1.3 ý nghÜa cña quan hÖ th¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam – NhËt B¶n.
ViÖt Nam, hiÖn ®ang trong giai ®o¹n nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi, qu¸ tr×nh t¸i c¬ cÊu nÒn kinh tÕ theo híng CNH – H§H ®ang ®îc ®Èy m¹nh. Chu tr×nh ®æi míi toµn diÖn ®îc b¾t ®Çu tõ n¨m 1986, ®· lµm cho nÒn kinh tÕ thay ®æi mét c¸ch c¬ b¶n. Nh÷ng thµnh tùu, míi ®¹t ®îc lµ bíc ®Çu nhng rÊt quan träng. nh viÖc chuyÓn tõ mét nÒn kinh tÕ thiÕu hôt vÒ l¬ng thùc, thùc phÈm sang mét nÒn kinh tÕ cã d thõa vµ xuÊt khÈu l¬ng thùc, kiÓm so¸t ®îc l¹m ph¸t, kh«ng ngõng më réng, ph¸t triÓn c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ víi c¸c níc bªn ngoµi, t¨ng trëng kinh tÕ cao, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng… vµ nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n kh¸c cña mäi tÇng líp x· héi ®îc ®¸p øng. ®iÒu quan träng nhÊt lµ, sù chuyÓn ®æi cña c¶ mét hÖ thèng kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. §ã lµ nh÷ng nh©n tè quyÕt ®Þnh, ®¸nh dÊu sù cè g¾ng nç lùc cña toµn thÓ d©n téc ViÖt Nam ®Ó ®¹t tíi “®iÓm cÊt c¸nh”. vµ ®©y còng lµ nh÷ng nh©n tè, lµm cho ViÖt Nam cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn mét chiÕn lîc míi vÒ CNH – H§H ®Êt níc. §Ó thùc hiÖn ®îc chiÕn lîc míi nµy trong t¬ng l¹i, ViÖt Nam cÇn thùc hiÖn ba nhiÖm vô chiÕn lîc chÝnh sau ®©y:
- Thø nhÊt; ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ - X· héi vµ thùc hiÖn t¸i ®Çu t theo híng CNH – H§H.
- Thø hai; Tæ chøc l¹i vµ ph¸t triÓn c¸c lùc lîng chñ chèt trong c¬ cÊu kinh tÕ ®a së h÷u, ®Æc biÖt lµ khu vùc nhµ níc mét khu vùc ®ãng gãp rÊt lín cho tæng thu nhËp quèc d©n (GDP) cña ViÖt Nam. Nã cã thÓ tiÕp tôc, ®ãng vai trß lµ lùc lîng chÝnh vµ c¬ b¶n trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng trong kho¶ng hai ®Õn ba thËp kû tíi.
- Thùc hiÖn chÝnh s¸ch: kÕt hîp gi÷a t¨ng trëng cao víi c«ng b»ng x· héi.
§Ó thùc hiÖn tèt nh÷ng nhiÖm vô nµy, ViÖt Nam ph¶i ®¬ng ®Çu víi nh÷ng khã kh¨n lín nh:
+ ThiÕu hôt vèn.
+ ThiÕu c«ng nghÖ hiÖn ®¹i.
+ ThiÕu kinh nghiÖm qu¶n lý c¶ vÒ vÜ m« còng nh lµ vi m«.
+ Sù c¸ch biÖt thu nhËp ngµy cµng gia t¨ng t¹o nªn hè ng¨n c¸ch, ph©n ho¸ gi÷a giÇu vµ nghÌo. Nh÷ng tiªu cùc trong ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng nh: tham nhòng, bu«n lËu vµ sù sa sót m«i trêng…
Nh÷ng khã kh¨n trªn ®©y, kh«ng thÓ vît qua ®îc nÕu chØ dùa vµo nh÷ng nç lùc cña b¶n th©n ChÝnh phñ vµ nh©n d©n ViÖt Nam. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i theo híng ®æi míi, ViÖt Nam ®· thiÕt lËp quan hÖ h÷u nghÞ víi tÊt c¶ c¸c níc trong khu vùc, lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö cã quan hÖ ngo¹i giao víi tÊt c¶ c¸c níc t b¶n lín. ViÖt Nam còng cã quan hÖ th©n thiÖn víi c¸c níc T©y B¾c ©u; duy tr× quan hÖ truyÒn thèng víi c¸c níc §«ng ¢u vµ c¸c quèc gia thuéc Liªn X« cò; cã uy tÝn trong c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ phong trµo kh«ng liªn kÕt. Vai trß vµ uy tÝn quèc tÕ cña ViÖt Nam sÏ t¨ng lªn gÊp béi, khi ViÖt Nam ®ñ ®iÒu kiÖn cÊt c¸nh vÒ kinh tÕ. Víi ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn thuËn lîi, céng víi sù t¬ng ®ång vÒ v¨n ho¸, phong tôc tËp qu¸n gi÷a hai d©n téc ViÖt Nam – NhËt B¶n t¹o thªm nhiÒu thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn mèi quan hÖ kinh tÕ – th¬ng m¹i ngµy cµng tèt ®Ñp h¬n, mang l¹i nhiÒu lîi Ých h¬n n÷a cho c¶ hai bªn. NhËn thøc ®îc ®iÒu nµy, trong nh÷ng n¨m qua, víi sù cè g¾ng nç lùc cña c¶ hai bªn ®· lµm cho quan hÖ gi÷a hai níc ®· ®îc thiÕt lËp vµ mang l¹i nh÷ng thµnh c«ng ®¸ng kÓ cho c¶ hai bªn.
Tríc hÕt ®èi víi ViÖt Nam, viÖc ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ th¬ng m¹i sÏ ®em l¹i nhiÒu thuËn lîi cho quèc gia trong lÜnh vùc ngo¹i th¬ng. NhËt B¶n, cã mét thÞ trêng tiªu thô réng lín cho c¸c s¶n phÈm cña ViÖt Nam nh: dÇu th«, hµng dÖt may, giÇy dÐp da, than, Cafe… vµ c¸c hµng n«ng s¶n kh¸c. Nhê ®ã, tÝch luü ®îc mét nguån ngo¹i tÖ ®¸ng kÓ cho ®Êt níc, gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc. MÆt kh¸c, th«ng qua nhËp khÈu, nhu cÇu tiªu dïng cña ngêi ViÖt Nam sÏ ®îc tho¶ m·n víi nh÷ng hµng ho¸ cã chÊt lîng tèt h¬n, mÉu m· ®Ñp h¬n, nhiÒu tÝnh n¨ng t¸c dông do NhËt B¶n s¶n xuÊt. §©y còng lµ mét ®éng lùc ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trong níc víi hµng ho¸ nhËp khÈu tõ NhËt B¶n. H¬n n÷a khi tham gia vµo quan hÖ ngo¹i th¬ng víi NhËt, ViÖt Nam cã thÓ nhËp khÈu m¸y mãc thiÕt bÞ hiÖn ®¹i tõ mét níc cã c«ng nghÖ tiªn tiÕn nh NhËt B¶n, ®Ó tõ ®ã ®Èy m¹nh, nhanh h¬n qu¸ tr×nh CNH – H§H ®Êt níc, n©ng cao n¨ng xuÊt lao ®éng cho nÒn kinh tÕ nãi chung.
MÆt kh¸c, nhê cã mét ®éi ngò lao ®éng lµnh nghÒ, cã tr×nh ®é chuyªn m«n cao vµ kh¶ n¨ng tiÕp thu c¸c thµnh tùu khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i, nªn NhËt B¶n ®· khai th¸c vµ sö dông hiÖu qu¶ nh©n tè nµy trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®Ó t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm cã lîi thÕ so s¸nh. Bªn c¹nh ®ã, NhËt B¶n cßn cã lîi thÕ trong viÖc sö dông vµ ph¸t huy vèn ®Çu t cña m×nh. Th«ng qua ho¹t ®éng ®Çu t, ViÖt Nam ®· thu hót ®îc mét nguån vèn ®Çu t lín tõ NhËt ®ã lµ: vèn viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) vµ vèn ®Çu t trùc tiÕp (FDI); còng nh tiÕp thu ®îc nh÷ng c«ng nghÖ míi, kinh nghiÖm qu¶n lý tiªn tiÕn cña NhËt B¶n... Víi luång vèn ®Çu t trùc tiÕp cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam, sÏ c¶i thiÖn phÇn nµo t×nh tr¹ng thiÕu vèn, thiÕu c«ng nghÖ mµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn trong ®ã cã ViÖt Nam ®ang vÊp ph¶i.
Trong quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i víi NhËt B¶n, ViÖt Nam nhËn ®îc nhiÒu nh÷ng kho¶n viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) tõ NhËt B¶n. §©y lµ ho¹t ®éng viÖn trî mang tÝnh chÊt chÝnh phñ cña NhËt B¶n ®èi víi c«ng cuéc kiÕn thiÕt, ph¸t triÓn ®Êt níc cña ViÖt Nam. Ho¹t ®éng nµy ®îc chÝnh phñ NhËt B¶n tiÕn hµnh tõ kh¸ l©u vµ ®ãng mét vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam cho tíi nay. Th«ng qua nguån vèn ODA, NhËt b¶n ®· hç trî cho ViÖt Nam x©y dùng c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi vèn l¹c hËu, h háng vµ xuèng cÊp nghiªm träng. víi c¸c dù ¸n x©y dùng, tu söa ®êng x¸, cÈu cèng, x©y dùng hÖ thèng th«ng tin liÖn l¹c, khai th¸c nguån n¨ng lîng… lµm thay ®æi bé mÆt cña ®Êt níc, ®ång thêi lµm t¨ng søc hÊp dÉn ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi.
Trong quan hÖ kinh tÕ – th¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam – NhËt b¶n, kh«ng chØ mang l¹i nhiÒu thuËn lîi cho ViÖt Nam mµ vÒ phÝa NhËt B¶n còng cã nhiÒu lîi Ých, gãp phÇn vµo môc tiªu kinh tÕ – chÝnh trÞ cña hä. VÒ mÆt kinh tÕ, ViÖt Nam lµ mét thÞ trêng réng lín cña c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n, ®Æc biÖt lµ c¸c mÆt hµng nh ®å ®iÖn tö, ®iÖn l¹nh. xe m¸y, « t«….
Ngoµi ra, ViÖt Nam cßn lµ mét quèc gia cã nguån tµi nguyªn t¬ng ®èi ®a d¹ng vµ phong phó. ViÖt Nam n»m ë vïng nhiÖt ®íi, thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ c¸c c©y c«ng nghiÖp. Bê biÓn tõ B¾c xuèng Nam cña ViÖt Nam chuyÓn híng, uèn khóc theo h×nh ch÷ “S”, kÐo dµi trªn 15 vÜ ®é. Bê biÓn dµi trªn 3000 km lµ ®iÓm thuËn lîi ®Ó ViÖt Nam ph¸t triÓn c¸c ngµnh thuû h¶i s¶n, c¶ng biÓn vËn t¶i biÓn, du lÞch, giao th«ng. Bªn c¹nh ®ã, vïng BiÓn ViÖt Nam cã thÒm lôc ®Þa më réng høa hÑn nhiÒu tµi nguyªn kho¸ng s¶n ®Æc biÖt lµ c¸c kim lo¹i quÝ hiÕm vµ dÇu má. MÆt kh¸c, cïng víi sù gia t¨ng ®Çu t sang ViÖt Nam, mét thÞ trêng lao ®éng rÎ, trÎ, cã tr×nh ®é v¨n ho¸ kh¸… c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n còng tiÕt kiÖm ®îc chi phÝ s¶n xuÊt, c¹nh tranh tèt h¬n trong xuÊt khÈu, gia t¨ng hiÖu qu¶ cña nÒn s¶n xuÊt nãi chung.
Ngoµi nh÷ng lîi Ých vÒ kinh tÕ, NhËt B¶n cßn ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu chÝnh trÞ cña m×nh. Cã thÓ nhËn thÊy r»ng, tõ khi ViÖt Nam gia nhËp ASEAN vµo n¨m 1995, b×nh thêng ho¸ quan hÖ víi Mü, ®îc xÐt kÕt n¹p vµo diÔn ®µn APEC, cïng víi nh÷ng ho¹t ®éng t¹i liªn hîp quèc vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ kh¸c, tiÕng nãi cña ViÖt Nam trªn c¸c diÔn ®µn quèc tÕ vµ khu vùc ®îc c¸c níc kh¸c coi träng. Víi uy tÝn quèc tÕ cña ViÖt Nam ngµy cµng t¨ng, quan hÖ chÝnh trÞ gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n cã c¬ héi ph¸t triÓn lªn mét tÇm cao míi. §iÒu nµy gãp phÇn lµm t¨ng thªm vai trß vÞ trÝ quèc tÕ cña NhËt B¶n. Tuy ViÖt Nam kh«ng ph¶i lµ mét trong nh÷ng u tiªn hµng ®Çu trong chÝnh s¸ch ngo¹i giao cña NhËt B¶n, song NhËt B¶n muèn ph¸t huy vai trß chñ ®¹o ë khu vùc vµ vai trß chÝnh trÞ quèc tÕ, NhËt b¶n kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn thùc t¹i vµ tiÒm n¨ng cña ViÖt Nam ë trong khu vùc. Thùc tÕ quan hÖ lÞch sö cña hai níc vµ quan hÖ quèc tÕ trong khu vùc ®· kh¼ng ®Þnh ®iÒu nµy. Tõ l©u, NhËt B¶n nhËn thøc râ tÇm quan träng cña ViÖt Nam trong chiÕn lîc §«ng Nam ¸ cña m×nh. Sù æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ hîp t¸c quèc gia trong khu vùc, cã ý nghÜa tÝch cùc ®èi víi môc tiªu vµ lîi Ých trong chiÕn lîc cña NhËt B¶n.Trªn thùc tÕ, trong khi t×nh h×nh chiÕn tranh l¹nh ®ang c¨ng th¼ng, sù ®èi ®Çu t¹i khu vùc cßn næi tréi h¬n xu híng hîp t¸c vµ quan hÖ h÷u nghÞ gi÷a c¸c quèc gia, th× NhËt b¶n kh«ng thÓ triÓn khai ®îc chÝnh s¸ch ngo¹i giao tÝch cùc ®éc lËp. Trong bèi c¶nh khu vùc nh vËy, NhËt B¶n bÞ søc Ðp tõ bªn ngoµi ph¶i ®øng vµo vÞ trÝ cña mét bªn, chèng l¹i phÝa bªn kia ngoµi ý muèn. HiÖn nay, trong xu thÕ hîp t¸c, liªn kÕt ph¸t triÓn. Thùc tÕ, ViÖt Nam ®· gia nhËp ASEAN, th× t×nh h×nh nµy rÊt cã lîi cho NhËt B¶n, khi mµ NhËt quan hÖ ngo¹i giao víi ViÖt Nam. Ngêi ta kh«ng thÓ h×nh dung ®îc mét §«ng Nam ¸ hoµ b×nh, æn ®Þnh, ph¸t triÓn mµ kh«ng cã ViÖt Nam, mét níc cã tiÒm n¨ng vµ ®îc coi lµ mét níc cì lín ë khu Vùc §«ng Nam ¸. ChÝnh s¸ch thóc ®Èy quan hÖ toµn diÖn víi khu vùc §«ng Nam ¸ cña NhËt B¶n cã nhiÒu c¬ héi thµnh c«ng khi quan hÖ gi÷a ViÖt Nam – NhËt B¶n ®îc t¨ng cêng. MÆt kh¸c, ViÖt Nam cã vÞ trÝ chiÕn lîc quan träng ë khu vùc §«ng Nam ¸, n»m ¸n ng÷ c¸c tuyÕn ®êng giao th«ng biÓn ë khu vùc Th¸i B×nh D¬ng, cã nhiÒu cöa ngâ th«ng ra biÓn thuËn lîi, cã c¸c h¶i c¶ng nh c¶ng H¶i Phßng, Cam Ranh, §µ N½ng, Vòng TÇu… cã ý nghÜa vÒ mÆt qu©n sù còng nh kinh tÕ. QuyÕt ®Þnh sö dông nh÷ng h¶i c¶ng nµy cña VÖt Nam trong t¬ng lai, cã thÓ xem nh lµ mét nh©n tè t¸c ®éng ®Õn chiÕn lîc an ninh cña NhËt B¶n. NhËt B¶n muèn b¶o vÖ ®îc vËn t¶i biÓn qua biÓn §«ng, còng nh b¶o ®¶m an ninh ë phÝa T©y Nam th×, kh«ng thÓ kh«ng tÝnh tíi nh©n tè nµy. An ninh kinh tÕ còng nh an ninh quèc phßng cña NhËt B¶n phô thuéc nhiÒu vµo khu vùc biÓn §«ng, n¬i mµ ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng ®èi t¸c chÝnh.
Ch¬ng 2
Thùc tr¹ng quan hÖ th¬ng m¹i viÖt nam - nhËt b¶n tõ n¨m 1992 ®Õn nay
Sau h¬n 30 n¨m (1973 – 2004) thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao chÝnh thøc, quan hÖ kinh tÕ th¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam - NhËt B¶n trong mèi quan hÖ míi kh«ng ngõng ®îc cñng cè vµ hoµn thiÖn. Trªn c¬ së lîi Ých riªng cña hai níc, mÆc dï cã sù kh¸c biÖt vÒ chÝnh trÞ, nhng hai níc ®· cã nhiÒu cè g¾ng duy tr× vµ ph¸t triÓn mèi quan hÖ nµy. §Æc biÖt tõ n¨m 1992 ®Õn nay, do ®· cã c¸c bíc tiÕn triÓn kh¶ quan víi nhiÒu sù kiÖn lín trong quan hÖ chÝnh trÞ, ngo¹i giao, kinh tÕ gi÷a hai níc khiÕn cho c¸c ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu ®· diÔn ra víi tèc ®é vµ quy m« ngµy cµng m¹nh mÏ, s«i ®éng h¬n h¼n so víi giai ®o¹n tõ n¨m 1986 ®Õn 1991. Tríc khi ®Ò cËp ®Õn quan hÖ gi÷a hai bªn tõ n¨m 1992 ®Õn nay, chóng ta cÇn cã c¸i nh×n tæng quan nhÊt vÒ ®éng th¸i ph¸t triÓn kinh tÕ th¬ng m¹i gi÷a hai níc giai ®o¹n tríc n¨m 1992.
2.1 Sù tiÕn triÓn cña quan hÖ th¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam – NhËt B¶n tõ n¨m 1973 ®Õn n¨m 1991
Sau khi hiÖp ®Þnh Pari, vÒ viÖc chÊm døt cuéc chiÕn tranh ViÖt Nam ®îc ký kÕt, ngµy 21/9/1973 ViÖt Nam vµ NhËt B¶n ®· chÝnh thøc thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao gi÷a hai níc. Hai n¨m sau, vµo th¸ng 10 n¨m 1975, c¶ hai bªn ®· cïng më ®¹i sø qu¸n ë thñ ®« cña nhau. ®· më ra, mét thêi kú míi trong quan hÖ hîp t¸c toµn diÖn gi÷a hai níc. còng tõ ®ã, quan hÖ hai níc bíc sang mét trang míi.
Tríc n¨m 1986, ngoµi quan hÖ víi c¸c thÞ trêng truyÒn thèng khu vùc 1 (c¸c níc XHCN) ViÖt Nam ®· tõng bíc më réng quan hÖ th¬ng m¹i víi c¸c níc kh¸c, c¸c thÞ trêng khu vùc II (c¸c níc TBCN vµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn). §Æc biÖt n¨m 1976, NhËt B¶n ®· trë thµnh b¹n hµng lín thø hai sau Liªn X« vÒ c¶ xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu hµng ho¸.
B¶ng 1: Danh s¸ch 5 b¹n hµng xuÊt khÈu lín nhÊt cu¶ ViÖt Nam giai ®o¹n (1976 – 1990)
Níc
|
Tû träng trong tæng Kim ng¹ch XuËt khÈu ViÖt nam (%)
|
XÕp h¹ng
|
Liªn X«
|
44.1
|
1
|
NhËt B¶n
|
40.6
|
2
|
Singapore
|
7.0
|
3
|
Hång K«ng
|
7.0
|
4
|
Ba Lan
|
3.9
|
5
|
(Nguån: NguyÔn TrÇn QuÕ: Kinh tÕ ®èi ngo¹i ViÖt Nam – Thùc tiÔn vµ chÝnh s¸ch, viÖn Kinh tÕ thÕ giíi, Hµ Néi,1992)
B¶ng 2: Danh s¸ch 5 b¹n hµng nhËp khÈu lín nhÊt cña ViÖt Nam giai ®o¹n (1976- 1990)
-
Níc
|
Tû träng trong tæng Kim ng¹ch NhËp khÈu ViÖt Nam (%)
|
XÕp h¹ng
|
Liªn X«
|
67.1
|
1
|
NhËt B¶n
|
6.7
|
2
|
Ph¸p
|
2.7
|
3
|
TiÖp Kh¾c
|
2.3
|
4
|
Hång K«ng
|
2.1
|
5
|
Nguån: NguyÔn TrÇn QuÕ - Kinh tÕ ®èi ngo¹i ViÖt Nam – thùc tiÔn vµ chÝnh s¸ch. ViÖn kinh tÕ thÕ giíi, Hµ Néi, 1992
Trong ba n¨m liÒn tõ n¨m 1976 - 1978, quan hÖ mËu dÞch cña hai níc tiÕp tôc ph¸t triÓn, víi tæng kim ng¹ch hµng n¨m t¬ng øng kho¶ng 159 triÖu USD, 247 triÖu USD vµ 268 triÖu USD. Nh vËy, cã sù gia t¨ng qu¸ nhanh vÒ quy m« vµ gi¸ trÞ.
Bíc sang n¨m 1979, do nhiÒu yÕu tè phi kinh tÕ t¸c ®éng nªn mËu dÞch song ph¬ng cña hai níc cã sù gi¶m sót. Kim ng¹ch xuÊt khÈu chØ cßn 50 triÖu USD, nhiÒu hîp ®ång lµm ¨n bÞ ho·n l¹i. Lý do c¬ b¶n lµ v× c¸c n¨m nµy, NhËt b¶n kh«ng vît ra khái ¸p lùc chÝnh trÞ v× ¶nh hëng d luËn ph¶n ®èi cña c¸c níc t b¶n chñ nghÜa trªn thÕ giíi mµ ®øng ®Çu kh«ng ph¶i ai kh¸c lµ Mü. VÒ thùc tr¹ng diÔn biÕn qu©n sù, chÝnh trÞ gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc qua cuéc chiÕn tranh biªn giíi phÝa B¾c, cuéc dÑp bá chÕ ®é P«n-Pèt cña ViÖt Nam ë Campuchia phÝa T©y Nam, céng thªm mét sè vÊn ®Ò kh¸c n÷a… ®· dÉn ®Õn quyÕt ®Þnh tèi cao cña Bé ngo¹i giao NhËt B¶n ngµy 8/1/1987, lµ sÏ ho·n viÖn trî cho ViÖt Nam cho ®Õn khi nµo c¸c vÊn ®Ò trªn ®îc gi¶i quyÕt æn tho¶. Tuy nhiªn, NhËt B¶n chØ ®×nh chØ mäi cuéc tiÕp xóc ngo¹i giao hoÆc tµi trî nh©n ®¹o. Nãi c¸ch kh¸c, ®ång thêi víi viÖc ®×nh chØ tµi trî kinh tÕ, NhËt B¶n vÉn tiÕp tôc duy tr× sù gióp ®ì nh©n ®¹o cho viÖt Nam trong suèt thêi gian tõ n¨m 1979 ®Õn tríc khi nèi l¹i tµi trî ODA toµn diÖn cho ViÖt Nam n¨m 1992.
B¶ng 3: Tµi trî cña NhËt B¶n vµ c¸c níc thuéc tæ chøc DAC cho ViÖt Nam thêi kú 1979 – 1991
(®¬n vÞ: triÖu ®« la Mü)
N¨m
|
Tõ NhËt B¶n
|
Tõ DAC
|
N¨m
|
Tõ NhËt B¶n
|
Tõ DAC
|
1979
|
38,7
|
229,6
|
1986
|
1,5
|
54,2
|
1980
|
3,7
|
158,4
|
1987
|
0,3
|
90,0
|
1981
|
0,9
|
129,4
|
1988
|
4,8
|
65,8
|
1982
|
1,3
|
104,9
|
1989
|
1,6
|
-
|
1983
|
0,7
|
73,5
|
1990
|
1,3
|
-
|
1984
|
1,1
|
80,7
|
1991
|
7,1
|
107,7
|
1985
|
0,6
|
54,2
|
|
|
|
(Nguån: OECD, Development Assistance Committe Statistic vµ Japan’s ODA Annual Report 1995)
Tõ n¨m 1983 – 1986, quan hÖ th¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam – NhËt B¶n cã xu híng gia t¨ng. Ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu ®îc ®Èy m¹nh, ®iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu kinh tÕ cña c¶ ®«i bªn nh: ViÖt Nam muèn cã c¸c s¶n phÈm hµng ho¸ c«ng nghiÖp cÇn thiÕt, phôc vô cho nhu cÇu thiÕt yÕu, c¸c thiÕt bÞ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, phôc vô cho viÖc CNH - H§H ®Êt níc. cßn vÒ phÝa NhËt B¶n, hä l¹i muèn khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn, thÞ trêng, lao ®éng… cña ViÖt Nam. Do vËy mµ tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu ®¹t gÇn 214 triÖu USD vµo n¨m 1985. Trong ®ã, ViÖt Nam xuÊt sang NhËt B¶n nh÷ng s¶n phÈm th« cã gi¸ trÞ thÊp vµ nhËp tõ NhËt nh÷ng hµng ho¸ cã hµm lîng “chÊt x¸m” cao.
B¶ng 4: Bu«n b¸n gi÷a ViÖt Nam – NhËt B¶n giai ®o¹n (1973 – 1986)
(®¬n vÞ: Ngh×n ®ång)
N¨m
|
Kim ng¹ch xuÊt khÈu
|
Kim ng¹ch nhËp khÈu
|
Tæng kim ng¹ch XuÊt nhËp khÈu
|
1973
|
7.627
|
4.429
|
12.056
|
1974
|
30.194
|
20.394
|
50.588
|
1975
|
26.697
|
2.973
|
69.670
|
1976
|
39.906
|
8.795
|
158.701
|
1977
|
71.848
|
174.669
|
246.517
|
1978
|
50.834
|
216.820
|
267.654
|
1979
|
48.228
|
117.734
|
165.692
|
1980
|
48.627
|
113.090
|
161.717
|
1981
|
37.334
|
109.449
|
146.793
|
1982
|
36.018
|
92.339
|
128.357
|
1983
|
37.625
|
119.221
|
156.846
|
1984
|
51.206
|
119.221
|
170.224
|
1985
|
65.027
|
148.036
|
213.863
|
1986
|
82.923
|
189.187
|
272.110
|
Nguån; Bé c«ng nghiÖp vµ mËu dÞch quèc tÕ NhËt B¶n
(Ghi chó: Tõ n¨m 1973 – 1975, chØ tÝnh kim ng¹ch bu«n b¸n víi B¾c ViÖt Nam)
Gi÷a nh÷ng n¨m 1980, níc ta r¬i vµo cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ nghiªm träng do l¹m ph¸t ba con sè (l¹m ph¸t phi m·) g©y nªn. ®êi sèng cña nh©n d©n rÊt khã kh¨n. Bªn c¹nh ®ã, Mü l¹i thùc hiÖn chÝnh s¸ch bao v©y, cÊm vËn, ngõng viÖn trî vµ ®Çu t, kÓ c¶ c¸c kho¶n ®· cam kÕt víi chÝnh phñ ViÖt Nam. Tríc t×nh h×nh ®ã n¨m 1986, níc ta ®· thùc hiÖn mét bíc chuyÓn ®æi c¬ b¶n, tõ chç nÒn kinh tÕ ®ãng sang më cöa nÒn kinh tÕ. ViÖc chuyÓn ®æi nµy, ®· gióp ViÖt Nam gÆt h¸i ®îc nhiÒu thµnh c«ng trong th¬ng m¹i quèc tÕ. §îc sù ñng hé vµ quan t©m hîp t¸c ph¸t triÓn kinh tÕ cña nhiÒu quèc gia, trong ®ã cã NhËt B¶n. chØ riªng trong lÜnh vùc ngo¹i th¬ng, c¸c ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu ®Òu cã sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kh¶ quan. Thùc tiÔn ph¸t triÓn ®· cho thÊy, kÓ tõ n¨m 1989 trë ®i, cïng víi c¸c sù kiÖn ViÖt Nam rót hÕt qu©n ra khái Campuchia, hoµ b×nh dîc thiÕt lËp l¹i ë §«ng D¬ng. Kinh tÕ – x· héi ViÖt Nam sau mét sè n¨m thùc hiÖn ®æi míi, ®· ngµy cµng æn ®Þnh h¬n… t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò kinh tÕ - chÝnh trÞ cÇn thiÕt ®ã, còng lµ nh÷ng ®éng lùc thóc ®Èy c¸c quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ – v¨n ho¸ gi÷a NhËt B¶n - ViÖt Nam ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ h¬n. nhiÒu c¬ quan chÝnh phñ vµ phi chÝnh phñ, phô tr¸ch vÒ hîp t¸c kinh tÕ ®èi ngo¹i cña NhËt B¶n ®· ®Õn ViÖt Nam ®Ó xóc tiÕn dÇn c¸c ho¹t ®éng hîp t¸c kinh tÕ gi÷a hai níc. §ã lµ, c¸c c¬ quan nh Tæ chøc xóc tiÕn mËu dich NhËt B¶n (JETRO); Côc hîp t¸c quèc tÕ NhËt B¶n (JICA); Quü hîp t¸c kinh tÕ víi níc ngoµi (OECF); Liªn ®oµn c¸c tæ chøc kinh tÕ NhËt B¶n (Keidanren)… ®Ó chuÈn bÞ cho qu¸ tr×nh hîp t¸c kinh tÕ gi÷a hai níc ngµy cµng ph¸t triÓn tèt h¬n, phÝa NhËt B¶n ®· tæ chøc c¸c ho¹t ®éng giao lu: DiÔn ®µn “kinh tÕ vµ v¨n ho¸ NhËt B¶n” vµo th¸ng 6 n¨m 1989 t¹i Tokyo… §Õn th¸ng 9 n¨m 1989, phÝa ViÖt Nam ®· phèi hîp víi NhËt B¶n tæ chøc héi th¶o “giao lu kinh tÕ NhËt - ViÖt” t¹i Hµ Néi…
Nhê nh÷ng nç lùc trªn ®©y, c¸c quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ gi÷a hai níc ®· cã nh÷ng bíc chuyÓn biÕn râ rÖt c¶ vÒ th¬ng m¹i vµ ®Çu t. Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu ViÖt – NhËt n¨m 1991, ®¹t 879 triÖu USD t¨ng 70,3 % so víi n¨m 1989 vµ nÕu so víi n¨m 1986 lµ n¨m ®Çu tiªn cña thêi kú ViÖt Nam ®æi míi th× ®· t¨ng h¬n 223,2 %. §Æc biÖt lµ kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang NhËt, ngay tõ nh÷ng n¨m 1991 ®· lªn tíi 662 triÖu USD, t¨ng 697,7%. NhËt B¶n ®· v¬n lªn trë thµnh b¹n hµng nhËp khÈu lín nhÊt cña ViÖt Nam, thay thÕ vÞ trÝ cña Liªn X« (cò) khi ®ã ®· vµ ®ang bÞ tan r· cïng víi c¸c níc XHCN ë §«ng ¢u cò.
Cã thÓ nãi tãm l¹i, t×nh h×nh tríc n¨m 1992, cho phÐp chóng ta cã thÓ rót ra ®îc nh÷ng nhËn xÐt nh sau:
- Sau mét lo¹t nh÷ng thay ®æi cña t×nh h×nh quèc tÕ vµ khu vùc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D¬ng tõ chÝnh trÞ, ®Õn an ninh, kinh tÕ, toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸ tríc nh÷ng n¨m 1992 ®· t¹o ra nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc cho c¸c quèc gia trong quan hÖ c¶ song ph¬ng lÉn ®a ph¬ng…, hèi thóc c¸c quèc gia thiÕt lËp vµ më réng giao lu kinh tÕ song ph¬ng; quan hÖ kinh tÕ gi÷a hai níc ViÖt – NhËt ®îc “t¸i lËp” l¹i vµ thóc ®Èy m¹nh h¬n.
- NÕu chóng ta coi bèi c¶nh quèc tÕ vµ khu vùc lµ yÕu tè t¸c ®éng “bÒ ngoµi”, th× yÕu tè ViÖt Nam – sù tiÕp tôc ®æi míi kinh tÕ, nh÷ng lîi thÕ vµ nhu cÇu lîi Ých… lµ nh÷ng yÕu tè “bªn trong” quan träng thóc ®Èy sù t¸i lËp vµ ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ víi NhËt B¶n. C¶ hai yÕu tè nµy ®Òu kh«ng thÕ thiÕu, trong viÖc t¹o ra c¬ së ®Ó cho quan hÖ gi÷a ViÖt – NhËt ®îc ph¸t triÓn.
- “YÕu tè NhËt B¶n”, còng lµ yÕu tè “bªn trong” kh«ng kÐm phÇn quan träng trong viÖc thóc ®Èy quan hÖ cña hai níc. Nãi kh¸c ®i, chÝnh tiÕm lùc kinh tÕ, chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i híng vÒ Ch©u ¸ vµ lîi Ých cña NhËt B¶n trong quan hÖ víi ViÖt Nam ®· t¹o ra c¬ së cho quan hÖ song ph¬ng ViÖt Nam – NhËt B¶n ®îc ph¸t triÓn.
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |