Long thọ BỒ TÁt nàgàrjuna trung luận màdhyamaka-Śàstra Hán dịch: Tam tạng Pháp sư CƯu-ma-la-thậP

LỜI CỦA DỊCH GIẢ

Bộ luận này đã mang lại cho chúng tôi một vài tia sáng tỏ ngộ khi thâm tâm còn nặng trĩu Ngã chấp và Pháp chấp. Để đánh dấu phút giây thức tỉnh mà người đã gợi lên cho chúng tôi, ấy là T.T.V.C. (bậc Giáo thọ Sư của chúng tôi) khiến chúng tôi sáng tỏ vấn đề, diệt được phần nào kiến chấp Ngã và Pháp. Vì lẽ đó, tôi mạo muội dịch Luận này, trong khi kiến thức còn nông cạn; đối với nghĩa lý của nó thì hoằng vĩ bao la!

Bộ luận này có ra được cũng gặp phải nhiều trở ngại khó khăn. "Trở ngại khó khăn," khi dùng từ ngữ này, tôi biết rằng tôi đã đi sai tinh thần Trung quán luận. Tư tưởng Trung quán luận là Zùnyatà (Tánh Không), chỉ con người cùng tất cả hiện tượng sự vật trong vũ trụ, không gian, thời gian, đều không có yếu tính quyết định. Có ra, là do duyên hợp nhiều nhân tố phương tiện và điều kiện hình thành, như huyễn, như hóa. Kể cả nghiệp lực của con người cũng không thật, mà tại sao tôi lại nói danh từ trên. "Trở ngại khó khăn" là quan niệm về nghiệp lực.

Trước khi nghe bộ Trung Quán Luận, tôi có một vấn đề gọi là lợi tha. Tôi đề đạt lên vị Giáo thọ sư của chúng tôi. Nhưng không được bậc Thầy giải quyết thỏa đáng. Tôi rất buồn, song lúc này Trung quán luận đã đến với tôi kịp thời giải quyết những vấn đề cho chúng tôi làm tôi nhẹ nhàng thanh thản hẳn lên. Lúc học tôi có ý nghĩ rằng tôi sẽ dịch bộ luận này từ Hán văn ra Việt văn hầu phổ biến để được lợi ích. Vừa nghe vừa dịch đến khi nghe hết là tôi dịch xong. Tôi đọc lại bản thảo, nhưng tự thấy chưa vừa ý nên dẹp bỏ. Thế là tôi"nhập thất chặt" hai tháng để dịch lại. Thắm thoát hai tháng trôi qua kỳ hạn nhập thất đã mãn và tôi cũng dịch xong bộ Luận. Đem trình T.T.V.C duyệt lại và bắt đầu tính việc in. Trong lúc đợi chờ cho qua dịp tết để in tập này. Thầy G.Đ. khuyên tôi nên viết đại ý mỗi phẩm. Tôi về đọc lại bản Trung quán luận chữ Hán mỗi phẩm thì nhận thấy Luận này hàm sức quá nhiều ý nghĩa, lại thêm dẫn dụ nhiều chiều hướng, khó mà tóm tắt đại ý mỗi chương. Về phần giải thích Tụng văn đã có Ngài Thanh Mục Phạm Chí.

Tôi dựa vào ý nghĩa của những bài tụng cũng như lúc nghe thâu thập được và có tham khảo phần lược thích bản dịch Trung quán luận của T.T.Q.L. xin lược giải thích đại khái mỗi chương, hầu giúp bớt phần nào khó khăn cho những độc giả cần nghiên cứu Trung quán luận để ứng dụng vào đời sống tu hành theo đúng chánh pháp.

Lần này, tôi hiện cho được bộ Luận để kHỏi phụ lòng chư bậc Tôn túc đã nâng đỡ về phương diện tinh thần cho chúng tôi, đó là Hòa Thượng Viện Trưởng Viện hóa đạo, GHPGVNTN, Sư Trưởng Huệ lâm, Sư Bà Diệu Không và Thầy Tuệ Sỹ, đã góp sức nhiều trong việc phiên dịch; cùng chư Tăng Ni trợ giúp những phương tiện khác và những Phật tử quen biết, trực tiếp hoặc gián tiếp giúp đỡ tài lực cho chúng tôi. Với tinh thần hộ đạo Pháp của toàn thể quý vị, chúng tôi tưởng không nêu ra đây cũng đủ cảm thông.

Ngưỡng mong các bậc Tôn túc chứng minh cho, và xin tri ân Chư Tăng, Chư Ni cùng toàn thể quý Phật tử.

Nam mô Long Thọ Bồ Tát.

Thiền thất Diệu Trạm

Đầu Xuân năm 1974 Thích nữ Chân Hiền

---o0o---

TỰA TÁI BẢN

Trong một dịp gặp Ni sư Chơn Hiền tại chùa Già lam, tôi có Hỏi Ni sư về việc xuất bản bản dịch Trung luận của Ni sư mà tôi có duyên được biết cách đây gần hai mươi năm. Cho đến nay, tôi vẫn chỉ biết qua bản thảo. Nhân có lần lục các thứ tịch cũ tại Thứ viện chùa Già lam, tôi tìm thấy bản in Roneo, đã bị mối mọt gặm khá hỏng. Vì tiếc công trình dịch thuật, một công trình rất khó đối với một tác phẩm được xem là khó hiểu nhất trong số các tác phẩm triết học vĩ đại nhất và có ảnh hưởng lớn nhất của triết học Đông phương trước đây, và Tây phương ngày nay, nên tôi mang đi nhờ Phật tử nhập văn bản vi tính trở lại, và bổ khuyết những chỗ bị mối mọt khoét. Nhân đó, tôi thêm một số ý kiến để hiệu chỉnh cho bản văn tương đối khả dĩ hiểu được. Cái khó trong việc nghiên cứu, và nhất là phiên dịch, đối với Trung luận, là vấn đề ngôn ngữ. Phê bình tính hiện thức và chân thực của nhận thức trong Trung luận thường bắt đầu từ những phê bình cấu trúc ngôn ngữ. Y trên cấu trúc ngôn ngữ đế tiến hành phân tích quá trính hoạt động nhận thức trên phương diện tâm lý học. Rồi từ đó lại tiến lên vận dụng điều mà ngôn ngữ triết học phương Tây gọi là “Biện chứng pháp siêu nghiệm” để phê phán bản chất cũng như tính năng và giới hạn của lý tính hay lý trí. Rồi từ đó, nhìn trở lại các khái niệm cùng với những từ ngữ nội hàm các khái niệm này trong Giáo pháp của Phật. Như thế để có nhận thức khả dĩ nói là chân chính về giáo pháp của Phật, mà như kinh Kim cang nói: “Ngã thuyết pháp như phiệt dụ giả, pháp thượng ưng xả, hà huống phi pháp.” Pháp mà Ta nói, như là chiếc bè. Pháp cần phải được xả, huống gì là phi pháp. Nhưng pháp nào cần xả, và xả như thế nào. Đó là vấn đề.

Nhận xét đại khái như vậy để thấy rằng trở ngại lớn nhất và cũng là khởi đầu nhất là cấu trúc ngôn ngữ tiếng Phạn. Trong tình hình nghiên cứu Phật pháp ở nước ta, ngữ pháp tiếng Phạn còn rất khá xa lạ. Ngay trong bài tụng mở đầu mà ta quen gọi là “bài tụng Bát bất” cũng cần có một khái niệm sơ đẳng về ngữ pháp tiếng Phạn để có thể tuơng đối dễ nắm bắt hơn. 

 Tất nhiên, chân lý siêu việt ngôn ngữ. Tổ Huệ Năng, ngay cả chữ Hán còn không biết huống hồ là tiếng Phạn. Nhưng xưa nay ai dám nói là mình hiểu Trung luận hơn Tổ Huệ Năng? 

Vì vậy, trong bản dịch tiếng Việt này, nơi phần cước chú, ngoài những ghi chú nhận xét của Ni sư dịch giả, thỉnh thoảng tôi cũng thêm một số gợi ý, mà phần lớn là dựa nguyên bản Sanskrit hiện có, với hy vọng bản dịch sẽ trở nên dễ hiểu hơn.

Bản dịch Hán có những đặc điểm riêng của nó. Không thể nói bản Hán tuyệt đối trung thành với chính tác giả là Ngài Long Thọ. Do khác biệt về những quy ước cấu trúc giữa hai hệ ngôn ngữ Phạn và Hán, nên nhiều chỗ dịch giả Hán là Ngài La-thập đã phải thực hiện những biến đổi cần thiết. Những biến đổi này đại bộ phận phản ánh tư tưởng của dịch giả mà vấn đề có phản ánh trung thực chính tư tưởng của Ngài Long Thọ hay không, đấy là vấn đề ngoài khả năng phê phán của chúng ta. Vì vậy, điểm căn bản là bản dịch tiếng Việt này hoàn toàn y trên bản Hán của ngài La-thập, coi như không biết đến sự hiện hữu của bản tiếng Phạn. Một vài cước chú đối chiếu nguyên bản tiếng Phạn là cốt làm rõ ý nghĩa trong bản Hán, chứ không có mục đích đi thẳng vào thâm ý của Luận chủ là Ngài Long Thọ.

Trong sở kiến hạn chế của mình, tôi nhận thấy bản dịch của Ni sư Chơn Hiền tương đối sáng, và có thể là bản dịch Việt đầu tiên. Vì vậy, tôi đã mạn phép xin góp thêm một phần công đức nhỏ, gọi là tùy hỷ và tán trợ một công trình rất khó thực hiện đối với một tác phẩm rất khó hiểu này.

Nguyện cầu Phật pháp sáng tỏ thế gian.

Phật lịch 2544, 
Quảng Hương Già-lam
NGUYÊN CHỨNG cẩn chí.

---o0o---