BAØI III. NEÀN TAÛNG LUAÂN LYÙ KITOÂ GIAÙO

BAØI III. NEÀN TAÛNG LUAÂN LYÙ KITOÂ GIAÙO

Ñaâu laø nhöõng tieâu chuaån laøm neàn taûng cho neàn luaân lyù Kitoâ giaùo?

Trong luaân lyù Kitoâ giaùo, tieâu chuaån luaân lyù laø nhöõng nguyeân taéc caên baûn quy ñònh phöông höôùng ñôøi soáng kitoâ höõu, laø nhöõng quy phaïm cho moïi leà luaät vaø giôùi raên phaûi thi haønh. Ta coù theå neâu leân maáy tieâu chuaån caên baûn sau ñaây:

Tin nhaän Thieân Chuùa laø Chuû teå.

Maïc khaûi daïy Thieân Chuùa laø Ñaáng ñoäc nhaát Toái cao, quyeàn naêng sieâu vieät, Ñaáng Saùng taïo duy nhaát laøm chuû teå cuûa lòch söû nhaân loaïi vaø vuõ truï taïo thaønh (St 1-2; Is 40; Rm 1,18-20). Neùt ñoäc saùng nôi con ngöôøi ñöôïc taïo thaønh laø lyù trí vaø töï do Tin nhaän vaø tuøng phuïc Thieân Chuùa, con ngöôøi seõ ñöôïc soáng vaø ñöôïc thoâng döï vaøo vinh quang haïnh phuùc cuûa Ngöôøi; ngöôïc laïi con ngöôøi seõ phaûi chuoác laáy baát haïnh (St 3). Theá nhöng, töø buoåi ñaàu saùng taïo vaø maõi maõi veà sau, con ngöôøi cöù nghe theo lôøi xuùi giuïc cuûa ma quyû ñeå khöôùc töø Thieân Chuùa ñeå töï mình ñònh laáy vaän meänh cuûa mình. Coâng ñoàng Vatican II leân tieáng: “Quaù nhaán maïnh ñeán khaùt voïng ñöôïc töï laäp ñeán ñoä laøm cho con ngöôøi khoù chaáp nhaän baát cöù söï leä thuoäc naøo vaøo Thieân Chuùa; hoï cho raèng con ngöôøi laø chính cuøng ñích cuûa mình, laø ngöôøi taïo neân vaø ñieàu khieån lòch söû rieâng cho mình” (GS 20). Chuû thuyeát hieän sinh voâ thaàn vôùi moät JP Sartre ñaõ tuyeân boá: “Giaû nhö khoâng coù Thieân Chuùa thì ñöôïc pheùp laøm moïi söï. Muoán ñöôïc töï do tuyeät ñoái thì phaûi gieát cheát Thieân Chuùa”. Nietzche ñaõ töøng ngaïo maïn tuyeân boá raèng Thöôïng ñeá ñaõ cheát; neáu khoâng thì phaûi gieát cheát Thöôïng ñeá con ngöôøi ñöôïc soáng. OÂng chuû tröông phaûi thay Thöôïng ñeá baèng moät sieâu nhaân vôùi yù chí quyeàn löïc ñeå töï laøm chuû laáy chính mình vaø vuõ truï. Ñoái khaùng vôùi nhöõng chuû thuyeát hieän sinh voâ thaàn treân, ñaõ coù nhöõng trieát gia huøng hoàn bieän minh cho söï hieän höõu vaø chuû teå cuûa Thöôïng ñeá khi khaúng ñònh chæ coù con ñöôøng toân giaùo vaø söï gaëp gôõ Thöôïng ñeá môùi giuùp ngöôøi ta tieán tôùi hieän sinh ñích thöïc (Kierkeùgard), hieän sinh laø phaûi laøm moät böôùc nhaûy voït ra khoûi caùi taàm thöôøng cuûa hieän höõu ñeå tieán tôùi Sieâu vieät theå (Jaspers), vöôït leân treân nhöõng vaán ñeà maø tieán boä khoa hoïc khaùm phaù, coøn coù caû moät baàu trôøi huyeàn nhieäm maø ngöôøi ta chæ coù theå im laëng chieâm ngaém (G. Marcel)…

Baèng lyù trí töï nhieân cuõng nhö tieáng noùi löông taâm chaân chính, ta nhaän ra raèng coù Thieân Chuùa. Ñaáng aáy, tuy voâ hình, nhöng truyeàn cho con ngöôøi phaûi noã löïc soáng ñuùng phaåm giaù laøm ngöôøi khi laøm laønh laùnh döõ, vaø seõ thöôûng phaït coâng minh. Thieân Chuùa ñaõ ñònh cho sinh hoaït con ngöôøi laø theá! Taát caû moïi sinh hoaït con ngöôøi nhaèm baûo veä, cuûng coá vaø phaùt trieån con ngöôøi, xaõ hoäi, vuõ truï laø ñieàu laønh; soáng hôïp ñaïo laøm ngöôøi laø ñieàu toát. Vaø nhö theá töùc laø toân troïng traät töï do Thieân Chuùa ñaët ñeå cho con ngöôøi. Keát quaû laø soáng toát laønh theo ñuùng phaän laøm ngöôøi töùc laø thi haønh nhöõng ñoøi hoûi luaân lyù töï nhieân; vaø nhö theá laø toân troïng chính Ñaáng Taïo Hoùa. Moät khi khi soáng toát theo ñuùng tö caùch con ngöôøi laø moâi tröôøng ñaàu tieân ñeå gaëp ñöôïc Thieân Chuùa.

Maàu nhieäm Nhaäp theå coâ ñoïng söï hieän dieän cuûa Thieân Chuùa giöõa loaøi ngöôøi, giaûi thích troïn veïn yù nghóa vaø giaù trò thaân phaän laøm ngöôøi cuõng nhö cuoäc soáng laøm ngöôøi nôi traàn gian. Do ñoù, Coâng ñoàng Vatican II ñaõ maïnh meõ khaúng ñònh: “Giaùo hoäi cho raèng nhìn nhaän Thieân Chuùa khoâng coù gì nghòch laïi vôùi phaåm giaù con ngöôøi vì phaåm giaù aáy ñaët neàn taûng vaø neân hoaøn haûo trong chính Thieân Chuùa, bôûi vì con ngöôøi coù trí tueä vaø töï do ñöôïc Thieân Chuùa, Ñaáng taïo döïng ñaët ñeå trong xaõ hoäi, ñöôïc môùi goïi hieäp thoâng vôùi chính Thieân Chuùa vaø tham döï söï haïnh phuùc cuûa Ngöôøi nhö con caùi”. Ngoaøi ra, Giaùo hoäi coøn daïy hy voïng vaøo ñôøi soáng mai sau khoâng laøm giaûm taàm quan troïng nhöõng boån phaän traàn theá, traùi laïi coøn theâm ñoäng löïc giuùp hoaøn thaønh nhöõng boån phaän aáy. Neáu thieáu caên baûn laø Thieân Chuùa vaø thieáu nieàm hy voïng thì con ngöôøi seõ rôi vaøo tuyeät voïng vaø hoaøn toaøn cheát laëng tröôùc nhöõng bí aån veà söï soáng, cheát, toäi loãi vaø ñau khoå. Chæ nôi Thieân Chuùa, con ngöôøi suy nghó vaø tìm kieám ñöôïc caâu giaûi ñaùp thoûa ñaùng vaø chaéc chaén cho caùc vaán ñeà nhaân sinh (Gs 21). Ñöùc coá Giaùo hoaøng GP II ñaõ quaû quyeát: “Con ngöôøi laø thöôùc ño vaïn vaät vaø moïi coâng trình trong theá giôùi thuï taïo; song chính Thieân Chuùa laïi laø thöôùc ño chính con ngöôøi”. Thaät theá, theá giôùi vaên mình tieán boä ñaët ra bieát bao vaán naïn vuoät khoûi taàm giaûi quyeát cuûa con ngöôøi; neáu khoâng nhaän Thieân Chuùa laø Ñaáng Chuû Teå thì laøm sao giaûi quyeát ñöôïc.

Ñoái vôùi Kitoâ höõu, ngoaøi nhöõng lyù leõ töï nhieân aáy, coøn coù moät lyù leõ nöõa khieán cho ñôøi soáng luaân lyù kitoâ giaùo caøng caàn coù Thieân Chuùa nhö maãu möïc ñôøi soáng cuûa mình. Chuùa Gieâsu ñaõ daïy: Caùc con haõy neân troïn laønh nhö Cha caùc con treân trôøi laø Ñaáng troïn laønh”(Mt 5,48). Con ngöôøi laø thuï taïo moûng doøn ñöôïc Thieân Chuùa taïo thaønh gioáng hình aûnh Ngöôøi. Con ngöôøi chæ thaät söï ñöôïc soáng vaø haïnh phuùc khi hoaøn toaøn suy phuïc Thieân Chuùa.

Ñöùc Gieâsu Kitoâ, Con Thieân Chuùa nhaäp theå laøm ngöôøi, trôû neân maãu möïc cho con ngöôøi haàu con ngöôøi bieát soáng theá naøo cho xöùng ñaùng phaåm giaù laøm ngöôøi vaø laøm con Thieân Chuùa. Ngöôøi laø Ñöôøng, Söï Thaät vaø Söï Soáng (Ga 14,6). Nôi Ngöôøi, con ngöôøi tìm ñöôïc caâu giaûi ñaùp thoûa ñaùng cho moïi vaán naïn nhaân sinh. Chæ trong Ngöôøi, con ngöôøi khaùm phaù ñöôïc yù nghóa vaø giaù trò cuoäc soáng vaø ñònh meänh ñích thöïc cuûa con ngöôøi. Coâng ñoàng Vatican II daïy: “Maàu nhieäm veà con ngöôøi chæ thöïc söï ñöôïc saùng toû trong maàu nhieäm Ngoâi Lôøi nhaäp theå. Ñöùc Kitoâ, Añam môùi, trong khi maïc khaûi veà Chuùa Cha vaø tình yeâu cuûa Ngöôøi, ñaõ daïy con ngöôøi bieát roõ veà chính con ngöôøi vaø toû cho hoï bieát thieân chöùc raát cao caû cuûa hoï (GS 22) laø ñöôïc neân con Thieân Chuùa vaø ñöôïc ñuû tö caùch goïi Chuùa laø Abba, Cha ôi (Rm 8, 15).

Vì theá Chuùa Gieâsu ñaõ môøi goïi chuùng ta ñi theo ngöôøi: “Haõy theo Ta” (Mc 1,17). Thuaät ngöõ böôùc theo (akoluthein: Mt 10,38; 16,24) coù nghóa böôùc theo sau nhö moân sinh, laø tham döï vaøo cuoäc soáng, vaän meänh vaø söù vuï cuûa Chuùa Gieâsu. Theo Chuùa Gieâsu khoâng phaûi nghe theo moät giaùo thuyeát nhöng laø moät daán caû sinh meänh ñeå böôùc ñi vôùi Ngöôøi: “Ai muoán theo ta, phaûi töø boû mình, vaùc thaäp giaù maø theo”. Thaùnh Phaoloâ quaû quyeát: Soáng ñoái vôùi toâi laø Ñöùc Kitoâ cheát vaø soáng laïi (Pl 1,21), “Toâi coi moïi söï laø phaân raùc khi ñöôïc bieát Ñöùc Kitoâ… Toâi soáng nhöng khoâng coøn laø toâi maø laø Ñöùc Kitoâ soáng trong toâi.” Tin möøng Gioan môøi goïi haõy ôû laïi trong Thaày nhö caønh nho lieân keát vôùi caây nho, nhö Thaày ôû laïi trong Cha … (Ga 15).
Thaùnh Thaàn laø taùc nhaân ñôøi soáng Kitoâ höõu

Tin möøng Gioan cho bieát vaøo chieàu ngaøy phuïc sinh, Ñöùc Kitoâ ñaõ hieän ra vôùi caùc moân ñeä, ban Thaàn Khí cho hoï vaø sai hoï ñi tieáp noái söù meänh cuûa Ngöôøi: “Caùc con haõy nhaän laáy Thaùnh Thaàn… Nhö Cha ñaõ sai thaày, Thaày cuõng sai caùc con”. Coâng vuï toâng ñoà cho bieát vaøo ngaøy leã Nguõ tuaàn, Chuùa Thaùnh Thaàn ñaõ hieän xuoáng treân caùc toâng ñoà döôùi hình löôõi löûa ñeå khai maøo hoaït ñoäng cuûa Hoäi thaùnh trong quyeàn naêng cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn (Cv 2). Thaùnh Phaoloâ nhaán maïnh chính Thaùnh Thaàn taùc ñoäng trong kitoâ höõu laøm cho neân con caùi Thieân Chuùa vaø goïi Chuùa laø Cha (Gl 4,6; Rm 8,14). Thaùnh Thaàn laøm kitoâ höõu troå sinh hoa traùi thaàn khí (Gl 5). Coâng ñoàng Vatican II daïy: Chính Thaùnh Thaàn thuùc ñaåy vaø höôùng daãn beân trong laøm con ngöôøi töï giaûi thoaùt khoûi moïi kieàm toûa cuûa ñam meâ (Gl 5), theo ñuoåi cuøng ñích cuûa mình trong söï töï do löïa choïn ñieàu thieän (GS 17). Chæ coù töï do ñích thöïc khi coù Thaùnh Thaàn (2 Cr 3,17).

Hoäi thaùnh ñöôïc Chuùa Gieâsu thieát laäp treân neàn taûng caùc Toâng ñoà, laø Daân môùi cuûa Thieân Chuùa, laø Nhieäm Theå cuûa Ñöùc Kitoâ, Ñaáng laø Ñaàu. Thaùnh Thaàn laø linh hoàn cuûa Hoäi thaùnh, laø nguyeân lyù haønh ñoäng cuûa Hoäi thaùnh. Hoäi thaùnh laø Meï vaø Thaày. Meï vì sinh ra caùc Kitoâ höõu theo yù muoán cuûa Chuùa Gieâsu; toaøn theå cuoäc ñôøi Kitoâ höõu phaùt trieån, thaùnh hoùa nhôø caùc bí tích Chuùa ñaõ thieát laäp vaø trao cho Hoäi thaùnh ban phaùt. Laø Thaày vì Hoäi thaùnh laø neàn moùng cho söï thaät (1Tm 3,15), baûo toaøn vaø phoå bieán chaân lyù cöùu roãi. Veà maët luaân lyù, Giaùo hoäi vaän duïng nhöõng phöông theá soáng ñoäng, ñaëc bieät Lôøi Chuùa - Vieäc cöû haønh phuïng vuï – Vieäc Baùc aùi, ñeå thi haønh traùch nhieäm vaø söù meänh giaùo duïc Kitoâ höõu neân con hieáu thaûo cuûa Chuùa, moân ñeä Ñöùc Kitoâ, aùnh saùng vaø muoái men giöõa ñôøi haàu xaây döïng vaø phaùt trieån Nöôùc Trôøi giöõa traàn gian. Vì theá, caàn laéng nghe, tuaân phuïc, caûm thoâng vôùi Hoäi thaùnh, soáng cuøng vaø trong Hoäi thaùnh.

Tranh ñaáu quyeàn laøm ngöôøi, quyeàn soáng xöùng ñaùng con ngöôøi luoân laø tieâu chuaån thaät söï nhaân baûn cuûa luaân lyù Kitoâ giaùo. Vì theá, luaân lyù kitoâ giaùo phaûi laáy vieäc toân troïng nhaân phaåm laøm tieâu chuaån caên baûn. Moãi khi phaûi leân tieáng veà moät vaán ñeà lieân quan ñeán giaù trò ñaïo ñöùc vaø luaân lyù, hay phaûi pheâ phaùn, ñaùnh giaù moät coâng trình khoa hoïc kyõ thuaät, Giaùo hoäi luoân döïa treân tieâu chuaån caên baûn naøy. Lyù do vì tröôùc heát, con ngöôøi ñöôïc Thieân Chuùa taïo thaønh gioáng hình aûnh Ngöôøi, ñöôïc quyeàn laøm ngöôøi vaø soáng xöùng ñaùng vôùi phaåm giaù cao quyù cuûa mình. Khoâng ai hay baát cöù moät theå cheá chính trò xaõ hoäi naøo, hoaëc moät quyeàn löïc naøo coù quyeàn xaâm phaïm. Ñaây chính laø ñieàu minh ñònh ñaàu tieân cuûa baûn tuyeân ngoân nhaân quyeàn. Thöù ñeán, ôn goïi laøm con Chuùa vöøa toû baøy phaåm giaù cao caû cuûa con ngöôøi vöøa ñaûm baûo giaù trò sieâu phaøm cuûa phaän laøm ngöôøi ñoàng thôøi neâu roõ yù nghóa ñaày ñuû cuûa ñôøi soáng con ngöôøi. Maàu nhieäm Nhaäp theå laøm saùng toû moïi khía caïnh phaåm giaù laøm ngöôøi vaø buoäc moïi ngöôøi phaûi tuyeät ñoái toân troïng vaø baûo veä phaåm giaù ñoù.

Ñöùc coá Giaùo Hoaøng GP II quaû quyeát: “Con ngöôøi laø con ñöôøng cuûa Giaùo hoäi”, nghóa laø taát caû moïi hoaït ñoäng cuûa Giaùo hoäi phaûi quy veà vieäc phuïc vuï con ngöôøi, nhaèm baûo veä, toân troïng vaø phaùt trieån quyeàn laøm ngöôøi vaø quyeàn soáng xöùng ñaùng phaåm giaù con ngöôøi theo thaùnh yù cuûa Thieân Chuùa khi saùng taïo vaø khi cöùu chuoäc.

Con ngöôøi noùi ñaây laø con ngöôøi toaøn dieän maø khoâng boû soùt moät khía caïnh naøo, moät nhaân vò töï do. Tuy nhieân, khoâng theå ñeà cao caù nhaân maø queân ñi taäp theå vaø cuõng khoâng vì caù nhaân maø boû qua quyeàn lôïi cuûa taäp theå. Caù nhaân khoâng theå tan bieán trong taäp theå nhöng cuõng khoâng huûy hoaïi taäp theå.

Trong Thoâng ñieäp Deus Caritas est, Ñöùc Thaùnh Cha Beâneâdictoâ XVI nhaán maïnh ñeán ba yeáu toá caáu taïo neân baûn chaát ñích thöïc cuõng laø söù meänh cuûa Giaùo hoäi, ñoù laø rao giaûng Tin möøng (Giaùo huaán), cöû haønh caùc bí tích (thaùnh hoùa) vaø thöïc haønh baùc aùi xaõ hoäi. Caû ba quyeän laáy nhau maø khoâng theå boû soùt moät yeáu toá naøo, trong ñoù yeáu toá thöù ba nhaèm nhaán maïnh ñeán vieäc phuïc vuï con ngöôøi toaøn dieän.
