Minh Tâm Bửu Giám
tải về 2.43 Mb.
|
立教篇 第十二 凡十七條 Lập giáo thiên đệ thập nhị phàm thập thất điều 子曰：“立身有義而孝為本，喪祀有禮而哀為本。戰陣有列而勇為本，治政有理而農為本。居國有道而嗣為本，生財有時而力為本。” Tử viết : " Lập thân hữu nghĩa nhi hiếu vi bổn , tang tự hữu lễ nhi ai vi bổn . Chiến trận hữu liệt nhi dũng vi bổn , trì chánh hữu lý nhi nông vi bổn . Cư quốc hữu đạo nhi tự vi bổn , sanh tài hữu thời nhi lực vi bổn . " 《景行錄》云：“為政之要，曰公與清。成家之要，曰儉與勤。” " Cảnh Hàng Lục " vân : " Vi chánh chi yếu , viết công dữ thanh . Thành gia chi yếu , viết kiệm dữ cần . " 讀書起家之本，循理保家之本，勤儉治家之本，和順齊家之本。 Độc thư khởi gia chi bổn , tuần lý bảo gia chi bổn , cần kiệm trì gia chi bổn , hòa thuận gia chi bổn . 勤者富之本，儉者富之源。 Cần giả phú chi bổn , kiệm giả phú chi nguyên . 《孔子三計圖》云：“一生之計在於勤，一年之計在於春，一日之計在於寅。幼而不學，老無所知。春若不耕，秋無所望。寅若不起，日無所辦。” " Khổng Tử tam kế đồ " vân : " Nhứt sanh chi kế tại ư cần , nhứt niên chi kế tại ư xuân, nhứt nhựt chi kế tại ư dần. Ấu nhi bất học, lão vô sở tri . Xuân nhược bất canh , thu vô sở vọng . Dần nhược bất khởi , nhựt vô sở biện . " 《性理書》云：“五教之目：父子有親，君臣有義，夫婦有別，長幼有序，朋友有信。” " Tính Lý Thư " vân : " Ngũ giáo chi mục : phụ tử hữu thân , quân thần hữu nghĩa , phu phụ hữu biệt , trưởng ấu hữu tự , bằng hữu hữu tín . " 古靈陳先生為仙居令，教其民曰：“為吾民者，父義母慈，兄友弟恭，子孝婦順，夫婦有恩，男女有別，子弟有學，鄉閭有禮。貧窮患難，親戚相救；婚姻死喪，鄰保相助。無惰農業，無作盜賊，無學賭博，無好爭訟，無以強凌弱，無以惡凌善，無以富吞貧。行者讓路，耕者讓畔，班白者不負戴於道路，則為禮義之俗矣。” 有異本曰: 古鴒陳先生 Cổ Linh Trần tiên sanh vi tiên cư lệnh , giáo kỳ dân viết : " Vi ngô dân giả , phụ nghĩa mẫu từ , huynh hữu đệ cung , tử hiếu phụ thuận , phu phụ hữu ân , nam nữ hữu biệt , tử đệ hữu học , hương lư hữu lễ . Bần cùng hoạn nan , thân thích tương cứu ; hôn nhơn tử tang , lân bảo tương trợ . Vô nọa nông nghiệp , vô tác đạo tặc , vô học đổ bác , vô hảo tranh tụng , vô dĩ cường lăng nhược , vô dĩ ác lăng thiện , vô dĩ phú thôn bần . Hành giả nhượng lộ , canh giả nhượng bạn , ban bạch giả bất phụ đái ư đạo lộ , tắc vi lễ nghĩa chi tục hĩ . " 《性理書》云：“教人者，養其善心而惡自消。治民者，導之以敬讓而爭自息。” " Tính Lý Thư " vân : " Giáo nhơn giả , dưỡng kỳ thiện tâm nhi ác tự tiêu . Trì dân giả , đạo chi dĩ kính nhượng nhi tranh tự tức . " 《禮》云：“為君止於仁，為父止於慈，為子止於孝，為友止於信，為弟止於敬，為國人交止於信。若為斯道，可以為政理矣。” " Lễ " vân : " vi quân chỉ ư nhơn , vi phụ chỉ ư từ , vi tử chỉ ư hiếu , vi hữu chỉ ư tín , vi đệ chỉ ư kính , vi quốc nhơn giao chỉ ư tín . Nhược vi tư đạo , khả dĩ vi chánh lý hĩ . " 王蠋曰：“忠臣不事二君, 烈女不嫁二夫.” 有異本曰: 王觸 (Vương Xúc) Vương Thục viết : " Trung thần bất sự nhị quân , liệt nữ bất giá nhị phu . " 文中子曰：“治官莫若平，臨財莫若廉。” 文中子：隋王通 [584-618] 私謚, 王勃祖父, 著有《中說》. 附註: 平, 平正 (bình , công bình). 廉, 清廉 (liêm , thanh liêm). 莫若= chẳng gì bằng. Văn Trung Tử viết : " Trì quan mạc nhược bình , lâm tài mạc nhược liêm . " Văn Trung Tử : Tùy Vương Thông [584-618] tư thí , Vương Bột tổ phụ , trứ hữu " Trung Thuyết " . 《說苑》云：“治國若彈琴, 治家若執轡.” " Thuyết Uyển " vân : " Trì quốc nhược đạn cầm , trì gia nhược chấp bí . " 孝當竭力，忠則盡命。 Hiếu đương kiệt lực , trung tắc tận mệnh . 附註: 千字文 63-64 :孝當竭力, 忠則盡命. 善事父母為孝當合也謂理合如是也竭亦盡也論語云事父母能竭其力盡已之心為忠論語云臣事君以忠言忠臣之事君有死無二盡已之命而不惜也孝承上資父而言忠承上事君而言 Thiên Tự Văn 63-64 : Hiếu đương kiệt lực , Trung tắc tận mệnh . Thiện sự phụ mẫu vi hiếu; Đương, hiệp dã, vị lý hiệp như thị dã; Kiệt, diệc tận dã. Luận Ngữ vân: Sự phụ mẫu năng kiệt kỳ lực; Tận dĩ chi tâm vi trung. Luận Ngữ vân: Thần sự quân dĩ trung; Ngôn trung thần chi sự quân, hữu tử vô nhị; Tận dĩ chi mệnh nhi bất tích dã. Hiếu, thừa thượng tư phụ nhi ngôn; Trung thừa thượng sự quân nhi ngôn. 女慕貞潔，男效才良。 Nữ mộ trinh khiết , nam hiệu tài lương . 附註: 千字文41-42 :女慕貞潔,男效才良. 雖男女有異而五常之修一也慕愛也 貞潔正而靜也效法也才有能者良有德者 Thiên Tự Văn 41-42: Nữ mộ trinh khiết , Nam hiệu tài lương . Tuy nam nữ hữu dị , nhi ngũ thường chi tu nhứt dã ; Mộ, ái dã ; Trinh khiết , chánh nhi tĩnh dã ; Hiệu, pháp dã ; Tài, hữu năng giả ; Lương, hữu đức giả. 張思叔座右銘曰：“凡語必忠信，凡行必篤敬。飲食必愼節，字畫必楷正。容貌必端莊，衣冠必整肅。步履必安詳，居處必正靜。作事必謀始，出言必顧行。常德必固持，然諾必重應。見善如己出，見惡如己病。凡此十四者，我皆未深省。書此當座隅，朝夕視為警。” Trương Tư Thúc tọa hữu minh viết : " Phàm ngữ tất trung tín , phàm hành tất đốc kính . Ẩm thực tất thận tiết , tự hoạch tất giai chánh . Dung mạo tất đoan trang , y quan tất chỉnh túc . Bộ lý tất an tường , cư xử tất chánh tĩnh . Tác sự tất mưu thủy , xuất ngôn tất cố hành . Thường đức tất cố trì , nhiên nặc tất trọng ứng . Kiến thiện như kỷ xuất , kiến ác như kỷ bệnh . Phàm thử thập tứ giả , ngã giai vị thâm tỉnh . Thư thử đương tọa ngung , triêu tịch thị vi cảnh . " 范益謙座右銘：“一不言朝廷利害邊報差除；二不言州縣官員長短得失；三不言眾人所作過惡；四不言仕進官職趨時附勢；五不言財利多少厭貧求富；六不言淫媟戲慢評論女色；七不言求覓人物干索酒食。”又曰：“人附書信，不可開拆沉滯。與人並坐，不可窺人私書。凡入人家，不可看人文字。凡借人物，不可損坏不還。凡吃飲食，不可揀擇去取。與人同處，不可自擇便利。凡人富貴，不可嘆羨詆燬。凡此數事，有犯之者，足以見其意之不肖，於存心修身大有所害，因書以自警。” 附註: 媟, 輕慢(tiết , khinh mạn). Phạm Ích Khiêm tọa hữu minh : " Nhứt bất ngôn triều đình lợi hại biên báo sai trừ ; nhị bất ngôn châu huyền quan viên trường đoản đắc thất ; tam bất ngôn chúng nhơn sở tác quá ác ; tứ bất ngôn sĩ tiến quan chức xu thời phụ thế ; ngũ bất ngôn tài lợi đa thiểu yếm bần cầu phú ; lục bất ngôn dâm tiết hí mạn bình luận nữ sắc ; thất bất ngôn cầu mịch nhơn vật can tác tửu thực." Hựu viết : "Nhơn phụ thư tín , bất khả khai sách trầm trệ . Dữ nhơn tịnh tọa , bất khả khuy nhơn tư thư . Phàm nhập nhơn gia , bất khả khán nhơn văn tự . Phàm tá nhơn vật , bất khả tổn khôi bất hoàn . Phàm cật ẩm thực , bất khả giản trạch khứ thủ . Dữ nhơn đồng xử , bất khả tự trạch tiện lợi . Phàm nhơn phú quý , bất khả thán tiện để hủy . Phàm thử sổ sự , hữu phạm chi giả , túc dĩ kiến kỳ ý chi bất tiếu , ư tồn tâm tu thân đại hữu sở hại , nhân thư dĩ tự cảnh . " 武王問太公曰：“人居世上，何有貴賤貧富不同？愿聞其說。”太公曰：“富貴如聖人之德，皆由天命。富者用之有節，不富者家有十盜。”武王曰：“何為十盜？”太公曰：“時熟不收為一盜，收積不了為二盜，無事燃燈寢睡為三盜，慵懶不耕為四盜，不施工力為五盜，専行竊害為六盜，養畜太多為七盜，晝眠懶起為八盜，貪酒嗜欲為九盜，強行嫉妬為十盜。”武王曰：“家無十盜，不富者何如？”太公曰：“人家必有三耗。”武王曰：“何名三耗？”太公曰：“倉庫漏濕不蓋鼠雀亂食為一耗，收種失時為二耗，拋撒米谷穢賤為三耗。”武王曰：“家無三耗，不富者何？”太公曰：“人家必有一錯二誤三痴四失五逆六不祥七奴八賤九愚十強。自招其禍，非天降殃。”武王曰：“悉愿聞之。”太公曰：“養男不教訓為一錯，嬰孩不訓為二誤，初迎新婦不行教訓為三痴，未語先笑為四失，不養父母為五逆，夜起赤身為六不祥，好挽他弓為七奴，愛騎他馬為八賤，吃他酒勸他人為九愚，勸（食）他飯命朋友為十強。”武王曰：“甚矣，誠哉斯言也。” Võ Vương vấn Thái Công viết : " Nhơn cư thế thượng , hà hữu quý tiện bần phú bất đồng ? Nguyện văn kỳ thuyết . " Thái Công viết : " Phú quý như thánh nhơn chi đức , giai do thiên mệnh . Phú giả dụng chi hữu tiết , bất phú giả gia hữu thập đạo . " Võ Vương viết : " Hà vi thập đạo ? " Thái công viết : " Thời thục bất thu vi nhứt đạo , thu tích bất liễu vi nhị đạo , vô sự nhiên đăng tẩm thụy vi tam đạo , thung lại bất canh vi tứ đạo , bất thi công lực vi ngũ đạo , chuyên hành thiết hại vi lục đạo , dưỡng súc thái đa vi thất đạo , trú miên lại khởi vi bát đạo , tham tửu thị dục vi cửu đạo , cường hành tật đố vi thập đạo . " Võ Vương viết : " Gia vô thập đạo , bất phú giả hà như ? " Thái công viết : " Nhơn gia tất hữu tam háo . " Võ Vương viết : " Hà danh tam háo ? " Thái công viết : " thương khố lậu thấp bất cái thử tước loạn thực vi nhứt háo , thu chủng thất thời vi nhị háo , phao tát mễ cốc uế tiện vi tam háo . " Võ vương viết : " Gia vô tam háo , bất phú giả hà ? " Thái công viết : " Nhơn gia tất hữu nhứt thác, nhị ngộ, tam si, tứ thất, ngũ nghịch, lục bất tường, thất nô, bát tiện, cửu ngu, thập cường . Tự chiêu kỳ họa , phi thiên hàng ương . " Võ Vương viết : " Tất nguyện văn chi . " Thái công viết : " Dưỡng nam bất giáo huấn vi nhứt thác , anh hài bất huấn vi nhị ngộ , sơ nghênh tân phụ bất hành giáo huấn vi tam si , vị ngữ tiên tiếu vi tứ thất , bất dưỡng phụ mẫu vi ngũ nghịch , dạ khởi xích thân vi lục bất tường , hảo vãn tha cung vi thất nô , ái kị tha mã vi bát tiện , cật tha tửu khuyến tha nhơn vi cửu ngu , khuyến ( thực) tha phạn mệnh bằng hữu vi thập cường . " Võ Vương viết : " Thậm hĩ , thành tai tư ngôn dã . " 三綱：君為臣綱，父為子綱，夫為婦綱。 綱：封建禮教所提倡的人與人之間的道德標准 Tam Cang : Quân vi thần cang, phụ vi tử cang, phu vi phụ cang. Cang : phong kiến lễ giáo sở đề xướng đích nhơn dữ nhơn chi giản đích đạo đức tiêu chuẩn . 治政篇 第十三 凡二十二條 Trì Chánh thiên đệ thập tam phàm nhị thập nhị điều 明道先生曰：“一界之士, 苟存心於愛物， 於人必有所濟.” Minh Đạo Tiên Sanh viết : "Nhứt giới chi sĩ, cẩu tồn tâm ư ái vật, ư nhơn tất hữu sở tế." 唐太宗御制：“上有麾之，中有乘之，下有附之。幣帛衣之，倉廩食之，爾俸爾祿，民膏民脂。下民易虐，上蒼難欺。” Đường Thái Tông ngự chế : " Thượng hữu huy chi , trung hữu thừa chi , hạ hữu phụ chi . Tệ bạch y chi , thương lẫm thực chi , nhĩ bổng nhĩ lộc , dân cao dân chi . Hạ dân dị ngược , thượng thương nan khi . " 《童蒙訓》曰：“當官之法，唯有三事：曰清，曰愼，曰勤。知此三者，則知所以持身矣。” 童蒙訓: 宋呂本中撰, 三卷. 是書為其家塾訓課 之本, 所記有師友遺聞及立身處世讀書仕宦之 要. " Đổng Mông Huấn " viết : " Đương quan chi pháp , duy hữu tam sự : viết thanh , viết thận , viết cần . Tri thử tam giả , tắc tri sở dĩ trì thân hĩ . " Đổng Mông Huấn : Tống Lữ Bổn Trung soạn , tam quyển . Thị thư vi kỳ gia thục huấn khóa chi bổn , sở ký hữu sư hữu di văn cập lập thân xử thế độc thư sĩ hoạn chi yếu . 當官者，必以暴怒為戒。事有不可，當詳處之，必無不當。若先暴怒，只能自害，豈能害人。 Đương quan giả , tất dĩ bạo nộ vi giới . Sự hữu bất khả , đương tường xử chi , tất vô bất đương . Nhược tiên bạo nộ , chỉ năng tự hại , khởi năng hại nhơn . 事君如事親，事官長如事兄。與同僚如家人，待群吏如奴仆。愛百姓如妻子，處國事如家事。然後能盡吾之心，如有毫末不至，皆吾心有所未盡也。 Sự quân như sự thân , sự quan trưởng như sự huynh . Dữ đồng liêu như gia nhơn , đãi quần lại như nô phó . Ái bách tính như thê tử , xử quốc sự như gia sự . Nhiên hậu năng tận ngô chi tâm , như hữu hào mạt bất chí , giai ngô tâm hữu sở vị tận dã . 或問：“簿，佐令者也。簿所欲為，令或不從，奈何？”伊川先生曰：“當以誠意動之。今令與簿不和，只是爭私意。令是邑之長，若能以事父兄之道事之，過則歸己，善則唯恐不歸於令，積此誠意，豈有不動得人？” Hoặc vấn : " Bạ , tá lệnh giả dã . Bạ sở dục vi , lệnh hoặc bất tùng , nại hà ? " Y Xuyên tiên sanh viết : " Đương dĩ thành ý động chi . Kim lệnh dữ bạ bất hòa, chỉ thị tranh tư ý . Lệnh thị ấp chi trường , nhược năng dĩ sự phụ huynh chi đạo sự chi , quá tắc quy kỷ , thiện tắc duy khủng bất quy ư lệnh , tích thử thành ý , khởi hữu bất động đắc nhơn ? " 凡異色人，皆不宜與之相接。巫祝尼媼之類，尤宜罷絕，要以清心省事為本。 Phàm di sắc nhơn , giai bất nghi dữ chi tương tiếp . Vu chúc ni ảo chi loại , vưu nghi bãi tuyệt , yếu dĩ thanh tâm tỉnh sự vi bổn . 劉安禮問臨民。明道先生曰：“使民各得輸其情。”問御史。曰：“正己以格物。” Lưu An Lễ vấn lâm dân . Minh Đạo tiên sanh viết : " sử dân các đắc thâu kỳ tình . " Vấn ngự sử . Viết : " chính kỷ dĩ cách vật . " 韓魏公問明道先生。說：“立朝大概前面路子放教寬，若窄時，異日和自家無轉側處。” 韓魏公: 韓琦[1008-1075], 宋相州安陽人, 被封魏國公. Hàn Ngụy Công vấn Minh Đạo tiên sanh . Thuyết : " Lập triều đại khái tiền diện lộ tử phóng giáo khoan , nhược trách thời , di nhựt hòa tự gia vô chuyển trắc xứ . " Hàn Ngụy Công : Hàn Kỳ [1008-1075] , Tống Tương Châu An Dương nhơn , bị phong ngụy quốc công . ) 子曰：“不教而殺謂之虐，不戒視成謂之暴，慢令致期謂之賊。” Tử viết : " Bất giáo nhi sát vị chi ngược , bất giới thị thành vị chi bạo , mạn lệnh trí kỳ vị chi tặc . " 舉直錯諸枉，能使枉者直。 Cử trực thác chư uổng , năng sử uổng giả trực . 舉直錯諸枉，則民服。舉枉錯諸直，則民不服。 Cử trực thác chư uổng , tắc dân phục . Cử uổng thác chư trực , tắc dân bất phục . 其身正, 不令而行. 其身不正, 雖令不從. Kỳ thân chánh , bất lệnh nhi hành . Kỳ thân bất chánh , tuy lệnh bất tùng . 言忠信，行篤敬，雖蠻貊之邦行矣。言不忠信，行不篤敬，雖州里行乎哉？！ Ngôn trung tín , hành đốc kính , tuy man mạch chi bang hành hĩ . Ngôn bất trung tín , hành bất đốc kính , tuy châu lý hành hồ tai ? ! 蠻貊 (man mạch, con beo thuộc bộ lạc ngày xưa, miền đông bắc nước Tàu) 子貢曰：“位尊者，德不可薄。官大者，政不可欺。” Tử Cống viết : " Vị tôn giả , đức bất khả bạc . Quan đại giả , chánh bất khả khi . " 子謂子產有君子之道四焉：其行己也恭，其事上也敬，其養民也惠，其使民也義。 Tử vị Tử Sản hữu quân tử chi đạo tứ yên : kỳ hành kỷ dã cung , kỳ sự thượng dã kính, kỳ dưỡng dân dã huệ, kỳ sử dân dã nghĩa . 子張問仁於孔子。子曰：“恭則不侮，寬則得眾，信則人任焉。敏則有功，惠則足以使人。” Tử Trưởng vấn nhơn ư Khổng Tử . Tử viết : " Cung tắc bất vũ , khoan tắc đắc chúng , tín tắc nhơn nhiệm yên . Mẫn tắc hữu công , huệ tắc túc dĩ sử nhơn . " 子曰：“君子惠而不費，勞而不怨，欲而不貪，泰而不驕，威而不猛。” Tử viết : " quân tử huệ nhi bất phí , lao nhi bất oán , dục nhi bất tham , thái nhi bất kiêu , uy nhi bất mãnh . " 孟子曰：“責難於君謂之恭，陳善閉邪謂之敬，吾君不能謂之賊。” Mạnh Tử viết : " Trách nan ư quân vị chi cung , trần thiện bế tà vị chi kính , ngô quân bất năng vị chi tặc . " 《書》云：“木以繩直，君以諫正。” " Thư " vân : " mộc dĩ thằng trực , quân dĩ gián chánh . " 《抱朴子》曰：“迎斧鉞而敢諫，投鼎鑊而盡言，此謂忠臣也。” 晉葛洪自號抱朴子, 並以名其書. " Bão Phác Tử " viết : " Nghênh phủ việt nhi cảm gián , đầu đỉnh hoạch nhi tận ngôn , thử vị trung thần dã . " Tấn Cát Hồng tự hiệu Bão Phác Tử , tịnh dĩ danh kỳ thư . 忠臣不怕死，怕死不忠臣。 Trung thần bất phạ tử , phạ tử bất trung thần . *** 顧東橋先生座側銘：“言行擬之古人則德業進, 功名付之天命則心事閒. 報應會及 子孫則治政公, 受享慮及疾病則費用儉.” Cố Đông Kiều tiên sanh tọa trắc minh : " Ngôn hành nghĩ chi cổ nhơn tắc đức nghiệp tiến , công danh phó chi thiên mệnh tắc tâm sự gian . Báo ứng hội cập tử tôn tắc trì chánh công , thụ hưởng lự cập tật bệnh tắc phí dụng kiệm . " 先儒曰：“處事不可不斬捷, 存心不可不 寬舒, 待己不可不嚴明, 與人不可不和氣.” Tiên Nho viết : " Xử sự bất khả bất trảm tiệp , tồn tâm bất khả bất khoan thư , đãi kỷ bất khả bất nghiêm minh , dữ nhơn bất khả bất hòa khí . " 二眉曙青朱先生曰：“居位臨民現宰官者，必非無因，每見仕途上人都認自家是某官某宦，不知自家就是救世的活佛。有功者賞，有過者罰。除害安民，慈惠多方，只是一個恰好，不可太過不及。果能為人父母公祖，使地方老幼男女個個得所，化成極樂世界，家家供俸，人人頂禮，官也做了，佛也成了，何等心安，何等快捷，較之面壁修行，云壤萬仞矣！” Nhị My Thự Thanh Chu tiên sanh viết : " Cư vị lâm dân hiện tể quan giả , tất phi vô nhơn , mỗi kiến sĩ đồ thượng nhơn đô nhận tự gia thị mỗ quan mỗ hoạn , bất tri tự gia tựu thị cứu thế đích hoạt Phật . Hữu công giả thưởng , hữu quá giả phạt . Trừ hại an dân , từ huệ đa phương , chỉ thị nhứt cá kháp hảo , bất khả thái quá bất cập . Quả năng vi nhơn phụ mẫu công tổ , sử địa phương lão ấu nam nữ cá cá đắc sở , hóa thành cực nhạc thế giới , gia gia cung bổng , nhơn nhơn đính lễ , quan dã tố liễu , Phật dã thành liễu , hà đẳng tâm an , hà đẳng khoái tiệp , giác chi diện bích tu hành , vân nhưỡng vạn nhận hĩ ! " 治家篇 第十四 凡十六條 Trì gia thiên đệ thập tứ phàm thập lục điều 司馬溫公曰：“凡諸卑幼，事無大小，無得専行，必咨稟於家長。” Tư Mã Ôn Công viết : " Phàm chư ti ấu , sự vô đại tiểu , vô đắc chuyên hành , tất tư bẩm ư gia trưởng . " 勤儉常豐，至老不窮。 Cần kiệm thường phong , chí lão bất cùng . 待客不可不豐，治家不可不儉。 Đãi khách bất khả bất phong , trì gia bất khả bất kiệm . 有錢常備無錢日，安樂須防病患時。 Hữu tiền thường bị vô tiền nhựt , an lạc tu phòng bịnh hoạn thời . 健奴無禮，嬌兒無孝。 Kiện nô vô lễ , kiều nhi vô hiếu . 教婦初來，教子嬰孩。 Giáo phụ sơ lai , giáo tử anh hài . 太公曰：“痴人畏婦，賢婦敬夫。” Thái Công viết : " Si nhơn úy phụ , hiền phụ kính phu . " 凡使奴僕，先問饑寒。 Phàm sử nô bộc , tiên vấn cơ hàn . 時時防火發，夜夜防賊來。 Thời thời phòng hỏa phát , dạ dạ phòng tặc lai . 子孝雙親樂，家和萬事成。 Tử hiếu song thân lạc , gia hòa vạn sự thành . 《景行錄》云：“觀朝夕之早晏，可以識人家之興替。” " Cảnh Hàng Lục " vân : " Quán triêu tịch chi tảo yến , khả dĩ thức nhơn gia chi hưng thế . " 司馬溫公曰：“凡議婚姻，先須察其壻與婦之性行及家法何如，勿苟慕其富貴。壻苟賢矣，今雖貧賤，安知異時不富貴乎？苟為不肖，今雖富盛，安知異時不貧賤乎？婦者，家之所由盛衰也。苟慕一時之富貴而娶之，彼挾其富貴，鮮有不輕其夫而傲其舅姑，養成驕妬之性，異日為患，庸有極乎？假使因婦財以致富，依婦勢以取貴，苟有丈夫之志氣者，能無愧乎？” Tư Mã Ôn Công viết : " Phàm nghị hôn nhơn , tiên tu sát kỳ tế dữ phụ chi tính hành cập gia pháp hà như , vật cẩu mộ kỳ phú quý . Tế cẩu hiền hĩ , kim tuy bần tiện , an tri di thời bất phú quý hồ ? Cẩu vi bất tiếu , kim tuy phú thịnh , an tri di thời bất bần tiện hồ ? Phụ giả , gia chi sở do thịnh suy dã . Cẩu mộ nhứt thời chi phú quý nhi thú chi , bỉ hiệp kỳ phú quý , tiển hữu bất khinh kỳ phu nhi ngạo kỳ cữu cô , dưỡng thành kiêu đố chi tính , di nhựt vi hoạn , dung hữu cực hồ ? Giả sử nhơn phụ tài dĩ trí phú , y phụ thế dĩ thủ quý , cẩu hữu trượng phu chi chí khí giả , năng vô quý hồ ? " 安定胡先生曰：“嫁女必須勝吾家者。勝吾家者，則女之事夫，必欽必戒。娶婦必須不若吾家者。不若吾家者，則婦之事舅姑，必執婦道。” 安定胡先生: 即胡瑗[993-1059]：北宋初學者, 教育家. 學者稱安定先生. An Định Hồ tiên sanh viết : " Giá nữ tất tu thắng ngô gia giả . Thắng ngô gia giả , tắc nữ chi sự phu , tất khâm tất giới . Thú phụ tất tu bất nhược ngô gia giả . Bất nhược ngô gia giả , tắc phụ chi sự cữu cô , tất chấp phụ đạo . " An Định Hồ tiên sanh, tức Hồ Viện [993-1059] : Bắc Tống sơ học giả , giáo dục gia . Học giả xưng An Định tiên sanh . 男大不婚，如劣馬無韁；女長不嫁，如私鹽犯首。 Nam đại bất hôn , như liệt mã vô cương ; nữ trưởng bất giá , như tư diêm phạm thủ . 文中子曰：“婚娶而論財，夷虜之道也。” Văn Trung Tử viết : " Hôn thú nhi luận tài , di lỗ chi đạo dã . " 司馬溫公曰：“凡為家長，必謹守禮法，以御群子弟及家眾，分之以職，授之以事，而責其成功。制財用之節，量入以為出，稱家之有無，以給上下之衣食及吉凶之費，皆有品節，而莫不均一。裁省冗費，禁止奢華，常須稍存贏余，以備不虞。” Tư Mã Ôn Công viết : " Phàm vi gia trưởng , tất cẩn thủ lễ pháp , dĩ ngự quần tử đệ cập gia chúng , phân chi dĩ chức , thụ chi dĩ sự , nhi trách kỳ thành công . Chế tài dụng chi tiết , lượng nhập dĩ vi xuất , xưng gia chi hữu vô , dĩ cấp thượng hạ chi y thực cập cát hung chi phí , giai hữu phẩm tiết , nhi mạc bất quân nhứt . Tài tỉnh nhũng phí , cấm chỉ xa hoa , thường tu sảo tồn doanh dư , dĩ bị bất ngu . " *** 顧東橋先生曰：“厚費以多營，不若省事以守儉。” Cố Đông Kiều tiên sanh viết : " Hậu phí dĩ đa doanh , bất nhược tỉnh sự dĩ thủ kiệm . " 先儒云：“待客當潔不當豐, 不惟不能繼, 亦非所以惜福.” Tiên Nho vân : " Đãi khách đương khiết bất đương phong , bất duy bất năng kế , diệc phi sở dĩ tích phúc . " 二眉曙青朱先生曰：“主人為一家觀瞻。我能勤，眾何敢惰？我能公，眾何敢私？我既美衣美食，眾何可受饑寒？我既男婚女嫁，僕婢須令得所。一夫一婦，天下之正道。孤陰寡陽，人間之缺陷。無子不敢不娶，有子多妾何為？或娶妾久而無出者，恐負彼青春，未免閨怨，又當及時為之覓良配而成室家。免了多少孽冤，解卻多少纏縛。至於精氣漸衰，年華漸邁者，對青鏡而自生愁嘆，尚問嬌柔悅汝乎？知得歲月有限，黃金買我不出，美色窺我不見也。” Nhị My Thự Thanh Chu tiên sanh viết : " Chủ nhơn vi nhứt gia quán chiêm . Ngã năng cần , chúng hà cảm nọa ? Ngã năng công , chúng hà cảm tư ? Ngã ký mỹ y mỹ thực , chúng hà khả thụ cơ hàn ? Ngã ký nam hôn nữ giá , bộc tì tu lệnh đắc sở . Nhứt phu nhứt phụ , thiên hạ chi chính đạo . Cô âm quả dương , nhơn gian chi khuyết hãm . Vô tử bất cảm bất thú , hữu tử đa thiếp hà vi ? Hoặc thú thiếp cửu nhi vô xuất giả, khủng phụ bỉ thanh xuân, vị miễn khuê oán, hựu đương cập thời vi chi mịch lương phối nhi thành thất gia . Miễn liễu đa thiểu nghiệt oan , giải khước đa thiểu triền phược . Chí ư tinh khí tiệm suy , niên hoa tiệm mại giả , đối thanh kính nhi tự sanh sầu thán , thượng vấn kiều nhu duyệt nhữ hồ ? Tri đắc tuế nguyệt hữu hạn , hoàng kim mãi ngã bất xuất , mỹ sắc khuy ngã bất kiến dã . " 創業艱難，守者不易。前人用盡心力無非為兒孫計，後人深加體貼，不惟保全見在，益復廣大門庭。不肖之子，視一切如土芥，棄之惟恐不速，甚至家無立錐，游手好閒，甘為人下而不知自恥，良可悼與！與其求人甚難，追悔不及，莫若愼之孑始，克勤克儉，早圖萬全之策。 Sáng nghiệp gian nan , thủ giả bất dị . Tiền nhơn dụng tận tâm lực vô phi vi nhơn tôn kế , hậu nhơn thâm gia thể thiếp , bất duy bảo toàn kiến tại , ích phục quảng đại môn đình . Bất tiếu chi tử , thị nhứt thiết như thổ giới , khí chi duy khủng bất tốc , thậm chí gia vô lập trùy , du thủ hảo gian , cam vi nhơn hạ nhi bất tri tự sỉ , lương khả điệu dữ ! Dữ kỳ cầu nhơn thậm nan , truy hối bất cập , mạc nhược thận chi kiết thủy , khắc cần khắc kiệm , tảo đồ vạn toàn chi sách . Каталог: VanBanHanNom VanBanHanNom -> 十誡孤魂國語文黎朝聖宗御撰 黎山青抄 出天南餘暇集卷二十六 thập giới cô HỒn quốc ngữ VĂn lê Triều Thánh Tông Ngự Soạn VanBanHanNom -> CHỮ NÔm và CỐng hiến với văn học cổ việt nam (Chữ Nôm or the Former Vietnamese Script and Its Past Contributions to Vietnamese Literature) nguyễn khắc kham tải về 2.43 Mb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
|