LÕÌi nóI ÐÂÌU

Sau khi biên tâòp và thiêìt kêì baÒn ðôÌ trên máy tính ðiêòn týÒ ngýõÌi ta ðýõòc baÒn ðôÌ câÌn thành lâòp õÒ daòng sôì (baÒn ðôÌ sôì). BaÒn ðôÌ này có thêÒ hiêÒn thiò trên màn hình cuÒa máy tính (ðêÒ xem, kiêÒm tra và báo cáo) cuÞng có thêÒ ðýõòc ghi vào bãng, ðiÞa týÌ (VCD). Nêìu nôìi máy tính ðiêòn týÒ võìi máy veÞ (ploter) có thêÒ in ra baÒn ðôÌ trên giâìy ðiamat, trên vâòt liêòu aÒnh (taòo ra baÒn ðôÌ daòng truyêÌn thôìng) hoãòc nôìi võìi máy khãìc taòo ra các khuôn in.

Trên máy tính ðiêòn týÒ, nêìu baÒn ðôÌ ðýõòc thành lâòp bãÌng phâÌn mêÌm ðôÌ hoaò Freehand, Coreldraw thì còn có khaÒ nãng nôìi võìi máy in aÒnh ðêÒ taòo ra các phim tách màu (phuòc vuò cho giai ðoaòn chuâÒn biò in).

6.6. Thiêìt kêì biên tâòp và thành lâòp baÒn ðôÌ ðiòa lý chung

Theo phân loaòi baÒn ðôÌ ta có 2 nhóm chính: BaÒn ðôÌ ðiòa lý chung và baÒn ðôÌ chuyên ðêÌ.

BaÒn ðôÌ ðiòa lý chung và atlas ðiòa lý chung là môòt trong nhýÞng daòng saÒn phâÒm quan troòng cuÒa baÒn ðôÌ.

Trong baÒn ðôÌ ðiòa lý chung, các baÒn ðôÌ có tyÒ lêò „d 1:1.000.000 ðýõòc goòi là baÒn ðôÌ ðiòa hình. Viêòc thiêìt kêì và thành lâòp baÒn ðôÌ ðiòa hình ðã ðýõòc quy ðiònh, tiêu chuâÒn hoá trong các quy phaòm, chiÒ dâÞn biên tâòp cuÒa quôìc gia và ðýõòc xem xét cuò thêÒ trong môn hoòc “BaÒn ðôÌ ðiòa lý chung”. Vì vâòy, õÒ chýõng này chúng ta chiÒ xem xét môòt sôì ðãòc ðiêÒm trong thiêìt kêì thành lâòp baÒn ðôÌ ðiòa lý chung.

6.6.1. Môòt sôì yêu câÌu khi thiêìt kêì baÒn ðôÌ ðiòa lý chung

Theo phân loaòi baÒn ðôÌ ðiòa lý ta có:

A- BaÒn ðôÌ ðiòa lý chung:

1- BaÒn ðôÌ ðiòa lý chung phâÌn ðâìt liêÌn (Luòc ðiòa):

- BaÒn ðôÌ ðiòa hình (tyÒ lêò lõìn và trung bình)

- BaÒn ðôÌ ðiòa hình khái quát (tyÒ lêò nhoÒ).

- BaÒn ðôÌ ðiòa lý chung: + Tra cýìu chi tiêìt.

+ Tra cýìu khái quát.

+ Ðiòa lý chung.

2- BaÒn ðôÌ biêÒn và ðaòi dýõng:

- BaÒn ðôÌ ðiòa hình thêÌm luòc ðiòa.

- Các baÒn ðôÌ biêÒn khác và baÒn ðôÌ ðiòa hình ðáy biêÒn:

+ BaÒn ðôÌ hàng haÒi.

+ BaÒn ðôÌ ðôò sâu ðáy biêÒn.

+ Các loaòi baÒn ðôÌ khác.

B- BaÒn ðôÌ chuyên ðêÌ:

1- BaÒn ðôÌ týò nhiên ¨C Các baÒn ðôÌ ðiòa lý týò nhiên

2- BaÒn ðôÌ kinh têì - xã hôòi.

C- BaÒn ðôÌ chuyên ðêÌ týò nhiên ¨C xã hôòi: Là kêìt hõòp nôòi dung cuÒa baÒn ðôÌ chuyên ðêÌ và ðiòa lý chung.

TýÌ cách phân loaòi trên ta thâìy vai trò, ý nghiÞa quan troòng cuÒa baÒn ðôÌ ðiòa lý chung. Trong saÒn xuâìt baÒn ðôÌ thì loaòi saÒn phâÒm chuÒ yêìu là baÒn ðôÌ ðiòa lý chung.

Các giai ðoaòn chính và daòng công viêòc khi thiêìt kêì thành lâòp baÒn ðôÌ ðiòa lý chung là:

- Xác ðiònh vùng lãnh thôÒ baÒn ðôÌ câÌn thêÒ hiêòn và muòc ðích cuÒa baÒn ðôÌ.

- Thiêìt kêì cõ sõÒ toán hoòc.

- Xác ðiònh các yêìu tôì nôòi dung baÒn ðôÌ và soaòn thaÒo các nguyên tãìc tôÒng quát hoá nôòi dung.

- Thiêìt kêì phýõng pháp, cách thêÒ hiêòn nôòi dung baÒn ðôÌ và trình bày baÒn ðôÌ.

- Xác ðiònh công nghêò hoàn thành các công viêòc biên tâòp, thành lâòp chuâÒn biò in baÒn ðôÌ.

Xác ðiònh vùng lãnh thôÒ baÒn ðôÌ câÌn thêÒ hiêòn xuâìt phát týÌ các nhiêòm vuò ðýõòc ðãòt ra, nó liên quan ðêìn xác ðiònh ranh giõìi, viò trí ðiòa lý cuÞng nhý các yêìu tôì cuÒa vùng lân câòn. Tên goòi cuÒa lãnh thôÒ thêÒ hiêòn ðôìi týõòng ðiòa lý hay ðiòa phýõng, ðõn viò lãnh thôÒ cuÒa bêÌ mãòt trái ðâìt. Nó ðýõòc xác ðiònh sao cho thêÒ hiêòn ðýõòc ðêÌ tài cuÒa baÒn ðôÌ ðiòa lý chung. Trên các baÒn ðôÌ ðiòa lý chung cùng võìi sôì liêòu baÒn ðôÌ (baÒn ðôÌ ðiòa hình) bao giõÌ cuÞng có tên goòi to, rõ ràng cuÒa ðôìi týõòng chính cuÒa baÒn ðôÌ có tên goòi theo ý nghiÞa týò nhiên hay kinh têì xã hôòi.

Xác ðiònh muòc ðích cuÒa baÒn ðôÌ là xác ðiònh baÒn ðôÌ làm ra ðêÒ giaÒi quyêìt nhiêòm vuò gì? Ðôìi týõòng sýÒ duòng baÒn ðôÌ là ai?

Phuò thuôòc vào ðiêÌu này mà ngýõÌi ta seÞ quyêìt ðiònh daòng, loaòi baÒn ðôÌ, baÒn ðôÌ tõÌ ðõn hay trong sêri baÒn ðôÌ, atlas baÒn ðôÌ, chýìc nãng cuÒa baÒn ðôÌ trong sôì các baÒn ðôÌ cuÒa atlas.

CuÞng týÌ muòc ðích cuÒa baÒn ðôÌ mà ngýõÌi ta seÞ xác ðiònh các tý liêòu baÒn ðôÌ câÌn thiêìt, cõ sõÒ ðiòa lý cho các loaòi baÒn ðôÌ khác. Hiêòn nay ðòi hoÒi ðôìi võìi baÒn ðôÌ ðiòa lý chung là nâng cao tính thông tin (khaÒ nãng lýu trýÞ, truyêÌn ðaòt, truy nhâòp thông tin týÌ baÒn ðôÌ).

Cuò thêÒ hoá muòc ðích cuÒa baÒn ðôÌ ðiòa lý chung ðýõòc thiêìt kêì bao gôÌm: Các loaòi baÒn ðôÌ và ðãòc ðiêÒm sýÒ duòng chúng.

Nói chung, vêÌ nguyên tãìc, vâìn ðêÌ thêÒ hiêòn các thông tin ðiòa hình, ðaÒm baÒo ðôò chính xác hình hoòc và sýò týõng ýìng cuÒa hình aÒnh baÒn ðôÌ võìi ðôìi týõòng thýòc têì là muòc ðích cuÒa baÒn ðôÌ ðiòa lý chung.

Ðãòc ðiêÒm chính cuÒa thiêìt kêì cõ sõÒ toán hoòc cho baÒn ðôÌ ðiòa lý chung là dýòa vào muòc ðích baÒn ðôÌ, hình daòng và kích thýõìc vùng lãnh thôÒ, viò trí ðiòa lý cuÒa nó, yêu câÌu và ðòi hoÒi vêÌ ðôò biêìn daòng (góc, diêòn tích, khoaÒng cách); yêu câÌu tôìi thiêÒu võìi ðãòc ðiêÒm sinh hoòc cuÒa mãìt ðêÒ phân biêòt hình aÒnh.

Nhiêòm vuò lýòa choòn phép chiêìu baÒn ðôÌ râìt phýìc taòp khó khãn (vùng lãnh thôÒ càng rôòng càng khó). Vâìn ðêÌ lýòa choòn phép chiêìu cho baÒn ðôÌ ðiòa lý chung và các loaòi baÒn ðôÌ ðýõòc xem xét kyÞ trong môn hoòc: Toán baÒn ðôÌ.

Khi thiêìt kêì nôòi dung baÒn ðôÌ ðiòa lý chung, ngýõÌi ta dýòa vào loaòi baÒn ðôÌ, muòc ðích baÒn ðôÌ và tyÒ lêò baÒn ðôÌ. GiaÒi quyêìt trýõÌng hõòp này câÌn xem xét trong các trýõÌng hõòp cuò thêÒ. Ví duò: Các baÒn ðôÌ tra cýìu chi tiêìt ðêÒ giaÒi quyêìt nhiêòm vuò baÒn ðôÌ thì phaÒi thêÒ hiêòn ðâÌy ðuÒ các thông tin ðiòa hình, thêÒ hiêòn khái quát ðiòa lý tôÒng hõòp vêÌ môìi quan hêò vêÌ câìu trúc cuÒa vùng lãnh thôÒ, môìi quan hêò cuÒa các ðôìi týõòng võìi nhau. (ÐêÒ thêÒ hiêòn ðiòa hình ngýõÌi ta thýõÌng dùng ðýõÌng bình ðôò nhýng ngoài ra còn dùng thang tâÌng màu ðiòa hình, võÌn bóng ðiòa hình,...). Trên các baÒn ðôÌ này tên goòi ðiòa danh, ghi chú, chú giaÒi cuÞng ðóng vai trò râìt quan troòng.

Nói chung, ðêÒ xác ðiònh loaòi baÒn ðôÌ ðiòa lý chung, ngýõÌi ta thýõÌng xem xét 2 ðãòc tính chính:

- Tính tra cýìu.

- Tính khái quát.

Khi thêÒ hiêòn tâòp hõòp ðiòa lý câÌn phaÒi tiêìn hành nghiên cýìu, làm rõ các ðãòc ðiêÒm cõ baÒn cuÒa nó, týÌ ðó xác ðiònh ðiêÌu kiêòn và nguyên tãìc tiêìn tõìi týÌng býõìc cuò thêÒ hoá chiÒ ra các ðôìi týõòng, các thành phâÌn yêìu tôì cuÒa nó (trong ðó có tính ðêìn tyÒ lêò baÒn ðôÌ và phýõng pháp thêÒ hiêòn).

Trong trýõÌng hõòp soaòn thaÒo các phýõng án cho baÒn ðôÌ mà nôòi dung chính là tâòp hõòp ðiòa lý chung thì khi thiêìt kêì cuÞng hýõìng sao cho thêÒ hiêòn ðýõòc các ðãòc ðiêÒm týò nhiên (caÒnh quan, daòng ðiòa hình týò nhiên) hay các ðiêÌu kiêòn ðiòa lý xã hôòi.

ÐôÌng thõÌi võìi viêòc xác ðiònh nôòi dung cõ baÒn ngýõÌi ta cuÞng ðãòt ra các nguyên tãìc phaÒn ánh các khái niêòm tra cýìu týõng ýìng võìi muòc ðích baÒn ðôÌ và ðãòc ðiêÒm cuÒa các tý liêòu baÒn ðôÌ ðýõòc sýÒ duòng.

NhýÞng vâìn ðêÌ quan troòng trong thiêìt kêì các baÒn ðôÌ ðiòa lý chung là:

- Lýòa choòn phýõng pháp thêÒ hiêòn.

- Soaòn thaÒo ra các ký hiêòu quy ýõìc.

- GiaÒi quyêìt trình bày baÒn ðôÌ.

Khi thiêìt kêì hêò thôìng ký hiêòu và xác ðiònh daòng baÒn ðôÌ ðiòa lý chung theo trình bày màu sãìc phaÒi giaÒi quyêìt các vâìn ðêÌ sau:

+ Soaòn thaÒo các phýõng pháp tôìi ýu cho môÞi yêìu tôì câìu thành câìu trúc không gian lãnh thôÒ (ðýõÌng sá, ðiêÒm dân cý, thuyÒ hêò,...), truyêÌn ðaòt các thông tin ðo ðýõòc và các thông tin khác vêÌ chúng týÌ góc ðôò trýòc quan và theo phân loaòi chúng.

+ Phôìi hõòp các phýõng pháp thêÒ hiêòn khác nhau và sýÒ duòng chúng ðêÒ truyêÌn ðaòt khái quát nhiêÌu mãòt nôòi dung baÒn ðôÌ, truyêÌn ðaòt môìi liên hêò các ðôìi týõòng týò nhiên và kinh têì xã hôòi.

+ ÐaÒm baÒo ðôò ðoòc cuÒa baÒn ðôÌ, võìi týÌng yêìu tôì nôòi dung riêng leÒ, týÌng ký hiêòu và caÒ khi thêÒ hiêòn tâìt caÒ, ðôÌng thõÌi, õÒ ðây câÌn tính ðêìn caÒ các ghi chú, chú giaÒi và ðãòc ðiêÒm phân bôì chúng.

+ ÐaÒm baÒo tính thâÒm myÞ trong trình bày, sýÒ duòng màu týõi, sôìng ðôòng hài hoà.

Trong các phýõng pháp truyêÌn thôìng thêÒ hiêòn hình aÒnh baÒn ðôÌ cuÒa các yêìu tôì nôòi dung baÒn ðôÌ ðiòa lý (BÐÐL) chung, ngýõÌi ta thýõÌng dùng aÒnh hàng không, aÒnh vêò tinh ðêÒ thêÒ hiêòn mô hình ðiòa hình. Khi thành lâòp baÒn ðôÌ cho quaÒng ðaòi quâÌn chúng côì gãìng thành lâòp hình aÒnh sôìng ðôòng vêÌ caÒnh quan vùng, ðiòa phýõng ðêÒ tãng thêm sýò hâìp dâÞn và chú ý cuÒa ngýõÌi sýÒ duòng.

Thiêìt kêì công nghêò hoàn thành các công viêòc thành lâòp BÐÐL chung liên quan ðêìn ðãòc ðiêÒm cuÒa nguôÌn tý liêòu baÒn ðôÌ, khaÒ nãng sýÒ duòng thýì týò in võìi võÌn bóng ðiòa hình, trình bày màu sãìc.

6.6.2. Công tác chuâÒn biò biên tâòp, ðãòc ðiêÒm tôÒ chýìc và phýõng pháp tiêìn hành

Các công viêòc cuÒa giai ðoaòn chuâÒn biò biên tâòp BÐÐL chung và ðãòc ðiêÒm cuÒa chúng gôÌm có:

- Tâòp hõòp, thu thâòp, lýu trýÞ và xýÒ lý các tý liêòu baÒn ðôÌ và các nguôÌn tý liêòu khác phuòc vuò cho saÒn xuâìt và hiêòu chiÒnh baÒn ðôÌ.

- Tiêìn hành các công viêòc thýÒ nghiêòm khoa hoòc và môòt sôì công viêòc ðãòc trýng cuÒa công tác tôÒ chýìc - chuâÒn biò.

- ChuâÒn biò các tài liêòu biên tâòp khác nhau.

Thu thâòp, lýu trýÞ và xýÒ lý baÒn ðôÌ, các tý liêòu thôìng kê, tra cýìu cho thành lâòp baÒn ðôÌ ðiòa lý chung ðýõòc tiêìn hành thýõÌng xuyên, liên tuòc. Ðây là môòt trong nhýÞng nhiêòm vuò cuÒa bôò phâòn tra cýìu õÒ các cõ sõÒ saÒn xuâìt baÒn ðôÌ. Các tý liêòu chính ðêÒ thành lâòp baÒn ðôÌ ðiòa lý chung là các baÒn ðôÌ ðiòa lý chung tyÒ lêò khác nhau, baÒn ðôÌ ðiòa hình, baÒn ðôÌ hàng haÒi và môòt loaòt các sôì liêòu thôìng kê. Các tý liêòu phuò bôÒ sung có thêÒ là: BaÒn ðôÌ hành chính ¨C chính triò, giao thông, du liòch và aÒnh vuÞ truò, hàng không, các bài viêìt, sách báo, công trình khoa hoòc, bách khoa toàn thý...

Các tý liêòu chính và phuò ðêÒ thành lâòp baÒn ðôÌ câÌn ðaÒm baÒo: Ðôò chính xác ðôìi týõòng trên baÒn ðôÌ ðýõòc thành lâòp; thêÒ hiêòn ðýõòc ðãòc ðiêÒm ðiòa lý; sýò ðâÌy ðuÒ khái quát ðôìi týõòng (tôÒng quát hoá); ðôò tin câòy và tính hiêòn ðaòi cuÒa baÒn ðôÌ.

Hêò thôìng hoá nguôÌn tý liêòu ðýõòc thýòc hiêòn theo: vùng lãnh thôÒ, ðêÌ tài (nôòi dung), muòc ðích và nãm xuâìt baÒn.

Trong sôì các phuò luòc tra cýìu cho thành lâòp baÒn ðôÌ phaÒi kêÒ ðêìn các biêÒu baÒng, sõ ðôÌ, phuò luòc khái quát và trýòc nhâòt.

Ví duò: BaÒng dân cý cho biêìt sôì dân, thõÌi gian hình thành thành phôì, lãng maòc,...; sõ ðôÌ ðýõÌng sá dùng ðêÒ lýòa choòn, lâìy boÒ các con ðýõÌng thêÒ hiêòn trên baÒn ðôÌ...

Các tý liêòu này cuÞng có thêÒ thu thâòp, yêu câÌu õÒ thý viêòn, ngân hàng thông tin, trung tâm thông tin quôìc gia...

Ðãòc biêòt trong týõng lai, ngýõÌi ta có thêÒ lâìy týÌ hêò thôìng thông tin ðiòa lý (GIS) cuÒa môÞi quôìc gia, thêì giõìi và thông qua hêò thôìng Internet.

ThýÒ nghiêòm khoa hoòc và soaòn thaÒo các tài liêòu biên tâòp có ý nghiÞa râìt quan troòng ðôìi võìi thành lâòp BÐÐL chung. Trýõìc tiên phaÒi làm các mâÞu thýÒ nghiêòm cho tõÌ baÒn ðôÌ. Các mâÞu này phaÒi ðãòc trýng cho nôòi dung cõ baÒn cuÒa baÒn ðôÌ, cho các nguyên tãìc tôÒng quát hoá, trình bày baÒn ðôÌ và công nghêò thành lâòp. Khi tiêìn hành thýÒ nghiêòm phaÒi sýÒ duòng các nguôÌn tý liêòu, vâòt liêòu mõìi, công nghêò hiêòn ðaòi. Ví duò: Dùng nguôÌn tý liêòu aÒnh vêò tinh, dùng các phâÌn mêÌm chuyên duòng ðêÒ thêÒ hiêòn ðiòa hình (mô hình DEM) thay cho ðánh võÌn bóng bãÌng tay.

Soaòn thaÒo tài liêòu biên tâòp cuÒa BÐÐL chung tuân thuÒ theo nguyên tãìc chung cho các baÒn ðôÌ (xem muòc 6.2 vêÌ thiêìt kêì baÒn ðôÌ) nhýng nó cuÞng có các ðãòc ðiêÒm riêng phuò thuôòc vào mýìc ðôò phýìc taòp cuÒa tác phâÒm baÒn ðôÌ (baÒn ðôÌ 1 tõÌ, baÒn ðôÌ nhiêÌu tõÌ hay sêri baÒn ðôÌ).

Ðãòc thù muòc ðích và nôòi dung cuÒa các tài liêòu biên tâòp cõ baÒn cho các tác phâÒm baÒn ðôÌ lõìn là khi soaòn thaÒo các tài liêòu này ðôÌng thõÌi giaÒi quyêìt nhiêòm vuò xác ðiònh các thông sôì và ðãòc ðiêÒm thành lâòp tác phâÒm và cuÞng ðãòt ra các nguyên tãìc ðaÒm baÒo hình aÒnh lãnh thôÒ ðýõòc thôìng nhâìt trên các tõÌ baÒn ðôÌ (baÒn ðôÌ nhiêÌu tõÌ) hay trên môÞi baÒn ðôÌ cuÒa sêri baÒn ðôÌ. Công viêòc này ðýõòc nhóm biên tâòp thýòc hiêòn.

6.6.3. Các yêìu tôì nôòi dung baÒn ðôÌ ðiòa lý chung, ðãòc ðiêÒm thành lâòp và tôÒng hõòp chúng

Nôòi dung baÒn ðôÌ ðiòa lý chung ðýõòc xác ðiònh phuò thuôòc vào daòng baÒn ðôÌ và muòc ðích, tyÒ lêò baÒn ðôÌ. Khi thành lâòp câÌn tính ðêìn ðãòc ðiêÒm hình aÒnh baÒn ðôÌ (gôÌm các ðôìi týõòng riêng leÒ và nguyên tãìc tôÒng quát hoá chúng).

Chúng ta seÞ xem xét nhýÞng vâìn ðêÌ chính khi thành lâòp týÌng ðôìi týõòng này:

1- ThuyÒ hêò:

GôÌm có: ÐýõÌng bõÌ biêÒn, ðaòi dýõng võìi các ðãòc ðiêÒm liên quan ðêìn thuyÒ triêÌu, ðêìn không gian cuÒa luòc ðiòa võìi biêÒn, sông, kênh, hôÌ và các công trình có liên quan.

ThêÒ hiêòn ðýõÌng bõÌ biêÒn bãÌng cách giýÞ nguyên hay khuyêìch ðaòi các ðãòc trýng ðýõÌng bõÌ, kiêÒu bõÌ (viònh, ðaÒo, quâÌn ðaÒo, daòng bõÌ biêÒn).

Sông ðýõòc ðãòc trýng bãÌng chêì ðôò nýõìc (chaÒy thýõÌng xuyên, theo mùa, thay ðôÒi liên tuòc). NgýõÌi ta chiÒ ra các sông suôìi caòn, bãi ðá, cát, bãi bôÌi, thác, ghêÌnh, phâÌn sông chaÒy ngâÌm. Trên các baÒn ðôÌ tyÒ lêò nhoÒ thêÒ hiêòn ðâÌy ðuÒ châu thôÒ, lýu výòc sông lõìn, truyêÌn ðaòt các daòng và mâòt ðôò hêò thôìng sông. Phân loaòi các daòng lýu výòc sông và xây dýòng các hình aÒnh ðãòc trýng cho câìu trúc cuÒa hêò thôìng sông. Kêìt quaÒ là qua hêò thôìng sông, ngýõÌi ta thêÒ hiêòn ðýõòc õÒ mýìc ðôò khác nhau cuÒa ðôÌng bãÌng và các ðãòc ðiêÒm câìu trúc cuÒa nó.

Các con sông có thêÒ thêÒ hiêòn bãÌng môòt nét võìi lýòc nét thay ðôÒi hay bãÌng hai nét phuò thuôòc vào ðôò rôòng cuÒa con sông õÒ thýòc ðiòa và tyÒ lêò baÒn ðôÌ.

Ðôìi võìi hêò thôìng sông ngòi có mâòt ðôò khác nhau, ðãòc ðiêÒm ðiòa lý lãnh thôÒ khác nhau seÞ có chiÒ tiêu tôÒng quát hoá khác nhau.

Các ao hôÌ chia ra làm hôÌ nýõìc ngoòt và nýõìc mãòn võìi ðýõÌng bõÌ côì ðiònh, hay thay ðôÒi theo mùa. Khi thêÒ hiêòn các ao hôÌ phaÒi chiÒ ra ðýõòc sýò phân bôì cuÒa chúng võìi các ðãòc ðiêÒm cõ baÒn cuÒa nó. Ðiònh mýìc ðêÒ tôÒng quát hoá các ao hôÌ cuÞng phuò thuôòc vào týÌng vùng, ðiòa phýõng.

2- ÐiêÒm dân cý:

Các dâìu hiêòu chung ðêÒ phân loaòi ðiêÒm dân cý trên baÒn ðôÌ ðiòa lý chung là: Sôì dân, kiêÒu cý trú, ý nghiÞa hành chính ¨C chính triò cuÒa chúng. Chúng ðýõòc ðãòc trýng bõÒi kích thýõìc và hình daòng ðiêÒm dân cý, chýÞ sôì ghi tên goòi các ðiêÒm dân cý.

Sôì dân ðýõòc biêÒu diêÞn bãÌng thang bâòc phân chia sôì dân.

KiêÒu cý trú chia ra: Thành phôì, làng xóm cý trú kiêÒu thành phôì và làng xóm nông thôn.

Các thành phôì lõìn trên các baÒn ðôÌ tyÒ lêò lõìn có thêÒ thêÒ hiêòn ðúng hình daòng cuÒa nó hoãòc ðýõÌng viêÌn lãnh thôÒ nhýng cuÞng có thêÒ thêÒ hiêòn theo ý nghiÞa hành chính ¨C chính triò: ThuÒ ðô, thiò xã, thiò trâìn,...

Maòng lýõìi ðiêÒm dân cý và câìu trúc cuÒa nó ðýõòc biêÒu thiò trên baÒn ðôÌ theo hình daòng, phân bôì cuÒa chúng và theo mâòt ðôò khác nhau.

Khi phân bôì trên baÒn ðôÌ tên goòi các ðiêÒm dân cý câÌn côì gãìng nhâìn maònh ðýõòc ðãòc ðiêÒm câìu trúc và mâòt ðôò.

3- Maòng lýõìi ðýõÌng giao thông:

NgýõÌi ta sýÒ duòng phân loaòi ðêÒ ðãòc trýng câìu trúc maòng lýõìi ðýõÌng sá theo daòng ðýõÌng, ðiêÌu kiêòn giao thông vâòn taÒi, chiÒ ra ý nghiÞa ðýõÌng sá (quôìc lôò, tiÒnh lôò,..).

ÐýõÌng bôò thêÒ hiêòn ðýõÌng sãìt và ðýõÌng giao thông bôò. Trên baÒn ðôÌ còn thêÒ hiêòn các tuyêìn ðýõÌng thuyÒ, ðýõÌng biêÒn, caÒng biêÒn, kênh ðào biêÒn,...

ÕÒ nhýÞng vùng sâu, khó khãn thêÒ hiêòn caÒ ðýõÌng mòn, ðýõÌng nôòi bôò.

Khi tôÒng quát hoá phaÒi truyêÌn ðaòt các ðãòc ðiêÒm phân bôì ðýõÌng sá, mâòt ðôò ðýõÌng, ðãòt thýì týò thêÒ hiêòn ðýõÌng và môìi liên hêò cuÒa ðýõÌng võìi các ðiêÒm dân cý.

4- Ðiòa hình:

Trên baÒn ðôÌ ðiòa lý chung sýÒ duòng các phýõng pháp khác nhau biêÒu thiò ðiòa hình. Phuò thuôòc muòc ðích baÒn ðôÌ và nhiêòm vuò cuò thêÒ câÌn thiêìt võìi ðãòc ðiêÒm cuÒa ðiòa hình bêÌ mãòt trái ðâìt mà quyêìt ðiònh sýÒ duòng phýõng pháp nào.

Khi biêÒu thiò ðãòc ðiêÒm ðiòa maòo, loaòi và hình daòng ðiòa hình, loaòi caÒnh quan, diêòn tích phân bôì ðiòa hình thýõÌng áp duòng phýõng pháp thang tâÌng ðiòa hình. BãÌng cách này có thêÒ thêÒ hiêòn hình daòng ðiòa hình, biêÒu thiò rõ ràng hýõìng núi, ðôÌng bãÌng, ðôÌi gò và thác...

Trên cõ sõÒ giaÒi quyêìt vâìn ðêÌ lýòa choòn thang cãìt ðiòa hình ðêÒ ngýõÌi ta tiêìn hành tô màu và khái quát hình daòng ðiòa hình. Võìi muòc ðích truyêÌn ðaòt các tính châìt ðiêÒn hình, ðãòc ðiêÒm ðiòa hình ngýõÌi ta dùng thang ðôò cao, ðôò sâu võìi các ðýõÌng bình ðôò chính, phuò.

Ðiòa hình dýõìi nýõìc biêÒn biêÒu thiò bãÌng các ðýõÌng ðãÒng sâu võìi các tâÌng màu và ghi chú ðôò sâu.

Soaòn thaÒo thang màu nêÌn theo thang tâÌng ðôò cao sao cho ðaÒm baÒo ðiònh hýõìng chung vêÌ phân bôì ðôò cao và thêÒ hiêòn rõ các daòng caÒnh quan quan troòng (ðôÌng bãÌng, trung du, vùng núi, núi ðá, núi cao,...).

Khi khái quát daòng ðiòa hình phaÒi hõòp lý vêÌ lôgic và ðiòa lý:

+ Theo câìu trúc ðýõÌng.

+ Sát nhâòp các ðýõÌng bình ðôò (có tính ðêìn môìi liên hêò võìi thuyÒ hêò,...).

Ðôìi võìi ðiòa hình ðãòc biêòt không thêÒ hiêòn bãÌng các ðýõÌng bình ðôò thì dùng các ký hiêòu chuyên duòng (ðâìt suòp lõÒ, núi lýÒa, núi ðá, sông caòn,...). Khi dùng các ký hiêòu này phaÒi kêìt hõòp ghi chú ðôò cao, ðôò sâu.

Các ðýõÌng bình ðôò không dùng kêìt hõòp thang tâÌng màu ðôò cao, ðýõòc dùng cho các baÒn ðôÌ ðiòa lý chung daòng nêÌn cõ sõÒ.

Trong môòt sôì trýõÌng hõòp, ngýõÌi ta không dùng ðýõÌng bình ðôò mà chiÒ dùng thang tâÌng màu ðôò cao và võÌn bóng ðêÒ thêÒ hiêòn môòt cách khái quát ðiòa hình.

5- Lõìp phuÒ thýòc vâòt và thôÒ nhýõÞng:

Trên các baÒn ðôÌ tyÒ lêò nhoÒ thýõÌng thêÒ hiêòn rýÌng, cát, ðâÌm lâÌy,...

BiêÒu thiò rýÌng thýõÌng kêìt hõòp võìi võÌn bóng ðiòa hình hay hình veÞ các ðýõÌng bình ðôò.

Các côÌn cát, bãi ðá, bãi san hô, ðâÌm lâÌy cuÞng ðýõòc thêÒ hiêòn trên baÒn ðôÌ. Khi tôÒng hõòp hoá các ðôìi týõòng này câÌn biêÒu thiò ðýõòc diêòn tích týõng ðôìi cuÒa chúng, có thêÒ bãÌng ðýõÌng bao boòc hay sýò phân bôì cuÒa các ðôìi týõòng riêng leÒ và các môìi liên hêò không gian cuÒa chúng võìi các yêìu tôì nôòi dung khác.

Trên baÒn ðôÌ biêÒu thiò ranh giõìi cuÒa rýÌng quôìc gia, khu baÒo tôÌn thiên nhiên,...

6- Ranh giõìi:

Trên baÒn ðôÌ thêÒ hiêòn biên giõìi quôìc gia, thuÒ ðô, tên quôìc gia. Trong môÞi quôìc gia thêÒ hiêòn mýìc phân chia hành chính. ÐýõÌng ranh giõìi phaÒi chính xác tõìi mýìc tôìi ða theo tyÒ lêò baÒn ðôÌ. MôÞi loaòi ðýõÌng ranh giõìi ðýõòc biêÒu thiò bãÌng các ký hiêòu týõng ýìng ý nghiÞa cuÒa nó.

7- Tên goòi ðiòa lý:

Khi bôì trí chúng trên baÒn ðôÌ phaÒi giaÒi quyêìt môòt loaòi nhiêòm vuò: môìi liên quan võìi ðôìi týõòng (câìu trúc, chýìc nãng tra cýìu, truyêÌn ðaòt các ðãòc ðiêÒm khác cuÒa ðôìi týõòng). Nhiêòm vuò ðãòc biêòt nýÞa là: phiên âm tên goòi và thành lâòp các chiÒ dâÞn sýÒ duòng (ðôìi võìi atlas, baÒn ðôÌ phýìc taòp).

Các phýõng pháp thành lâòp baÒn ðôÌ ðiòa lý chung ðýõòc phân ra:

+ Theo tyÒ lêò baÒn gôìc biên veÞ, baÒn ðôÌ ðýõòc in.

+ Theo phýõng pháp ðýa hình aÒnh týÌ baÒn ðôÌ tý liêòu lên baÒn gôìc.

+ Theo thýì týò thýòc hiêòn công viêòc.

Phýõng pháp cõ baÒn ðýa hình aÒnh týÌ baÒn ðôÌ tý liêòu lên baÒn gôìc là phýõng pháp cõ aÒnh.

Tuy nhiên, trong môòt sôì trýõÌng hõòp phaÒi chuyêÒn ðôÒi phép chiêìu và thiÒnh thoaÒng ðêÒ chuyêÒn hình aÒnh týÌ baÒn ðôÌ tý liêòu lên baÒn gôìc ngýõÌi ta dùng phýõng pháp theo lýõìi ô vuông.

Khi thành lâòp thýõÌng lâòp baÒn gôìc các ðôìi týõòng: yêìu tôì nét, võÌn bóng ðiòa hình, ghi chú chú giaÒi và các makét các yêìu tôì nêÌn. Khi ðó, ngýõÌi ta thýõÌng dùng các nguyên liêòu: baÒn nhýòa trong (ðiamát) ðêÒ có thêÒ tách thành lâòp và dùng phýõng pháp phôìi kêìt hõòp ðaÒm baÒo hiêòu quaÒ cuÒa sõ ðôÌ công nghêò và nâng cao châìt lýõòng công viêòc. Khi sýÒ duòng các tý liêòu baÒn ðôÌ khác nhau có tyÒ lêò lõìn hõn, công viêòc thành lâòp baÒn ðôÌ có thêÒ tiêìn hành õÒ tyÒ lêò cuÒa baÒn ðôÌ tý liêòu và ðôÌng thõÌi tôÒng quát hoá hình veÞ luôn. Ðãòc biêòt là ðôìi võìi ðiòa hình và thuyÒ hêò, khi ðó tiêìn hành lýòa choòn chi tiêìt các daòng ðiêÒn hình, ðãòc trýng.

Trýõìc khi thành lâòp ngýõÌi thýòc hiêòn phaÒi nghiên cýìu kyÞ vùng lãnh thôÒ thêÒ hiêòn, ðãòc ðiêÒm ðiòa lý cuÒa nó, các tý liêòu baÒn ðôÌ và các tài liêòu biên tâòp. Khi thành lâòp týÌng yêìu tôì, týÌng ðôìi týõòng câÌn tính ðêìn môìi liên hêò cuÒa nó võìi các ðôìi týõòng khác.

Khi chuâÒn biò in, ngýõÌi ta áp duòng nhiêÌu phýõng pháp khác nhau, sõ ðôÌ công nghêò chuâÒn biò baÒn gôìc thanh veÞ khác nhau (trên giâìy, trên ðiamát, màng khãìc,...). Ýìng duòng các công nghêò hiêòn ðaòi có thêÒ ðôÌng thõÌi thành lâòp ra baÒn gôìc biên veÞ, baÒn gôìc thanh veÞ hay boÒ qua giai ðoaòn thanh veÞ (ðãòc biêòt là ðôìi võìi công nghêò baÒn ðôÌ sôì).

6.7. Thiêìt kêì biên tâòp và thành lâòp baÒn ðôÌ chuyên ðêÌ

Hiêòn nay, baÒn ðôÌ chuyên ðêÌ (BÐCÐ) râìt ða daòng phong phú vêÌ nôòi dung và muòc ðích sýÒ duòng baÒn ðôÌ. Nó phaÒn ánh các hiêòn týõòng, ðôìi týõòng týò nhiên, kinh têì, xã hôòi.

BaÒn ðôÌ chuyên ðêÌ ðýõòc thiêìt kêì và thành lâòp bõÒi:

- Cõ quan Trãìc ðiòa - baÒn ðôÌ quôìc gia (thuôòc TôÒng cuòc ðiòa chính) ðaÒm baÒo ðáp ýìng yêu câÌu cuÒa nêÌn kinh têì.

- Các cõ quan, tôÒ chýìc chuyên ngành ðêÒ giaÒi quyêìt các nhiêòm vuò cuò thêÒ ðãòt ra ðôìi võìi ngành.

Nói chung, cõ sõÒ ðêÒ thiêìt kêì BÐCÐ là sýÒ duòng các phýõng pháp khoa hoòc, các mô hình toán hoòc, các phýõng pháp tiêìn dâÞn hêò thôìng, tôÒng hõòp, phýõng pháp mô hình hoá ðêÒ biêÒu thiò ðôìi týõòng, hiêòn týõòng.

Sýò phát triêÒn cuÒa baÒn ðôÌ hoòc chuyên ðêÌ và tôÒng hõòp trong giai ðoaòn hiêòn ðaòi là dýòa trên nêÌn taÒng cuÒa soaòn thaÒo các lý thuyêìt chung và các tài liêòu ðiònh mýìc kyÞ thuâòt cuò thêÒ.

Khi tôÒ chýìc hõòp tác, côòng tác, ngýõÌi ta chia ra các giai ðoaòn chính:

- Theo thành lâòp BÐCÐ.

- Ðãòt ra các kêìt quaÒ ðiònh trýõìc, ðã tính sãÞn và các yêu câÌu ðôìi võìi chúng.

- Các daòng tham gia thýòc hiêòn cuÒa các cõ quan có liên quan.

ÐêÒ thýòc hiêòn thuâòn lõòi và ðáp ýìng các yêu câÌu, ðòi hoÒi võìi BÐCÐ tôìt nhâìt là dùng các baÒn ðôÌ ðiòa hình làm baÒn ðôÌ tý liêòu, lâìy nêÌn cõ sõÒ ðiòa lý týÌ baÒn ðôÌ ðiòa hình, baÒn ðôÌ ðiòa lý chung, trên ðó ngýõÌi ta thêÒ hiêòn các nôòi dung chuyên ðêÌ, chuyên ngành.

6.7.1. BaÒn ðôÌ chuyên ðêÌ và nguyên tãìc phân loaòi chúng

BÐCÐ biêÒu thiò các hiêòn týõòng týò nhiên, kinh têì xã hôòi và sýò kêìt hõòp giýÞa chúng.

ÐêÌ tài baÒn ðôÌ xác ðiònh mýìc ðôò ðâÌy ðuÒ chi tiêìt khác nhau cuÒa nôòi dung baÒn ðôÌ chuyên ðêÌ (theo ðêÌ tài cuò thêÒ). Ngoài ra, trên các BÐCÐ bao giõÌ cuÞng phaÒi xác ðiònh mýìc ðôò thêÒ hiêòn các tâòp hõòp ðiòa lý (nêÌn cõ sõÒ ðiòa lý), ðêÒ trên ðó thêÒ hiêòn các ðôìi týõòng, hiêòn týõòng chuyên ðêÌ.

Ý nghiÞa chính cuÒa BÐCÐ là ðaÒm baÒo cung câìp cho ngýõÌi sýÒ duòng các thông tin chuyên ðêÌ vêÌ môi trýõÌng týò nhiên và các ðôìi týõòng kinh têì xã hôòi ðêÒ giaÒi quyêìt các nhiêòm vuò khoa hoòc hay kinh têì quôìc dân, hay ðêÒ truyêÌn ðaòt các hiêÒu biêìt vêÌ thêì giõìi quanh ta.

Trên baÒn ðôÌ chuyên ðêÌ câÌn biêÒu thiò mýìc ðôò kiêìn thýìc hiêòn ðaòi vêÌ các ðôìi týõòng, hiêòn týõòng týõng ýìng võìi các ngành khoa hoòc.

Mýìc ðôò ðâÌy ðuÒ, chi tiêìt nôòi dung baÒn ðôÌ câÌn týõng ýìng võìi tyÒ lêò và muòc ðích baÒn ðôÌ.

Sýò phát triêÒn và tiêìn bôò không ngýÌng cuÒa baÒn ðôÌ hoòc chuyên ðêÌ ðaÒm baÒo ðiêÌu kiêòn tôìi ýu giaÒi quyêìt các nhiêòm vuò chuyên ngành. TýÌ ðó cuÞng xuâìt hiêòn các thuâòt ngýÞ mõìi: BÐCÐ chuyên ngành.

Sýò ða daòng phong phú cuÒa BÐCÐ là ðiêÌu kiêòn ðêÒ phân loaòi và xác ðiònh các daòng, loaòi BÐCÐ. Khi thiêìt kêì BÐCÐ câÌn xem xét ðêìn môìi liên hêò cuÒa chúng võìi các baÒn ðôÌ ðiòa lý chung.

BÐCÐ có thêÒ phân loaòi nhý sau:

- Theo nôòi dung (ðêÌ tài).

- Theo các phýõng pháp thêÒ hiêòn.

- Theo muòc ðích sýÒ duòng.

- Theo tyÒ lêò và vùng lãnh thôÒ baÒn ðôÌ thêÒ hiêòn.

Theo nôòi dung, BÐCÐ ðýõòc chia nhóm: theo các yêìu tôì môi trýõÌng týò nhiên và các hiêòn týõòng kinh têì, xã hôòi; theo khoa hoòc mà chúng ðýõòc dùng ðêÒ nghiên cýìu.