Muoán Laáy Maät Ñöøng Phaù Toå Ong

      Thuaät ñoù duøng ñoái vôùi ñaøn oâng cuõng coù keát quaû myõ maõn. Disareli, moät trong nhöõng nhaø chính trò khoân kheùo nhaát ñaõ naém vaän maïng caû ñeá quoác Anh, coù laàn noùi: "Gaëp moät ngöôøi cöù noùi vôùi hoï veà chính thaân hoï, hoï seõ nghe baïn haèng giôø".

      Vaäy muoán ñöôïc thieän caûm cuûa ngöôøi khaùc, xin baïn theo quy taéc thöù saùu:

      Laøm sao cho hoï thaáy caùi quan troïng cuûa hoï.

      Caùc baïn ñoïc tôùi ñaây ñaõ nhieàu roài. Xin gaáp saùch laïi. Gaït taøn thuoác trong oáng ñieáu ñi. Vaø ngay töø baây giôø ngöôøi ñaàu tieân laïi gaàn baïn cuõng ñem thí nghieäm vaøo hoï thuaät khen ñoù ñi. Baïn seõ thaáy thaät laø thaàn hieäu.

Phaàn Möôøi Moät

Trong Moät Cuoäc Tranh Bieän
Khoâng Coù Ngöôøi Thaéng Keû Baïi

     Trong moät böõa tieäc, oâng khaùch ngoài beân tay maët toâi quaû quyeát raèng caâu "Coù moät vò thaàn naém vaän maïng cuûa ta, ta cöôõng laïi khoâng ñöôïc" ôû trong Thaùnh kinh. OÂng ta laàm. Toâi bieát vaäy. Toâi chaéc chaén vaäy, khoâng ngôø vöïc gì nöõa. Cho neân, ñeå toû söï hôn ngöôøi cuûa toâi, söï quan troïng cuûa toâi, toâi töï nhaän vieäc caûi chính. Maø coù ai caàu toâi caûi chính ñaâu! Toâi baûo oâng ta raèng caâu ñoù cuûa thi haøo Shakespeare. OÂn ta khoâng chòu nhaän mình laàm, caõi! "Sao? Caâu ñoù maø cuûa Shakespear sao? Khoâng theå ñöôïc, thaät voâ lyù! Roõ raøng trong Thaùnh kinh maø! Toâi bieát". Ngoài beân traùi toâi laø oâng Grammond, baïn cuõ cuûa toâi, oâng naøy ñaõ nhieàu naêm nghieân cöùu Shakespear. Cho neân chuùng toâi quay laïi cuøng xin oâng Grammond phaân giaûi xem ai phaûi ai traùi. OÂng Grammond ñaù maïnh vaøo chaân toâi ôû döôùi baøn laøm hieäu roài tuyeân boá: "Anh Dale anh laàm roài: oâng noùi ñuùng. Caâu ñoù ôû trong Thaùnh kinh".

      Khi ñi veà cuøng vôùi oâng Grammond, toâi noùi:

      "Anh bieát caâu ñoù cuûa Shakespear maø!"

      OÂng Grammond traû lôøi: "Dó nhieân. Noù ôû trong kòch Hamlet, hoài V, maøn II. Nhöng, naøy anh, chuùng ta laø khaùch trong moät cuoäc hoäi hoïp vui veû, taïi sao muoán chöùng minh raèng oâng aáy laàm? Coù phaûi laøm nhö vaäy maø ngöôøi ta coù thieän caûm vôùi mình ñaâu? Sao khoâng ñeå oâng ta giöõ theå dieän moät chuùt? OÂng ta khoâng hoûi yù kieán cuûa anh maø. Taïi sao quaû quyeát tranh bieän vôùi oâng aáy? Ñöøng gaây vôùi ai heát".

      "Ñöøng gaây vôùi ai heát". OÂng baïn giaø cuûa toâi noùi caâu aáy, nay ñaõ khuaát, nhöng lôøi khuyeân ñoù, baây giôø vaãn coøn giuùp cho toâi nhieàu.

      Maø hoài aáy toâi caàn coù baøi hoïc ñoù voâ cuøng. Thuôû thieáu thôøi, toâi ham meâ tranh bieän vôùi anh toâi. ÔÛ tröôøng, khoâng coù cuoäc tranh bieän naøo maø toâi khoâng coù maët. Toâi hoïc pheùp luaän lyù, pheùp laäp luaän, sau naøy toâi daïy moân bieän chöùng phaùp vaø toâi phaûi thuù raèng: OÂi! Maéc côõ thay! Coù laàn toâi tính vieát moät cuoán saùch veà moân ñoù nöõa. Toâi ñaõ coù maët trong haøng ngaøn cuoäc tranh bieän vaø coù khi döï cuoäc baøn caõi nöõa. Vaø sau voâ soá kinh nghieäm, toâi nhaän thaáy raèng caùch hay nhaát ñeå thaéng moät cuoäc tranh bieän laø traùnh haún noù ñi. Haõy troán noù nhö troán raén hoå, hoaëc troán ñoäng ñaát vaäy.

      Möôøi laàn thì coù tôùi chín laàn caùc ñoái thuû, sau cuoäc tranh bieän, vaãn tin chaéc raèng mình coù lyù.

      Trong caùc cuoäc tranh bieän khoâng ai thaéng heát. Thöïc vaäy, vì neáu baïn thua... thì laø thua roài. Vaø neáu baïn thaéng thì... baïn cuõng thua nöõa. Taïi sao ö? Thì ñaây! Ví duï baïn thaéng ñoái thuû cuûa baïn moät caùch röïc rôõ vaø toû cho ngöôøi ñoù thaáy raèng y laø moät thaèng ngu. Phaûi, roài sao nöõa? Baïn ñaõ laøm thöông toån loøng töï aùi, loøng kieâu caêng cuûa ngöôøi ta. Ngöôøi ta töùc giaän laém vì ñaõ thua baïn. Roài thì:

      Keû naøo baét buoäc nghe ai, luoân luoân vaãn giöõ yù sai cuûa mình.

      Baïn bieát ñieàu ñoù chöù?

      Trong moät coâng ty lôùn baûo hieåm, taát caû nhaân vieân phaûi theo leänh naøy: "Khoâng bao giôø ñöôïc tranh bieän". Khoâng phaûi tranh bieän maø laøm cho ngöôøi ta tin ñöôïc. Hai söï ñoù khoâng coù chuùt lieân laïc gì vôùi nhau heát. Muoán daãn duï ngöôøi, khoâng phaûi tranh bieän maø ñöôïc.

      Chaúng haïn, ñaõ laâu roài, toâi coù moät ngöôøi hoïc troø hieáu thaéng laém, trung haäu giaûn dò, nhöng trôøi! Thích caõi nhau laøm sao! Anh ta laøm ñaïi lyù cho moät haõng baùn cam nhoâng, nhöng khoâng thaønh coâng, chæ vì anh thích caõi laïi nhöõng ngöôøi anh môøi mua xe vaø laøm cho hoï phaùt giaän. Anh tranh bieän, la où, khoâng töï chuû ñöôïc nöõa. Coù khaùch naøo daùm chæ trích xe cuûa anh ö, anh ñoû maët tía tai leân, chæ muoán nhaøo vaøo boùp coå ngöôøi ta. Caùi thôøi ñoù, bao giôø anh cuõng thaéng trong caùc cuoäc tranh bieän. Nhöng veà sau, anh thuù vôùi toâi: Than oâi! Bieát bao laàn ôû nhaø moät khaùch haøng ra, toâi khoan khoaùi töï nhuû: "Ta ñaõ laøm cho thaèng cha ñoù phaûi ngaäm caâm"... Toâi laøm cho hoï ngaäm caâm, phaûi, nhöng toâi chaúng baùn cho hoï ñöôïc chuùt chi heát.

      Coâng vieäc thöù nhaát cuûa toâi khoâng phaûi laø daïy anh ta aên noùi, maø daïy anh ta giöõ moàm mieäng. Vaø baây giôø anh ta laø moät ngöôøi baùn haøng quan troïng nhaát trong coâng ty Baïch xa ôû Nöõu Öôùc. Baây giôø anh laøm sao? Xin nghe anh ta noùi:

      Baây giôø, khi toâi laïi nhaø moät khaùch haøng vaø neáu ngöôøi ñoù baûo toâi: "Caùi gì? Xe cam nhoâng haõng Baïch xa? Toâi xin chòu. Xe ñoù dôû quaù. Cho khoâng toâi, toâi cuõng khoâng nhaän. Toâi, toâi mua xe cam nhoâng haõng X", thì toâi ngoït ngaøo traû lôøi ngöôøi aáy raèng:

      "Thöa oâng, xe haõng X toát laém. Neáu oâng mua xe haõng ñoù, oâng khoâng laàm ñaâu. Haõng ñoù tin caäy ñöôïc vaø cheá taïo ñoà thaät toát".

      Nhö vaäy oâng ta heát noùi gì nöõa, khoâng coøn lyù leõ gì ñeå tranh bieän ñöôïc nöõa. OÂng aáy baûo xe haõng X cöø laém. Toâi ñaùp: "Chaéc chaén vaäy". Thì oâng phaûi im lieàn. OÂng aáy khoâng theå laëp ñi laëp laïi suoát caû buoåi chieàu caâu: "Xe haõng X raát toát". Theá laø chuùng toâi boû caâu chuyeän ñoù vaø chuùng toâi baét ñaàu taû nhöõng caùi toát, kheùo cuûa xe cam nhoâng Baïch xa cuûa toâi.

      Coù moät hoài maø moät moái haøng chæ trích haõng toâi nhö treân kia thì toâi ñaõ phaùt ñieân roài. Toâi ñaõ ñaäp nhieàu voá vaøo haõng X cuûa oâng aáy roài vaø caøng ñaäp thì oâng aáy laïi caøng binh vöïc noù. Caøng binh vöïc thì oâng aáy laïi caøng tin chaéc raèng xe haõng X toát hôn caùc xe khaùc.

      Nghó tôùi quaù khöù cuûa toâi, toâi töï hoûi, vôùi tính tình nhö vaäy, laøm sao toâi coù theå baùn ñöôïc moùn haøng gì chöù. Ñaõ phí nhieàu naêm ñeå tranh bieän, gaây loän, vaø taïo ra söï phaûn khaùng laïi mình. Baây giôø toâi quyeát laøm thinh. Nhö vaäy lôïi hôn nhieàu".

      OÂng Franklin ñaõ laø khoân kheùo, oâng noùi:

      "Mình tranh bieän vaø caùi leõ, coù theå laøm cho ngöôøi khaùc ngöôïng ñöôïc, nhöng thaúng nhö vaäy coù ích gì ñaâu, vì khoâng khi naøo laøm cho ngöôøi ta thaønh thaät ñoàng yù vôùi mình heát".

      Vaäy xin baïn töï yù löïa laáy: Moät ñaøng thì röïc rôõ thaéng ngöôøi ta, nhöng veà phöông dieän lyù luaän, moät ñaøng thì ñöôïc ngöôøi ta thaønh thaät ñoàng yù vôùi mình. Xin löïa laáy moät vì ñöôïc caû hai laø ñieàu hieám thaáy laém.

      Moät tôø baùo ôû Boston cheùp laïi moä chí ngoä nghónh sau naøy:

      Ñaây laø nôi an nghó ngaøn thu cuûa William Joy.

      Y suoát ñôøi haêng haùi beânh vöïc yù kieán cuûa y.


1 2 

      Nhöng coù lyù hay voâ lyù.

      Y cuõng vaãn cheát khoâng hôn, chaúng keùm".

      Phaûi, baïn coù lyù laém, ngaøn laàn coù lyù trong khi baïn haêng haùi chöùng minh ñeà nghò cuûa baïn. Nhöng baïn luoáng coâng voâ ích vì khoâng theå thay ñoåi yù kieán ngöôøi khaùc. Vaäy baïn coù lyù hay voâ lyù roát cuoäc cuõng vaäy!

      Sau nhieàu naêm hoaït ñoäng chính trò, William Mc. Adoo, toång tröôûng thôøi Toång Thoáng Wilson tuyeân boá: "Lyù luaän khoâng theå naøo thaéng ñöôïc moät ngöôøi ngu heát".

      "Moät ngöôøi ngu!" OÂng nhuõn nhaën quaù, oâng Mc. Adoo.

      Nhieàu naêm kinh nghieäm ñaõ daïy cho toâi raèng khoâng theå naøo laøm ñoåi yù kieán cuûa baát kyø moät ngöôøi naøo, duø ngöôøi ñoù thoâng minh hoïc thöù tôùi ñaâu ñi nöõa! Xin caùc baïn nghe chuyeän oâng F. Parsons, moät nhaø buoân, tôùi phoøng giaáy moät vieân chöùc thu thueá ñeå keâu naøi veà moät söï tính loän trong soá thueá cuûa oâng. Nguyeân do laø ngöôøi ta ñaõ ñaùnh thueá vaøo moät soá tieàn chín ngaøn ñoàng maø oâng chöa thaâu ñöôïc vaø cuõng bao giôø thaâu ñöôïc vì con nôï khoâng traû noåi. Vieân thu thueá laïnh luøng ñaùp: "Caùi ñoù toâi khoâng bieát. Ñaõ khai soá tieàn ñoù thì phaûi ñoùng thueá".

      Hai beân caõi lyù trong moät giôø ñoàng hoà: Vieân thu thueá thì laïnh luøng, ngaïo ngheã vaø coá chaáp. OÂng Parsons daãn chöùng ra cuõng voâ ích. Caøng tranh bieän thì vieân thu thueá caøng lyø. Sau cuøng, oâng Parsons thay ñoåi chieán thuaät vaø kieám caùch thoûa loøng töï aùi cuûa vieân thu thueá, oâng noùi: "Taát nhieân toâi cuõng cho raèng vieäc cuûa toâi khoâng quan troïng baèng nhöõng vieäc khaùc, gai goùc hôn nhieàu maø oâng thöôøng phaûi giaûi quyeát. Chính toâi cuõng ñaõ hoïc chuùt ít veà thueá maù, quoác khoá. Toâi thích moân ñoù laém... Nhöng taát nhieân laø toâi chæ hoïc trong saùch, coøn oâng, oâng hoïc moät caùch tröïc tieáp, hoï baèng kinh nghieäm. Coù luùc toâi muoán laøm ngheà cuûa oâng. Toâi seõ hoïc theâm ñöôïc bieát bao nhieâu ñieàu".

      Xin caùc baïn nhôù raèng oâng Parsons thöïc tình nghó nhö vaäy.

      Vieân thu thueá töùc thôøi thaúng ngöôøi leân, döïa löng vaøo gheá, keå cho oâng Parsons nghe nhöõng chuyeän veà ngheà cuûa oâng, nhöõng vuï gian laän xaûo quyeät maø oâng ñaõ khaùm phaù ñöôïc. Laàn laàn lôøi leõ, cöû chæ hoùa ra thaân maät, roài oâng ta keå chuyeän veà con caùi oâng ta. Khi oâng Parsons ra veà, oâng aáy noùi ñeå xeùt laïi yeâu caàu vaø seõ cho hay keát quaû ra sao. Ba ngaøy sau, oâng cho oâng Parsons hay laø oâng mieãn cho soá thueá ñoù, nhö lôøi oâng Parsons xin.

      Caâu chuyeän ñoù chöùng toû roõ raøng caùi nhöôïc ñieåm thoâng thöôøng nhaát cuûa loaøi ngöôøi laø muoán toû söï quan troïng cuûa mình ra. Môùi ñaàu vieân thu thueá toû uy quyeàn cuûa oâng moät caùch oàn aøo. Nhöng khi uy quyeàn ñoù ñaõ ñöôïc oâng Parsons coâng nhaän roài khi oâng naøy khoâng tranh bieän nöõa thì oâng ta töôi tænh ra, hoùa ra nhaân töø, deã caûm vaø toát buïng nhö nhöõng ngöôøi khaùc.

      Constant, ngöôøi boài phoøng thaân caän nhaát cuûa Hoaøng Ñeá Naõ Phaù Luaân thöôøng haàu bi da Hoaøng Haäu Joseùphine. Trong cuoán kyù öùc veà ñôøi tö cuûa Naõ Phaù Luaân, oâng vieát: "Tuy toâi chôi bi da raát gioûi nhöng toâi cuõng coá yù nhöôøng cho Hoaøng Haäu thaéng toâi, maø ñöôïc vaäy, Hoaøng Haäu raát vui loøng".

      Ta neân luoân luoân nhôù baøi hoïc ñoù:

      Ta haõy ñeå cho khaùch haøng, beø baïn, ngöôøi yeâu vaø baïn traêm naêm cuûa ta thaéng ta trong nhöõng cuoäc tranh bieän nho nhoû maø khoâng traùnh ñöôïc.

      Ñöùc Thích Ca noùi "Oaùn khoâng bao giôø dieät ñöôïc oaùn, chæ coù tình thöông môùi dieät noù ñöôïc thoâi" Tranh bieän khoâng phaù tan ñöôïc söï hieåu laàm. Phaûi thieäp theá, bieát kheùo leùo, coù loøng hoøa giaûi vaø khoan hoàng, töï ñaët mình vaøo ñòa vò ñoái thuû cuûa ta môùi coù theå thu phuïc hoï ñöôïc.

      Moät laàn Lincoln khieån traùch moät só quan nhoû tuoåi ñaõ tranh bieän vôùi baïn. OÂng noùi "Ngöôøi naøo ñaõ muoán tu thaân töï tieán thì khoâng phí thì giôø caõi vaõ nhau. Nhöõng cuoäc gaây loän ñoù laøm cho tính tình hoùa ra khoù chòu vaø laøm maát söï töï chuû ñi. Thænh thoaûng phaûi bieát nhòn ngöôøi. Thaø nhöôøng loái cho moät con choù coøn hôn laø tranh nhau vôùi noù ñeå noù caén cho. Vì duø coù gieát ñöôïc noù thì veát caén cuõng khoâng laønh ngay ñöôïc".

      Vaäy muoán daãn duï ngöôøi khaùc cho hoï nghó nhö mình, baïn phaûi theo quy taéc thöù nhaát naøy:

      Caùch hay hôn heát ñeå thaéng moät cuoäc tranh bieän laø traùnh haún noù ñi.

Phaàn Möôøi Hai

Moät Caùch Chaéc Chaén Ñeå Gaây Oaùn Thuø Traùnh Noù Caùch Naøo?

     Hoài oâng Thoedore Roosevelt coøn laøm Toång Thoáng, oâng thuù raèng trong traêm laàn oâng chæ chaéc xeùt ñoaùn ñuùng ñöôïc baûy möôi laêm laàn laø nhieàu, khaû naêng cuûa oâng khoâng theå hôn ñöôïc nöõa.

      Moät trong nhöõng vò coù taøi danh nhaát cuûa theá kyû hai möôi maø kyû luïc toái cao chæ ñöôïc coù baáy nhieâu, thì boïn dung phaøm nhö baïn vaø toâi, coøn hy voïng gì nöõa?

      Neáu baïn chaéc chaén raèng traêm laàn baïn chæ laàm lôõ boán möôi laêm laàn thoâi, thì baïn coøn ñôïi gì maø khoâng laïi ñoùng ñoâ ôû Wall Street, kieám haèng trieäu baïc moãi ngaøy, saém moät chieác du thuyeàn vaø cöôùi moät ngoâi sao haùt boùng? Nhöng neáu baïn laàm lôõ nhieàu hôn thì taïi sao laïi töï cho caùi quyeàn cheâ ngöôøi khaùc laø laàm lôõ?

      Baïn coù nhieàu caùch cho ngöôøi ta hieåu raèng ngöôøi ta laàm: ví duï moät veû nhìn, moät gioïng noùi, moät cöû chæ nhöõng caùi ñoù cuõng huøng hoàn nhö lôøi noùi vaäy. Nhöng ngöôøi ta coù ñoàng yù vôùi baïn khoâng? Ngöôøi ta coù vui loøng chòu nhaän ngöôøi ta laàm khoâng? Khoâng! Vì baïn ñaõ ñaäp moät voá ngay vaøo trí khoân, vaøo oùc xeùt ñoaùn, loøng töï aùi cuûa ngöôøi ta. Nhö vaäy laø baïn xuùi ngöôøi ta phaûn khaùng laïi, chôù khoâng phaûi giuùp ngöôøi ta ñoåi yù kieán. Baïn ñaõ xuùc phaïm ngöôøi ta, thì duø coù ñem caû khoa lyù luaän cuûa Platon hay Emmanuel Kant ñoå leân ñaàu ngöôøi ta baïn cuõng chaúng theá naøo thay ñoåi yù kieán cuûa ngöôøi ta ñöôïc.

      Ñöøng bao giôø môû ñaàu caâu chuyeän nhö vaày: Toâi seõ chöùng minh cho oâng ñieàu ñoù… Toâi seõ chöùng roõ raèng… Nhö vaäy töùc laø noùi: "Toâi khoân hôn oâng. Toâi seõ laøm cho oâng ñoåi yù".

      Baïn ñaõ thaùch ñoá ngöôøi ta. Baïn gaây ra söùc phaûn khaùng vaø xuùi giuïc ngöôøi ta tranh ñaáu vôùi baïn tröôùc khi baïn baøy toû quan nieäm cuûa baïn.

      Trong nhöõng tröôøng hôïp thuaän tieän nhaát, cuõng ñaõ khoù maø söûa ñöôïc yù kieán cuûa ngöôøi khaùc. Vaäy thì taïi sao laïi coøn döïng theâm trôû ngaïi nöõa? Taïi sao laïi mua laáy caùi baát lôïi cho mình?

      Muoán chöùng minh ñieàu gì, phaûi laäp luaän moät caùch kín ñaùo, ñöøng cho ngöôøi nhaän thaáy chuû yù cuûa ta. Phaûi kheùo leùo laém, teá nhò laém, ñöøng cho ai ñoaùn ñöôïc baïn muoán ñöa ngöôøi ta ñeán ñaâu.

      Baïn neân theo lôøi khuyeân sau naøy cuûa moät thi nhaân:

      Daïy baûo maø ñöøng coù veû daïy baûo.

      "Giaûng moät môùi maø nhö nhaéc laïi moät ñieàu ñaõ queân roài".

      Lord Chesterfiel noùi vôùi con:

      "Con neân khoân hôn nhöõng treû khaùc, neáu coù theå ñöôïc nhöng ñöøng cho chuùng bieát con hôn chuùng".

      Baây giôø toâi gaàn nhö khoâng tin moät chuùt naøo nhöõng ñieàu maø hai möôi naêm tröôùc toâi tin, tröø baûng cöûu chöông ra. Maø chöa chaéc. Khi ñoïc nhöõng thuyeát cuûa Einstein, toâi sinh ngôø caû baûng cöûu chöông laø khoâng ñuùng nöõa. Trong hai möôi naêm nöõa, coù leõ toâi khoâng coøn tin tôùi nöûa lôøi toâi ñaõ noùi trong cuoán saùch naøy. YÙ kieán cuûa toâi khoâng coøn vöõng vaøng nhö hoài tröôùc nöõa. Socrate xöa thöôøng nhaéc ñi nhaéc laïi cho ñeä töû ôû Atheønes: "Thaày chæ bieát chaéc coù moät ñieàu naøy laø thaày khoâng bieát chi heát".

      Laøm sao baây giôø? Toâi khoâng daùm khoe raèng toâi gioûi hôn Socrate, cho neân toâi ñaõ chöøa, khoâng daùm cheâ ai laø laàm nöõa. Vaø nhö vaäy toâi thaáy lôïi voâ cuøng.

      Neáu moät ngöôøi cho moät ñieàu laø ñuùng trong khi baïn cho noù laø sai, duø baïn coù bieát chaéc raèng noù sai ñi nöõa, thì baïn cöù noùi nhö vaày:

      Toâi khoâng ñoàng yù vôùi oâng, nhöng toâi coù theå laàm ñöôïc. Toâi vaãn thöôøng laàm… Neáu toâi laàm, toâi seõ ñoåi yù kieán… Vaäy chuùng ta cuøng xeùt laïi xem sao nheù?. Nhö vaäy chaúng hôn ö?

      Nhöõng caâu nhö vaày thaät laø thaàn dieäu:

      "Toâi coù theå laàm ñöôïc… Chuùng ta cuøng xeùt laïi xem…". Khoâng coù moät ngöôøi naøo nghe nhöõng lôøi ñoù maø giaän döõ ñöôïc!

      Xeùt laïi söï kieän, laø moät phöông phaùp khoa hoïc. Toâi ñaõ coù moät laàn phoûng vaán Stefanson, nhaø thaùm hieåm möôøi moät naêm ôû gaàn ñòa cöïc, trong saùu naêm aên toaøn thòt boø vaø uoáng nöôùc laïnh. OÂng aáy taû cho toâi nghe moät cuoäc thí nghieäm maø oâng ñaõ laøm. Toâi hoûi thí nghieäm nhö vaäy ñeå chöùng minh ñieàu chi. Khoâng khi naøo toâi queân ñöôïc caâu traû lôøi naøy cuûa oâng: "Moät nhaø khoa hoïc khoâng bao giôø daùm chöùng minh moät ñieàu chi heát. Chæ gaéng söùc tìm kieám nhöõng söï kieän ñaõ xaûy ra thoâi".

      Ai caám caùc baïn baét chöôùc caùc nhaø thoâng thaùi? Neáu baïn saün saøng nhaän raèng baïn coù theå laàm ñöôïc thì khoûi lo gì heát. Vì tuyeân boá nhö vaäy laø traùnh tröôùc ñöôïc caùc cuoäc tranh bieän, vaø laøm cho ñoái phöông naûy loøng coâng baèng, voâ tö, roäng raõi cuõng nhö baïn, nghóa laø töï nhaän raèng cuõng coù theå laàm lôõ nhö baïn ñöôïc.

      Neáu baïn bieát chaéc raèng ngöôøi ta laàm maø baïn noùi thaúng ngay ra, thì seõ ra sao? Ñaây, thí duï döôùi naøy cho baïn thaáy.

      OÂng S, moät luaät sö coøn nhoû tuoåi ôû Nöõu Öôùc, môùi caõi taïi toøa Thöôïng thaåm Nöõu Öôùc trong moät vuï kieän lôùn. Trong phieân nhoùm, moät thaåm phaùn hoûi oâng S.: "Trong luaät haøng haûi, thôøi haïn tieâu dieät thaåm quyeàn laø saùu naêm phaûi khoâng?" .

      OÂng S. ñöông caõi, ngöøng laïi, ngoù traân traân vò thaåm phaùn roài buoät mieäng: "Kính Ngaøi, trong luaät haøng haûi khoâng coù thôøi haïn tieâu dieät thaåm quyeàn".

      Raát ít ngöôøi xeùt ñoaùn moät caùch hoaøn toaøn khaùch quan vaø saùng suoát. Phaàn ñoâng chuùng ta ñaày thaønh kieán vaø thieân vò. Phaàn ñoâng chuùng ta bò loøng ghen tuoâng, nghi ngôø, sôï seät, ghanh gheùt va kieâu caêng laøm muø quaùng. Laïi theâm ngöôøi ta phaàn nhieàu khoâng muoán thay ñoåi yù kieán, duø laø yù kieán veà toân giaùo, veà chính trò hay veà moät hieäu xe, moät taøi töû haùt boùng. Cho neân trong khi noùi chuyeän, neáu baïn coù taùnh hay nhaéc ñi nhaéc laïi cho moät ngöôøi nghe raèng hoï laàm, thì xin baïn moãi buoåi saùng, quyø goái tuïng ñoaïn sau naøy, roài haõy ñieåm taâm. Ñoaïn ñoù trích trong cuoán "Luyeän tinh thaàn" cuûa giaùo sö James Harvey Robinson:

      Chuùng ta thöôøng töï nhieân thay ñoåi yù kieán deã daøng maø khoâng caûm ñoäng chuùt chi heát. Nhöng neáu ai chæ trích raèng yù kieán ta laàm, thì chuùng ta seõ thaáy beõ vaø phaûn khaùng laïi lieàn. Thaät chuùng ta nheï daï voâ cuøng khi tin chaéc moät ñieàu gì, nhöng coù ai toû yù muoán baét ta rôøi boû ñieàu tin töôûng ñoù ñi, laø ta binh vöïc noù moät caùch giaän döõ, taøn baïo. Taát nhieân laø ta haønh ñoäng nhö vaäy, khoâng phaûi vì quyù baùu gì nhöõng yù töôûng ñoù ñaâu, maø chæ vì loøng töï aùi cuûa ta bò ñe doïa. Hai tieáng "cuûa toâi" trong coâng vieäc sinh nhai cuûa loaøi ngöôøi, laø nhöõng tieáng quan troïng nhaát, vaø khi bieát suy tính ñeán hai tieáng ñoù, laø bieát khoân vaäy. Duø laø böõa aên "cuûa toâi", con choù "cuûa toâi" hay nhaø "cuûa toâi", cha "cuûa toâi", nöôùc "cuûa toâi". Trôøi "cuûa toâi", caùi "cuûa toâi" naøo cuõng coù maõnh löïc nhö nhau heát.

      Chuùng ta giaän khi ngöôøi ta baûo ñoàng hoà cuûa chuùng ta chaäm, xe chuùng ta coå, ñieàu ñoù ñaõ ñaønh, maø chuùng ta coøn giaän khi ngöôøi ta cho raèng nhöõng quan nieäm cuûa ta veà ngoâi Hoûa tinh, veà coâng duïng cuûa moät vò thuoác, hoaëc veà vaên minh Ai Caäp laø sai nöõa… Chuùng ta thích soáng trong nhöõng tin töôûng maø chuùng ta ñaõ quen nhaän laø ñuùng roài. Coù ai chæ trích nhöõng quan nieäm ñoù, töùc thì ta phaûn ñoäng laïi, kieám ñuû lyù leõ ñeå beânh vöïc chuùng. Toùm laïi, goïi laø lyù luaän, chöù kyø thöïc chuùng ta chæ töôûng töôïng ra nhöõng lyù leõ ñeå giuùp ta coá giöõ nhöõng thaønh kieán cuõ cuûa ta thoâi.

      Toâi nhôù coù laàn ñaët laøm nhöõng taám maøn ren ñeå trang hoaøng trong nhaø. Laøm roài, ít laâu sau môùi tính tieàn, toâi phaûi traû moät giaù cöùa coå.

      Sau ñoù vaøi böõa, moät baø baïn laïi chôi, toâi chæ nhöõng taám maøn, voâ tình noùi giaù nöõa. Baø ta leân gioïng ñaéc thaéng: "Giaù ñoù sao? Hoï löøa oâng roài. Gì maø döõ tôïn vaäy?" .

      Quaû coù vaäy. Nhöng söï thöïc ñoù toâi khoâng thích nghe chuùt naøo caû. Toâi raùn töï baøo chöõa. Toâi baûo baø baïn toâi raèng ñoà toát khoâng bao giôø ñaét heát, vaø muoán coù nhöõng ñoà thöôïng haïng, coù myõ thuaät maø traû giaù nhö giaù "baùn soân" thì ñöôïc ñaâu, vaân vaân…

      Hoâm sau, moät baø khaùc laïi coi nhöõng taám maøn ñoù, ngaém nghía, taám taéc khen vaø tieác khoâng coù tieàn saém noåi. Töùc thì söï phaûn ñoäng cuûa toâi traùi ngöôïc laïi haún, chaéc caùc baïn ñoaùn ñöôïc. Toâi ñaùp: "Noùi thaät ra toâi cuõng vaäy, khoâng ñuû tieàn duøng thöù xa xæ phaåm ñoù, noù ñaét quaù. Ñaùng leõ khoâng neân mua thì phaûi".

      Khi ta coù loãi, ta coù theå nhaän loãi rieâng vôùi ta. Chuùng ta coù theå nhaän loãi vôùi ngöôøi khaùc nöõa, neáu hoï bieát ngoït ngaøo khoân kheùo nghe ta noùi. Taïi sao vaäy? Taïi ta ñöôïc töï ñaéc raèng ñaõ thaønh thaät vaø can ñaûm töï thuù. Nhöng neáu ngöôøi ta baét chuùng ta nuoát cay maø nhaän loãi thì laïi khaùc haún.

      Horace Greely, moät nhaø xuaát baûn coù danh trong thôøi Nam Baéc chieán tranh, phaûn khaùng kòch lieät chính saùch cuûa Lincoln. OÂng duøng ñuû caùch chæ trích, doïa daãm, traøo phuùng, haèng thaùng, haèng naêm nhö vaäy, hy voïng oâng Lincoln seõ phaûi ñoåi chính saùch… Nhöng ñaõ phí coâng coâng kích vaø ñaõ hoaøn toaøn thaát baïi. Nhöõng lôøi phuùng thích, chöûi maéng khoâng laøm cho ngöôøi khaùc ñoåi yù hoï maø theo yù mình bao giôø.

      Neáu baïn muoán tu thaân, taäp töï chuû vaø laøm cho ngöôøi khaùc tin theo mình thì haõy ñoïc cuoán töï thuaät cuûa Benjamin Franklin, moät cuoán saùch ñoïc raát meâ vaø ñöôïc lieät vaøo nhöõng taùc phaåm coå ñieån böïc nhaát cuûa Myõ. Trong cuoán ñoù, Franklin keå chuyeän oâng thaéng ñöôïc tính khaû oá thích chæ trích tranh bieän chuyeän cuûa oâng ra sao, ñeå thaønh moät nhaø ngoaïi giao dòu daøng nhaát, hoaøn toaøn nhaát trong lòch söû nöôùc Myõ.

      Hoài oâng Franklin coøn nhoû, thoâ loã vaø vuïng veà, moät oâng baïn giaø daïy cho oâng nhöõng chaân lyù nghieâm khaéc naøy:

      "Ben maày thieät khoù chòu. Ai khoâng ñoàng yù vôùi maøy thì maøy coù gioïng cöùng coûi vôùi ta. Maày phaûn ñoái ngöôøi ta nhö taùt nöôùc vaøo maët ngöôøi ta vaäy. Cho neân ngöôøi ta troán maày heát; khoâng ai chæ baûo chi cho maày heát, vì voâ ích. Vaäy thì laøm sao kieán thöùc heïp hoøi cuûa maøy coù cô hoäi môû mang ñöôïc".

      Tuy bò maéng nhö taùt nöôùc vaøo maët, nhöng oâng Franklin oùc ñaõ giaø giaën vaø khoân, hieåu raèng nhö vaäy laø ñaùng, vaø oâng nghe lôøi, töï söûa tính ngay ñeå traùnh nhöõng thaát baïi tai haïi sau naøy.

      OÂng nhaát ñònh töø ñoù khoâng choáng laïi yù kieán ngöoøi nöõa. Khoâng duøng caû nhöõng chöõ coù yù nghóa quaù quyeát nhö "chaéc chaén", "khoâng ngôø gì caû", v.v.. maø duøng nhöõng chöõ meàm moûng hôn nhö "toâi thaáy" "toâi töôûng", "toâi hieåu raèng"… Coù ai xeùt ñoaùn laàm loän tröôùc maët oâng thì oâng töï kìm cheá, ñeå ñöøng haêng haùi chæ trích ngöôøi ñoù nöõa, vaø oâng baét ñaàu noùi vôùi ngöôøi ñoù raèng trong nhöõng tröôøng hôïp khaùc thì yù kieán ngöôøi ñoù ñuùng, trong tröôøng hôïp naøy theo oâng, coù leõ hôi khaùc v.v…