PhÇn thø Hai chu chuyÓn cña t­ b¶n

Ch­¬ng IX

Chóng ta ®· thÊy r»ng nh÷ng bé phËn cÊu thµnh cè ®Þnh vµ l­u ®éng cña t­ b¶n s¶n xuÊt thùc hiÖn nh÷ng chu chuyÓn cña chóng mét c¸ch nhau vµ trong nh÷ng thêi kú dµi ng¾n kh¸c nhau; chóng ta còng ®· thÊy r»ng nh÷ng bé phËn cÊu thµnh kh¸c nhau cña t­ b¶n cè ®Þnh trong cïng mét xÝ nghiÖp còng cã nh÷ng thêi kú chu chuyÓn kh¸c nhau tïy theo tuæi thä cña chóng vµ do ®ã, tïy theo thêi gian t¸i s¶n xuÊt cña chóng. (VÒ sù kh¸c nhau thùc sù hay bÒ ngoµi trong chu chuyÓn cña nh÷ng bé phËn cÊu thµnh kh¸c nhau cña t­ b¶n l­u ®éng trong cïng mét doanh nghiÖp, xin xem môc 6 ë cuèi ch­¬ng nµy.)

1) Tæng chu chuyÓn cña t­ b¶n øng tr­íc lµ chu chuyÓn trung b×nh cña nh÷ng bé phËn cÊu thµnh kh¸c nhau cña t­ b¶n; sau ®©y, chóng t«i sÏ giíi thiÖu c¸ch tÝnh con sè trung b×nh nµy. NÕu vÊn ®Ò chØ lµ nh÷ng thêi kú chu chuyÓn dµi ng¾n kh¸c nhau, th× tÊt nhiªn viÖc tÝnh con sè trung b×nh nµy kh«ng cã g× ®¬n gi¶n b»ng; nh­ng

2) ë ®©y cã sù kh¸c nhau kh«ng nh÷ng vÒ l­îng, mµ cßn vÒ chÊt n÷a.

T­ b¶n l­u ®éng gia nhËp qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, th× chuyÓn toµn bé gi¸ trÞ cña nã vµo s¶n phÈm, bëi vËy, nã ph¶i kh«ng ngõng ®­îc hoµn l¹i in natura^1* th«ng qua viÖc b¸n s¶n phÈm, ®Ó cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cã thÓ tiÕn hµnh kh«ng bÞ gi¸n ®o¹n. T­ b¶n

1* d­íi h×nh th¸i hiÖn vËt

cè ®Þnh gia nhËp qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, th× chØ chuyÓn vµo s¶n phÈm mét phÇn gi¸ trÞ cña nã (tøc lµ phÇn hao mßn cña nã), vµ mÆc dï cã sù hao mßn ®ã, nã vÉn tiÕp tôc ho¹t ®éng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt; v× vËy, nã chØ cÇn ®­îc thay thÕ in natura sau tõng thêi gian hoÆc dµi hoÆc ng¾n, nh­ng dï sao còng kh«ng th­êng xuyªn b»ng t­ b¶n l­u ®éng. Sù cÇn thiÕt ph¶i thay thÕ nh­ thÕ, tøc lµ kú h¹n t¸i s¶n xuÊt, kh«ng ph¶i chØ kh¸c nhau vÒ l­îng ®èi víi nh÷ng bé phËn cÊu thµnh kh¸c nhau cña t­ b¶n cè ®Þnh; nh­ chóng ta ®· thÊy, mét bé phËn t­ b¶n cè ®Þnh cã kh¶ n¨ng ho¹t ®éng nhiÒu n¨m vµ cã mét tuæi thä lín h¬n, cã thÓ ®­îc thay thÕ vµ thªm vµo t­ b¶n cè ®Þnh cò tõng phÇn mét in natura, hµng n¨m mét hoÆc trong tõng khoµng thêi gian ng¾n h¬n; nÕu ®ã lµ t­ b¶n cè ®Þnh cã nh÷ng thuéc tÝnh kh¸c, th× ng­îc l¹i, viÖc hoµn l¹i nã cã thÓ diÔn ra ngay mét lóc, khi t­ b¶n cè ®Þnh sèng hÕt cuéc ®êi cña nã. V× vËy, cÇn ph¶i quy nh÷ng chu chuyÓn ®Æc thï cña nh÷ng bé phËn kh¸c nhau cña t­ b¶n cè ®Þnh, thµnh mét h×nh th¸i chu chuyÓn ®ång nhÊt, nh­ thÕ nµo ®Ó cho chóng chØ cßn kh¸c nhau vÒ mÆt l­îng th«i, nghÜa lµ vÒ mÆt thêi gian chu chuyÓn th«i.

NÕu chóng ta xuÊt ph¸t tõ Sx... Sx - tøc lµ h×nh th¸i qu¸ tr×nh s¶n xuÊt liªn tôc - th× kh«ng thÊy ®­îc tÝnh ®ång nhÊt vÒ chÊt Êy. V× cã nh÷ng yÕu tè nhÊt ®Þnh cña Sx cÇn ph¶i th­êng xuyªn hoµn l¹i in natura, nh­ng còng cã nh÷ng yÕu tè kh¸c kh«ng cÇn ph¶i thay thÕ nh­ vËy. Nh­ng h×nh th¸i T... T' th× râ rµng thÓ hiÖn ®­îc tÝnh ®ång nhÊt ®ã cña chu chuyÓn. VÝ dô ta h·y lÊy mét chiÕc m¸y trÞ gi¸ 10 000 p.xt, vµ dïng ®­îc 10 n¨m, do ®ã hµng n¨m nã chuyÓn hãa ng­îc l¹i thµnh tiÒn 1/10 = 1 000 p.xt.. Trong n¨m ®Çu 1 000 p.xt, Êy chuyÓn tõ t­ b¶n tiÒn tÖ thµnh t­ b¶n s¶n xuÊt, råi thµnh t­ b¶n hµng hãa, vµ tõ t­ b¶n hµng hãa l¹i chuyÓn hãa trë l¹i thµnh t­ b¶n tiÒn tÖ. Chóng quay vÒ h×nh th¸i tiÒn lóc ban ®Çu, còng gièng nh­ t­ b¶n l­u ®éng, - nÕu chóng ta xÐt t­ b¶n l­u ®éng d­íi h×nh th¸i nµy, vµ ®Õn cuèi n¨m, sè 1 000 p.xt, t­ b¶n tiÒn tÖ nµy cã trë l¹i mang h×nh th¸i hiÖn

3) V× vËy, ngay c¶ khi ®¹i bé phËn t­ b¶n s¶n xuÊt øng tr­íc lµ t­ b¶n cè ®Þnh, tøc lµ t­ b¶n mµ thêi gian t¸i s¶n xuÊt ra nã, - vµ do ®ã thêi gian chu chuyÓn cña nã,- bao gåm mét chu kú nhiÒu n¨m, th× gi¸ trÞ t­ b¶n chu chuyÓn trong mét n¨m còng vÉn cã thÓ lín h¬n tæng gi¸ trÞ cña t­ b¶n øng tr­íc, v× t­ b¶n l­u ®éng chu chuyÓn thùc hiÖn mÊy chu chuyÓn trong mét n¨m.

VÝ dô, mét t­ b¶n cè ®Þnh = 80 000 p.xt., vµ thêi gian t¸i s¶n xuÊt cña nã = 10 n¨m, thµnh thö cø mçi n¨m cã 8 000 p.xt, quay trë vÒ h×nh th¸i tiÒn hoÆc cø mçi n¨m t­ b¶n cè ®Þnh hoµn thµnh ®­îc 1/10 vßng chu chuyÓn cña nã. Cø cho r»ng t­ b¶n l­u ®éng = 20 000 p.xt, vµ mçi n¨m chu chuyÓn n¨m vßng. Do ®ã, tæng sè t­ b¶n = 100 000 p.xt. Sè t­ b¶n cè ®Þnh ®· chu chuyÓn = 8 000 p.xt. t­ b¶n l­u ®éng ®· chu chuyÓn = 20 000 x 5 = 100 000 p. xt.. Do ®ã, sè t­ b¶n ®· chu chuyÓn trong n¨m = 108 000 p.xt., nghÜa lµ cã 8 000 p.xt, lín h¬n sè t­ b¶n øng tr­íc. Nh­ vËy lµ t­ b¶n ®· chu chuyÓn theo tû lÖ 1 + 2/25.

4) Nh­ vËy, chu chuyÓn cña gi¸ trÞ t­ b¶n øng tr­íc kh«ng ¨n khíp vÒ mÆt thêi gian víi viÖc thùc sù t¸i s¶n xuÊt ra t­ b¶n Êy, hay víi chu chuyÓn thùc tÕ cña c¸c bé phËn cÊu thµnh cña t­ b¶n Êy. VÝ dô, mét t­ b¶n 4 000 p.xt, mçi n¨m chu chuyÓn n¨m vßng. Trong tr­êng hîp nµy, sè t­ b¶n ®· chu chuyÓn = 4 000 x 5 = 20 000 p.xt.. Nh­ng c¸i sè mµ cø cuèi vßng chu chuyÓn l¹i quay trë vÒ ®Ó l¹i ®­îc øng ra, th× ch¼ng qua chØ lµ t­ b¶n øng ra lóc

Nh­ vËy, trong vÝ dô ë môc 3, theo gi¶ thiÕt th× cø ®Õn cuèi mçi n¨m, nhµ t­ b¶n l¹i thu vÒ trong tay: a) mét gi¸ trÞ 20 000 p.xt, mµ h¾n l¹i chi cho nh÷ng bé phËn cÊu thµnh l­u ®éng trong t­ b¶n cña h¾n; vµ b) mét sè tiÒn 8 000 p.xt, do hao mßn mµ t¸ch khái gi¸ trÞ cña t­ b¶n cè ®Þnh øng tr­íc; ®ång thêi t­ b¶n cè ®Þnh nµy vÉn tiÕp tôc tån t¹i trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, nh­ng gi¸ trÞ cña nã ®· gi¶m tõ 80 000 p.xt, xuèng cßn 72 000 p.xt.. Do ®ã, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ph¶i tiÕp tôc trong chÝn n¨m n÷a th× t­ b¶n cè ®Þnh øng tr­íc míi hÕt ®êi cña nã, míi th«i kh«ng ho¹t ®éng víi t­ c¸ch lµ nh©n tè t¹o ra s¶n phÈm còng nh­ t¹o ra gi¸ trÞ, vµ cÇn ph¶i ®­îc thay thÕ. Nh­ vËy, gi¸ trÞ t­ b¶n øng tr­íc ph¶i th«ng qua mét chu kú chu chuyÓn nhÊt ®Þnh; trong vÝ dô trªn ®©y, chu kú ®ã gåm m­êi vßng chu chuyÓn hµng n¨m, vµ chu kú nµy lµ do thêi gian tån t¹i cña t­ b¶n cè ®Þnh ®­îc sö dông, tøc lµ do thêi gian t¸i s¶n xuÊt hay lµ thêi gian chu chuyÓn cña t­ b¶n cè ®Þnh ®­îc sö dông, quyÕt ®Þnh.

VËy ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa cµng ph¸t triÓn, vµ ®i ®«i víi nã lµ quy m« gi¸ trÞ vµ thêi gian tån t¹i cña t­ b¶n cè ®Þnh ®­îc sö dông cµng t¨ng, th× cuéc ®êi cña c«ng nghiÖp vµ cña t­ b¶n c«ng nghiÖp trong mçi ngµnh ®Çu t­ ®Æc thï còng cµng kÐo dµi thµnh nhiÒu n¨m, trung b×nh lµ m­êi n¨m ch¼ng h¹n. NÕu mét mÆt, cuéc ®êi Êy ®­îc kÐo dµi bëi sù ph¸t triÓn cña t­ b¶n cè ®Þnh, th× ng­îc l¹i mÆt kh¸c, nã l¹i bÞ rót ng¾n bëi nh÷ng biÕn thiªn kh«ng ngõng trong c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt, ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa cµng ph¸t triÓn th× nh÷ng biÕn thiªn nµy l¹i cµng x¶y ra th­êng xuyªn h¬n. G¾n víi t×nh h×nh nµy lµ viÖc thay thÕ c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt, sù cÇn thiÕt ph¶i kh«ng
ngõng hoµn l¹i nh÷ng t­ liÖu Êy, do hËu qu¶ cña sù hao mßn tinh thÇn x¶y ra rÊt l©u tr­íc khi nh÷ng t­ liÖu Êy sèng trän ®êi sèng

thÓ chÊt cña chóng. Cã thÓ cho r»ng, trong nh÷ng ngµnh ®¹i c«ng nghiÖp cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh, chu kú nµy hiÖn nay trung b×nh lµ m­êi n¨m. Nh­ng vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ mét con sè nhÊt ®Þnh. DÉu sao th× còng cã mét ®iÒu ch¾c ch¾n lµ: c¸i chu kú bao gåm nhiÒu n¨m cña nh÷ng vßng chu chuyÓn g¾n liÒn víi nhau Êy, trong ®ã t­ b¶n bÞ cét chÆt bëi bé phËn cè ®Þnh cña nã, lµ c¬ së vËt chÊt cho nh÷ng cuéc khñng ho¶ng chu kú, h¬n n÷a, trong qu¸ tr×nh cña chu kú Êy, c«ng viÖc kinh doanh lÇn l­ît tr¶i qua nh÷ng thêi kú ®×nh ®èn, ho¹t ®éng trung b×nh, phån vinh, råi khñng ho¶ng. MÆc dÇu nh÷ng thêi kú t­ b¶n ®­îc ®Çu t­ vµo th× rÊt kh¸c nhau vµ cßn xa míi ¨n khíp víi nhau, nh­ng khñng ho¶ng bao giê còng cÊu thµnh khëi ®iÓm cho nh÷ng kho¶n ®Çu t­ míi vµ lín cña t­ b¶n. Do ®ã, ®øng vÒ mÆt toµn thÓ x· héi mµ xÐt, th× khñng ho¶ng Ýt nhiÒu ®Òu t¹o mét c¬ së vËt chÊt míi cho chu kú chu chuyÓn sau ®ã ^22a).

5) Cßn vÒ ph­¬ng thøc tÝnh vßng chu chuyÓn th× chóng t«i xin nh­êng lêi cho mét nhµ kinh tÕ häc ng­êi Mü⁴⁸:

"Trong mét sè ngµnh s¶n xuÊt, toµn bé t­ b¶n øng ra quay trë vÒ, hay chu chuyÓn mÊy lÇn trong mét n¨m; trong mét sè ngµnh kh¸c, mét bé phËn cña t­ b¶n chu chuyÓn nhiÒu vßng trong mét n¨m, cßn bé phËn kh¸c th× chu chuyÓn kh«ng nhanh nh­ vËy. Nhµ t­ b¶n ph¶i tÝnh to¸n lîi nhuËn cña m×nh cho phï hîp víi c¸i thêi gian trung b×nh cÇn thiÕt cho toµn bé t­ b¶n cña hä ®i qua tay hä mét vßng, hay lµ hoµn thµnh mét vßng chu chuyÓn. Gi¶ ®Þnh r»ng mét ng­êi nµo ®ã ®· ®Çu t­ vµo mét xÝ nghiÖp nµo ®ã nöa t­ b¶n cña m×nh ®Ó mua nhµ x­ëng vµ m¸y mãc, cø m­êi n¨m th× ph¶i ®æi míi mét lÇn; mét phÇn t­ t­ b¶n th× s¾m c«ng cô, v.v., cø hai n¨m th× ph¶i ®æi míi mét lÇn; cßn mét phÇn t­ cuèi cïng th× dïng ®Ó tr¶ tiÒn c«ng vµ nguyªn liÖu, mçi n¨m chu chuyÓn hai vßng. Gi¶ ®Þnh r»ng toµn bé t­ b¶n cña ng­êi ®ã lµ 50 000 ®«-la. Nh­ vËy th× chi phÝ hµng n¨m cña anh ta sÏ lµ:

22a) "S¶n xuÊt ë thµnh thÞ g¾n liÒn víi mét chu chuyÓn bao qu¸t mÊy ngµy; s¶n xuÊt ë n«ng th«n tr¸i l¹i, g¾n liÒn víi mét chu chuyÓn bao qu¸t hµng n¨m". (Adam H. Müller. "Die Elemente der Staatskunst". Berlin, 1809, III, S. 178). §ã lµ quan niÖm ng©y th¬ cña ph¸i l·ng m¹n vÒ c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp.

50 000 : 2 = 25 000 ®«-la trong 10 n¨m = 2 500 ®«-la mçi n¨m

50 000 : 4 = 12 500 " " 2 " = 6 250 " " "

50 000 : 4 = 12 500 " " 1/2 " = 25 000 " " "

Trong mét n¨m = 33 750 ®«-la

..Nh­ vËy, thêi gian trung b×nh ®Ó cho toµn bé t­ b¶n cña ng­êi ®ã chu chuyÓn mét vßng lµ 16 th¸ng⁴⁹...

Chóng ta h·y lÊy mét tr­êng hîp kh¸c: mét phÇn t­ tæng sè t­ b¶n 50 000 ®«-la chu chuyÓn trong vßng 10 n¨m, mét phÇn t­ nöa chu chuyÓn trong 1 n¨m; phÇn cßn l¹i, mçi n¨m chu chuyÓn hai vßng. Nh­ vËy, chi phÝ hµng n¨m sÏ nh­ sau:

12 500 : 10 = 1 250 ®«-la

12 500 : 1 = 12 500 "

25 000 x 2 = 50 000 "

Sè chu chuyÓn trong 1 n¨m = 63 750 ®«-la

(Scrope. "Pol. Econ.", edit. Alonzo Potter, New York, 1841, p. 142-143).

6) Nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau thùc sù vµ nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau bÒ ngoµi trong chu chuyÓn cña c¸c bé phËn kh¸c nhau cña t­ b¶n. - Còng trong ®o¹n ®ã Xc¬-rèp cßn nãi:

"T­ b¶n mµ mét chñ x­ëng, mét nhµ kinh doanh n«ng nghiÖp hay mét nhµ bu«n bá ra ®Ó tr¶ tiÒn c«ng, lµ thø t­ b¶n l­u th«ng nhanh nhÊt, v× nÕu viÖc tr¶ c«ng ®­îc tiÕn hµnh hµng tuÇn th× t­ b¶n ®ã cã thÓ chu chuyÓn mçi tuÇn lÔ mét vßng, bëi v× nh÷ng kho¶n thu vµo hµng tuÇn do b¸n hµng hoÆc do thanh to¸n hãa ®¬n mµ cã còng diÔn ra hµng tuÇn. T­ b¶n bá ra ®Ó mua nguyªn liÖu hoÆc ®Ó dù tr÷ hµng hãa th× l­u th«ng chËm h¬n; nã cã thÓ chu chuyÓn hai hoÆc bèn vßng trong mét n¨m, tïy theo kho¶ng thêi gian gi÷a viÖc mua nguyªn liÖu vµ b¸n hµng hãa dµi hay ng¾n, - víi ®iÒu kiÖn lµ trong viÖc mua còng nh­ trong viÖc b¸n, kú h¹n tÝn dông ®Òu nh­ nhau. T­ b¶n bá vµo c«ng cô vµ m¸y mãc l­u th«ng cßn chËm h¬n n÷a; cã thÓ lµ trung b×nh trong n¨m n¨m hoÆc m­êi n¨m, nã míi chu chuyÓn mét vßng, nghÜa lµ míi bÞ tiªu dïng hÕt vµ ®­îc ®æi míi, mÆc dï cã mét sè c«ng cô bÞ hao mßn hÕt sau mét lo¹t thao t¸c ng¾n. Cßn vÒ sè t­ b¶n bá vµo c¸c nhµ cöa, nh­ c«ng x­ëng, cöa hµng, nhµ kho, nhµ ®Ó dông cô hay xe cé, ch¼ng h¹n, còng nh­ t­ b¶n bá vµo ®­êng s¸, c«ng tr×nh dÉn thuû, v.v. th× nãi chung tùa hå nh­ kh«ng l­u th«ng. Nh­ng, trªn thùc tÕ th× c¶ nh÷ng thø nµy còng nh­ nh÷ng thø nãi trªn, còng ®Òu bÞ hao mßn trong khi tham gia vµo s¶n xuÊt, vµ cÇn ®­îc t¸i s¶n xuÊt ®Ó cho ng­êi s¶n xuÊt cã thÓ tiÕp tôc ®­îc c«ng viÖc cña hä. §iÓm kh¸c nhau chØ lµ ë chç, sù tiªu hao cña chóng vµ

sù t¸i s¶n xuÊt cña chóng chËm h¬n so víi tÊt c¶ nh÷ng c¸i kh¸c... t­ b¶n ®Çu t­ vµo nh÷ng thø Êy cã thÓ trong 20 n¨m hoÆc 50 n¨m míi hoµn thµnh mét vßng chu chuyÓn" (nh­ trªn, tr. 141-142).

ë ®©y Xc¬-nèp lÉn lén sù kh¸c nhau trong vËn ®éng cña mét sè bé phËn cña t­ b¶n l­u ®éng, tøc lµ sù kh¸c nhau do c¸c kú h¹n tr¶ nî vµ c¸c ®iÒu kiÖn tÝn dông t¹o ra ®èi víi nhµ t­ b¶n c¸ biÖt, víi sù kh¸c nhau gi÷a sù chu chuyÓn xuÊt ph¸t tõ t­ b¶n cña t­ b¶n. ¤ng ta nãi r»ng ph¶i tr¶ tiÒn c«ng mçi tuÇn lÔ b»ng nh÷ng kho¶n thu vµo hµng tuÇn do viÖc b¸n hµng vµ thanh to¸n hãa ®¬n ®em l¹i. Mét lµ, ë ®©y nªn thÊy r»ng, ngay ®èi víi tiÒn c«ng, còng cã nh÷ng sù kh¸c nhau tïy theo kú h¹n tr¶ c«ng, nghÜa lµ tïy theo thêi gian mµ ng­êi c«ng nh©n buéc ph¶i cho nhµ t­ b¶n chÞu tiÒn c«ng; do ®ã tïy theo tiÒn c«ng ®­îc tr¶ theo nh­ng thêi h¹n nh­ thÕ nµo: hµng tuÇn hoÆc hµng th¸ng, hµng ba th¸ng, hµng s¸u th¸ng, v.v.. Quy luËt ®· tr×nh bµy trªn kia còng ¸p dông vµo ®©y: "Khèi l­îng cÇn thiÕt cña c¸c ph­¬ng tiÖn thanh to¸n (tøc lµ cña t­ b¶n tiÒn tÖ ph¶i øng ra trong mét lóc) lµ tû lÖ nghÞch^1* víi ®é dµi cña c¸c kú h¹n thanh to¸n" ("T­ b¶n", quyÓn I, ch. III, 3, b, tr. 12450).

Hai lµ, gia nhËp vµo s¶n phÈm hµng tuÇn, kh«ng nh÷ng cã toµn bé gi¸ trÞ míi do lao ®éng trong tuÇn thªm vµo khi s¶n xuÊt ra s¶n phÈm ®ã, mµ cßn cã gi¸ trÞ cña nguyªn liÖu vµ vËt liÖu tiªu dïng trong tuÇn cho s¶n phÈm. Cïng víi s¶n phÈm th× c¸i gi¸ trÞ Êy, n»m trong s¶n phÈm, còng l­u th«ng. Do b¸n s¶n phÈm ®i, nªn gi¸ trÞ Êy mang h×nh th¸i tiÒn,- vµ giê ®©y nã l¹i ph¶i chuyÓn hãa trë l¹i thµnh nh÷ng yÕu tè s¶n xuÊt y nh­ cò. §èi víi søc lao ®éng, còng nh­ ®èi víi nguyªn liÖu vµ vËt liÖu phô th× ®Òu nh­ vËy. Nh­ng trªn ®©y (ch. VI, II, I), chóng ta ®· biÕt r»ng muèn cho s¶n xuÊt ®­îc liªn tôc th× ph¶i cã dù tr÷ vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, - dù tr÷ nµy kh¸c nhau ®èi víi nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt kh¸c

1*- ë ®©y ch¾c lµ M¸c ®· viÕt nhÇm, v× gi÷a khèi l­îng cÇn thiÕt cña c¸c ph­¬ng tiÖn thanh to¸n vµ ®é dµi cña c¸c kú h¹n thanh to¸n tû lÖ thuËn, chø kh«ng ph¶i nghÞch.

nhau vµ trong cïng mét ngµnh th× còng l¹i kh¸c nhau ®èi víi nh÷ng bé phËn cÊu thµnh kh¸c nhau cña yÕu tè ®ã cña t­ b¶n l­u ®éng, vÝ dô nh­ ®èi víi than vµ b«ng ch¼ng h¹n. Bëi vËy, mÆc dÇu ph¶i th­êng xuyªn thay thÕ c¸c vËt liÖu in natura, nh­ng kh«ng cÇn thiÕt ph¶i lu«n lu«n mua chóng vµo n÷a. ViÖc mua ®­îc lÆp l¹i th­a hay mau, ®iÒu ®ã lµ tïy thuéc vµo ®¹i l­îng cña dù tr÷ ®· chuÈn bÞ, tïy theo dù tr÷ ®ã ®ñ cho mét thêi gian bao l©u th× sÏ c¹n. §èi víi søc lao ®éng th× ë ®©y kh«ng diÔn ra viÖc lËp dù tr÷ nh­ vËy. ViÖc chuyÓn hãa trë l¹i thµnh tiÒn c¸i bé phËn t­ b¶n chi cho lao ®éng diÔn ra song song víi viÖc chuyÓn hãa trë l¹i c¸i bé phËn t­ b¶n chi cho nguyªn liÖu vµ vËt liÖu phô. Nh­ng hµnh vi chuyÓn hãa trë l¹i cña tiÒn, mét mÆt thµnh søc lao ®éng, vµ mÆt kh¸c, thµnh nguyªn liÖu, th× l¹i diÔn ra t¸ch rêi nhau, v× ®èi víi hai bé phËn ®ã, kú h¹n mua vµo vµ kú h¹n thanh to¸n kh«ng ¨n khíp víi nhau; mét bé phËn, víi t­ c¸ch dù tr÷ s¶n xuÊt, ®­îc mua vµo sau tõng thêi h¹n t­¬ng ®èi dµi, cßn bé phËn kia, tøc lµ søc lao ®éng, th× ®­îc mua vµo sau tõng thêi h¹n t­¬ng ®èi ng¾n, hµng tuÇn ch¼ng h¹n. MÆt kh¸c, ngoµi dù tr÷ s¶n xuÊt, nhµ t­ b¶n cßn ph¶i cã mét dù tr÷ hµng hãa thµnh phÈm n÷a. Chóng ta h·y g¹t qua mét bªn nh÷ng khã kh¨n trong viÖc b¸n, v.v.. Gi¶ ®Þnh r»ng cÇn ph¶i s¶n xuÊt mét l­îng hµng hãa nhÊt ®Þnh theo ®¬n ®Æt hµng ch¼ng h¹n. Trong khi bé phËn hµng hãa cuèi cïng ®ang ®­îc s¶n xuÊt ra th× bé phËn ®· hoµn thµnh ph¶i n»m chê ë kho, cho ®Õn khi toµn bé ®¬n ®Æt hµng ®­îc thùc hiÖn xong. NÕu cã mét sè yÕu tè cña t­ b¶n l­u ®éng ph¶i l­u l¹i ë giai ®o¹n chuÈn bÞ cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt (nh­ giai ®o¹n ph¬i gç cho kh« v.v.) l©u h¬n nh÷ng yÕu tè kh¸c, th× cßn cã nh÷ng sù chªnh nhau kh¸c n÷a trong chu chuyÓn cña t­ b¶n l­u ®éng.