Minh Tâm Bửu Giám



tải về 2.43 Mb.
trang8/8
Chuyển đổi dữ liệu17.08.2016
Kích2.43 Mb.
#21722
1   2   3   4   5   6   7   8

婦行篇 第二十 凡八條
Phụ Hạnh thiên đệ nhị thập phàm bát điều


子曰：“婦人，伏於人也。是故無専制之義，有三從之道。在家從父，適人從夫，夫死從子，無所敢自遂也。教令不出閨門，事在饋食之間而已矣。是故女及筓乎閨門之內，不百里而奔喪。事無擅為，行無獨成。參知而後動，可驗而後言。晝不游庭，夜行以火，無火則止。所以正婦德也。”
Tử viết : " phụ nhơn , phục ư nhơn dã . Thị cố vô chuyên chế chi nghĩa , hữu tam tùng chi đạo . Tại gia tùng phụ , thích nhơn (theo chồng) tùng phu , phu tử tùng tử , vô sở cảm tự toại dã . Giáo lệnh bất xuất khuê môn , sự tại quỹ thực chi gian nhi dĩ hĩ . Thị cố nữ cập kê hồ khuê môn chi nội , bất bách lý nhi bôn tang . Sự vô thiện vi , hành vô độc thành . Tham tri nhi hậu động , khả nghiệm nhi hậu ngôn . Trú bất du đình , dạ hành dĩ hỏa , vô hỏa tắc chỉ . Sở dĩ chánh phụ đức dã . "

《益智書》云：“女有四德之譽。一曰婦德，二曰婦容，三曰婦言，四曰婦工也。婦德者，不必才明絕異；婦容者，不必顏色美麗；婦言者，不必辨口利詞；婦工者，不必伎巧過人也。其婦德者，清貞廉節，守分整齊，行止有恥，動靜有法，此為婦德也。婦言者，擇辭而說，不說非語，時然後言，人不厭其言，此為婦言也。婦容者，洗浣塵垢，衣服鮮潔，沐浴及時，一身無穢，此為婦容也。婦工者，専勤紡織，勿好葷酒，供其甘旨，以奉賓客，此為婦工也。此四德者，婦人之大德也。為之甚易，務在於正。依此而行，是為婦節也。”
" Ích Trí Thư " vân : " Nữ hữu tứ đức chi dự . Nhứt viết phụ đức , nhị viết phụ dung , tam viết phụ ngôn , tứ viết phụ công dã . Phụ đức giả , bất tất tài minh tuyệt di ; phụ dung giả , bất tất nhan sắc mỹ lệ ; phụ ngôn giả , bất tất biện khẩu lợi từ ; phụ công giả , bất tất kỹ xảo quá nhơn dã . Kỳ phụ đức giả , thanh trinh liêm tiết , thủ phận chỉnh tề , hành chỉ hữu sỉ , động tịnh hữu pháp , thử vi phụ đức dã . Phụ ngôn giả , trạch từ nhi thuyết , bất thuyết phi ngữ , thời nhiên hậu ngôn , nhơn bất yếm kỳ ngôn , thử vi phụ ngôn dã . Phụ dung giả , tẩy hoán trần cấu , y phục tiên khiết , mộc dục cập thời , nhứt thân vô uế , thử vi phụ dung dã . Phụ công giả , chuyên cần phưởng chức , vật hiếu huân tửu , cung kỳ cam chỉ , dĩ phụng tân khách , thử vi phụ công dã . Thử tứ đức giả , phụ nhơn chi đại đức dã . Vi chi thậm dị , vụ tại ư chánh . Y thử nhi hành , thị vi phụ tiết dã . "
太公曰：“婦人之禮，語必細輕，行必緩步，止則端一，容貌則莊敬，耳無余聽，目無余視。出無諂容，廢飾裙褶，不窺��壁，不觀戶牖。早起夜眠，莫憚勞苦。戰戰兢兢，常憂玷辱。”

Thái Công viết : " Phụ nhơn chi lễ , ngữ tất tế khinh , hành tất hoãn bộ , chỉ tắc đoan nhứt , dung mạo tắc trang kính . Nhĩ vô dư thính , thả vô dư thị . Xuất vô siểm dung , phế sức quần điệp , bất khuy tường bích, bất quan hộ dũ . Tảo khởi dạ miên , mạc đạn (chớ sợ) lao khổ . Chiến chiến căng căng (nắm nắm nớp nớp) , thường ưu điếm nhục . "


賢婦令夫貴，惡婦令夫敗。
Hiền phụ lịnh phu quý , ác phụ lịnh phu bại .

家有賢妻，夫不遭橫禍。
Gia hữu hiền thê , phu bất tao hoạnh họa .

賢婦和六親，佞婦破六親。
Hiền phụ hòa lục thân , nịnh phụ phá lục thân .

六親 lục thân : ông bà, bác chú cô dì, anh chị em nội ngoại .


或問：“孀婦於禮似不可娶，如何？” 程伊川先生曰：“凡娶以配身也，若娶失節者，是己失節也。”又問：“或有孀婦，貧窮無託者，可再嫁否？”曰：“只是後世怕饑寒死，故有是說。然餓死事極小，失節事極大。”
Hoặc vấn : " sương phụ ư lễ tự bất khả thú , như hà ? " Trình Y xuyên tiên sanh viết : " Phàm thú dĩ phối thân dã , nhược thú thất tiết giả , thị kỷ thất tiết dã . " Hựu vấn : " Hoặc hữu sương phụ , bần cùng vô thác giả , khả tái giá phủ ? " Viết : " Chỉ thị hậu thế phạ cơ hàn tử , cố hữu thị thuyết . Nhiên ngạ tử sự cực tiểu , thất tiết sự cực đại . "

《列女傳》（一名《古列女傳》，西漢劉向撰。分母儀、賢明、仁智、貞順、節義、辯通、嬖孽等七門，共記105名婦女事蹟。）曰：“古者婦人妊子，寢不側，坐不偏，立不蹕（蹕：站立不正）。不食邪味，割不正不食，席不正不坐。目不視邪色，耳不聽淫聲。夜則令瞽誦詩，道正事。如此則生子形容端正，才智過人矣。”
" Liệt Nữ Truyện " ( nhứt danh " Cổ Liệt Nữ Truyện " , Tây Hán Lưu Hướng soạn . Phân mẫu nghi , hiền minh , nhơn trí , trinh thuận , tiết nghĩa , biện thông , bế nghiệt đẳng thất môn , cộng ký 105 danh phụ nữ sự tích . ) viết : " cổ giả phụ nhơn tử , tẩm bất trắc , tọa bất thiên , lập bất tất ( tất : trạm lập bất chánh) . Bất thực tà vị , cát bất chánh bất thực , tịch bất chánh bất tọa . Mục bất thị tà sắc , nhĩ bất thính dâm thanh . Dạ tắc lệnh cổ tụng thi , đạo chánh sự . Như thử tắc sanh tử hình dung đoan chánh , tài trí quá nhơn hĩ . "


4
《新刻前賢切要明心寶鑒》
" Tân Khắc Tiền Hiền Thiết Yếu Minh Tâm Bửu Giám "


讀書千遍，其義自現。
Độc thư thiên biến , kỳ nghĩa tự hiện .
學在一人之下，用在萬人之上。
Học tại nhứt nhơn chi hạ , dụng tại vạn nhơn chi thượng .

嚴師出弟子，嚴母出巧女。
Nghiêm sư xuất đệ tử , nghiêm mẫu xuất xảo nữ .

不打不成人，打了做官人。欲求生富貴，須下死功夫。
Bất đả bất thành nhơn , đả liễu tố quan nhơn . Dục cầu sanh phú quý , tu hạ tử công phu .

惜錢不教子，說短莫從師。
Tích tiễn bất giáo tử , thuyết đoản mạc tùng sư .

擇師教子，擇壻嫁女。
Trạch sư giáo tử , trạch tế giá nữ .

惡求千貫易，善化一文難。
Ác cầu thiên quán dị , thiện hóa nhứt văn nan .

平生不做虧心事，半夜敲門心不驚。
Bình sanh bất tố khuy tâm sự , bán dạ xao môn tâm bất kinh .

若要小兒安，無過不饑寒。
Nhược yếu tiểu nhi an , vô quá bất cơ hàn .

宁做大家狗，休討小家人。

小家做事慌張，大家做事尋常。

Trữ tố đại gia cẩu , hưu thảo tiểu gia nhơn .

Tiểu gia tố sự hoảng trương , đại gia tố sự tầm thường .


父母養其身，朋友長其志。
Phụ mẫu dưỡng kỳ thân , bằng hữu trường kỳ chí .

種田靠土，養子靠母。
Chủng điền kháo thổ , dưỡng tử kháo mẫu .

家有千貫，不如朝進一文。
Gia hữu thiên quán , bất như triều tiến nhứt văn .

龍生龍子，虎生豹兒。
Long sanh long tử , hổ sanh báo nhi .

道吾好者是吾賊，道吾歹者是吾師。
Đạo ngô hảo giả thị ngô tặc , đạo ngô ngạt giả thị ngô sư .

孝順還生孝順子，忤逆還生忤逆兒。不信但看檐前水，點點滴滴不差移。
Hiếu thuận hoàn sanh hiếu thuận tử , ngỗ nghịch hoàn sanh ngỗ nghịch nhi . Bất tín đãn khan diêm tiền thủy , điểm điểm tích tích bất soa di .

狼行千里吃肉，狗行千里吃骨。
Lang hành thiên lý cật nhục , cẩu hành thiên lý cật cốt .

雞兒不吃無功之食，羔羊乃有跪乳之恩。
Kê nhi bất cật vô công chi thực ,

cao dương nãi hữu quỵ nhũ chi ân .

《詩》云：“子曰：卿牢事不出，籬牢火不入。”
" Thi " vân: " Tử viết : Khanh lao sự bất xuất, ly lao hỏa bất nhập."

從交休說真言語，異日無情道是非。
Tùng giao hưu thuyết chơn ngôn ngữ , di nhựt vô tình đạo thị phi .

桑條從小紐，長大紐不曲。
Tang điều tùng tiểu nữu , trưởng đại nữu bất khúc .

宁向好人相罵，休對惡人說話。
Trữ hướng hảo nhơn tương mạ , hưu đối ác nhơn thuyết thoại .

人不受千言，木不受萬斧。
Nhơn bất thụ thiên ngôn , mộc bất thụ vạn phủ .

好言一句三冬暖，話不投機六月寒。
Hảo ngôn nhứt cú tam đông noãn (ấm áp) , thoại bất đầu cơ lục nguyệt hàn .

小心為人之本，剛強惹禍之根。
Tiểu tâm vi nhơn chi bổn , cương cường nhạ họa chi căn .

宁可胡吃，不可胡說。
Trữ khả hồ cật , bất khả hồ thuyết .

一雙伶俐眼，都是是非唇。
Nhứt song linh lị nhãn , đô thị thị phi thần .

十分心機使七分，留下三分與子孫。
Thập phân tâm cơ sử thất phân , lưu hạ tam phân dữ tử tôn .

山上有地須天種，衙門無事莫去行。
San thượng hữu địa tu thiên chủng , nha môn vô sự mạc khứ hành .

兩懶夾一勤，和勤一下懶。兩勤夾一懶，和懶一下勤。
Lưỡng lãn giáp nhứt cần , hòa cần nhứt hạ lãn . Lưỡng cần giáp nhứt lãn , hòa lãn nhứt hạ cần .

勸君莫睡日頭紅，蚤起三朝當一工。若還全家都蚤起，免得求人落下風。
Khuyến quân mạc thụy nhựt đầu hồng , tảo (sớm) khởi tam triều đương nhứt công . Nhược hoàn toàn gia đô tảo khởi , miễn đắc cầu nhơn lạc hạ phong .

千般滋味不如吃鹽，富貴榮華不如種田。
Thiên bàn tư vị bất như cật diêm , phú quý vinh hoa bất như chủng điền .

國以農為本，民以食為先。
Quốc dĩ nông vi bổn , dân dĩ thực vi tiên .

經紀道路眼前花，鋤頭落地是莊家。

走盡天涯並海角，只有鋤頭不悞人。
Kinh kỳ đạo lộ nhãn tiền hoa , sừ đầu lạc địa thị trang gia .

Tẩu tận thiên nhai tịnh hải giác , chỉ hữu sừ đầu bất ngộ nhơn .

除了心頭火，何用佛前燈。口內摩訶娑，船里蛆喳上。
Trừ liễu tâm đầu hỏa , hà dụng Phật tiền đăng . Khẩu nội ma ha sa , thuyền lý thư tra thượng .

摩訶娑：梵語“摩訶衍那”，大乘法，指佛經。 ma ha sa : phạm ngữ Mahāyāna "ma ha diễn na" đại thừa pháp , chỉ Phật kinh .
布得春風有夏雨，冬來寒冷禮義生。
Bố đắc xuân phong hữu hạ vũ , đông lai hàn lãnh lễ nghĩa sanh .

人情布的，冤家結的。
Nhơn tình bố đích , oan gia kết đích .

行須緩步，語要低聲。
Hành tu hoãn bộ , ngữ yếu đê thanh .

學成文武藝，方作帝王臣。
Học thành văn võ nghệ , phương tác đế vương thần .

聚少成多，滴水成河。
Tụ thiểu thành đa , tích thủy thành hà .

一緣二命三風水，四積陰功五讀書。
Nhứt duyên nhị mệnh tam phong thủy , tứ tích âm công ngũ độc thư .

畫龍畫虎難畫骨，知人知面不知心。
Hoạ long hoạ hổ nan hoạ cốt , tri nhơn tri diện bất tri tâm .

家嚴口訓作 :

畫虎畫皮難畫骨，知人知面不知心。

Hoạ hổ hoạ bì nan hoạ cốt , tri nhơn tri diện bất tri tâm .

千金易得，好話難求。
Thiên kim dịch đắc , hảo thoại nan cầu .

學到知羞處，原是藝不精。
Học đáo tri tu xứ , nguyên thị nghệ bất tinh .

逢惡莫怕，遇善莫欺。
Phùng ác mạc phạ , ngộ thiện mạc khi .


人無兩不是，車無坐倒地。
Nhơn vô lưỡng bất thị , xa vô tọa đảo địa .

窮漢養嬌子，富漢得奴使。
Cùng hán dưỡng kiều tử , phú hán đắc nô sử .

文官坐處筆硯，武官坐處弓箭。
Văn quan tọa xứ bút nghiễn , võ quan tọa xử cung tiến .

不是秀才莫看書，不是屠行莫殺豬。

不是船家手，休要弄篙竿。
Bất thị tú tài mạc khán thư , bất thị đồ hàng mạc sát trư .

Bất thị thuyền gia thủ , hưu yếu lộng cao can .

天黃有雪，人黃有病。
Thiên hoàng hữu tuyết , nhơn hoàng hữu bệnh .

文官把筆安天下，武將提刀定太平。
Văn quan bả bút an thiên hạ , võ tướng đề đao định thái bình .

乖漢做媒，痴漢做保。

Quai hán tố môi , si hán tố bảo .

差之毫厘，失之千里。
Sai chi hào ly , thất chi thiên lý .

男大當婚，女長必嫁。
Nam đại đương hôn , nữ trưởng tất giá .

笑人前，落人後。
Tiếu nhơn tiền , lạc nhơn hậu .

花有重開日，人不再少年。
Hoa hữu trùng khai nhựt , nhơn bất tái thiếu niên .

家有賢妻，男兒不遭禍。家有能夫，妻兒不吃淡飯。
Gia hữu hiền thê , nam nhi bất tao họa . Gia hữu năng phu , thê nhi bất cật đạm phạn .

養家千口易，獨自一身難。
Dưỡng gia thiên khẩu dị , độc tự nhứt thân nan .

莫道君行早，更有早行人。
Mạc đạo quân hành tảo , canh hữu tảo hành nhơn .

砍樹不倒斧口小，論人不過文字少。
Khảm thụ bất đảo phủ khẩu tiểu , luận nhơn bất quá văn tự thiểu .

宁可隨娘千日好，莫教隨爺一日孤。
Trữ khả tùy nương thiên nhựt hảo, mạc giáo tùy gia nhứt nhựt cô.

龍游淺水遭蝦戲，虎落平陽被犬欺。
Long du thiển thủy tao hà hí , hổ lạc bình dương bị khuyển khi .

一步一促，路也不遠。
Nhứt bộ nhứt xúc (rảo bước), lộ dã bất viễn .

鼻如鷹嘴，啄人腦髓。面上無肉，必是怪物。
Tỵ như ưng chủy , trác nhơn não tủy . Diện thượng vô nhục , tất thị quái vật .

古人云：“至善無如孝，極惡不過淫。我若淫人婦，人必淫我妻。”
Cổ Nhơn vân : " Chí thiện vô như hảo , cực ác bất quá dâm .

Ngã nhược dâm nhơn phụ , nhơn tất dâm ngã thê . "

人窮志短，馬瘦毛長。
Nhơn cùng chí đoản , mã sấu mao trường .

不經一事，不長一志。
Bất kinh nhứt sự , bất trưởng nhứt chí .

是非終日有，不聽自然無。
Thị phi chung nhựt hữu , bất thính tự nhiên vô .

宁可吃飲稱眉水，從前不吃皺眉湯。
Trữ khả cật ẩm xưng my thủy , tùng tiền bất cật trứu my thang .

宁可等伱害人，莫叫別人害伱。

（似為“宁可等人害伱，莫叫伱害別人”之誤。）

伱害別人猶自可，別人害伱卻如何？
Trữ khả đẳng nễ hại nhơn , mạc khiếu biệt nhơn hại nễ . (Tự vi "trữ khả đẳng nhơn hại nễ, mạc khiếu nễ hại biệt nhơn" chi ngộ.)

Nễ hại biệt nhơn do tự khả , biệt nhơn hại nễ khước như hà ?

《漢書》云：“長江無六月，青山有時寒。”（應是“長江無青山，六月有時寒” 之誤。）
" Hán thư " vân : " Trường Giang vô lục nguyệt , thanh san hữu thời hàn . " ( Ưng thị " Trường Giang vô thanh san , lục nguyệt hữu thời hàn " chi ngộ . )

子不嫌母醜，犬不怨家寒。
Tử bất hiềm mẫu xú , khuyển bất oán gia hàn .

狗記千里路，牛還百日鄉。
Cẩu ký thiên lý lộ , ngưu hoàn bách nhựt hương .

　　討得一日飽，忘了百日饑。
Thảo đắc nhứt nhựt bão , vong liễu bách nhựt cơ .

人不通古今，馬牛如襟裾（應是“馬牛而襟裾”。襟：衣的交領。裾：衣服的前襟。此處用以代指衣裳。）。人不知學，譬如牛羊。嗚呼老矣，歲不我延。
Nhơn bất thông cổ kim , mã ngưu như khâm cư ( ưng thị " mã ngưu nhi khâm cư " . Khâm : y đích giao lĩnh . Cư : y phục đích tiền khâm . Thử xứ dụng dĩ đại chỉ y thường . ) . Nhơn bất tri học , thí như ngưu dương . Ô hô lão hĩ , tuế bất ngã diên .

珍珠是寶玉，文章做高官。識得千行字，自然禮義生。
Trân châu thị bảo ngọc , văn chương tố cao quan . Thức đắc thiên hành tự , tự nhiên lễ nghĩa sanh .

夫子文章貴，提筆壓萬人。
Phù tử văn chương quý , đề bút áp vạn nhơn .

許人一物，千金不移。
Hứa nhơn nhứt vật , thiên kim bất di .

遠處是親家，近處是冤家。
Viễn xứ thị thân gia , cận xứ thị oan gia .

三四五六人，七長八短漢。
Tam tứ ngũ lục nhơn , thất trường bát đoản hán .

馬有前悔，人有後悔。
Mã hữu tiền hối , nhơn hữu hậu hối .
愛好勤洗服，貪懶不梳頭。成人不自在，自在不成人。
Ái hảo cần tẩy phục , tham lại bất sơ đầu . Thành nhơn bất tự tại , tự tại bất thành nhơn .

大富由命，小富由勤。若還懶做，厥草生青。
Đại phú do mệnh , tiểu phú do cần . Nhược hoàn lại tố , quyết thảo sanh thanh .

要行山下路，便問去來人。
Yếu hành san hạ lộ , tiện vấn khứ lai nhơn .

有麝自然香，何必當風立？
Hữu xạ tự nhiên hương , hà tất đương phong lập ?

有志莫來屋邊逞，放牛兒子叫大名。
Hữu chí mạc lai ốc biên sính , phóng ngưu nhi tử khiếu đại danh .

太平還是將軍定，太平不用舊將軍。
Thái bình hoàn thị tướng quân định , thái bình bất dụng cựu tướng quân .

酒逢知己千杯少，話不投機半句無（“無”疑為“多”之誤。）。
Tửu phùng tri kỷ thiên bôi thiểu , thoại bất đầu ky bán cú vô ( " vô " nghi vi " đa " chi ngộ . ) .

人無千日好，花無百日紅。
Nhơn vô thiên nhựt hảo , hoa vô bách nhựt hồng .

撈魚摸蝦，餓殺渾家。
Lao ngư mạc hà , ngạ sát hồn gia .

有志無志，但看燒火掃地。
Hữu chí vô chí , đãn khán thiêu hỏa tảo địa .

男人飲酒，搖腳襬手；女人飲酒，無醜可醜。
Nam nhơn ẩm tửu , diêu cước bi thủ ; nữ nhơn ẩm tửu , vô xú khả xú .

禮義生富貴，賊盜出饑寒。
Lễ nghĩa sanh phú quý , tặc đạo xuất cơ hàn .

人是舊的好，衣是新的好。
Nhơn thị cựu đích hảo , y thị tân đích hảo .

人老話多，樹老根多。
Nhơn lão thoại đa , thụ lão căn đa .

酒不醉君子，棒不打好人。
Tửu bất túy quân tử , bổng bất đả hảo nhơn .

人心似鐵，官法如爐。
Nhơn tâm tự thiết , quan pháp như lô (lò).

君子一言，快馬一鞭。
Quân tử nhứt ngôn , khoái mã nhứt tiên .

君子爭坐位，小人爭臥處。
Quân tử tranh tọa vị , tiểu nhơn tranh ngọa xứ .

人有小大，口無尊卑。涼藥（涼藥：通“良藥”。）苦口，直言勸人。

Nhơn hữu tiểu đại , khẩu vô tôn ti . Lương dược (lương dược : thông " lương dược " ) khổ khẩu , trực ngôn khuyến nhơn .

何公無私？何水無魚？
Hà công vô tư ? Hà thủy vô ngư ?

古人貌醜，常出大賢；今人貌美，常出大奸。
Cổ nhơn mạo xú , thường xuất đại hiền ; kim nhơn mạo mỹ , thường xuất đại gian .

黃金滿屋，不如種田。
Hoàng kim mãn ốc , bất như chủng điền .

打鼓求得雨，高山也是田；禳（禳：祭禱消災。）星求得命，道士活千年。
Đả cổ cầu đắc vũ , cao san dã thị điền ; nhương (nhượng: tế đảo tiêu tai) tinh cầu đắc mệnh , đạo sĩ hoạt thiên niên .

人有善念，天必從之。
Nhơn hữu thiện niệm , thiên tất tùng chi .

無物可配天地德，全憑早晚一炷香。
Vô vật khả phối thiên địa đức, toàn bằng tảo vãn nhứt chú hương.

殺人償命，欠債還錢。
Sát nhơn thường mệnh , khiếm trái hoàn tiễn .

富嫌千口少，貧恨一身多。
Phú hiềm thiên khẩu thiểu , bần hận nhứt thân đa .

瞞人一似籃挑水，騙人一似网張風。
Man nhơn nhứt tự lam thiêu thủy , phiến nhơn nhứt tự võng trương phong .

不習一經，不知禮義。
Bất tập nhứt kinh , bất tri lễ nghĩa .

好看千里客，萬里去傳名。
Hiếu khán thiên lý khách , vạn lý khứ truyền danh .

損錢易飽，浪用還饑。
Tổn tiễn dị bão , lãng dụng hoàn cơ .

見人不唱喏，必定是蠢物。
Kiến nhơn bất xướng nhạ , tất định thị xuẩn vật .

身穿破衣裳，必是少錢糧。
Thân xuyên phá y thường , tất thị thiểu tiễn lương .

好詩記得千百首，不會吟詩也會吟。
Hảo thi ký đắc thiên bách thủ , bất hội ngâm thi dã hội ngâm .

隨鄉入鄉，積麻入筐。
Tùy hương nhập hương , tích ma nhập khuông .

做賊三年偷百家，禍至門庭不須嗟。
Tố tặc tam niên thâu bách gia , họa chí môn đình bất tu ta .

孔子曰：“百行之本，忍之為上。”子張曰：“何為忍之？”夫子曰：“天子忍之國無害，諸侯忍之成其大，官吏忍之進其位，兄弟忍之家富貴，夫妻忍之終其世，朋友忍之終其好，自身忍之無禍患。”子張曰：“不忍何如？”夫子曰：“天子不忍國空虛，諸侯不忍喪其位，官吏不忍刑法誅，兄弟不忍各分居，夫妻不忍子孫稀，朋友不忍情義疏，自身不忍禍不除。”子張曰：“善哉！善哉！難忍！難忍！非人不忍，不忍非人。”
Khổng Tử viết : " Bách hạnh chi bổn , nhẫn chi vi thượng . " Tử Trương viết : " Hà vi nhẫn chi ? " Phu Tử viết : " Thiên tử nhẫn chi quốc vô hại , chư hầu nhẫn chi thành kỳ đại , quan lại nhẫn chi tiến kỳ vị , huynh đệ nhẫn chi gia phú quý , phu thê nhẫn chi chung kỳ thế , bằng hữu nhẫn chi chung kỳ hảo , tự thân nhẫn chi vô họa hoạn . " Tử Trương viết : " Bất nhẫn hà như ? " Phu tử viết : " Thiên tử bất nhẫn quốc không hư , chư hầu bất nhẫn tang kỳ vị , quan lại bất nhẫn hình pháp tru , huynh đệ bất nhẫn các phân cư , phu thê bất nhẫn tử tôn hi , bằng hữu bất nhẫn tình nghĩa sơ , tự thân bất nhẫn họa bất trừ. "Tử Trương viết: "Thiện tai ! Thiện tai ! Nan nhẫn ! Nan nhẫn ! Phi nhơn bất nhẫn , bất nhẫn phi nhơn . "

為惡從流，從善如登。
Vi ác tùng lưu , tùng thiện như đăng .

五行百常，孝順為先。
Ngũ hạnh bách thường , hiếu thuận vi tiên .

惜子嬌孫難訓誨，說長道短不成人。
Tích tử kiều tôn nan huấn hối , thuyết trường đạo đoản bất thành nhơn .

生前不承有限之歡，死後空洒無情之淚。
Sanh tiền bất thừa hữu hạn chi hoan , tử hậu không sái vô tình chi lệ .

有因分析家產，而怨父母不均者；有聽信妻言，而謗父母不愛者；有放縱驕奢，而憎父母防閒(防閒：防備和禁阻)者；有飲酒嫖賭，而恨父母拘束者；有私其妻子，而吝父母衣食者；有厚於親朋，而薄父母用度者；有執定輪養，而致父母饑寒者；有子常出外，媳婦忤逆，而明知父母受氣者；有出外多年，忘歸定省，而不顧父母奉養者；有父在經營母勞井臼，而夫妻貪逸，還說父母不是者；有父母患病，不請醫藥，而借言老病難治者；種種不堪，言之痛心。
Hữu nhân phân tích gia sản , nhi oán phụ mẫu bất quân giả ; hữu thính tín thê ngôn , nhi báng phụ mẫu bất ái giả ; hữu phóng túng kiêu xa , nhi tăng phụ mẫu phòng (gian phòng gian : phòng bị hòa cấm trở) giả ; hữu ẩm tửu phiêu đổ , nhi hận phụ mẫu câu thúc giả ; hữu tư kỳ thê tử , nhi lận phụ mẫu y thực giả ; hữu hậu ư thân bằng , nhi bạc phụ mẫu dụng độ giả ; hữu chấp định luân dưỡng , nhi trí phụ mẫu cơ hàn giả ; hữu tử thường xuất ngoại , tức phụ ngỗ nghịch , nhi minh tri phụ mẫu thụ khí giả ; hữu xuất ngoại đa niên , vong quy định tỉnh , nhi bất cố phụ mẫu phụng dưỡng giả ; hữu phụ tại kinh doanh mẫu lao tỉnh cữu , nhi phu thê tham dật , hoàn thuyết phụ mẫu bất thị giả ; hữu phụ mẫu hoạn bệnh , bất thỉnh y dược , nhi tá ngôn lão bệnh nan trì giả ; chủng chủng bất kham , ngôn chi thống tâm .

要之，人間真富貴，還是帝王家。
Yếu chi , nhơn gian chơn phú quý , hoàn thị đế vương gia .


《明心寶鑒》全文完
" Minh Tâm Bửu Giám " toàn văn hoàn


5

PHỤ KHẢO
ĐỒNG ÂM

chung 鐘, 盅

酒逢知己千鐘（鐘, 通“盅”.）少.

Tửu phùng tri kỷ thiên chung ( chung , thông " chung ". ) thiểu .

lương 涼, 良

涼藥(涼藥：通“良藥”) 苦口, 直言勸人.
Lương dược (lương dược : thông " lương dược " ) khổ khẩu , trực ngôn khuyến nhơn .
ĐA ÂM
能行不能言, 無損其行.

能言不能行, 不如勿言.
Năng hành bất năng ngôn , vô tổn kỳ hạnh .

Năng ngôn bất năng hành , bất như vật ngôn .

《景行錄》云：“為人行善方便者，其後受惠。”


" Cảnh Hàng Lục " vân : " Vi nhơn hành thiện phương tiện giả , kỳ hậu thụ huệ . "

凡人不可貌相, 海水不可斗量.


若將恩報冤, 如湯去潑雪.

若將冤報冤, 如狼重見蝎.
Phàm nhơn bất khả mạo tướng , hải thủy bất khả đẩu lượng .

Nhược tương ân báo oan , như thang khứ bát tuyết .

Nhược tương oan báo oan , như lang trọng kiến hạt .
善事雖好做, 無心近不得.

伱若做好事, 別人分不得.

Thiện sự tuy hiếu tố , vô tâm cận bất đắc .

Nễ nhược tố hảo sự , biệt nhơn phân bất đắc .

好仁不好學, 其蔽也賊.



Hảo nhơn bất hiếu học , kỳ tế dã tặc .

夫子曰：“夫人不言, 言必有中.”


Phu Tử viết : " Phù nhơn bất ngôn , ngôn tất hữu trung . "

言不中理, 不如不言.



一言不中, 萬語無用.
Ngôn bất trúng lý , bất như bất ngôn .

Nhứt ngôn bất trung , vạn ngữ vô dụng .


TỪ THÔNG DỤNG
bịnh hoạn 病患

有錢常備無錢日, 安樂須防病患時,
Hữu tiền thường bị vô tiền nhựt , an lạc tu phòng bịnh hoạn thời .

cần học 勤學

貧若勤學，可以立身。富而勤學，名乃光榮。

Bần nhược cần học , khả dĩ lập thân . Phú nhi cần học , danh nãi quang vinh .

cần kiệm 勤儉

勤儉常豐, 至老不窮.
Cần kiệm thường phong , chí lão bất cùng.

克己以勤儉為先, 愛眾以謙和為首.
Khắc kỷ dĩ cần kiệm vi tiên , ái chúng dĩ khiêm hòa vi thủ .

讀書起家之本, 循理保家之本, 勤儉治家之本, 和順齊家之本.
Độc thư khởi gia chi bổn , tuần lý bảo gia chi bổn , cần kiệm trì gia chi bổn , hòa thuận gia chi bổn .

cơ hàn 饑寒

飽暖思淫欲, 饑寒起盜心.
Bão noãn tư dâm dục , cơ hàn khởi đạo tâm .

富貴養親易, 親常有未安.

貧賤養兒難, 兒不受饑寒.
Phú quý dưỡng thân dị , thân thường hữu vị an .

Bần tiện dưỡng nhi nan , nhi bất thụ cơ hàn .

積谷帛者, 不憂饑寒.

積道德者, 不畏凶邪.

Tích cốc bạch giả , bất ưu cơ hàn ; tích đạo đức giả , bất úy hung tà .

dự phòng 預防

致治於未亂, 保邦於未危, 預防其患也.
Trí trị ư vị loạn , bảo bang ư vị nguy , dự phòng kỳ hoạn dã .

hạ tiện 下賤

貧窮不與下賤, 下賤而自生.

富貴不與驕奢, 驕奢而自至.
Bần cùng bất dữ hạ tiện , hạ tiện nhi tự sanh .

Phú quý bất dữ kiêu xa , kiêu xa nhi tự chí .

kết giao 結交

古人結交惟結心，

今人結交惟結面。
Cổ nhơn kết giao duy kết tâm ,

Kim nhơn kết giao duy kết diện .

種樹莫種垂楊柳，

結交莫交輕薄兒。
Chủng thụ, mạc chủng thùy dương liễu,

Kết giao, mạc giao khinh bạc nhi.

kim ngọc 金玉

金玉者, 饑不可食, 寒不可衣.

自古以穀帛為貴也.

Kim ngọc giả , cơ bất khả thực , hàn bất khả y .

Tự cổ dĩ cốc bạch vi quý dã .

kinh khủng 驚恐

與惡人 同行, 如刀劍中行,

雖不傷人, 時時驚恐.
Dữ ác nhơn đồng hành , như đao kiếm trung hàng ,

tuy bất thương nhơn , thời thời kinh khủng . 　

lao khổ 勞苦

若服一縷, 憶織女之勞.

若食一粒, 思農夫之苦.
Nhược phục nhứt lũ, ức chức nữ chi lao ;

Nhược thực nhứt lạp , tư nông phu chi khổ . 　　

sầu muộn 愁悶

長思貧難危困, 自然不驕.

每思疾病熬煎, 並無愁悶.
Trường tư bần nan nguy khốn , tự nhiên bất kiêu .

Mỗi tư tật bệnh ngao tiên , tịnh vô sầu muộn .

song thân 雙親

勸君亟保雙親命.

Khuyến quân cực bảo song thân mệnh .
子孝雙親樂, 家和萬事成.
Tử hiếu song thân lạc , gia hòa vạn sự thành .
thanh bần 清貧

清貧常樂, 濁富多憂.
Thanh bần thường lạc , trọc phú đa ưu .

thị phi 是非

從交休說真言語，異日無情道是非。
Tùng giao hưu thuyết chơn ngôn ngữ , dị nhựt vô tình đạo thị phi .

責人之非, 不如行己之是.

Trách nhơn chi phi , bất như hành kỷ chi thị .

vô ý 無意

對病夫勿言某死, 對貪夫勿言己廉.

言雖無意, 聽者必厭.
Đối bệnh phu vật ngôn mỗ tử , đối tham phu vật ngôn kỷ liêm .

Ngôn tuy vô ý , thính giả tất yếm .

子絕四：無意，無必，無固，無我。
Tử Tuyệt tứ : vô ý , vô tất , vô cố , vô ngã .

TƯƠNG TỰ

云,曰

詩云 “子曰：卿牢事不出, 籬牢火不入.”


Thi vân : " Tử viết : Khanh lao sự bất xuất, ly lao hỏa bất nhập."

孝經云 “子曰: 孝子之事親也 , 居則致其敬, 養則致其樂,病則致其憂,喪則致其哀,祭則致其嚴.”



Hiếu Kinh vân “Tử viết : Hiếu tử chi sự thân dã , cư tắc trí kỳ kính , dưỡng tắc trí kỳ lạc , bệnh tắc trí kỳ ưu , tang tắc trí kỳ ai , tế tắc trí kỳ nghiêm.”

景行錄云：“為政之要, 曰公與清.



成家之要, 曰儉與勤.”
" Cảnh Hàng Lục " vân : " Vi chánh chi yếu , viết công dữ thanh . Thành gia chi yếu , viết kiệm dữ cần . "

如, 似

三點如星象, 橫鉤似月斜



Tam điểm như tinh tượng , hoành câu tự nguyệt tà .

誠,恕

誠無悔, 恕無怨. Thành vô hối , thứ vô oán .



守口, 防意
守口如瓶，防意如城。Thủ khẩu như bình , phòng ý như thành .

麤,淡

麤茶淡飯飽即休. Thô trà đạm phạn bão tức hưu.



貪,妬

三平二滿過即休, 不貪不妬老即休.



Tam bình nhị mãn quá tức hưu , bất tham bất đố lão tức hưu .

無諍,無爭

佛語在無諍，儒書貴無爭。



Phật ngữ tại vô tránh , nho thư quý vô tranh .

因,恃

家若貧, 不可因貧而廢學, 家若富, 不可恃富而怠學.



Gia nhược bần , bất khả nhân bần nhi phế học . Gia nhược phú , bất khả thị phú nhi đãi học .

坐, 馭

坐密室如通衢，馭寸心如六馬，可免過。


Tọa mật thất như thông cù , ngự thốn tâm như lục mã , khả miễn quá .

ĐỐI ĐÃI

君子, 小人

財者, 君子之所輕.



死者, 小人之所畏.
Tài giả , quân tử chi sở khinh .

Tử giả , tiểu nhơn chi sở úy . "

君子喻於義, 小人喻於利.


Quân tử dụ ư nghĩa , tiểu nhơn dụ ư lợi . "

君子成人之美，不成人之惡。小人反是。


Quân tử thành nhơn chi mỹ , bất thành nhơn chi ác .

Tiểu nhơn phản thị .

睚眦存心，小人之淺衷；一飯不忘，君子之厚德。


Nhai xải tồn tâm , tiểu nhơn chi thiển trung ; nhứt phạn bất vong , quân tử chi hậu đức .

善,惡

積善逢善, 積惡逢惡. 仔細思量, 天地不錯. 善有



善報, 惡有惡報. 若還不報, 時辰未到.

Tích thiện phùng thiện , tích ác phùng ác . Tử tế tư lương , thiên địa bất thác . Thiện hữu thiện báo , ác hữu ác báo . Nhược hoàn bất báo , thời thần vị đáo .

善惡到頭終有報，只爭來早與來遲。



Thiện ác đáo đầu chung hữu báo , chỉ tranh lai tảo dữ lai trì .

惡人罵善人，善人總不對。善人若還罵，



彼此無智慧。不對心清涼，罵者口熱沸。
Ác nhơn mạ thiện nhơn , thiện nhơn tổng bất đối . Thiện nhơn nhược hoàn mạ , bỉ thử vô trí tuệ . Bất đối tâm thanh lương , mạ giả khẩu nhiệt phí .

上,下

上士無爭，下士好爭。


Thượng sĩ vô tranh , hạ sĩ hiếu tranh .
彼, 此
此一時也, 彼一時也.

Thử nhứt thời dã , bỉ nhứt thời dã .

滿, 謙

滿招損, 謙受益. Mãn chiêu tổn , khiêm thụ ích .



柔弱, 剛強

柔弱護身之本，剛強惹禍之由。


Nhu nhược hộ thân chi bổn , cương cường nhạ họa chi do .

過去, 未來

過去事明如鏡，未來事暗似漆。


Quá khứ sự minh như kính , vị lai sự ám tự tất .
未來休指望，過去莫思量。
Vị lai hưu chỉ vọng , quá khứ mạc tư lương .

欲知未來，先察已往。


Dục tri vị lai , tiên sát dĩ vãng .
寸心, 萬法

寸心不昧，萬法皆明。


Thốn tâm bất muội , vạn pháp giai minh .

悔, 怨
誠無悔, 恕無怨, 和無仇, 忍無辱.

Thành vô hối , thứ vô oán , hòa vô cừu , nhẫn vô nhục . "

樂,憂
懼法朝朝樂，欺公日日憂。
Cụ pháp triêu triêu lạc , khi công nhựt nhựt ưu .

小心, 大膽

小心天下去得，大膽寸步難移。


Tiểu tâm thiên hạ khứ đắc , đại đảm thốn bộ nan di .
禍,福

禍不可以免，福不可再求。


Họa bất khả dĩ miễn, phúc bất khả tái cầu.

量大福亦大，機深禍亦深。


Lượng đại, phúc diệc đại , cơ thâm, họa diệc thâm .

天有不測風雲，人有旦夕禍福。


Thiên hữu bất trắc phong vân , nhơn hữu đán tịch họa phúc
心, 面

心不負人，面無慚色。


Tâm bất phụ nhơn , diện vô tàm sắc .

小,大

得忍且忍，得戒且戒。不忍不戒，小事成大。



Đắc nhẫn thả nhẫn , đắc giới thả giới . Bất nhẫn bất giới , tiểu sự thành đại .

小勇者，血氣之怒也。大勇者，禮義之怒也。



Tiểu dũng giả , huyết khí chi nộ dã . Đại dũng giả , lễ nghĩa chi nộ dã .
寶,殃

忍是心之寶，不忍身之殃。


Nhẫn thị tâm chi bảo , bất nhẫn thân chi ương .

貴,賤

薄施厚望者不報, 貴而忘賤者不久.


Bạc thi hậu vọng giả bất báo , quý nhi vong tiện giả bất cửu .

天,地

不登峻嶺，不知天高。不履深淵，豈知地厚？



Bất đăng tuấn lĩnh , bất tri thiên cao . Bất lý thâm uyên , khởi tri địa hậu.

富,貧

痴聾瘖痖家豪富，智慧聰明卻受貧。



Si lung âm á gia hào phú , trí tuệ thông minh khước thụ bần .

盛衰

物極則反，樂極則憂。大合必離，勢盛必衰。


Vật cực tắc phản , lạc cực tắc ưu . Đại hiệp tất ly , thế thịnh tất suy .

[tắc 則= thì; tất 必= ắt]

愛惡

父母愛之，喜而不忘。父母惡之，懼而無怨。

Phụ mẫu ái chi , hỉ nhi bất vong . Phụ mẫu ố chi , cụ nhi vô oán .

近遠

人無遠慮，必有近憂。


Nhơn vô viễn lự , tất hữu cận ưu .

遲速

陰法遲而不漏，陽憲速而有逃。


Âm pháp trì nhi bất lậu , dương hiến tốc nhi hữu đào.

難易

刀瘡易好，惡語難消。


Đao sang dị hảo , ác ngữ nan tiêu .

創業艱難, 守者不易.



Sáng nghiệp gian nan , thủ giả bất dị .
入山擒虎易，開口告人難。
Nhập san cầm hổ dị , khai khẩu cáo nhơn nan .
陽網密而易漏，陰網疏而難逃。
Dương võng mật nhi dị lậu , âm võng sơ nhi nan đào.

近遠

凶險之人, 敬而遠之.

賢德之人, 親而近之.

Hung hiểm chi nhơn, kính nhi viễn chi .

Hiền đức chi nhơn , thân nhi cận chi 　

精粗

女無明鏡, 不知面上精粗;

士無良友, 不知行步虧踰.
Nữ vô minh kính , bất tri diện thượng tinh thô ;

Sĩ vô lương hữu , bất tri hành bộ khuy du .

THAM KHẢO

明心宝鑑 Minh Tâm Bửu Giám . Dương Mạnh Huy dịch . Saigon: Tín Đức Thư Xã. 1952.

連載: 明心寶鑒

作者：[明] 范立本 輯

譯者：李朝全

出版社:華藝出版 2007.

明心宝鉴李朝全譯 華藝出版 2007.

明心宝鉴(珍藏本)李朝全作 華藝出版 2007.

明心寶鑑釋義 Minh Tâm Bửu Giám Thích Nghĩa

Bản khắc in 同慶三年 Đồng Khánh thứ 3 [1888].

Thư Viện Việt Nam, ký số R.1626.

明心宝鉴精华.黎文鄧輯[未成].

新刻前賢切要明心寶鑒. Tân khắc Tiền Hiền Thiết Yếu Minh Tâm Bửu Giám http://book.sina.com.cn (2007) .

合編:易學探原,易學入門.黎凯旋.黄氏觀蠑藏楼.

台北丁巳年.

易學五書. 王震著.

大學證釋. 寸心印經處.Taiwan 1926 .

新譯四書讀本. 謝冰瑩等編譯.三民書局印行. Taiwan. 1926 .

論語. 中英文對照本.Taiwan 1982 .

四書章句集注. 錦鏽中華.



http://www.chinapage.com/big5/classic/4b01.htm

千字文釋義. 周興嗣撰. 汪嘯尹等纂輯. 中國書店出版.北京 1991

 千字文. 周興嗣撰.呂鳳岐書.Francis W. Paar Ed. New York 1963.

 千字文. 黎文鄧繙註.海邊印行 2000

 抑齋集.福溪原本 (1868). 黎文鄧繙註.海邊印行 [卷一, 七] 1999-2008.

 詩集傳University of Virginia Library Electronic Text Center.



http://etext.lib.virginia.edu/chinese/shijing/AnoShih.html

老子道德經 . BALLANTINE BOOKS. NEW YORK. 1989.

老子道德經. 浩然嚴纘譯註. 開智書局出版.1973.

道德經. 老子著.徐澍劉浩注譯.江南文化書院 黄山分院編.安徽省出版. 1990.

道德經.LAO TSU TAO TE CHING. GIA-FU FENG & JANE ENGLISH. WILDWOOD HOUSE LTD. LONDON.1973 .

道德經. TAO TE CHING. MAN-HO KWOK, MARTIN PALMER, JAY RAMSAY & KWOK-LAP CHAN. BARNES & NOBLE BOOKS. NEW YORK. 1994 .

LÃO TỬ. NGÔ TẤT-TỐ, NGUYỄN ĐỨC-THỊNH. KHAI-TRÍ. Saigon. 1959.

Le livre de la Voie et de la Vertue. J.-J.-L. Duyvandak, Prof. à l’Université de Leyde. Maisonneuve Paris. 1975.

LÃO TỬ ĐẠO ĐỨC KINH. NGUYỄN HIẾN LÊ. NXB VĂN HÓA. Saigon. 1995.

家嚴口訓. 黎文鄧輯[未成]

弟子規. 李毓秀所作.黎文鄧譯.越學印行.2004.

増廣賢文(古訓). 黎文鄧譯.海邊印行 2004.

孔子家語王.肅注. 錦鏽中華.

顏氏家訓. 顏之推 [531-590] 所著. 錦鏽中華.

孝經. 曾子輯. 錦鏽中華.

滕王閣序全文. 王勃作.黎文鄧繙註.海邊 2000

 孔子刊定周易本義. Nguyễn Duy Trinh dịch. BVHGD, Trung Tâm Học Liệu XB. Saigon 1968.

Quốc-Văn CHU-DỊCH.Diễn-giải. Phan Bội Châu soạn. Huỳnh Thúc Kháng giới thiệu. Xuân Thu XB. California.

 通類課程. 士載張永記. Miscellanées 1-13. SAIGON MAY1888-MAY1889 .

 事類通考. 士載張永記. Miscellanées 14-18. SAIGON JUIN-OCTOBRE1889 .

 孔門七十二賢.“孔子家語·七十二弟子解”

baike.baidu.com/view/2307.htm

Dị Dạng Tự Điển. Bộ Giáo Dục Đài Loan.

http://140.111.1.40/suoa/suoa.htm

三國演義〔明〕羅貫中1330 – 1400 年



http://sokamonline.com/indexPage/3King.cfm

漢越字典. 韶帚. 燭慧.Hanoi 1942

康煕字典. 同文書局原版.中華書局香港分局 1958

辭海.Taiwan 1972

辭源. 陸爾奎作主編.商務印書館香港分館.1980.

《漢越詞典》陶維英. 明新.Paris 1951.

 漢越汪釋 Hán Việt Chú Thích. Frank Phạm.

http://www.petrus-tvk.com/ChuThich.html

Tự Điển Hán Việt Thiều Chửu. Đặng Thế Kiệt

http://www.viethoc.org/hannom/tdtc_intro.php

Bàn Gõ Hán Nôm. Trần Uyên Thi, Alexandre Lê.



http://www.viethoc.org/hannom/bango_intro.php

A Dictionary of Chinese Buddhist Terms. William Edward Soothill & Lewis Hodous. Paragon Book. New york 1970.

改造命運心想事成.了凡四訓講記.淨空法師講述.

華藏淨空學會印贈.和��出版社.

了凡四訓.新電影版.

The Unicode Consortium: http://www.unicode.org/

China the Beautiful. http://www.chinapage.com/



tải về 2.43 Mb.

Chia sẻ với bạn bè của bạn:
1   2   3   4   5   6   7   8



Cơ sở dữ liệu được bảo vệ bởi bản quyền ©hocday.com 2024
được sử dụng cho việc quản lý
    Quê hương
BÁO CÁO
Tài liệu