Microsoft Word 8 61. 16 Le Thanh Huong doc
tải về 3.47 Mb. Chế độ xem pdf
|
Phương-pháp-CTGDPT-2018 (1)
| Từ khóa: Mã vạch DNA, chi Nhân sâm, Sâm Ngọc Linh, Tam thất hoang, Sâm Vũ diệp
MỞ ĐẦU Chi Nhân sâm (Panax L.) là chi gồm nhiều loài cây thuốc có giá trị cao. Trong đó có các loài chứa nhiều hợp chất tự nhiên có cấu tạo phân tử khá phức tạp, độc đáo, có hoạt tính tốt và có tác dụng tăng cường thể lực. Ở Việt Nam, một số loài mọc tự nhiên rất có giá trị làm thuốc thuộc chi Panax L. là Sâm Ngọc Linh hay Sâm Việt Nam (P. vietnamensis Ha et Grushv.), Sâm Vũ diệp (P. bipinnatifidus) và Tam thất hoang (P. stipuleanatus). Trong đó, Sâm Ngọc Linh là loài đặc biệt có giá trị khoa học và kinh tế. Sâm Ngọc Linh được xác định là một cây thuốc quý của Việt Nam với nhiều thành phần saponin, hàm lượng các acid amin, các chất khoáng vi lượng trong củ, lá và rễ hơn nhiều những loài sâm khác (Lã Đình Mỡi et al., 2013; Phan Kế Long et al., 2014). Sâm Ngọc Linh mọc tập trung chủ yếu ở chân núi Ngọc Linh, thuộc các huyện Trà My, Trà Lĩnh, Trà Giang , tỉnh Quảng Nam. Các loài sâm này mang nhiều đặc điểm về hình dáng thân và củ tương đồng với nhau gây khó khăn cho việc nhận dạng. Việc xác định được các mã vạch DNA hỗ trợ phân loại được chính xác các loài sâm này hoặc các mẫu sâm đã qua chế biến đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn, sử dụng bền vững và đảm bảo chất lượng cho các sản phẩm sâm của Việt Nam. Xác định mã vạch DNA (DNA barcoding) là một phương pháp định loại phổ biến có thể sử dụng để phân loại phân tử. Phương pháp này có thể áp dụng cho các đối tượng sinh vật khác nhau từ động vật, thực vật, vi sinh vật và dựa trên nguyên tắc so sánh các vùng trình tự DNA ngắn có tốc độ tiến hóa đủ nhanh để phân loại các chi và các loài trong cùng Lê Thanh Hương et al. 64 chi (Lê Thị Thu Hiền et al., 2012). Trên thế giới, việc sử dụng phương pháp mã vạch DNA để phân loại các loài sâm thuộc chi Nhân sâm đã rất phổ biến và thông dụng từ những năm giữa thập kỷ 90 của thế kỷ trước. Số lượng mã vạch phân tử được sử dụng tương đối nhiều, chúng có thể nằm trong genome nhân như vùng ITS, 18S rRNA; trong ty thể như nad1 hoặc nằm trong hệ gen lục lạp như matK, psbA-trnH, psbK-I, pspM-trnD, rps16, trnC- trnD…Trong đó, vùng ITS và psbA-trnH cho thấy nhiều đa hình nucleotide đơn hơn cả và có thể sử dụng cho định loài và phân loại nhóm chi Nhân sâm (Zhu et al., 2003; Lee et al., 2004; Zuo et al., 2011). Năm 1996, Wen và Zimmer đã công bố cây phát sinh chủng loại của 12 loài sâm khác nhau thuộc chi Nhân sâm phân bố ở Bắc Mỹ và Đông Á dựa trên trình tự vùng ITS với độ dài từ 606 đến 608 bp gồm vùng ITS1, vùng xen 5,8S và ITS2. Các nghiên cứu xây dựng cây phát sinh chủng loại chi này từ đó đến nay đều sử dụng trình tự vùng ITS như một tiêu chuẩn để tham chiếu cũng như kết hợp với các barcode khác để có được kết quả toàn diện hơn (Chen et al., 2013; Zuo et al., 2011) Năm 2004, Lee el al., công bố mã vạch DNA mới của chi Nhân sâm là vùng trnC-trnD nằm xen giữa hai gen trnC và trnD trong hệ gen lục lạp. Dựa trên trình tự vùng này kết hợp với ITS, nhóm nghiên cứu đã xây dựng cây phát sinh chủng loại của 18 loài trong chi Nhân sâm và 2 loài thuộc chi Aralia (Lee et al., 2004). Các công trình trên đã chứng minh được việc sử dụng các vùng chỉ thị mã vạch DNA để phân loại chi Nhân sâm là hoàn toàn khả thi và mở ra cơ hội xây dựng một bộ mã vạch phân tử hoàn chỉnh cho chi này. Việc nghiên cứu phân loại chi Nhân sâm ở Việt Nam đã được tiến hành nhưng với mức độ và quy mô tương đối hạn chế. Việc phân loại chủ yếu dựa trên các đặc điểm hình thái thân, lá, rễ của cây sâm kết hợp với phân tích các hợp chất saponin (Lã Đình Mới et al., 2013). Năm 2007, Nguyễn Tập el al., đã sử dụng kỹ thuật RAPD để xây dựng cơ sở dữ liệu DNA của một số cây thuốc quý, trong đó có Sâm Ngọc Linh. Việc sử dụng các mã vạch phân tử đã được áp dụng nhưng chưa phong phú và toàn diện. Các vùng gen mã vạch được sử dụng chủ yếu là vùng matK và ITS (Nguyễn Văn Đạt et al., 2013). Vũ Huyền Trang et al., (2013) đã nghiên cứu xây dựng mã vạch DNA cho Sâm Ngọc Linh trên cơ sở 5 chỉ thị mã vạch DNA là psbA-trnH, matK, trnL, rbcL và ITS. Nhóm tác giả đã chứng minh trong 5 chỉ thị mã vạch nghiên cứu, psbA-trnH là chỉ thị có tiềm năng nhất, cho phép phân biệt Sâm Ngọc Linh với các loài sâm khác trên thế giới với độ chính xác cao. Trong nghiên cứu này, 11 mẫu sâm thuộc chi Nhân sâm được định danh trên cơ sở phân tích trình tự 5 vùng mã vạch DNA là 18S, ITS, matK, psbA- trnH và rbcL, đồng thời tiềm năng của các chỉ thị mã vạch này qua đó được phân tích và đánh giá. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP tải về 3.47 Mb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
|