Sản xuất lúa gạo và vấn đề đói nghèo ở nông thôn Việt Nam

1.3Sản xuất lúa gạo và vấn đề đói nghèo ở nông thôn Việt Nam

Theo Điều tra mức sống thì tỉ lệ hộ nghèo trong cả nước vẫn còn khá cao, năm 1998 tỉ lệ nghèo của Việt Nam là trên 37% và ước khoảng 32% trong năm 2000 (tương ứng với số lượng hộ nghèo của năm1990). Căn cứ theo chuẩn "nghèo lương thực" của Việt Nam (2100 calor/ngày/người), năm 1998 tỉ lệ nghèo ở mức 15% và năm 2000 ước tính khoảng 13%. Như vậy theo con số ước tính của Chính phủ Việt Nam năm 2000 số hộ nghèo là 2,8 triệu hộ, chiếm 17,2% trong tổng số hộ của cả nước.

Trong khoảng thời gian giữa 2 cuộc ĐTMS 1993-1998, tỉ lệ nghèo cả ở thành thị lẫn nông thôn đều giảm, với mức tương ứng là 25 xuống 9% và 66 xuống 45%. Tuy nhiên sự bất bình đẳng trong thu nhập lại hơi tăng. Ví dụ, tỉ lệ giữa thu nhập thành thị trên thu nhập nông thôn đã tăng từ 1,88 lên 2,2. Tương tự, thu nhập bình quân của 20% giầu nhất so với 20% nghèo nhất cũng đã tăng. Giữa các vùng tỉ lệ nghèo tuy có khác nhau, song mức độ nghèo ở tất cả các vùng đều đã giảm trong cùng thời kỳ này. Ví dụ: tỉ lệ nghèo của nông thôn đã giảm từ 66% trong năm 1992-93 xuống còn 45% trong năm 1998. Tỉ lệ nghèo trong mỗi vùng giảm ít nhất 10%. Nói một cách khác, tác động tích cực của tăng trưởng kinh tế đã lớn hơn tác động tiêu cực của gia tăng bất bình đẳng đối với quá trình xoá đói giảm nghèo. Tốc độ giảm nghèo mạnh nhất là ở Đông-Nam-Bộ (33% xuống còn 8%) và ở ĐBSH (từ 63% xuống 29%) (xem Bảng 13). Tuy nhiên cũng rất ngạc nhiên là ĐBSCL lại có tốc độ giảm nghèo chậm nhất trong cả nước (từ 37% xuống 27%). Theo ước tính của Chính phủ Việt Nam, năm 2000 tỉ lệ nghèo ở nông thôn là 19,7% và ở thành thị là 7,8% (xem Bảng 12). Trên 90% người nghèo tập trung ở các vùng nông thôn (Xem Hộp 1).

Theo số liệu của ĐTMS 1998, số người nghèo tập trung chủ yếu ở Trung du miền núi phía Bắc (59%), Tây Nguyên (52%) và vùng Duyên hải Bắc Trung Bộ (48%). Biểu đồ 4 cho thấy tỉ lệ nghèo giữa các vùng dựa trên số liệu ĐTMS 1992-93.

Cùng với sự giảm tỉ lệ nghèo trong giai đoạn 1993-98, mức thu nhập bình quân đầu người đối với hầu hết các hộ cũng đã tăng. ĐTMS cho thấy mức chi tiêu đầu người theo giá trị thực tính bình quân chung cả nước đã tăng thêm 41% trong giai đoạn 1993-1998, và tương tự các vùng cũng đều có xu hướng tăng (Bảng 14). Mức chi tiêu đầu người ở các vùng đô thị dưới tác động tăng trưởng nhanh của ĐBSH và thành phố Hồ Chí Minh đạt tốc độ tăng 60% trong giai đoạn 1993-98, trong khi đó ở các vùng nông thôn mức chi tiêu cũng tăng 30%. Các vùng nghèo như Tây Nguyên và Miền núi Trung du phía Bắc mức chi tiêu cũng tăng lên đáng kể từ 25-30% (xem Bảng 14). Như trong Bảng 15 cho thấy, cùng với việc tăng mức thu nhập thì sự bất bình đẳng cũng gia tăng. Thu nhập đầu người ở thành thị so với ở nông thôn lớn hơn 1,8 lần trong năm 1993 và 2,2 lần trong năm 1998 (xem Bảng 15). Khoảng cách chênh lệch về chi tiêu giữa nhóm 20% giàu nhất và 20% nghèo nhất cũng đã tăng từ 4,9 lên 5,5. Bảng 17 cho thấy mức chi tiêu và thu nhập dựa theo số liệu ĐTMS 1998 của TCTK.

Bảng 19 cung cấp các bằng chứng về một sự cải thiện đáng kể về điều kiện sống xét theo các tiêu chí xã hội. Đặc biệt là các chỉ tiêu xã hội như tỉ lệ học sinh đến trường, tỉ lệ sử dụng nước sạch, sử dụng điện trong giai đoạn 1993-98 đã được cải thiện đáng kể. Những thành công này không có nghĩa đói nghèo đã không còn là một vấn đề trở ngại nữa. Vẫn còn nhiều hộ gia đình nông thôn đang còn sống trong cảnh nghèo túng và không thể tiếp cận đầy đủ các dịch vụ về y tế và giáo dục. Mặc dù đã có nhiều tiến bộ, song vẫn còn tới 29% hộ gia đình Việt Nam không tiếp cận được nguồn nước sạch, khoảng 1/3 trẻ em Việt Nam vẫn còn trong tình trạng thiếu dinh. Ở các vùng nghèo "truyền thống" như miền núi trung du phía Bắc, an ninh lương thực chưa được đảm bảo đang là yếu tố chính dẫn đến tình trạng yếu kém về sức khoẻ và phúc lợi của trẻ em và phụ nữ.

Các hộ nghèo ít tiếp cận được các nguồn tín dụng chính thức do không có tài sản thế chấp, năng lực quản lý và trình độ văn hoá thấp. Đây cũng chính là nguyên nhân khiến các hộ nghèo phải vay tín dụng từ các nguồn phi chính thức, ví dụ như: các tư nhân cho vay với lãi suất cao từ 8-12%/tháng. Các hình thức tín dụng khác bao gồm cả vay và trả nợ bằng công lao động.