LÕÌi nóI ÐÂÌU

+ AÒnh hýõÒng cuÒa sýò trình bày baÒn ðôÌ: Nôòi dung trên baÒn ðôÌ qua quá trình tôÒng quát hoá seÞ ðýõòc thêÒ hiêòn thông qua hêò thôìng ký hiêòu quy ýõìc và ghi chú trên baÒn ðôÌ. BaÒn ðôÌ ðýõòc thêÒ hiêòn bãÌng nhiêÌu ký hiêòu, nhiêÌu màu sãìc seÞ làm tãng khaÒ nãng truyêÌn ðaòt thông tin (ðôò chi tiêìt, ðâÌy ðuÒ nôòi dung), kích thýõìc cuÒa các ký hiêòu quy ýõìc, chýÞ sôì trên baÒn ðôÌ cuÞng là môòt phýõng tiêòn ðêÒ thêÒ hiêòn các ðãòc trýng vêÌ sôì lýõòng, châìt lýõòng cuÒa các ðôìi týõòng và hiêòn týõòng trên baÒn ðôÌ. Do ðó, týõng ýìng võìi muòc ðích và tiÒ lêò baÒn ðôÌ cuÞng câÌn choòn phýõng pháp trình bày baÒn ðôÌ thích hõòp trong quá trình tôÒng quát hoá baÒn ðôÌ.

+ KyÞ thuâòt và công nghêò thành lâòp baÒn ðôÌ cuÞng aÒnh hýõÒng ðêìn ðôò chính xác và mýìc ðôò chi tiêìt nôòi dung baÒn ðôÌ.

BaÒn ðôÌ làm trên giâìy, trên ðiamát hay trên màng khãìc phuò thuôòc vào khaÒ nãng cuÒa các duòng cuò veÞ, ðiêÌu này làm cho châìt lýõòng baÒn veÞ và ðôò chính xác cuÒa các yêìu tôì nôòi dung cuÞng khác nhau, mýìc ðôò chi tiêìt khác nhau.

Công nghêò thành lâòp baÒn ðôÌ có sýÒ duòng máy tính ðiêòn týÒ cho ðôò chính xác cao hõn ¨C chi tiêìt hõn vêÌ nôòi dung baÒn ðôÌ so võìi công nghêò truyêÌn thôìng. Nhýng vêÌ mýìc ðôò trýòc quan, caÒm nhâòn thông tin baÒn ðôÌ thì baÒn ðôÌ thành lâòp bãÌng phýõng pháp côÒ truyêÌn vâÞn có nhiêÌu ýu thêì.

3.2.3. Các phýõng pháp tôÒng quát hoá baÒn ðôÌ

Quá trình tôÒng quát hoá baÒn ðôÌ ðýõòc thýòc hiêòn chuÒ yêìu trong giai ðoaòn thiêìt kêìt thành lâòp baÒn ðôÌ gôìc.

ÕÒ giai ðoaòn chuâÒn biò biên tâòp, quá trình tôÒng quát hoá ðýõòc tiêìn hành qua các býõìc: Phân loaòi các ðôìi týõòng và hiêòn týõòng câÌn biêÒu thiò; lýòa choòn các ðôìi týõòng biêÒu thiò trên baÒn ðôÌ; khái quát hình daòng ðôìi týõòng; khái quát ðãòc trýng sôì lýõòng; khái quát các ðãòc trýng châìt lýõòng; thay các ký hiêòu riêng biêòt bãÌng các ký hiêòu tâòp hõòp.

a. Phân loaòi các ðôìi týõòng và hiêòn týõòng câÌn biêÒu thiò:

Phân loaòi các ðôìi týõòng và hiêòn týõòng câÌn biêÒu thiò thành týÌng nhóm, môÞi nhóm bao gôÌm các ðôìi týõòng cùng loaòi, có cùng ðãòc tính nào ðó. Công viêòc này nhãÌm tránh nhâÌm lâÞn, boÒ sót ðôìi týõòng và thuâòn tiêòn cho viêòc lýòa choòn hay khái quát ðôìi týõòng. Trong công nghêò thành lâòp baÒn ðôÌ týò ðôòng hoá thì giai ðoaòn này chính là cõ sõÒ ðêÒ phân lõìp ðôìi týõòng nôòi dung trýõìc khi tiêìn hành sôì hoá. Nói chung, dù thành lâòp õÒ công nghêò côÒ truyêÌn hay công nghêò baÒn ðôÌ sôì thì công viêòc phân loaòi các ðôìi týõòng, hiêòn týõòng theo nôòi dung và muòc ðích baÒn ðôÌ là câÌn thiêìt và không thêÒ thiêìu ðýõòc.

b. Lýòa choòn các ðôìi týõòng biêÒu thiò trên baÒn ðôÌ:

Ðó là sýò haòn chêì nôòi dung baÒn ðôÌ õÒ nhýÞng ðôìi týõòng câÌn thiêìt cho phù hõòp võìi muòc ðích, ðêÌ tài, tyÒ lêò cuÒa baÒn ðôÌ và nhýÞng ðãòc ðiêÒm ðiòa lý cuÒa lãnh thôÒ baÒn ðôÌ thêÒ hiêòn.

Khi lýòa choòn phaÒi tuân theo trình týò hõòp lý: Trýõìc hêìt thêÒ hiêòn nhýÞng ðôìi týõòng quan troòng nhâìt, sau ðó mõìi lýòa choòn thêÒ hiêòn nhýÞng ðôìi týõòng ít quan troòng hõn. NhýÞng ðôìi týõòng có kích thýõìc nhoÒ nhýng có ý nghiÞa lõìn, quan troòng vêÌ phýõng diêòn nào ðó (quôìc phòng, ðiònh hýõìng,...) thì vâÞn phaÒi thêÒ hiêòn.

Sýò lýòa choòn thýõÌng ðýõòc tiêìn hành theo tiêu chuâÒn hoãòc chiÒ tiêu lýòa choòn. Tiêu chuâÒn lýòa choòn là giá triò giõìi haòn quy ðiònh kích thýõìc hoãòc ý nghiÞa cuÒa ðôìi týõòng câÌn phaÒi giýÞ và thêÒ hiêòn trên baÒn ðôÌ khi tôÒng quát hoá. Ví duò: Trên baÒn ðôÌ veÞ tâìt caÒ các hôÌ, ao có diêòn tích > 2 mm2; trên baÒn ðôÌ veÞ các ðýõÌng ranh giõìi hành chính týÌ câìp huyêòn trõÒ lên.

ChiÒ tiêu lýòa choòn là chiÒ sôì quy ðiònh mýìc ðôò lýòa choòn. Các chiÒ tiêu lýòa choòn phaÒi có sýò ðiêÌu hoà taÒi troòng baÒn ðôÌ.

Ví duò: Quy ðiònh khi chuyêÒn týÌ baÒn ðôÌ ðiòa hình tyÒ lêò 1:200.000 sang 1:500.000 thì sôì ðiêÒm dân cý giýÞ laòi 1/3 ðôìi võìi vùng dân cý dày ðãòc, ðông ðúc, giýÞ laòi 1/2 ðôìi võìi vùng dân cý có mâòt ðôò trung bình, veÞ toàn bôò võìi vùng dân cý thýa thõìt. Tuy nhiên, khi xác ðiònh chiÒ tiêu lýòa choòn và vâòn duòng chúng trong biên veÞ baÒn ðôÌ câÌn chú ý không ðýõòc gây ra sai lêòch vêÌ týõng quan mâòt ðôò cuÒa các khu výòc khác nhau, gây ra hiêÒu nhâÌm ðãòc trýng cuÒa ðôìi týõòng.

c. Khái quát hình daòng ðôìi týõòng:

Khái quát hình daòng ðôìi týõòng týìc là boÒ ði nhýÞng chi tiêìt nhoÒ, không quan troòng cuÒa ðôìi týõòng.

Viêòc khái quát hình daòng cuÞng thýõÌng tuân thuÒ theo các tiêu chuâÒn vêÌ kích thýõìc. Ðôìi võìi nhýÞng chi tiêìt nhoÒ hõn tiêu chuâÒn quy ðiònh nhýng laòi có ý nghiÞa vêÌ phýõng diêòn nào ðó thì laòi phaÒi phóng to và thêÒ hiêòn. Khi biên veÞ baÒn ðôÌ cuÞng thýõÌng phaÒi tiêìn hành liên kêìt, gôòp các ðôìi týõòng nhoÒ cùng loaòi vào môòt ðýõÌng viêÌn chung.

Ví duò: Trên baÒn ðôÌ tyÒ lêò lõìn có râìt nhiêÌu ao, hôÌ nhoÒ gâÌn nhau, khi thêÒ hiêòn trên baÒn ðôÌ tyÒ lêò nhoÒ ta có thêÒ gôòp chúng vào môòt ao, hôÌ lõìn; õÒ tyÒ lêò lõìn các ðiêÒm dân cý là rõÌi raòc týÌng nhà, sang tyÒ lêò trung bình chúng ðýõòc gôòp và thành khu phôì, õÒ tyÒ lêò nhoÒ chúng ðýõòc thêÒ hiêòn bãÌng ký hiêòu ðiêÒm dân cý.

Ngoài ra, trong quá trình khái quát hình daòng ðýõÌng viêÌn ðôìi týõòng cuÞng câÌn chú ý ðêìn môìi liên quan cuÒa hình daòng ðôìi týõòng võìi các ðôìi týõòng khác, ý nghiÞa kinh têì - xã hôòi cuÒa nó. Khái quát hình daòng ðýõÌng viêÌn ðôìi týõòng khi có sýò gôòp ghép các ðãòc trýng vêÌ sôì lýõòng hay châìt lýõòng.

Hình 3.3 (trang 42 _ GT Tkêì và btâòp baÒn ðôÌ)

d. Khái quát ðãòc trýng sôì lýõòng:

Là quá trình chuyêÒn týÌ thang liên tuòc sang thang phân câìp và tiêìp tuòc tãng dâÌn khoaÒng cách giýÞa các thang bâòc.

Ví duò: Khi tyÒ lêò baÒn ðôÌ ðiòa hình thay ðôÒi thì khoaÒng cao ðêÌu cuÒa chúng cuÞng thay ðôÒi: tyÒ lêò baÒn ðôÌ ðiòa hình nhoÒ thì khoaÒng cao ðêÌu lõìn và ngýõòc laòi; sôì dân cuÒa các ðiêÒm dân cý õÒ các baÒn ðôÌ khi thay ðôÒi tyÒ lêò cuÞng phaÒi thay ðôÒi.

Hình 3.4 ( T43 ¨C GT tkêì và btâòp baÒn ðôÌ)

e. Khái quát các ðãòc trýng châìt lýõòng:

Là nhãÌm giaÒm bõìt sýò khác biêòt vêÌ châìt trên phýõng diêòn nào ðó cuÒa các ðôìi týõòng.

Ví duò: Trên baÒn ðôÌ, ðâìt nông nghiêòp tyÒ lêò lõìn thêÒ hiêòn chi tiêìt các loaòi ðâìt: trôÌng lúa, màu, rau, hoa quaÒ, cà phê, cao su, thuôìc lá,..., trên baÒn ðôÌ tyÒ lêò nhoÒ chúng chiÒ thêÒ hiêòn ðâìt trôÌng cây nông nghiêòp, trôÌng cây công nghiêòp.

Hình 3.5 (T44_ GT tkêì và btâòp BÐ)

f. Thay các ký hiêòu riêng biêòt bãÌng các ký hiêòu tâòp hõòp:

Khi chuyêÒn týÌ baÒn ðôÌ tyÒ lêò lõìn sang tyÒ lêò nhoÒ thì mýìc ðôò tôÒng quát hoá ðôi khi râìt lõìn. Khi các ðôìi týõòng câÌn thêÒ hiêòn không thêÒ biêÒu thiò ðýõòc bãÌng các ký hiêòu ðýõÌng viêÌn riêng biêòt thì ngýõÌi ta phaÒi dùng các ký hiêòu tâòp hõòp ðêÒ thêÒ hiêòn chúng.

Ví duò: Trên baÒn ðôÌ tyÒ lêò nhoÒ, các ðiêÒm dân cý không thêÒ hiêòn các ngôi nhà, khu phôì mà phaÒi dùng các ký hiêòu tâòp hõòp có daòng hình hoòc chung (ví duò hình tròn,...) ðêÒ thêÒ hiêòn.

Hình 3.6 (T 45- GT tkêì và btâòp BÐ)

Các phýõng pháp tôÒng quát baÒn ðôÌ kêÒ trên có thêÒ thýòc hiêòn kêìt hõòp nhiêÌu hay môòt phýõng pháp cho ðôìi týõòng câÌn thêÒ hiêòn. Trong quá trình tôÒng quát hoá bao giõÌ cuÞng phaÒi chú ý môìi quan hêò khãng khít, lôgic cuÒa các ðôìi týõòng nôòi dung baÒn ðôÌ trong môòt mô hình baÒn ðôÌ tôÒng thêÒ thôìng nhâìt.

Các phýõng pháp tôÒng quát hoá baÒn ðôÌ výÌa nêu trên có thêÒ dùng cho tâìt caÒ các loaòi baÒn ðôÌ: baÒn ðôÌ ðiòa lý chung và baÒn ðôÌ chuyên ðêÌ.

Tuy nhiên khi tôÒng quát hoá nôòi dung trên baÒn ðôÌ chuyên ðêÌ, nó cuÞng có nhýÞng ðãòc thù riêng. Ðó là khi tôÒng quát hoá thýõÌng dâÞn ðêìn phaÒi thay ðôÒi, sýÒ duòng phýõng pháp thêÒ hiêòn nôòi dung trên baÒn ðôÌ. Ta có thêÒ thâìy rõ qua môòt sôì thí duò ðiêÒn hình sau:

+ TôÒng quát hoá các ðôìi týõòng, hiêòn týõòng ðiònh viò theo ðiêÒm, khi khái quát chúng theo ðãòc trýng sôì lýõòng hay châìt lýõòng có thêÒ phaÒi thay thêì bãÌng các ðôìi týõòng có ý nghiÞa khái quát hõn.

Hình 3.7 (T46_GT tkêì và bt bðôÌ)

+ TôÒng quát hoá các hiêòn týõòng ðýõòc thêÒ hiêòn bãÌng phýõng pháp ký hiêòu ðiêÒm, khi tyÒ lêò baÒn ðôÌ chuyêÒn sang tyÒ lêò nhoÒ hõn thì phaÒi tãng troòng sôì cuÒa ðiêÒm. Ví duò hình 3.8.

Hình 3.8 (T47_ GT TK và BT BÐ)

+ TôÒng quát hoá các hiêòn týõòng ðýõòc thêÒ hiêòn bãÌng phýõng pháp nêÌn châìt lýõòng, nêÌn ðôÌ giaÒi, khi tyÒ lêò baÒn ðôÌ thay ðôÒi thì ngýõÌi ta thay ðôÒi baÒng phân loaòi ðôìi týõòng (thay ðôÒi thang bâòc theo ðãòc trýng sôì lýõòng, châìt lýõòng).

+ TôÒng quát hoá các ðôìi týõòng ðýõòc thêÒ hiêòn bãÌng phýõng pháp khoanh vùng, ngýõÌi ta thýõÌng thýòc hiêòn bãÌng cách gôòp ghép, khái quát các ðãòc trýng vêÌ châìt lýõòng cuÒa ðôìi týõòng, hiêòn týõòng.

Hình 3.9 (T48 ¨C GT TKêì Và BT BÐ)

+ TôÒng quát hoá các hiêòn týõòng, ðôìi týõòng ðýõòc thêÒ hiêòn bãÌng phýõng pháp biêÒu ðôÌ, ðôÌ giaÒi, ngýõÌi ta dùng cách thay ðôÒi ðõn viò lãnh thôÒ (týÌ xã „_ huyêòn „_ tiÒnh „_ quôìc gia,...) tâìt nhiên khi ðó ngýõÌi ta phaÒi khái quát các ðãòc trýng vêÌ châìt lýõòng cuÒa ðôìi týõòng và thay ðôÒi các chiÒ tiêu lýòa choòn theo ðãòc trýng sôì lýõòng.

+ Ðôìi võìi các hiêòn týõòng phân bôì và traÒi ðêÌu trên diêòn tích nào ðó (ðiòa hình, nhiêòt ðôò không khí, áp suâìt khí quyêÒn,...) ðýõòc thêÒ hiêòn phýõng pháp ðýõÌng ðãÒng triò (thêÒ hiêòn ðãòc trýng sôì lýõòng), ngýõÌi ta thýòc hiêòn tôÒng quát hoá bãÌng cách thay ðôÒi “khoaÒng cách” giýÞa 2 ðýõÌng ðãÒng triò ðôÌng thõÌi khái quát hình daòng các ðýõÌng này.

3.2.4. Ðãòc ðiêÒm tôÒng quát hoá nôòi dung baÒn ðôÌ ðiòa lý chung

1- TôÒng quát hoá thuyÒ hêò

Viêòc tôÒng quát hoá thuyÒ hêò ðýõòc tiêìn hành theo trình týò biên veÞ các yêìu tôì ðó: ðýõÌng bõÌ biêÒn, bõÌ hôÌ, các ðâòp chýìa nýõìc, maòng lýõìi sông ngòi, các trang biò thuôòc thuyÒ hêò (ðê, ðâòp, kênh ðào, caÒng,...).

Trên các baÒn ðôÌ tyÒ lêò lõìn, ðýõÌng bõÌ nýõìc ðýõòc biên veÞ võìi mýìc ðôò tiÒ miÒ và có ðôò chính xác cao, phaÒn ánh ðâÌy ðuÒ nhýÞng ðãòc ðiêÒm ðãòc trýng cuÒa các kiêÒu ðýõÌng bõÌ.

Khi chuyêÒn sang các baÒn ðôÌ tyÒ lêò nhoÒ hõn thì sýò khái quát ðýõÌng bõÌ nýõìc ðýõòc tiêìn hành bãÌng cách lýõòc boÒ nhýÞng chi tiêìt nhoÒ không quan troòng, nhýng phaÒi thêÒ hiêòn ðýõòc nhýÞng ðãòc ðiêÒm ðãòc trýng và ðaÒm baÒo ðôò chính xác ðýõòc quy ðiònh theo tyÒ lêò baÒn ðôÌ.

Khi tôÒng quát hoá maòng lýõìi sông ngòi câÌn chú ý thêÒ hiêòn nhýÞng ðãòc diêÒm cuÒa nó nhý sýò uôìn cong cuÒa sông, câìu trúc cuÒa ðýõÌng bõÌ, chêì ðôò nýõìc cuÒa sông (sông có nýõìc thýõÌng xuyên, taòm thõÌi, ðoaòn sông chaÒy ngâÌm và nhiêÌu ðãòc trýng khác).

TôÒng quát hoá maòng lýõìi sông ngòi ðýõòc thýòc hiêòn bãÌng viêòc lýòa choòn sông và khái quát hình daòng mãòt bãÌng. Khi lýòa choòn phaÒi xét ðêìn tâÌm quan troòng cuÒa chúng.

Khi tôÒng quát hoá hôÌ, ao phaÒi phaÒn ánh ðýõòc kích thýõìc, hình daòng, ðãòc trýng ðýõÌng bõÌ, tính ôÒn ðiònh cuÒa nýõìc, châìt lýõòng nýõìc, môìi liên hêò võìi các yêìu tôì khác cuÒa khu výòc, phaÒn ánh mâòt ðôò và ðãòc ðiêÒm phân bôì cuÒa các hôÌ.

2- TôÒng quát hoá ðiêÒm dân cý

Ðýõòc thýòc hiêòn bãÌng viêòc lýòa choòn các ðiêÒm dân cý, các dâìu hiêòu nôòi dung và câìu trúc không gian cuÒa nó, sýÒ duòng các biêòn pháp sau:

- Khái quát các dâìu hiêòu châìt lýõòng và các ðãòc trýng sôì lýõòng cuÒa các ðiêÒm dân cý ðýõòc thýòc hiêòn bãÌng cách giaÒm sôì các dâìu hiêòu, mõÒ rôòng các phân khoaÒng cuÒa các thang bâòc theo các dâìu hiêòu nhý kiêÒu ðiêÒm dân cý, ý nghiÞa hoàn caÒnh chính triò, sôì dân...

- Lýòa choòn các ðiêÒm dân cý ðýõòc thêÒ hiêòn theo chiÒ tiêu lýòa choòn ðã ðýõòc xác ðiònh nhãÌm phaÒn ánh ðúng ðãìn ðãòc trýng và mâòt ðôò cuÒa các ðiêÒm dân cý và môìi quan hêò cuÒa nó võìi nhýÞng yêìu tôì khác nhý sông ngòi, ðýõÌng sá...

- Khái quát hình daòng bên ngoài và câìu trúc không gian bên trong cuÒa các ðiêÒm dân cý, thýòc hiêòn bãÌng cách liên kêìt các khu phôì nhoÒ vào các khu phôì lõìn hõn, boÒ ði các ðýõÌng phôì thýì yêìu; Khi tyÒ lêò càng thu nhoÒ thì hình daòng bên ngoài cuÒa quy hoaòch ðiêÒm dân cý càng sõ lýõòc. Trên baÒn ðôÌ tyÒ lêò nhoÒ các ðiêÒm dân cý ðýõòc biêÒu thiò bãÌng ký hiêòu phi tyÒ lêò.

3- TôÒng quát hoá ðýõÌng sá giao thông

NhãÌm phaÒn ánh ðúng ðãìn và trýòc quan các ðôìi týõòng sau:

- Mâòt ðôò và ðãòc trýng châìt lýõòng cuÒa maòng lýõìi ðýõÌng sá: viò trí, loaòi, traòng thái và hình daòng cuÒa ðýõÌng sá.

- Sýò giao nhau cuÒa ðýõÌng sá, môìi quan hêò cuÒa ðýõÌng sá võìi ðiêÒm dân cý, sông ngòi.

- Các trang biò thuôòc ðýõÌng sá và ðãòc trýng cuÒa chúng.

Khi biên veÞ các ðýõÌng sá phaÒi tuân theo các quy tãìc lýòa choòn ðã xác ðiònh.

Khi lýòa choòn các con ðýõÌng câìp thâìp phaÒi ðãòc biêòt chú ý thêÒ hiêòn nhýÞng con ðýõÌng sau:

+ ÐaÒm baÒo môìi liên hêò cuÒa các ðiêÒm dân cý võìi ga xe lýÒa, bêìn tàu, sân bay, các ðýõÌng câìp cao.

+ Là lôìi ði duy nhâìt tõìi các ðiêÒm dân cý

+ Là nhýÞng ðýõÌng ngãìn nhâìt giýÞa hai ðiêÒm dân cý

+ Ði tõìi các nguôÌn nýõìc, qua các ðèo, ði tõìi biên giõìi quôìc gia hoãòc ði doòc theo biên giõìi.

Trên các baÒn ðôÌ tyÒ lêò lõìn (baÒn ðôÌ ðiòa hình) thì maòng lýõìi ðýõÌng sá ðýõòc thêÒ hiêòn tiÒ miÒ, ðãòc biêòt là ðýõÌng sãìt và ôtô. TyÒ lêò càng nhoÒ thì biêÒu thiò càng sõ lýõòc.

Trên các baÒn dôÌ tyÒ lêò nhoÒ, nhiêòm vuò cuÒa tôÒng quát hóa là phaÒi phaÒn ánh ðúng ðãìn mâòt ðôò týõng ðôìi, hýõìng chung, nhýÞng chôÞ uôìn, hình dáng ðãòc trýng, môìi liên hêò giýÞa các ðiêÒm dân cý.

4- TôÒng quát hoá dáng ðâìt

NhãÌm thêÒ hiêòn ðúng nhýÞng ðãòc ðiêÒm hình thái cuÒa dáng ðâìt, chiÒ ra và thêÒ hiêòn trên baÒn ðôÌ nhýÞng ðãòc ðiêÒm ðãòc trýng cuÒa cãìt xeÒ ngang và cãìt xeÒ ðýìng cuÒa khu vuòc, phân biêòt các kiêÒu dáng ðâìt và ðãòc ðiêÒm các sýõÌn dôìc. Sýò biêÒu thiò dáng ðâìt phaÒi phù hõòp võìi sýò biêÒu thiò các ðôìi týõòng khác cuÒa lãnh thôÒ mà trýõìc hêìt là võìi sông ngòi..

- Khi tiÒ lêò baÒn ðôÌ càng nhoÒ thì khoaÒng cao ðêÌu giýÞa các ðýõÌng bình ðôÌ càng tãng. Khi chuyêÒn týÌ baÒn ðôÌ ðiòa hình sang baÒn ðôÌ ðiòa lý chung khái quát thì câÌn phaÒi chuyêÒn týÌ thang có khoaÒng cao ðêÌu côì ðiònh sang thang có khoaÒng cao ðêÌu thay ðôÒi, càng lên cao thì khoaÒng cao ðêÌu càng lõìn.

- Khi tôÒng quát hoá thì phaÒi bãÌng cách boÒ ði nhýÞng hình thái thýì yêìu cuÒa ðâìt ðêÒ thêÒ hiêòn ðýõòc nhýÞng ðãòc ðiêÒm chung quan troòng và truyêÌn ðaòt ðýõòc nhýÞng hình thái ðãòc trýng.

- Khi tôÒng quát hoá dáng ðâìt núi cao thì ðiêÌu quan troòng là phaÒi giýÞ laòi ðýõòc tính ðôìi xýìng cuÒa các sýõÌn dôìc cuÒa dãy núi, thêÒ hiêòn mýìc ðôò cãìt xeÒ và tính gôÌ ghêÌ. Dáng ðâìt núi trung bình thì ðýõòc ðãòc trýng bõÒi daòng tròn cuÒa các hình thái, bõÒi các thung luÞng rôòng và các sýõÌn dôìc có daòng lôÌi. Khi tôÒng quát hoá dáng ðâìt núi trung bình thì phaÒi nhâìn maònh các ðãòc ðiêÒm ðó bãÌng tính nhiòp nhàng, trõn tru cuÒa các ðýõÌng bình ðôò.

5- TôÒng quát hoá lõìp phuÒ thôÒ nhýõÞng thýòc vâòt

- Khi TQH các yêìu tôì thôÒ nhýõÞng thýòc vâòt thì phaÒi sýÒ duòng các biêòn pháp: khái quát các dâìu hiêòu châìt lýõòng và các ðãòc trýng sôì lýõòng; tiêìn hành lýòa choòn và khái quát hình daòng ðýõÌng viêÌn cuÒa các ðôìi týõòng ðó. Sýò lýòa choòn dýòa theo diêòn tích cuÒa các ðôìi týõòng trên baÒn ðôÌ. Ðôìi võìi týÌng loaòi ðôìi týõòng thì tiêu chuâÒn vêÌ diêòn tích nhoÒ nhâìt ðýõòc biên veÞ trên baÒn ðôÌ thì ðýõòc xác ðiònh có xét ðêìn ðãòc ðiêÒm cuÒa khu výòc và tiÒ lêò baÒn ðôÌ.

CâÌn phaÒi ðãòc biêòt chú ý ðêìn sýò khái quát ðúng ðãìn hình daòng ðýõÌng viêÌn cuÒa các ðôìi týõòng ðâìt và thýòc vâòt. Ðôìi võìi nhýÞng ðýõÌng viêÌn có diêòn tích nhoÒ hõn tiêu chuâÒn quy ðiònh, nêìu xét thâìy câÌn phaÒi thêÒ hiêòn thì cho phép cýõÌng ðiêòu kích thýõìc hoãòc là dùng kí hiêòu ngoài tiÒ lêò.

6- TôÒng quát hoá các ðýõÌng ranh giõìi hành chính ¨C chính triò

- Trên các baÒn ðôÌ biêÒu thiò biên giõìi quôìc gia và ranh giõìi các ðõn viò phân chia hành chính. Ranh giõìi các ðõn viò hành chính (xã, huyêòn, tiÒnh) ðýõòc thêÒ hiêòn lên baÒn ðôÌ kêÒ týÌ câìp nào phuò thuôòc vào muòc ðích và tyÒ lêò baÒn ðôÌ.

- Các ðýõÌng ranh giõìi phaÒi biêÒu thiò theo các tý liêòu mõìi nhâìt và chính xác nhâìt. Các ðýõÌng biên giõìi quôìc gia câÌn biêÒu thiò ðãòc biêòt tiÒ miÒ.

- Xét trong ðiêÌu kiêòn cuÒa tyÒ lêò baÒn ðôÌ thì sýò khái quát các ðýõÌng ranh giõìi là ít nhâìt. CâÌn ðãòc biêòt chú ý thêÒ hiêòn nhýÞng chôÞ reÞ ngoãòt và nhýÞng chôÞ uôìn. NhýÞng ðôìi týõòng gâÌn các ðýõÌng ranh giõìi quôìc gia câÌn ðýõòc thêÒ hiêòn rõ ràng.

*****

PHÂN LOAòI CÁC BAÒN ÐÔÌ VÀ TÂòP BAÒN ÐÔÌ

4.1. Các nguyên tãìc phân loaòi baÒn ðôÌ

ÕÒ muòc 1.3 chýõng I ðã ðêÌ câòp môòt cách tôÒng quát vêÌ phân loaòi baÒn ðôÌ. Trong chýõng này chúng ta seÞ ði sâu tìm hiêÒu kyÞ vêÌ vâìn ðêÌ này mà môòt sôì cách phân loaòi truyêÌn thôìng sau là quan troòng nhâìt:

- Phân loaòi theo các ðôìi týõòng thêÒ hiêòn.

- Phân loaòi theo nôòi dung.

- Phân loaòi theo hình thýìc thêÒ hiêòn và lýu trýÞ baÒn ðôÌ

4.1.1. Phân loaòi theo các ðôìi týõòng thêÒ hiêòn

BaÒn ðôÌ ðýõòc phân chia làm 2 nhóm:

- Các baÒn ðôÌ ðiòa lý biêÒu thiò bêÌ mãòt trái ðâìt và các hiêòn týõòng týò nhiên, kinh têì xã hôòi xaÒy ra trên bêÌ mãòt trái ðâìt.

- Các baÒn ðôÌ thiên vãn bao gôÌm các baÒn ðôÌ bâÌu trõÌi sao, baÒn ðôÌ bêÌ mãòt các thiên thêÒ, hành tinh, vêò tinh trong hêò mãòt trõÌi (baÒn ðôÌ mãòt trãng).

4.1.2. Phân loaòi theo nôòi dung

BaÒn ðôÌ ðýõòc phân ra:

- Các baÒn ðôÌ ðiòa lý chung là các baÒn ðôÌ ðiòa lý biêÒu thiò toàn bôò các yêìu tôì cõ baÒn cuÒa lãnh thôÒ (ThuyÒ vãn, dáng ðâìt, ðiêÒm dân cý, ðýõÌng xá giao thông, lõìp phuÒ thýòc vâòt, thôÒ nhýõÞng, ðýõÌng ranh giõìi, môòt sôì các ðôìi týõòng kinh têì công nông nghiêòp, vãn hoá xã hôòi). Mýìc ðôò tiÒ miÒ cuÒa sýò biêÒu thiò nôòi dung thì phuò thuôòc vào tyÒ lêò và muòc ðích baÒn ðôÌ.

Các baÒn ðôÌ ðiòa hình nãÌm trong nhóm baÒn ðôÌ ðiòa lý chung (tyÒ lêò lõìn).

- Các baÒn ðôÌ chuyên ðêÌ là các baÒn ðôÌ mà nôòi dung chính cuÒa nó ðýõòc quy ðiònh bõÒi ðêÌ tài cuò thêÒ câÌn phaÒn ánh.

Trên các baÒn ðôÌ ðiòa lý chung không có sýò phân biêòt các yêìu tôì nôòi dung chính và phuò, nhýng trên baÒn ðôÌ chuyên ðêÌ thì có sýò phân biêòt ðó.

Các yêìu tôì nôòi dung chính ðýõòc biêÒu thiò chi tiêìt tiÒ miÒ hõn, các yêìu tôì nôòi dung phuò thýì yêìu seÞ ðýõòc biêÒu thiò sõ lýõòc.

Nôòi dung trên baÒn ðôÌ chuyên ðêÌ có thêÒ là nhýÞng yêìu tôì cuÒa nôòi dung baÒn ðôÌ ðiòa lý chung nhýng cuÞng có thêÒ là các nôòi dung chuyên ðêÌ vêÌ týò nhiên hay kinh têì xã hôòi mà trên baÒn ðôÌ ðiòa lý chung không thêÒ hiêòn (ðiòa châìt, mâòt ðôò dân sôì, saÒn lýõòng cây trôÌng, tôÒng thu nhâòp kinh têì quôìc dân,...)

4.1.3. Phân loaòi theo hình thýìc thêÒ hiêòn và lýu trýÞ baÒn ðôÌ

Hiêòn nay baÒn ðôÌ trên thêì giõìi và õÒ nýõìc ta ðang ðýõòc thêÒ hiêòn dýõìi 2 hình thýìc:

a. Theo côÒ truyêÌn: Ðó là các baÒn ðôÌ ðýõòc veÞ và in trên giâìy, vaÒi, vâòt liêòu aÒnh (phim, microfilm, giâìy aÒnh). Các baÒn ðôÌ này thýõÌng ðýõòc saÒn xuâìt theo công nghêò truyêÌn thôìng.

b. Theo công nghêò hiêòn ðaòi: Ðó là các baÒn ðôÌ sôì. Các baÒn ðôÌ này có thêÒ ðýõòc ghi trong máy tính ðiêòn týÒ, ghi lên các bãng, ðiÞa týÌ hay hiêÒn thiò lên màn hình cuÒa máy tính, hoãòc in veÞ ra trên các vâòt liêòu: giâìy, ðiamats, vâòt liêòu aÒnh,... bãÌng các máy in veÞ chuyên duòng (Ploter).

Trong môÞi cách phân loaòi výÌa kêÒ trên, tuyÌ thuôòc vào nhóm các baÒn ðôÌ cuò thêÒ ngýõÌi ta còn có cách phân loaòi chi tiêìt.

- Theo tyÒ lêò baÒn ðôÌ: Các baÒn ðôÌ ðiòa lý chia thành tyÒ lêò lõìn, trung bình và nhoÒ. Thýòc ra thì ranh giõìi này không rõ ràng và côì ðiònh (tùy thuôòc võìi môÞi quôìc gia, môÞi loaòi baÒn ðôÌ).

Thí duò võìi baÒn ðôÌ ðiòa lý chung:

+ Các baÒn ðôÌ ðiòa lý chung tyÒ lêò nhoÒ (< 1:1.000.000) goòi là baÒn ðôÌ ðiòa lý chung khái quát.

+ Các baÒn ðôÌ ðiòa lý chung tyÒ lêò trung bình (1:200.000 - 1:1.000.0000 ðýõòc goòi là các baÒn ðôÌ ðiòa hình khái quát.

+ Các baÒn ðôÌ ðiòa lý chung tyÒ lêò lõìn („d1:100.000) ðýõòc goòi là các baÒn ðôÌ ðiòa hình.

- Theo muòc ðích sýÒ duòng: Cho ðêìn nay các baÒn ðôÌ chýa ðýõòc phân loaòi theo cách này môòt cách chãòt cheÞ bõÒi vì các baÒn ðôÌ thýõÌng ðýõòc sýÒ duòng rôòng rãi võìi nhiêÌu muòc ðích khác nhau.

Tuy nhiên ta có thêÒ chia baÒn ðôÌ thành 2 nhóm chính:

+ BaÒn ðôÌ phôÒ thông: Ðýõòc sýÒ duòng cho nhiêÌu ðôìi týõòng võìi các muòc ðích khác nhau.

+ BaÒn ðôÌ chuyên môn: Dùng cho môòt sôì ðôìi týõòng nhâìt ðiònh vêÌ môòt sôì liÞnh výòc chuyên môn nào ðó. Nó thuôòc loaòi baÒn ðôÌ tra cýìu hoãòc baÒn ðôÌ giáo khoa.

- Theo lãnh thôÒ: Các baÒn ðôÌ ðýõòc phân ra thành baÒn ðôÌ thêì giõìi, baÒn ðôÌ quôìc gia, baÒn ðôÌ tiÒnh và baÒn ðôÌ huyêòn xã.

4.2. Phân loaòi baÒn ðôÌ theo tyÒ lêò và lãnh thôÒ

4.2.1. Phân loaòi baÒn ðôÌ theo tyÒ lêò

Là viêòc xác ðiònh aÒnh hýõÒng cuÒa tyÒ lêò ðêìn nôòi dung và ðãòc ðiêÒm sýÒ duòng baÒn ðôÌ.

Viêòc phân loaòi theo tyÒ lêò baÒn ðôÌ tuyÌ thuôòc vào diêòn tích lãnh thôÒ và quy ðiònh cuÒa môÞi quôìc gia mà ngýõÌi ta chia ra thành các nhóm chính:

- BaÒn ðôÌ tyÒ lêò lõìn.

- BaÒn ðôÌ tyÒ lêò trung bình.

- BaÒn ðôÌ tyÒ lêò nhoÒ (baÒn ðôÌ khái quát).

NhýÞng baÒn ðôÌ ðýõòc chia nhóm theo tyÒ lêò chúng có nhýÞng ðãòc ðiêÒm riêng:

- NhýÞng baÒn ðôÌ tõÌ rõÌi õÒ tyÒ lêò nhoÒ thýõÌng thêÒ hiêòn diêòn tích lõìn (quôìc gia, vùng rôòng lõìn); õÒ tyÒ lêò trung bình cho các nýõìc nhoÒ; còn tyÒ lêò lõìn dùng cho các vùng, tiÒnh, huyêòn,... có diêòn tích nhoÒ.

- Các baÒn ðôÌ tyÒ lêò trung bình hoãòc lõìn thýõÌng ðýõòc xây dýòng trên các phép chiêìu ít thay ðôÒi ðêÒ thuâòn tiêòn cho các công viêòc ðo ðaòc và sýÒ duòng baÒn ðôÌ. Trên các baÒn ðôÌ tyÒ lêò lõìn hâÌu nhý không sýÒ duòng ký hiêòu phi tyÒ lêò võìi các ðôìi týõòng diêòn tích.

- Trên các baÒn ðôÌ khái quát, tyÒ lêò nhoÒ, tuyÌ thuôòc vào muòc ðích sýÒ duòng, hình daòng, viò trí lãnh thôÒ ngýõÌi ta sýÒ duòng các phép chiêìu baÒn ðôÌ khác nhau.

4.2.2. Phân loaòi baÒn ðôÌ theo lãnh thôÒ

Là phân loaòi chúng theo không gian, diêòn tích baÒn ðôÌ thêÒ hiêòn. Týõng ýìng võìi nguyên tãìc phân loaòi chung, phân loaòi baÒn ðôÌ theo lãnh thôÒ ðýõòc tiêìn hành týÌ chung ðêìn riêng, týÌ khái quát ðêìn chi tiêìt. Do ðó, nó có thêÒ chia nhý sau:

- BaÒn ðôÌ thêì giõìi.

- BaÒn ðôÌ các bán câÌu.

- BaÒn ðôÌ các châu luòc và ðaòi dýõng.

- BaÒn ðôÌ các quôìc gia, các vùng ðiòa lý.

- BaÒn ðôÌ thêÒ hiêòn theo phân chia hành chính õÒ môÞi quôìc gia (khu týò triò, vùng, tiÒnh, huyêòn, xã,...).

Viêòc phân loaòi baÒn ðôÌ theo lãnh thôÒ còn ðýõòc tiêìn hành ðáp ýìng các công viêòc nghiên cýìu khoa hoòc, thýòc têì.

4.3. Phân loaòi baÒn ðôÌ theo nôòi dung

Theo nôòi dung, các baÒn ðôÌ ðýõòc phân ra:

- BaÒn ðôÌ ðiòa lý chung.

- BaÒn ðôÌ chuyên ðêÌ.

4.3.1. BaÒn ðôÌ ðiòa lý chung

Ðãòc ðiêÒm chung cuÒa baÒn ðôÌ ðiòa lý chung là các yêìu tôì nôòi dung baÒn ðôÌ ðêÌu ðýõòc thêÒ hiêòn trong cùng môòt ðiêÌu kiêòn, mýìc ðôò nhý nhau. Các baÒn ðôÌ này gôÌm:

- BaÒn ðôÌ ðiòa hình.

- BaÒn ðôÌ ðiòa hình khái quát.

- BaÒn ðôÌ khái quát.

4.3.2. BaÒn ðôÌ chuyên ðêÌ

Ðôìi võìi baÒn ðôÌ chuyên ðêÌ, có nhiêÌu cách phân loaòi vêÌ mãòt lý thuyêìt cuÞng nhý thýòc têì trong lýu trýÞ và thông tin tý liêòu baÒn ðôÌ.

Ðaòi ða sôì trong các baÒn ðôÌ chuyên ðêÌ ðýõòc xây dýòng trên nguyên tãìc týõng ýìng võìi câìu trúc khoa hoòc ðiòa lý và khoa hoòc vêÌ Trái ðâìt.

Các baÒn ðôÌ chuyên ðêÌ ðýõòc chia thành:

- BaÒn ðôÌ các hiêòn týõòng týò nhiên.

- BaÒn ðôÌ các hiêòn týõòng xã hôòi và kinh têì.

a. BaÒn ðôÌ các hiêòn týõòng týò nhiên: GôÌm có:

- BaÒn ðôÌ ðiòa lý hình thêÒ chung.

- BaÒn ðôÌ ðiòa châìt:

+ BaÒn ðôÌ ðiòa châìt kiêìn taòo

+ BaÒn ðôÌ kiêìn taòo ðýìt gãy, cãìt xeÒ

+ BaÒn ðôÌ ðiòa châìt kyÒ Ðêò týì

+ BaÒn ðôÌ ðiòa châìt thuyÒ vãn

+ BaÒn ðôÌ ðiòa hoá hoòc

+ BaÒn ðôÌ khoáng saÒn

+ BaÒn ðôÌ núi lýÒa...

+ BaÒn ðôÌ ðiòa vâòt lý.

...