Ph­¬ng ph¸p ChÈn ®o¸n bÖnh sèt rÐt Tõ chuÈn vµng giemsa ®Õn ph¶n øng chuçi trïng hîp

Quy tr×nh kü thuËt

1. 
   LÊy m¸u ®Çu ngãn tay tõ 2-50L, tuú theo bé kit quy ®Þnh b»ng c¸c èng mao dÉn (th­êng gäi lµ capillaire ®· ®­îc cho chèng ®«ng).
   
2. 
   MÉu m¸u thö ®­îc trén lÉn (trong èng nghiÖm hay giÕng trªn c¸c ®Üa (plate) riªng biÖt, c¸c giÕng nµy cã thÓ chung trong mét ®Üa lín, ®Üa 6 giÕng hoÆc ®«i khi ph¶i dïng ®Õn c¸c tube 5ml b»ng plastic hoÆc thuû tinh ®Ó lµm; hoÆc trªn m¶nh giÊy thÊm) víi dung dÞch ®Öm chøa phøc hîp tan m¸u, cïng víi kh¸ng thÓ ®Æc hiÖu ®­îc ®¸nh dÊu b»ng c¸c chÊt chØ thÞ cã thÓ thÊy b»ng m¾t th­êng (gel mµu vµng). NÕu cã sù hiÖn diÖn cña KN, phøc hîp KN-KT sÏ ®­îc h×nh thµnh.
   

3. 
   Phøc hîp KN-KT h×nh thµnh sÏ di chuyÓn theo h­íng ®i lªn trªn b¨ng giÊy (que gi¸y nµy lµm b»ng sîi nitrocellulose) theo lùc mao dÉn vÒ phÝa thuèc thö ®Æc hiÖu, ®­îc cè ®Þnh s½n trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, bao gåm (a) v¹ch KT ®Æc hiÖu víi KN, (b) v¹ch chøng chøa KT sÏ b¾t gi÷ KT ®­îc ®¸nh dÊu.
   
4. 
   Thªm dung dÞch ®Öm ®Ó röa s¹ch, lo¹i bá hemoglobine, dÔ nh×n thÊy c¸c v¹ch b¾t mµu trªn b¨ng giÊy. Dung dÞch ®Öm thªm vµo b»ng c¸ch nhá trùc tiÕp lªn b¨ng giÊy, hoÆc cho vµo giÕng ®Ó tõ ®ã di chuyÓn trªn b¨ng giÊy, hay b»ng c¸ch röa s¹ch toµn bé b¨ng giÊy trong tube 5ml.
   
5. 
   NÕu mÉu m¸u chøa KN, phøc hîp KN-KT sÏ bÞ cè ®Þnh t¹i v¹ch KT vµ cã thÓ nh×n thÊy ®­îc m¾t th­êng. Dï mÉu m¸u cã chøa KN hay kh«ng, v¹ch chøng còng sÏ nh×n thÊy râ do KT ®¸nh dÊu bÞ cè ®Þnh bëi v¹ch KT cè ®Þnh s½n trªn band giÊy (nghÜa lµ test ®óng kü thuËt).
   

kh¸ng nguyªn-

• 
  Quy tr×nh kü thuËt ®¬n gi¶n, dÓ thùc hiÖn vµ dÓ ®äc kÕt qu¶. Kh«ng ®ßi hái nguån ®iÖn, trang thiÕt bÞ ®¾t tiÒn hay ®µo t¹o bµi b¶n cho KTV. TÊt c¶ c¸c nh©n viªn y tÕ ®Òu cã thÓ thùc hiÖn ngay c¶ tuyÕn y tÕ c¬ së, c¸c nhµ phôc vô søc khoÎ (health providers), c¸c y tÕ th«n b¶n cã thÓ ®­îc h­íng dÉn vÒ kü thuËt nµy trong mét thêi gian ng¾n.
  
• 
  Cã thÓ lÊy m¸u tÜnh m¹ch, mao m¹ch, ®éng m¹ch hoÆc dÞch m« thËm chÝ n­íc tiÓu (mÆc dÇu ®é nh¹y vµ ®é ®Æc hiÖu kh«ng cao).
  
• 
  T­¬ng ®èi æn ®Þnh, viÖc thùc hiÖn vµ ®äc kÕt qu¶ thay ®æi rÊt Ýt gi÷a c¸c c¸ nh©n sö dông, mét c¸ch kh¸ch quan. PhÇn lín c¸c kit ®­îc vËn chuyÓn vµ b¶o qu¶n trong nhiÖt ®é th­êng, hay nhiÖt ®é phßng thÝ nghiÖm lµ tèt.
  
• 
  Test chÈn ®o¸n nhanh ph¸t hiÖn c¸c KN l­u hµnh trong tuÇn hoµn; do ®ã, cã thÓ ph¸t hiÖn trong nh÷ng tr­êng hîp nhiÔm P.falciparum mµ KST Èn c­ (sequestration) rÊt s©u trong mao m¹ch c¸c tæ chøc, phñ t¹ng mµ ®«i khi kh«ng ph¸t hiÖn b»ng KHV trªn lam m¸u ngo¹i vi (thËm chÝ trong tr­êng hîp sèt rÐt bµo thai).
  

• 
  Test chÈn ®o¸n nhanh mµ ®Ých ph¸t hiÖn lµ KN lo¹i HRP-II hiÖn nay phÇn lín chØ cã thÓ ¸p dông chÈn ®o¸n chñng P.falciparum, nªn sÏ kh«ng thÝch hîp cho viÖc ¸p dông nh÷ng vïng dÞch tÔ tû lÖ ph©n bè chñng nµy thÊp nh­ng cao vÒ P.vivax (nh­ vïng ch©u Phi, Hµn Quèc).
  
• 
  C¸c test ph¸t hiÖn lo¹i KN Pf HRPII cã thÓ cho kÕt qu¶ d­¬ng tÝnh kÐo dµi ®Õn 14 tuÇn, thËm chÝ mét sè cßn tån t¹i ®Õn 28 ngµy theo dâi sau khi ®iÒu trÞ thµnh c«ng víi xÐt nghiÖm KSTST ®· s¹ch vµ kh«ng cßn triÖu chøng l©m sµng, tõ ®ã thÇy thuèc l©m sµng dÔ ®­a ®Õn mét liÖu tr×nh ®iÒu trÞ kh¸c kh«ng cÇn thiÕt.
  
• 
  ChÝnh v× nh­îc ®iÓm nµy khiÕn cho mét sè thÇy thuèc ®iÒu trÞ nhÇm lÉn cho r»ng kÕt qu¶ ®iÒu trÞ thÊt b¹i hoÆc kh¸ng thuèc cña liÖu tr×nh ®iÒu trÞ tr­íc ®ã. §iÒu suy nghÜ hiÖn nay lµ ph¶i xem xÐt ë ®iÓm nµy liÖu ®©y lµ mét ­u ®iÓm cña test chÈn ®o¸n nhanh hay ®©y lµ mét tr­êng hîp ®iÒu trÞ thÊt b¹i thËt sù- cÇn thiÕt ph¶i lµm râ; thiÕt nghÜ chØ cã ph­¬ng ph¸p sinh häc ph©n tö PCR míi chÈn ®o¸n ph©n biÖt ®­îc.
  
• 
  C¸c RDTs hiÖn cã gi¸ thµnh ®¾t h¬n so víi ph­¬ng ph¸p giªm sa, gi¸ thµnh thay ®æi tõ 0,7-2,5 USD tuú thuéc thÞ tr­êng vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt.
  
• 
  RDTs kh«ng ®Þnh l­îng ®­îc mËt ®é KSTSR, do vËy kh«ng cung cÊp ®­îc nh÷ng th«ng tin cã gi¸ trÞ trong vÊn ®Ò ®¸nh gi¸ tiªn l­îng ®é nÆng, nhÑ bÖnh nh©n, kh«ng ®¸nh gi¸ cô thÓ vÒ hiÖu lùc ®iÒu trÞ cña thuèc sèt rÐt. Song, trªn thùc tÕ thùc hiÖn quy tr×nh c¸c test nµy trªn thùc ®Þa (cho thÊy ®é ®Ëm nh¹t cña band d­¬ng tÝnh tû lÖ thuËn víi mËt ®é KSTSR).
  
• 
  MÆc dï, mét sè kit cã thÓ ph©n biÖt ®­îc m¸u bÖnh nh©n ®ã nhiÔm P.falciparum víi c¸c chñng kh¸c kh«ng ph¶i P.falciparum; nh­ng chóng kh«ng thÓ ph©n biÖt v¹ch d­¬ng tÝnh thø hai nµy lµ cña chñng nµo (P.vivax, P.ovale hay P.malariae). §ång thêi, chóng còng kh«ng thÓ ph©n biÖt nhiÔm phèi hîp nh­ mét sè t¸c gi¶ lÇm t­ëng khi hä ch­a thùc hiÖn lo¹i test nµy.
  
• 
  C¸c thö nghiÖm mµ ®Ých ph¸t hiÖn lµ kh¸ng nguyªn men pLDH cã thÓ cho kÕt qu¶ d­¬ng tÝnh trong nh÷ng tr­êng hîp mµ chØ cã sù hiÖn diÖn cña giao bµo nh­ng thÓ giao bµo kh«ng g©y bÖnh, vËy chóng ta, nÕu lµ thÇy thuèc l©m sµng dÔ ®i ®Õn quyÕt ®Þnh ®iÒu trÞ thªm mét lÇn thuèc sèt rÐt n÷a. H¬n n÷a, c¸c giao bµo cña P.falciparum cã thÓ tån t¹i sau ®ît ®iÒu trÞ ®Õn 14-28 ngµy nh­ng ®iÒu nµy kh«ng cã nghÜa lµ kh¸ng thuèc. Nh÷ng kÕt qu¶ d­¬ng tÝnh nµy cã thÓ dÉn ®Õn thu thËp sè liÖu, thèng kª vµ ph©n tÝch sè liÖu sai (v× ®©y lµ d­¬ng tÝnh gi¶) vµ cã thÓ cã nh÷ng ca bÖnh ®iÒu trÞ kh«ng cÇn thiÕt.
  
• 
  C¸c thö nghiÖm mµ ®Ých ph¸t hiÖn lµ kh¸ng nguyªn PfHRP-II cã thÓ cho d­¬ng tÝnh gi¶ ë bÖnh nh©n cã yÕu tè thÊp, ®iÒu nµy ®· gÆp trong nhiÒu b¸o c¸o trªn thÕ giíi (rheumatoide-factor positive rheumatoid arthritis) (Laerl vµ cs, 1997).
  

• 
  Khi lÊy test ra khái tói nhùa nÕu thÊy cã hiÖn t­îng háng test hay bong mµng nitrocellulose kh«ng nªn dïng v× nÕu kh«ng sÏ cho kÕt qu¶ ©m tÝnh gi¶ hoÆc kh«ng xuÊt hiÖn band khi thùc hiÖn ph¶n øng.
  
• 
  CÇn chó ý v¹ch d­¬ng tÝnh gi¶ do ngÊn m¸u (kÕt qu¶ tõ sîi m¸u röa kh«ng s¹ch b»ng dung dÞch ®Öm (chó ý kho¶ng c¸ch tõ ®Çu mòi tªn ®Õn v¹ch d­¬ng tÝnh).
  
• 
  Mét sè tr­êng hîp cho kÕt qu¶ kh«ng cã ý nghÜa nh­ kh«ng cã v¹ch nµo, hoÆc chØ xuÊt hiÖn v¹ch d­¬ng mµ kh«ng cã v¹ch chøng, xuÊt hiÖn 3 v¹ch kh«ng râ rµng,... trong c¸c tr­êng hîp nh­ thÕ nµy, chóng ta nªn thùc hiÖn l¹i test ®óng quy tr×nh kü thuËt víi mét test míi.
  

D­¬ng tÝnh ¢m tÝnh Kh«ng hîp lÖ vÒ kÕt qu¶

thùc hiÖn l¹i test míi

1. 
   So s¸nh ®Æc ®iÓm gi÷a test chÈn ®o¸n nhanh RDTs vµ tiªu chuÈn vµng Giªm sa