BAØI XII. CAÙC NHAÂN ÑÖÙC

BAØI XII. CAÙC NHAÂN ÑÖÙC

1. 
   NHAÂN ÑÖÙC LAØ GÌ?
   

• 
  Taäp quaùn vì coù tính töông ñoái coá ñònh, thuû ñaéc do vieäc laëp ñi laëp laïi moät haønh vi naøo ñoù ñeán khi thaønh thoùi quen. Moät haønh vi ñöùc haïnh chöa laøm neân nhaân ñöùc, nhöng nhaân ñöùc phaûi laø moät traïng thaùi thöôøng xuyeân. Tuy nhieân nhaân ñöùc khoâng hoaøn toaøn laø moät taäp quaùn, vì taäp quaùn ñöôïc thöïc hieän caùch maùy moùc, ngöôïc laïi nhaân ñöùc ñoøi phaûi coù yù thöùc, neáu khoâng seõ khoâng coù giaù trò ñaïo ñöùc.
  
• 
  Nhaân ñöùc khoâng tröïc tieáp hoaøn haûo baûn tính con ngöôøi, nhöng tröïc tieáp kieän toaøn caùc khaû naêng tinh thaàn nhö trí khoân vaø yù chí, khieán ta laøm ñieàu thieän caùch deã daøng.
  
• 
  Caùc chöùc naêng töï noù khoâng toát khoâng xaáu. Nhaân ñöùc coù coâng höôùng chuùng veà ñieàu toát cuûa chöùc naêng aáy vaø ñoàng thôøi cuõng laø ñieàu toát cuûa baûn tính con ngöôøi.
  

2. 
   PHAÂN LOAÏI
   

Xeùt theo laõnh vöïc, ta coù theå phaân bieät nhaân ñöùc trí thöùc (trí ñöùc) kieän toaøn trí khoân vaø höôùng trí khoân veà vieäc nhaän bieát chaân lyù, vaø nhaân ñöùc luaân lyù taùc ñoäng treân yù chí höôùng yù chí ñeán haønh ñoäng.

• 
  Caùc trí ñöùc hoaøn haûo hoùa trí khoân ñeå haønh ñoäng toát goàm: Thoâng hieåu, Trí thöùc, Thöôïng trí, Khoân ngoan, Myõ ngheä. Khoân ngoan laø nhaân ñöùc hoaøn haûo.
  
• 
  Caùc luaân ñöùc laø taäp quaùn hoaøn haûo hoùa yù chí, giuùp öôùc voïng veà söï thieän vaø haønh ñoäng hôïp lyù trong moïi söï. Boán nhaân ñöùc luaân lyù ñoù laø: Coâng bình, Tieát ñoä, Can ñaûm vaø Khoân ngoan goïi laø caùc nhaân ñöùc truï nhö coäi goác cho caùc nhaân ñöùc khaùc. Nhaân ñöùc luaân lyù coù nhöõng ñaëc tröng:
  
• 
  Trung dung: Quaûng ñaïi laø trung dung giöõa haø tieän vaø phung phí; can ñaûm laø trung dung giöõa nhuùt nhaùt vaø lieàu lónh…
  
• 
  Lieân taäp: Caùc nhaân ñöùc khi ñaït tôùi traïng thaùi hoaøn chænh thì lieân taäp vôùi nhau, ñeán noãi khoâng theå coù nhaân ñöùc naøy maø khoâng coù nhaân ñöùc kia.
  
• 
  Ñoàng ñaúng: Caùc nhaân ñöùc taêng tröôûng nôi chuû theå theo tyû leä töông ñöông.
  
• 
  Caùc nhaân ñöùc luoân caàn ñeán söï khoân ngoan ñeå ñöôïc hoaøn haûo vaø lieân keát vôùi nhau.
  

3. 
   CAÙC NHAÂN ÑÖÙC TRUÏ
   

Caùc nhaân ñöùc truï ñöôïc hieåu nhö:

• 
  Nhöõng ñieàu kieän phoå quaùt phaûi coù trong moïi nhaân ñöùc, nghóa laø trong moïi nhaân ñöùc, ñeàu phaûi coù khoân ngoan, coâng bình, can ñaûm vaø tieát ñoä, ñeå khoâng thaùi quaù, hoaëc khoâng baát caäp
  
• 
  Nguyeân lyù chung cuûa moïi nhaân ñöùc
  
• 
  Nhöõng nhaân ñöùc troåi vöôït hôn caùc nhaân ñöùc khaùc.
  

1. 
   Khoân ngoan (prudentia) ñöôïc ñinh nghóa laø ñöôøng loái ngay thaúng ñeå haønh ñoäng cho toát. Hai tay coù khaû naêng laøm nhieàu vieäc, nhöng khoâng phaûi moïi vieäc noù laøm ñeàu toát, caàn coù ñöôøng loái toát ñeå noù laøm toát. Quan naêng giuùp lyù trí ñònh ñoïat caùc phöông theá ñeå ñaït muïc ñích toát laø ñöùc khoân ngoan.
   

• 
  Suy tính ñeå tìm phöông theá,
  
• 
  Xeùt ñònh giaù trò cuûa caùc phöông theá,
  
• 
  Truyeàn khieán, töùc aùp duïng phöông theá ñaõ choïn.
  

Nghòch vôùi ñöùc khoân ngoan laø:

• 
  Söï baát caäp: haáp taáp, baát caån, hay thay ñoåi, treã naûi. Nhöõng neát xaáu naøy ñöôïc goïi chung laø thieáu khoân ngoan.
  
• 
  Söï thaùi quaù: khoân ngoan theo xaùc thòt nhaèm thoûa maõn duïc voïng, möu moâ löøa doái xaûo traù, quaù lo veà vaät chaát.
  

2. 
   Coâng bình laø nhaân ñöùc höôùng daãn nhöõng haønh ñoäng hôïp lyù ñoái vôùi tha nhaân:
   

• 
  Traû cho tha nhaân ñieàu thuoäc veà hoï
  
• 
  Traû ñuû, traû caân xöùng nhöõng gì thuoäc veà hoï.
  

• 
  Phaân loaïi:
  
• 
  Coâng baèng phaân phoái ñoøi phaân phoái hôïp lyù caùc quyeàn lôïi tuøy theo coâng traïng vaø nhu caàu, ñoàng thôøi cho pheùp ñoùn nhaän söï phaân phoái coâng baèng veà nghóa vuï vaø quyeàn lôïi. Nghòch vôùi coâng baèng phaân phoái laø söï thieân vò, söï phaøn naøn keâu ca, söï troán traùch nhieäm.
  
• 
  Coâng baèng giao hoaùn höôùng tôùi vieäc traû nôï theo luaät caân baèng söï vaät, töùc caân xöùng (giao keøo mua baùn, vay nôï). Traùi vôùi caân baèng laø khoâng traû cho caân, cho heát.
  

3. 
   Can ñaûm laø nhaân ñöùc giuùp vöõng maïnh löôùt thaéng caùc ñam meâ xaáu ñeå soáng coâng chính. Ñöùc can ñaûm bieåu loä trong caùc ñöùc ñaïi ñoä, ñöùc nhaãn naïi.
   
4. 
   Tieát ñoä giuùp bieát cheá ngöï caùc khoaùi caûm theå xaùc, ñieàu hoøa khoaùi laïc vaø caûm xuùc cho hôïp lyù nhaát laø trong aên uoáng vaø tình duïc. Goàm trong ñöùc naøy coù ñöùc trong saïch, ñöùc trinh khieát, söï chay tònh. Nghòch laïi laø meâ aên uùoâng, say söa, daâm daät.