. Và gần đây nhất, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ mười (khóa IX) đã coi phát tnển văn hóa cùng phát triển kinh tế và xây dựng Đảng là ba nội dung chính của sự nghiệp phát triển cách mạng Việt Nam trong giai đoạn mới.

Như vậy, cũng gíông như văn hóa nói chung, văn hóa Đảng hướng việc xây dựng Đảng tới những giá trị mang tính dân tộc - hiện đại - nhân văn, và hơn nữa, trong chiều sâu giá trị cao: Đảng trở thành đại biểu trí tuệ, lương tâm và danh dự của dân tộc và thời đại.

3 - Xây dựng văn hóa Đảng về tổ chức là thấm nhuần những tinh thần trên về văn hóa Đảng, để bộ máy đảng, cán bộ, đảng viên là hình mẫu, là cái đẹp( văn hóa xứng đáng với vị trí lãnh đạo xã hội.

Văn hóa Đảng yêu cầu cán bộ lãnh đạo phải có phẩm chất cách mạng và bản lĩnh chính trị vững vàng, có kiến thức và năng lực thực hiện đổi míưi, biết tổ chức và điều hành công việc, trung thực, thẳng thắn, có khả năng đoàn kết, có phong cách dân chủ tập thể, có ý thức tổ chức kỷ luật, nói đi đôi với làm, biết thuyết phục, tổ chức, lôi cuốn được quần chúng... Trên cơ sở những chuẩn mực ấy mà đánh giá sàng lọc, bồi dưỡng, đề đạt và đãi ngộ cán bộ, đảng viên.

Quan trọng nhất và tập trung tính văn hóa Đảng về tổ chức, 1à phát huy dân chủ nội bộ, thực hiện tốt nguyên tắc tập trung dân chủ, giữ gìn sự đoàn kết thống nhất trong Đảng. Cần hiểu rằng, nguyên tắc trên không triệt tiêu dân chủ. Trong sính hoạt của các tổ chức đảng, mỗi đảng viên đều được phát biểu ý kiến của mình. Đối với những vấn đề sau khi biểu quyết, có quyết định của đa số, thì người có ý kiến thuộc về thiểu số có quyền bảo lưu ý kiến, nhưng phải chấp hành quyết định của đa số. Với tính chất là một đảng cách mạng, chúng ta không thể từ bỏ nguyên tắc đó.

Vấn đề tập trung dân chủ là nguyên tắc tổ chức cơ bản và là nguồn sức mạnh của Đảng ta, nên cần được đầu tư suy nghĩ và thực hiện nghiêm túc. Đó là một chuyên đề lý luận nằm trong văn hóa Đảng mà chúng ta cần tiếp tục nghiên cứu sâu hơn để vận dụng nó cho phù hợp với công cuộc đổi mới ngày nay.

Xây dựng văn hóa Đảng về phương thức lãnh đạo có nội dung rộng lớn và phong phú, bài này xin nhấn mạnh một số nội dung sau:

(Theo GS. TS. Đỗ Nguyên Phương - Uỷ viên TW Đảng, Trưởng Ban Khoa giáo TW)