TỪ VỰNG VÀ THÀNH NGỮ ANH-VIỆT

Phẩm XIV

Ta.m buddhamanantagocara.m apada.m kena padena nessatha. -- 179

no conquered (passion) of his in this world follows him -

that trackless Buddha of infinite range,

by which way will you lead him? -- 179

Bặt khát vọng trên đời,

Trí lực Phật vô lượng.

Cám dỗ sao được ư?

Ta.m buddhamanantagocara.m apada.m kena padena nessatha. -- 180

embroiling craving to lead (to any life),

him the trackless Buddha of infinite range,

- by which way will you lead him? -- 180

Bặt ái dục trên đời,

Trí lực Phật vô lượng,

Cám dỗ sao được ư?

Devaa-pi tesa.m pihayanti sambuddhaana.m satiimata.m. -- 181

who delight in the peace of renunciation (i.e., Nibbaana),

such mindful perfect Buddhas

even the gods hold (most) dear. -- 181

Thích an tịnh viễn ly,

Bậc chánh giác, chánh niệm,

Chư thiên cũng kính qui.

Kiccha.m saddhammasavana.m kiccho buddhaana.m uppaado. -- 182

Hard is the life of mortals.

Hard is the hearing of the Sublime Truth.

Rare is the appearance of the Buddhas. -- 182

Khó thay sống vui tươi!

Khó thay nghe diệu pháp!

Khó thay Phật ra đời!

Sacittapariyodapana.m eta.m buddhaana saasana.m. -- 183

to cultivate good,

to purify one's mind,

this is the Teaching of the Buddhas. -- 183

Tu tập mọi hạnh lành

Giữ tâm ý trong sạch.

Ðó là lời Phật dạy.

Nibbaa.na.m parama.m vadanti buddhaa

Na hi pabbajito paruupaghaatii

Sama.no hoti para.m vihe.thayanto. -- 184

Nibbaana is supreme, say the Buddhas.

He, verily, is not a recluse who harms another.

Nor is he an ascetic who oppresses others. -- 184

Nhẫn nhục hạnh tối cao,

Niết bàn quả tối thượng,

Xuất gia nhiễu hại người,

Ðâu còn sa môn tướng!
Anuupavaado anuupaghaato paatimokkhe ca sa.mvaro

Matta~n~nutaa ca bhattasmi.m panta~nca sayanaasana.m

Adhicitte ca aayogo eta.m buddhaana saasana.m. -- 185
Not insulting, not harming,

restraint according to the Fundamental Moral Code (Paatimokkha),

moderation in food, secluded abode,

intent on higher thoughts,

- this is the Teaching of the Buddhas. -- 185
185. Chớ hãm hại hủy báng.

Giới căn bản nghiêm trì.

Ăn uống có tiết độ.

An trụ nơi viễn ly.

Chuyên tu tập thiền định.

Lời chư Phật nhớ ghi!

Appassaadaa dukhaa kaamaa iti vi~n~naaya pa.n.dito. -- 186

does contentment arise in sensual pleasures.

Of little sweetness, and painful,

are sensual pleasures. -- 186

Dục lạc vẫn chưa vừa,

Càng khoái lạc say sưa,

Ắt khổ nhiều, vui ít.

Ta.nhakkhayarato hoti sammaasambuddhasaavako. -- 187

even in heavenly pleasures.

The disciple of the Fully Enlightened One

delights in the destruction of craving. -- 187

Chẳng thích lạc chư thiên.

Ðệ tử bậc Chánh giác,

Quyết diệt tham ái liền.

Aaraamarukkhacetyaani manussaa bhayatajjitaa. -- 188

betake themselves

- to hills, woods, groves,

trees, and shrines. -- 188

Tìm nhiều chỗ nương vào,

Hoặc rừng thẳm núi cao,

Hoặc vườn cây đền tháp.

N-eta.m sara.namaagamma sabbadukkhaa pamuccati. -- 189

no such refuge is supreme.

Not by resorting to such a refuge

is one freed from all ill. -- 189

Chưa tối thượng phước điền,

Người nương tựa như vậy,

Thoát sao hết ưu phiền!

Cattaari ariyasaccaani sammappa~n~naaya passati. -- 190

for to the Buddha, the Dhamma, and the Sangha,

sees with right knowledge

the four Noble Truths -- 190

Chánh pháp và thánh tăng,

Dùng chánh kiến thấy rõ,

Bốn thánh đế thường hằng.

Ariya~nca.t.tha'ngika.m magga.m dukkhuupasamagaamina.m, -- 191

the Transcending of Sorrow

and the Noble Eightfold Path

which leads to the Cessation of Sorrow. -- 191

Ba vượt khổ, xuất trần,

Bốn là đường tám nhánh,

Tận diệt khổ, khổ nhân.

Eta.m sara.namaagamma sabbadukkhaa pamuccati. -- 192

This, indeed, is refuge supreme.

By seeking such refuge

one is released from all sorrow. -- 192

Là tối thượng phước điền,

Người nương tựa như vậy,

Giải thoát hết ưu phiền.

Yattha so jaayati dhiiro ta.m kula.m sukhamedhati. -- 193

such a man is not born everywhere.

Where such a wise man is born,

that family thrives happily. -- 193

Vì không hiện khắp nơi,

Bậc trí sanh ở đâu,

Gia tộc đó an lạc.

Sukhaa sa'nghassa saamaggi samaggaana.m tapo sukho. -- 194

Happy is the teaching of the sublime Dhamma.

Happy is the unity of the Sangha.

Happy is the discipline of the united ones. -- 194

Vui thay Pháp thuyết minh!

Vui thay Tăng hòa hợp!

Vui thay Giới tu hành!

Papa~ncasamatikkante ti.n.nasokapariddave. -- 195

whether Buddhas or their disciples;

those who have overcome the impediments

and have got rid of grief and lamentation, -- 195

Chư Phật hay môn đồ,

Các bậc sạnh chướng ngại,

Ðoạn ưu khổ tế thô.

Na sakkaa pu~n~na.m sa'nkhaatu.m imettamapi kenaci. -- 196

such peaceful and fearless Ones

cannot be measured by anyone

as such and such. -- 196

Bậc vô úy, tịch tịnh,

Thật vô lượng vô biên,

Không thể nào lường định.

---o0o---

TỪ VỰNG VÀ THÀNH NGỮ ANH-VIỆT

(a): adjective; (adv): adverb; (conj): conjunction;

(n): noun; (prep): preposition; (v): verb
Verse - Kệ 179
Trackless (a) : Không có dấu vết.

Infinite (a) : Vô tận, vô hạn.

Range (n) : Phạm vi, lãnh vực.
Verse - Kệ 180
Entangle (v) : Làm vướng mắc.

Embroil (v) : Làm rối rắm.

Craving (n) : Lòng khao khát, ái dục.
Verse - Kệ 181
Renunciation (n) : Sự từ bỏ, xả bỏ, hạnh viễn ly.

To hold dear : Quy ngưỡng, cung kính.

The sublime Truth : Chân lý tối thượng, diệu pháp, diệu đế.

Patience (n) : Tính kiên nhẫn, nhẫn nại.

Asceticism (n) : Sự tu tập khổ hạnh.

Molest (v) : Làm phiền, quấy nhiễu.

Fundamental (a) : Cơ bản, chủ yếu.

Precept (n) : Giới luật.

Moderation (n) : Sự điều độ, tiết độ.

Seclude (v) : Tách biệt, viễn ly, ẩn cư.

Abode (n) : Chỗ ở, nơi an trụ, trú xứ.

Intent (n) : Ý định.
Verse - Kệ 186
Shower (n) : Trận mưa rào.

Contentment (n) : Sự tri túc, sự mãn nguyện.

The fully Enlightened One : Bậc Giác ngộ hoàn toàn, bậc Toàn giác.

Tormented (a) : Bị dày vò, ray rứt.

Resort (v) : Thường lui tới.

Release (v) : Phóng thích, giải thoát.
Verse - Kệ 190
Right knowledge : Chánh kiến.

The Four Noble Truths : Tứ diệu đế, tứ thánh đế.

The Noble Eightfold Path : Bát chánh đạo.

Cessation (n) : Sự chấm dứt, sự tận diệt
Verse - Kệ 193
Thrive (v) : Phát đạt, thịnh vượng.
Verse - Kệ 194
The Noble Doctrine : Pháp tối thượng, pháp thù thắng.

The united (n) : Những người liên kết, đồng tu.

Impediment (n) : Sự trở ngại, vật chướng ngại.

To get rid of : Ðoạn trừ, từ bỏ.

Grief (n) : Nỗi đau khổ.

Lamentation (n) : Lời than vãn.
Verse - Kệ 196
Peaceful (a) : An bình, tịch tịnh.

Fearless (a) : Không sợ, vô úy.

Measure (v) : Ðo lường.
--- o0o ---

Phẩm XV

Susukha.m vata jiivaama verinesu averino

Verinesu manussesu viharaama averino. -- 197
Ah, happily do we live without hate

amongst the hateful;

amidst hateful men

we dwell unhating. -- 197

Từ ái giữa oán thù,

Giữa những người oán thù,

Ta sống không thù oán.

Aaturesu manussesu viharaama anaaturaa. -- 198

amongst the ailing;

amidst ailing men

we dwell in good health. -- 198

Khỏe mạnh giữa yếu đau,

Giữa những người yếu đau,

Ta sống không đau yếu.

Ussukesu manussesu viharaama anussukaa. -- 199

(for sensual pleasures)

amongst those who yearn (for them);

amidst those who yearn (for them)

we dwell without yearning. -- 199
199. Lành thay ta vui sống,

Vô dục giữa khát khao,

Giữa những người khát khao,

Ta sống không khao khát.

Piitibhakkhaa bhavissaama devaa aabhassaraa yathaa. -- 200

we who have no impediments.

Feeders of joy shall we be

even as the gods of the Radiant Realm. -- 200

Không chướng ngại ngấm ngầm,

Tận hưởng nguồn hỷ lạc,

Như chư thiên Quang Âm.

Upasanto sukha.m seti hitvaa jayaparaajaya.m. -- 201

The defeated live in pain.

Happily the peaceful live,

giving up victory and defeat. -- 201

Thất bại chuốc khổ đau,

Từ bỏ mọi thắng bại,

An tịnh liền theo sau.

Natthi khandhasamaa dukkhaa natthi santipara.m sukha.m. -- 202

no crime like hate.

There is no ill like the body,

no bliss higher than Peace (Nibbaana). -- 202

Ác nào bằng ác hận.

Khổ nào bằng khổ thân.

Vui nào bằng Tịch tịnh.

Eta.m ~natvaa yathaabhuuta.m nibbaa.na.m parama.m sukha.m. -- 203

Aggregates are the greatest ill.

Knowing this as it really is,

(the wise realize) Nibbaana, bliss supreme. -- 203

Thân xác, khổ vô vàn.

Hiểu đúng sự thật ấy,

Ðạt vô thượng Niết bàn.

Vissaasaparamaa ~naatii nibbaa.na.m parama.m sukha.m. -- 204

Contentment is the greatest wealth.

The trusty are the best kinsmen.

Nibbaana is the highest bliss. -- 204

Biết đủ là giàu sang.

Thành tín là họ hàng.

Niết bàn là hạnh phúc.

Niddaro hoti nippaapo dhammapiitirasa.m piba.m. -- 205

and the flavour of appeasement,

free from anguish and stain becomes he,

imbibing the taste of the joy of the Dhamma. -- 205

Hưởng hương vị độc cư,

Thoát âu lo cấu nhiễm,

Pháp hỷ được cả người.

Adassanena baalaana.m niccameva sukhii siyaa. -- 206

their company is ever happy.

Not seeing the foolish,

one may ever be happy. -- 206

Phúc thay được kết thân,

Không gặp kẻ ngu muội,

Thực anh lạc muôn phần.

Dukkho baalehi sa.mvaaso amitten-eva sabbadaa

Dhiiro ca sukhasa.mvaaso ~naatiina.m-va samaagamo. -- 207
Truly he who moves in company with fools

grieves for a long time.

Association with the foolish

is ever painful as with a foe.

Happy is association with the wise,

even like meeting with kinsfolk. -- 207

Ắt bốn bề sầu tủi.

Gần gũi người ngu muội,

Khổ như gần kẻ thù.

Thân cận bậc trí tu,

Vui như gặp thân thuộc.

Dhiira~nca pa~n~na~nca bahussuta~nca

Dhorayhasiila.m vatavantamaariya.m

Ta.m taadisa.m sappurisa.m sumedha.m

Bhajetha nakkhattapatha.m-va candimaa. -- 208
Therefore:-

With the intelligent, the wise, the learned,

the enduring, the dutiful and the Ariya -

with a man of such virtue and intellect

should one associate,

as the moon (follows) the starry path. -- 208

Bậc trì giới đa văn,

Bậc đạo hạnh, thánh tăng,

Bậc thiện nhơn, túc trí,

Thân cận vậy thật quí,

Như trăng theo đường sao.

TỪ VỰNG VÀ THÀNH NGỮ ANH-VIỆT

(a): adjective; (adv): adverb; (conj): conjunction;

(n): noun; (prep): preposition; (v): verb
Verse - Kệ 197
Benevolent (a) : Nhân đức, từ ái.

Hateful (a) : Thù oán.

Dwell (v) : Ở, ngụ.
Verse - Kệ 198
Ailing (a) : Ốm đau.
Verse - Kệ 199
Yearn (v) : Mong mỏi, khao khát.
Verse - Kệ 200
Feeder (n) : Người cho ăn, người thọ hưởng.

Radiant (a) : Sáng chói.

To give up : Từ bỏ, dứt bỏ, đầu hàng.

Wealth (n) : Sự sang giàu.

Confidential (a) : Thành tín, tâm phúc.

Kinsman (n) : Người bà con, họ hàng.

Flavour (n) : Hương vị.

Detachment (n) : Sự tách biệt, không chấp dính.

Woeless (a) : Không lo âu, không phiền muộn.

Stainless (a) : Không dơ bẩn, không cấu nhiễm.

Imbibe (v) : Hấp thụ, tiêm nhiễm.

Company (n) : Bạn bè.

Foe (n) : Kẻ thù.

Kinsfolk (n) : Họ hàng thân thích.
Verse - Kệ 208
Dutiful (a) : Biết vâng lời, biết tôn kính.

Intellectual (a) : Có trí thức, tài trí.

Starry (a.) : Có nhiều sao, như sao.
--- o0o ---

Phẩm XVI

Attha.m hitvaa piyaggaahii pihetattaanuyogina.m. -- 209

not applying oneself to that which should be pursued,

and giving up the quest, one who goes after pleasure

envies them who exert themselves. -- 209

Buông xả việc nghiên tầm,

Ganh tị bậc chuyên tâm,

Bỏ đích, theo dục lạc.

Piyaana.m adassana.m dukkha.m appiyaana~nca dassana.m. -- 210

never with those that are not dear;

not seeing those that are dear

and seeing those that are not dear,

are both painful. -- 210
210. Chớ gần người yêu quí,

Chớ thân kẻ ghét hờn,

Yêu không gặp, héo hon,

Ghét phải gần, đau khổ.

Ganthaa tesa.m na vijjanti yesa.m natthi piyaappiya.m. -- 211

for separation from those that are dear is bad;

bonds do not exist for those to whom

naught is dear or not dear. -- 211

Thế nên chớ vấn vương,

Người dứt niệm ghét thương,

Là thoát vòng trói buộc.

Piyato vippamuttassa natthi soko kuto bhaya.m. -- 212

from endearment springs fear;

for him who is wholly free from endearment

there is no grief, much less fear. -- 212

Thân ái sinh sợ hãi,

Ai thoát khỏi thân ái,

Ắt hết mọi âu lo.

Pemato vippamuttassa natthi soko kuto bhaya.m. -- 213

from affection springs fear;

for him who is wholly free from affection

there is no grief, much less fear. -- 213

Hỷ ái sinh sợ hãi,

Ai thoát khỏi hỷ ái,

Ắt hết mọi âu lo.

Ratiyaa vippamuttassa natthi soko kuto bhaya.m. -- 214

from attachment springs fear;

for him who is wholly free from attachment

there is no grief, much less fear. -- 214

Luyến ái sinh sợ hãi,

Ai thoát khỏi luyến ái,

Ắt hết mọi âu lo.

Kaamato vippamuttassa natthi soko kuto bhaya.m. -- 215

from lust springs fear;

from him who is wholly free from lust

there is no grief, much less fear. -- 215

Dục ái sinh sợ hãi,

Ai thoát khỏi dục ái,

Ắt hết mọi âu lo.

Ta.nhaaya vippamuttassa natthi soko kuto bhaya.m. -- 216

from craving springs fear;

for him who is wholly free from craving

there is no grief, much less fear. -- 216

Tham ái sinh sợ hãi,

Ai thoát khỏi tham ái,

Ắt hết mọi âu lo.

Attano kamma kubbaana.m ta.m jano kurute piya.m. -- 217

is established in the Dhamma,

has realized the Truths, and fulfils his own duties,

- him do folk hold dear. -- 217

Liễu ngộ pháp chân như,

Thành tựu mọi công hạnh,

Quần chúng yêu kính người.

Kaamesu ca appa.tibaddhacitto uddha.m soto-ti vuccati. -- 218

he whose mind is thrilled (with the three Fruits),

he whose mind is not bound by material pleasures,

such a person is called

an "Upstream-bound One". -- 218
218. Tu tập pháp ly ngôn,

Tâm thành cầu thánh quả,

Ý dục lạc buông xả,

Xứng gọi bậc Thượng lưu (*).

(*) quả Bất lai
Cirappavaasi.m purisa.m duurato sotthimaagata.m

~Naatimittaa suhajjaa ca abhinandanti aagata.m. -- 219

and returned safe from afar,

his kinsmen, friends, and well-wishers

welcome on his arrival. -- 219

Ngày về được an khương,

Bà con và bạn hữu,

Mừng đón người thân thương.

Pu~n~naani patiga.nhanti piya.m ~naatiiva aagata.m. -- 220

who has gone from this world to the next,

as kinsmen will receive a dear one on his return. -- 220
220. Người làm phước cũng vậy,

Ðược thiện nghiệp đón chào,

Ðời này và đời sau,

Như bà con thân thuộc.