+ Bài học nhận thức và hành động cho bản thân

- Luôn nghiêm khắc với bản thân, tiếp thu ý kiến và trân trọng ý kiến của những người xung quanh với mình, luôn có ý thức học hỏi để vươn lên trong cuộc sống.

- Tránh thói xu nịnh và cần có thái độ dứt khoát, rõ ràng với những kẻ xu nịnh.

Đề 3

Thầy Nguyễn Ngọc Ký từng tâm sự: Con người ta chỉ sợ khiếm khuyết tâm hồn, đó là mầm tai họa, còn bất cứ khiếm khuyết nào trên cơ thể cũng không đáng sợ nếu ta dũng cảm đối diện và vượt qua để trở thành người không khiếm khuyết. (Theo báo Văn nghệ trẻ ngày 16-11-2008)

Hãy viết một bài văn ngắn (khoảng 600 từ) trình bày suy nghĩ của anh/chị về lời tâm sự trên.

Hướng dẫn: Bài làm cần nêu được các ý chính sau:

+ Giải thích câu nói.

- Khiếm khuyết là sự thiếu hụt, là sự không hoàn hảo, không hoàn thiện

- Khiếm khuyết trên cơ thể: là những người dị tật, tàn tật, khuyết tật… Khiếm khuyết trên cơ thể dễ nhìn thấy và có thể sửa chữa được bằng sự can thiệp của y học hoặc vượt qua bằng ý chí, nghị lực… Nó không đáng sợ.

- Những người tình cảm lệch lạc, hẹp hòi, hời hợt, tâm hồn đen tối, tù túng, yếu đuối…là người khiếm khuyết tâm hồn. Khiếm khuyết tâm hồn vô hình nên khó sửa chữa và dễ dẫn con người đến hành vi xấu xa, tàn bạo, độc ác. Nó là mầm tai họa nên thật đáng sợ.

- Câu nói đề cao vai trò của đời sống tâm hồn đối với mọi người.

Vai trò, ý nghĩa của đời sống tâm hồn.

- Tâm hồn làm nên nét đẹp nhân văn trong mỗi con người và ý nghĩa cuộc đời. Tâm hồn cao đẹp, trong sáng, lành mạnh có tác động tích cực đến việc hình thành và khẳng định nhân cách của mỗi con người, góp phần xây dựng xã hội thân thiện, nhân ái…(nêu dẫn chứng)

- Khiếm khuyết trong tâm hồn sẽ làm đời sống tinh thần của mỗi con người trở nên nghèo nàn, lệch lạc, dễ dẫn đến sự đố kị, thói đa nghi, cố chấp, ích kỉ, vô cảm, các hành vi bất nhân và tội ác dễ dàng hình thành. Mất tâm hồn sẽ mất nhân cách (nêu dẫn chứng).

- Cần phải nuôi dưỡng, bồi dưỡng ngọn lửa tâm hồn cho con người, nhất là cho thế hệ trẻ

- Thời đại công nghiệp hóa, hiện đại hóa dễ làm thanh niên thờ ơ, sao nhãng việc bồi dưỡng tâm hồn. Hậu quả là làm xuất hiện trong xã hội nhiều lối sống lệch lạc, nhiều tội ác, nhiều con người thiếu nhân cách…

- Bồi dưỡng tâm hồn là việc làm cần thiết đối với mỗi cá nhân, gia đình và toàn xã hội.

- Câu nói thể hiện một quan niệm đúng đắn, tích cực, giúp con người biết cách phấn đấu để hoàn thiện nhân cách, nâng cao phẩm giá.

- Hướng tới sự phát triển hoàn thiện: khỏe mạnh về thể chất, phong phú, cao đẹp về tâm hồn là cần thiết cho mỗi người, nhất là giới trẻ…

Đề 4. Tham khảo đề thi THPT Quốc gia 2013, Khối D

Đi dọc đất nước với tâm nguyện tìm hiểu cội nguồn bằng trải nghiệm của chính mình, chàng trai Việt kiều Trần Hùng John có nhận xét:

" Phần nhiều người Việt Nam có tính cách thụ động, là những người đi theo chứ không phải tiên phong. Nếu có ai đó đi trước và thử trước, tôi sẽ theo sau chứ không bao giờ là người dẫn đường. Áp lực xã hội khiến bạn phải đi theo con đường đã được vẽ sẵn".

(John đi tìm Hùng, NXB Kim Đồng 2013, Tr 113)

Anh/ chị có đồng tình với ý kiến trên không ? Hãy trao đổi với Trần Hùng John và bày tỏ quan điểm sống của chính mình.

Hướng dẫn: Đề cần triển khai các ý sau:

1. Trao đổi với Trần Hùng John

a. Giải thích

- Thụ động là chịu sự chi phối, chỉ biết làm theo, nghe theo người khác mà thiếu chủ động sáng tạo.

- Ý kiến này muốn đề cập đến tính cách thụ động, được xem là tính cách của phần nhiều người Việt Nam. Trước hết là thụ động trong việc lựa chọn, dấn thân, mở lối cho cuộc sống của mình, đồng thời nêu ra một vài biểu hiện cũng như nguyên nhân dẫn tới tính cách này.

b. Trao đổi với Trần Hùng John

- Thí sinh có thể đồng tình, không đồng tình hoặc đồng tình phần nào với ý kiến của Trần Hùng John. Dù theo khuynh hướng nào thì khi trao đổi cũng phải có lý lẽ, có căn cứ xác đáng và có thái độ bàn luận nghiêm túc, thiện chí.

2. Quan điểm sống của bản thân

- Từ việc trao đổi với ý kiến của Trần Hùng John, thí sinh tự đề ra quan điểm sống cho bản thân mình, đề ra được phương hướng, hành động để thực hiện quan điểm sống ấy.

- Thí sinh được tự do bày tỏ quan điểm sống của mình, nhưng phải có thái độ chân thành, nghiêm túc, cầu tiến.

Có ý kiến cho rằng: “Việc rèn luyện kỹ năng sống cũng cần thiết như việc tích lũy kiến thức”.

Anh/ chị hãy viết bài văn nghị luận khoảng 600 chữ) bày tỏ suy nghĩ của mình về vấn đề trên.

Hướng dẫn: Đề cần triển khai các ý sau:

• 
  Giải thích: khái niệm kỹ năng sống, kiến thức
  

- Bàn luận:

+ Khẳng định ý kiến nêu ra là đúng hay sai, hợp lý hay không hợp lý.

+ Bày tỏ thái độ, suy nghĩ về ý kiến bằng những lý lẽ, dẫn chứng phù hợp, có sức thuyết phục.

- Bài học nhận thức và hành động, rút ra bài học phù hợp cho bản thân

3.2. Bài nghị luận về một hiện tượng đời sống.

3.2.1. Ví dụ

Suy nghĩ của anh (chị) về nạn bạo lực học đường hiện nay.

Hướng dẫn:

* Tìm hiểu đề:

- Xác định nội dung nghị luận của đề văn là: Nạn bạo lực học đường ngày nay.

- Thao tác lập luận sử dụng trong bài văn: Giải thích, phân tích, chứng minh, bình luận.

- Phạm vi kiến thức: Kiến thức thực tế cuộc sống xã hội mà người viết đã từng bắt gặp.

+ Thực trạng của nạn bạo lực học đường trong xã hội hiện nay: nạn bạo lực học đường trong xã hội hiện nay đã trở thành một vấn nạn, nó diễn ra dưới nhiều hình thức và ở nhiều góc độ khác nhau. Đó là hành vi bạo lực giữa học sinh với học sinh, giữa thầy cô giáo với học sinh và giữa học sinh với thầy cô giáo.(lấy những ví dụ cụ thể).

+ Những hậu quả do nạn bạo lực học đường gây ra.

. Hậu quả đối với cá nhân.

. Hậu quả đối với xã hội.

+ Những nguyên nhân của nạn bạo lực học đường.

. Nguyên nhân chủ quan.

. Nguyên nhân khách quan.

+ Những giải pháp cho nạn bạo lực học đường hiện nay.

. Giải pháp tình thế.

. Giải pháp lâu dài.

- Kết bài: Suy ngẫm về vai trò và trách nhiệm của cá nhân mình trong việc góp phần ngăn ngừa và tiến tới chấm dứt nạn bạo lực học đường.

- Đề tài: Kiểu bài này lấy một hiện tượng xảy ra trong đời sống để bàn bạc. Từ hiện tượng này, người nghị luận phải phân tích, tìm ra ý nghĩa về hiện tượng đời sống mà bàn bạc, đánh giá. Nội dung bàn bạc của nó gắn chặt với đời sống, sát hợp với trình độ nhận thức của học sinh. Có ba loại hiện tượng đời sống thường được đề cập đến trong đề bài: hiện tượng tốt hoặc hiện tượng xấu, hiện tượng vừa tốt vừa xấu.

+ Chủ đề của bài là những vấn đề đã và đang diễn ra trong đời sống chính trị xã hội, thu hút sự quan tâm của toàn xã hội, có nhiều ảnh hưởng đến thanh niên và liên quan đến thanh niên, ảnh hưởng đến đời sống của con người, xã hội như những hiện tượng về tai nạn giao thông, hiện tượng môi trường bị ô nhiễm, những tiêu cực trong thi cử, nạn bạo hành trong gia đình, phong trào thanh niên tiếp sức mùa thi, cuộc vận động giúp đỡ đồng bào hoạn nạn, cuộc đấu tranh chống nạn phá rừng, những tấm gương người tốt việc tốt…

- Đề thường được trình bày dưới dạng câu hỏi trực tiếp.

Bài nghị luận về một hiện tượng đời sống có thể được triển khai theo sơ đồ dàn ý sau:

MỞ BÀI

• 
  Giới thiệu hiện tượng xã hội cần nghị luận
  
• 
  Mở ra hướng giải quyết vấn đề.
  

- Hậu quả :

+ Luận bàn về cách nhìn nhận, giải pháp... đối với hiện tượng xã hội đó. (Trả lời một số câu hỏi nhằm lật ngược vấn đề, nhìn nhận vấn đề trong nhiều chiều, nhiều góc độ, thấu đáo hơn, tránh áp đặt khiên cưỡng, ví dụ: hiện tượng ấy cần được xã hội nhìn nhận như thế nào cho thấu đáo? Có nên chỉ khen/chê một chiều? Cần đánh giá như thế nào về tính lịch sử, thời đại của hiện tượng? Cần có sự tham gia của những lực lượng xã hội nào trong việc tác động tới hiện tượng trên?.v.v...)

Rút ra bài học nhận thức và hành động cho bản thân (quan niệm của cá nhân đối với vấn đề xã hội đó và trách nhiêm của cá nhân nhằm góp phần cải thiện thực trạng trên).

KẾT BÀI

- Đánh giá chung về sự việc, hiện tượng đời sống đã bàn luận.

- Phát triển, liên tưởng, mở rộng, nâng cao vấn đề.

3.2.4. Các đề văn luyện tập.

Đề 1:

Anh (chị) suy nghĩ gì về lối sống buông thả của một số thanh niên trong xã hội hiện nay? Hãy trình bày suy nghĩ của mình trong một bài văn khoảng 600 từ.

- Sống buông thả là sống theo sở thích ích kỉ của cá nhân.

- Đi ngược lại kỉ cương, phép tắc và những chuẩn mực đạo đức của gia đình, xã hội.

- Sống thiếu lí tưởng, thiếu văn hóa, thiếu nhân cách.

- Họ là những học sinh, sinh viên, thanh niên lười học tập, lười lao động trở thành gái bao, gái gọi, chồng hờ, bảo kê, cờ bạc, chơi bời, rượu bia, hút hít…

- Họ là những người sống dựa dẫm, ăn bám.

4. Nguyên nhân nào dẫn đến lối sống buông thả?

- Trước hết, bắt nguồn từ cái nôi giáo dục của gia đình.

+ Gia đình giàu có, thừa tiền, trong nhà có nhiều người giúp việc, con cái không phải làm gì, sinh ra ỉ nại, ăn chơi buông thả.

+ Gia đình nghèo nhưng con cái lại thích ăn ngon mặc đẹp, sống sung sướng nên đua đòi.

+ Hoặc ông bà, cha mẹ có lối sống buông thả.

+ Cha mẹ thường xuyên đi xa không có điều kiện gần gũi, giáo dục con cái.

+ Cha mẹ chiều chuộng, chưa có phương pháp giáo dục.

- Thứ hai, phía nhà trường và xã hội, biện pháp giáo dục có khi chưa đến nơi đến chốn.

- Ý thức bản thân: đây là nguyên nhân chủ yếu.

+ Lười học tập và lao động.

+ Thích hưởng thụ.

+ Thích đua đòi.

+ Nhận thức thiển cận, sống gấp. Sống hôm nay không biết ngày mai, không ước mơ, lí tưởng, khi đã sa chân rồi thì mặc cảm, buông xuôi, thiếu ý chí, nghị lực vươn lên.

5. 
   Hậu quả
   

động tiêu cực.

- Xã hội nhức nhối về những tệ nạn xã hội.

- Ảnh hưởng đến sự phát triển tương lai của đất nước.

5. 
   Rút ra bài học về nhận thức và hành động
   

- Nhà trường cần quan tâm giáo dục thường xuyên.

- Xã hội cần ngăn chặn tận gốc những nguyên nhân gây ra các tệ nạn.

- Bản thân mỗi thanh niên cần có ý thức sống đẹp, sống lành mạnh, có văn hóa, có nhân cách, có trách nhiệm với gia đình, xã hội để được mọi người yêu quý, tôn trọng.

Suy nghĩ của anh (chị) trước sự kiện Trung Quốc đã và đang tiến hành nhiều hoạt động trái phép nhằm xâm phạm lãnh hải nước ta tại vùng biển đảo Hoàng Sa và Trường Sa?

- Trình bày đúng như trong thực tế những hoạt động trái phép của Trung Quốc tại vùng biển Hoàng Sa và Trường Sa.

- Phân tích để chỉ ra bản chất của những hoạt động đó. Đặc biệt nhấn mạnh tính chất sai trái trong đó.

- Hậu quả, những tác động của sự kiện trên đối với mỗi cá nhân và toàn xã hội.

- Phản ánh đúng như trong thực tế những hoạt động của Chính phủ và quân đội, nhân dân ta nhằm đối phó với phía Trung Quốc, giữ vững chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ Việt Nam.

- Trình bày quan điểm về nhận thức và phương châm hành động của cá nhân trước sự kiện trên.

Từ câu chuyện gia đình người đàn bà hàng chài trong tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa của nhà văn Nguyễn Minh Châu, anh (chị) hãy nói lên những suy nghĩ của mình về nạn bạo lực gia đình trong xã hội ta hiện nay.

+ Đó là một gia đình dân chài rất nghèo sống trên chiếc thuyền lưới vó rách nát, lại đông con. Người chồng thường xuyên đánh đập vợ một cách dã man. Người vợ nhẫn nhục chịu đựng, những đứa con bị tổn thương… Câu chuyện đem đến một cái nhìn cảm thương với số phận đau đớn, bất hạnh của người phụ nữ, đồng thời chứa đựng những bài học xã hội, nhân sinh sâu sắc, mới mẻ.

+ Giải thích khái niệm Bạo lực gia đình: Bạo lực gia đình là hành vi cố ý của thành viên gia đình gây tổn hại hoặc có khả năng gây tổn hại về thể chất, tinh thần, kinh tế đối với các thành viên khác trong gia đình.

+ Thực trạng nạn bạo lực gia đình, các hình thức bạo lực gia đình trong xã hội ta hiện nay.

+ Những nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên và hậu quả nghiêm trọng của nạn bạo lực gia đình đối với mỗi cá nhân, mỗi gia đình và toàn xã hội.

+ Những giải pháp để hạn chế và dần tiến tới chấm dứt nạn bạo lực gia đình.

Bài học và liên hệ bản thân

+ Cần có nhận thức đầy đủ và đúng đắn về thực trạng, nguyên nhân và hậu quả của nạn bạo lực gia đình.

+ Có những hành động thiết thực phù hợp với khả năng và điều kiện của bản thân để góp phần hạn chế và dần tiến tới chấm dứt nạn bạo lực gia đình.

3.3.2. Đặc điểm nhận diện loại đề nghị luận về một vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học.

- Đề được trình bày dưới hình thức trích dẫn một tác phẩm văn học trong hoặc ngoài chương trình, yêu cầu bình luận về vấn đề xã hội được đặt ra trong tác phẩm đó.

- Tác phẩm văn học được trích dẫn phải đặt ra những vấn đề xã hội phổ biến và vẫn có tính thời sự trong xã hội hiện nay.

3.3.3. Cách làm bài nghị luận về một vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học.

- Mở bài: Giới thiệu vấn đề xã hội trong tác phẩm văn học đó.

- Thân bài: Mô tả vấn đề xã hội tương tự trong xã hội ngày nay.

- Bàn luận về những hậu quả do hiện tượng xã hội đó gây ra đối với cá nhân và đối với toàn xã hội.

- Suy ngẫm về những nguyên nhân dẫn đến thực trạng xã hội đó.

- Tìm ra những giải pháp nhằm thay đổi và tiến tới chấm dứt thực trạng xã hội đó.

- Kết bài: Bàn về quan niệm của cá nhân đối với vấn đề xã hội đó và trách nhiệm của cá nhân nhằm góp phần cải thiện thực trạng trên.

3.3.4. Đề văn luyện tập.

Đề 1:

Tôi yêu em: đến nay chừng có thể

Ngọn lửa tình chưa hẳn đã tàn phai;

Nhưng không để em bận lòng thêm nữa,

Hay hồn em phải gợn bóng u hoài.
Tôi yêu em âm thầm, không hi vọng,

Lúc rụt rè, khi hậm hực lòng ghen,

Tôi yêu em, yêu chân thành, đằm thắm,

Cầu em được người tình như tôi đã yêu em.

(Tôi yêu em của Pu-skin, Ngữ văn 11- T2, T160, Ban cơ bản)

Anh (chị) hãy viết một bài văn khoảng 600 từ nói lên cảm nhận của mình về tình yêu của nhân vật trữ tình trong bài thơ trên và quan điểm của mình về một tình yêu đẹp.

Hướng dẫn

Bài làm cần nêu được các ý chính sau:

Cảm nhận về tình yêu của nhân vật trữ tình trong bài thơ.

- Tình yêu đơn phương, thầm lặng nhưng vô cùng mãnh liệt.

- Tình yêu chân thành, đằm thắm với đầy đủ mọi cung bậc cảm xúc …

- Tình yêu của chàng trai dựa trên cơ sở đặt niềm vui, hạnh phúc của người mình yêu lên trên hạnh phúc của mình. Tình yêu đó chính là sự hi sinh trọn vẹn cho người mình yêu.

- Tình yêu của chàng trai trong bài thơ rất chân thành, say đắm và cao thượng nhưng quá tuyệt vọng.

Quan niệm của bản thân về một tình yêu đẹp.

- Tình yêu xuất phát từ cảm xúc chân thành, gắn với những rung động của con tim, không vụ lợi, không ích kỷ, không toan tính, phải biết trân trọng sự hi sinh cho người mình yêu, coi sự cho đi là hạnh phúc của mình.

- Phải phấn đấu để ở bên người mình yêu, cùng vun đắp hạnh phúc mãi mãi. Chỉ khi ở bên người mình yêu mới có thể cho đi những gì tốt đẹp, mới có thể hi sinh. Tình yêu đẹp phải có thành quả đẹp, như cái cây phải đơm hoa kết trái.

- Phải tránh những quan niệm tình yêu lệch lạc, sai lầm: Tình yêu dựa trên những tính toán vụ lợi, coi tiền tài, danh vọng là cơ sở để định giá tình yêu; tình yêu ích kỷ và mù quáng, dẫn đến những hành vi tàn nhẫn, phạm pháp; tình yêu viển vông phi thực tế: yêu thần tượng...

- Liên hệ thực tế: những tình yêu đẹp trong cuộc sống trước kia cũng như ngày nay.

Suy nghĩ của anh/chị về vấn đề lý tưởng sống của thanh niên thời nay từ câu thơ:

“ Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh”

(Tây Tiến- Quang Dũng)

- Lý tưởng sống: là mục đích sống cao đẹp của con người.

- Câu thơ “Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh” trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng đã nói lên một phương châm sống, một triết lý sống của tuổi trẻ. Vì độc lập, tự do của tổ quốc, những người lính Tây tiến sẵn sàng hiến dâng cả tuổi thanh xuân của mình. Đó là lý tưởng sống cao đẹp “quyết tử cho tổ quốc quyết sinh”.

* Bàn luận

- Để trở thành những công dân tốt cho xã hội, mỗi thanh niên cần phải có một lý tưởng sống cho mình. Đó là sống luôn hướng tới các giá trị chân, thiện, mỹ, luôn hướng tới sự chan hòa, chia sẻ, nhân ái, sống vì mọi người, cống hiến tài năng, sức lực cho đất nước, cố gắng hết mình trong các lĩnh vực. Đặc biệt khi tổ quốc lâm nguy, thanh niên phải sẵn sàng hiến dâng cuộc đời mình cho tổ quốc.

- Thời nay, đa số thanh niên sống có lý tưởng tham gia tích cực vào các lĩnh vực của đời sống xã hội như: bảo vệ đất nước, xây dựng đất nước, nghiên cứu khoa học. Họ sẵn sàng đến những nơi “đầu sóng ngọn gió” của đất nước để cống hiến tài năng và sức lực của mình (D/c). Những việc làm của họ đã chứng minh được rằng: “Đâu cần thanh niên có, việc gì khó có thanh niên”. Đây cũng chính là phương châm sống, lý tưởng sống của thế hệ trẻ ngày nay.

- Phê phán những biểu hiện sai trái của một bộ phận thanh niên ngày nay sống buông thả, không có lý tưởng, thích hưởng thụ, sống ỉ nại, dựa dẫm vào người khác, không quan tâm đến tình hình đất nước…

Suy nghĩ của anh (chị) về ý nghĩa của bài thơ sau:

(Tự khuyên mình – Nhật kí trong tù – Hồ Chí Minh)

- Bài thơ đề cập đến hiện tượng tự nhiên: Nếu không có cảnh mùa đông tàn thì cũng không có được cảnh huy hoàng của mùa xuân. Đông qua rồi mới đến xuân, đó là qui luật tất yếu của tự nhiên.

- Từ qui luật tự nhiên, bài thơ liên tưởng đến con người: Trong khó khăn gian khổ, nếu con người chịu đựng được, vượt qua được những khó khăn thử thách thì sẽ đến được với cảnh huy hoàng của cuộc sống.

- Những bước gian truân, tai ương gặp phải là những thử thách, rèn luyện làm cho tinh thần thêm hăng. Bài thơ thể hiện tinh thần lạc quan của người chiến sĩ cách mạng.

- Khẳng định quan niệm của Bác trong bài thơ là hoàn toàn đúng:

+ Trong cuộc sống, không mấy ai không gặp khó khăn, gian khổ. Trước những trở ngại không được bi quan, chán nản mà phải giữ vững niềm tin vào lí tưởng, mục đích cuộc sống của mình.

+ Những vất vả, khó khăn gặp phải như cơn gió lạnh mùa đông . Nếu chịu đựng và vượt qua được mùa đông lạnh lẽo thì sẽ được sống trong cảnh huy hoàng của ngày xuân. Điều đó có nghĩa vượt qua gian khổ sẽ đến được với thành công. Niềm tin đó sẽ giúp chúng ta vươn lên trong cuộc sống. Chính trong gian khổ con người sẽ vững vàng hơn. Tai ương gặp trong cuộc đời sẽ sẽ giúp tinh thần thêm hăng hái. HS có thể lấy dẫn chứng (cuộc đời Bác Hồ và các chiến sĩ cách mạng trong đấu tranh là dẫn chứng hùng hồn về sự kiên trì, nhẫn nại, về quyết tâm vượt qua những thử thách, về niềm tin và tinh thần lạc quan cách mạng).

- Phê phán những kẻ sợ khó khăn gian khổ, hay nản chí ngã lòng, bi quan trước những khó khăn thử thách trong cuộc sống.

3. Bài học nhận thức và hành động.

- Sống ở trên đời, khi đã xác định được mục đích đúng đắn, muốn đi đến thành công thì phải trải qua những gian nan thử thách. Nếu vượt qua được chắc chắn sẽ đạt được điều ta mong muốn.

- Chấp nhận đương đầu với khó khăn thử thách, đem hết khả năng của mình góp phần vào sự nghiệp cách mạng, sự nghiệp xây dựng và đổi mới đất nước.

- Bài thơ giúp ta hiểu được qui luật tất yếu của cuộc sống, từ đó hăng hái học tập và rèn luyện.