Hồi (Tên khoa học: Illicium ve rum Hook. F.)

Cây Hồi là một cây đặc sản rừng cho các sản phẩm có giá trị kinh tế lớn dùng

trong nước và xuất khẩu.

Lá, hoa, quả hạt đều có dầu thơm, song sản phẩm chủ yếu của Hồi là quả để cất

tinh dầu, được sử dụng trong công nghiệp thực phẩm, làm bánh kẹo, rượu, trong thực

phẩm, thuốc chữa bệnh đường ruột, xoa bóp. Quả hồi còn làm gia vị.

Cây gỗ nhỏ cao từ 10- 15m, thân thẳng tròn, vỏ mầu xám. Tán lá rậm. Cành rất

giòn, tương đối thẳng. Vỏ không nhẵn. Lá mọc thành chùm, nhưng ở phía cuối cành

162

dưới. Hoa lưỡng tính mọc thành chùm ở kẽ lá, mỗi chùm 2-5 hoa. Cánh hoa mầu hơi

hung hoặc hồng.

Quả khi non mầu xanh nhạt, khi chín thì khô cứng mầu nâu, quả phức hình ngôi

sao 5-11 cánh, mỗi cánh là một tâm bì, trong mỗi tâm bì là một hạt. Hạt mầu đỏ hoặc

nâu sẫm, trong hạt có dầu nhờn.

Rễ cây Hồi ăn nông.

6.1.3.3. Đặc điểm sinh thái

Hồi sinh trưởng tốt ở nơi có nhiệt độ trung bình năm 21-230C, chịu được nhiệt độ

tối thấp là 00C, khi nhỏ Hồi không chịu được nhiệt độ cao, mùa hè dễ bị chết nóng.

Khả năng chịu rét của cây con tương đối cao, không bị chết vì sương muối. Lượng

mưa hàng năm trên 1500mm, độ ẩm tương đối của không khí từ 70-80%. Thường mọc

tốt ở vùng núi thấp, độ cao 300-600m, ở sườn và chân cây sinh trưởng tốt hơn đỉnh.

Hồi thích hợp với loại đất Feralitic phát triển trên phiến thạch sét, phiến thạch

mịch tầng đất dày (1,5m trở lên) tốt, mầu mỡ, còn tính chất đất rừng, lượng mùn cao,

độ pa đất 4-5. Không mọc trên đất phát triển từ đá vôi.

Hồi là cây ưa sáng nhưng trong hai năm đầu Hồi cần được che bóng, sau đó ưa

sáng hoàn toàn. Hồi tái sinh chồi mạnh ở giai đoạn rừng non và rừng sào.

Mỗi năm Hồi ra hoa 2 lần, lần đầu tháng 3-4, quả chín vào tháng 8-10 (gọi là Hồi

mùa), lứa quả này to đẹp nhiều dầu. Lần sau vào tháng 10- 11, quả chín vào tháng 4-5

năm sau (Hồi chiêm), sản lượng chỉ bằng 1/4- 1/3 sản lượng Hồi mùa. Chọn Hồi mùa

làm giống, thu hái ở những lâm phần giống.

* Phân bố

Cây Hồi phân bố tự nhiên ở các vùng núi nam và tây nam Trung Quốc (Quảng

Đông, Quảng Tây). Ở Việt Nam Hồi có nhiều. Ở các tỉnh biên giới phía Bắc Việt Nam

- Trung Quốc: Cao Bằng, Lạng Sơn, Quảng Ninh, rải rác ở Tây Bắc, Nghệ An. Song

vùng trồng hồi tập trung là Lạng sơn chiếm 80-90% sản lượng toàn quốc.

* Kỹ thuật thu hái hạt giống:

Cây trồng 5-6 năm bắt đầu ra hoa, thu hái giống trên những lâm phần giống, cây ở

tuổi 20-70 có sản lượng và chất lượng cao nhất, chỉ thu hái những quả to mập, cánh

mẩy và đều thật già nhưng chưa bị héo. Cây được chọn để lấy giống có tuổi từ 30-50

là tốt nhất thân thẳng, hình dáng đẹp, sai quả, không sâu bệnh.

Chu kỳ sai quả 3- 4 năm, ở những năm này tỷ lệ cây ra hoa có thể đạt 80-90%, số

cây đậu quả 45-55%, ở những năm mất mùa tỷ lệ này chỉ đạt 5-10%, sản lượng trung

bình của lâm phần 15 tuổi là 5kgtha/năm.

163

Chỉ thị độ chín: Khi quả chín vỏ thường có mầu vàng nhạt, hạt bên trong mầu nâu

sẫm, bóng, nội nhũ mầu trắng và cứng.

Nếu thu hái để trưng cất tinh dầu thường sớm hơn (vào tháng 8-9), do đó phải lựa

chọn cây để lại hái giống.

Cách thu hái: trèo lên cây hoặc đứng dưới dùng cù nèo, móc giật từng quả chín,

tuyệt đối không được bẻ cành.

* Tách hạt ra khỏi quả

Quả sau khi mang về phải phân loại, những quả chưa chín ủ lại thành từng đống từ

2-3 ngày cho quả chín đều, đống ủ không cao quá 50cm, phải thông gió, mỗi ngày đảo

lại một lần. Khi quả chín chọn những quả có từ 8-11 cánh rải đều rơi dưới nắng nhẹ để

tách hạt, những quả chưa tách có thể dùng que tre để tách hạt. Hạt sau khi tách cho vào

nước và chỉ lấy những hạt chìm xuống nước để làm giống. Hạt được vượt ra đem hong

khô ở nơi thoáng gió 3-4 ngày khi hạt đã ráo nước cho vào bảo quản.

Tỉ lệ quả/hạt: 30kg quả cho lkg hạt

Trọng lượng 1000 hạt: 106, 14g

Số lượng hạt/1kg: 8000-11000 hạt

Hàm lượng nước ngay sau tách hạt ra khỏi quả là 34%

Tỷ lệ nảy mầm 78%.

* Bảo quản hạt giống

Bảo quản hạt trong cát ẩm ở nhiệ__________t độ bình thường. Độ ẩm của hạt khi đưa vào bảo

luôn là 32-35%, hạt được trộn đều với cát có độ ẩm 15-16% theo tỷ lệ thất + 2 cát

(theo hể tích). Hạt bảo quản được đánh thành từng luống, cao không quá 20cm, bề

rộng uống từ 80- 100cm. Không để luống hạt bị nắng hoặc mưa dột. Trong quá trình

bảo luẩn 3-5 ngày đảo hạt 1 lần, nếu cát bị khô phải bổ sung thêm nước. Phương thức

bảo tuần này có thể duy trì sức sống của hạt 75-100 ngày.

Bảo quản trong túi PE ở nhiệt độ thấp: cho hạt vào trong túi PE hàn kín và được

giữ, nhiệt độ từ 5-100C, phương thức này có thể duy trì sức sống của hạt lâu hơn.

Bảo quản trong hầm hàm ếch: Đào các hầm hình hàm ếch ở các sườn đồi hướng

công nơi râm mát, đáy hầm dốc ra phía ngoài. Mỗi hầm đào đủ bảo quản 4-5kg hạt (40

x 40 x 40cm). Rải 1 lớp cát dày 2-3cm sau đó cho hạt đã trộn cát lên trên, tiếp đó phủ

nội lớp cát dày 3cm lên trên, xung quanh hầm vẩy dầu hoả để chống kiến, đậy kín

miệng hầm. Trong quá trình bảo quản, kiểm tra định kỳ trong 2 tháng đầu 15 ngày/1

lần. Sang tháng thứ ba, 7 ngày 1 lần. Kiểm tra mối, kiến, độ ẩm của hạt để bổ sung kịp

thời. Bảo quản như vậy khoảng 70-80 ngày thì hạt nứt nanh.

164

• Xử lý và gieo hạt:

Trước khi gieo hạt ngâm hạt vào nước ấm (30-400C) để nguội dần khoảng 4-6 giờ,

vớt ra cho vào túi vải để ráo đem ủ và mỗi ngày rửa lại 1 lần đến khi hạt nứt nanh đem

gieo vào bầu có kích thước 18x25cm, thành phần ruột bầu: 80% đất tầng A (đất thịt) +

20% phân chuồng hoài, hạt gieo vào giữa bầu ở độ sâu 0,5-1cm. Hoặc có thể gieo theo

hàng trên luống với lượng hạt gieo lkg gieo trên 40-50m2 đất. Gieo xong tủ rơm đã tẩy

trùng hàng ngày tưới giữ ẩm cho luống gieo, một hai tuần sau khi hạt bắt đầu nảy mầm

thì dỡ bỏ rơm rạ. Thời vụ gieo: gieo hạt vào tháng 2-3 và tháng 9-10.

• Chăm sóc cây con:

Luôn đảm bảo cho cây đủ ẩm, trong 3 tháng đầu mỗi ngày tưới 1 lần, lượng nước

tưới 3-4 lít/1m2, 15 ngày làm cỏ phá váng, tưới phân chuồng hoài hoặc NPK pha loãng

1%. Cây trong vườn ươm cần được che bóng, độ che thích hợp năm đầu 60-70%, năm

thứ 2 giảm xuống 40-50%, giàn che cao 0,5-0,6m, dỡ bỏ trước khi trồng 1-2 tháng.

Phòng trừ bệnh thối cổ rễ cho cây con bằng Bước đô pha nồng độ 0,5-1%, phun

1lít/5m2, định kỳ 15 ngày 1 lần, nếu bị sâu hại cây thì bắt trực tiếp hoặc dùng thuốc

Malathion nồng độ 0,1% để phun 11/5m2.

• Tiêu chuẩn cây con đem trồng:

Thời gian nuôi cây trong vườn 1-2 năm. Cây 1 năm có chiều cao tối thiểu 30cm,

đường kính cổ rễ 5-7mm. Cây 2 năm có chiều cao tối thiểu 80-100cm, đường kính cổ

rễ 8-10mm.

* Kỹ thuật trồng rừng

Thời vụ trồng: tốt nhất trồng trong Vụ xuân vào những ngày trời râm mát, có mưa

phùn hoặc vụ thu khi đất ẩm.

Hồi trồng thuần loài tỏ ra không thích hợp, vì trồng trên diện rộng, độ phì đất

không đồng đều. Trồng trên diện nhỏ, xen kẽ các loài cây gỗ, đất phục hồi sau nương

rẫy, là một phương thức tốt. Hố đào có kích thước 40x40x40cm.

Xử lý thực bì: Hồi ở giai đoạn nhỏ trong 2-3 năm đầu không chịu được nắng, cần

có bóng che tạo cho không khí xung quanh gốc Hồi mát, đất có độ ẩm, do vậy việc xử

lý thực bì làm theo phương pháp cục bộ theo hố rộng khoảng 0,7-0,8m, phải có độ tàn

che ban đầu khoảng 0,4-0,6.

Mật độ trồng: 400-600cây/ha.

Chăm sóc: Cũng như các cây khác, cần tiến hành trồng dặm ngay trong vụ tiếp

theo vào những hố trồng cây bị chết, làm cỏ phát dây leo là công việc chủ yếu ở giai

đoạn đầu kết hợp với bón phân. Đối với Hồi không được phát quang quá rộng và quá

sớm, khi cây Hồi cao 2m, mới phát quang dần và khi Hồi khép tán mới phát quang hết

165

cây bụi. Hàng năm tiến hành chăm sóc 2 lần vào vụ xuân và vụ thu.

Gỗ của Trám Trắng nhẹ, mềm mịn được sử dụng trong xây dựng, gỗ dán lạng, có

thể dùng làm bột giấy và đóng đồ mộc thông thường.

Nhựa dùng trong y học, công nghiệp thực phẩm, sơn, nước hoa, giấy và hương.

Quả ăn được, hạt ép dầu làm nhân bánh.

Là cây trồng bóng mát, vườn rừng, nông lâm kết hợp, làm giàu rừng và phục hồi

rừng tự nhiên.

6.1.4.2. Đặc điểm hình thái

Cao gỗ cao 20-30m, thân thẳng tròn, vỏ mầu màu xám. Lá kép lông chim, lá chét

hình trái xoan hoặc ô van, mặt trên màu xanh đậm, mặt dưới nhạt hơn, hoa đơn tính

cùng gốc. Quả hạch hình trái xoan, dài 2,5-3,5 cm, hạch thường có 6 múi, hai đầu

nhọn, có khả năng tái sinh hạt, chồi tốt dưới tàn che 0,4-0,5.

6.1.4.3. Đặc điểm sinh thái

Trám Trắng phù hợp với hầu hết các loại đất có nguồn gốc đá mẹ khác nhau,

thành phần cơ giới từ thịt nhẹ đến sét nhẹ, mùn còn khá, tầng đất dày trên 50cm, thoát

nước và còn tính chất đất rừng. Độ pH 4-5.

Nhiệt độ trung bình năm 21-250C, lượng mưa bình quân năm trên 1500mm.

Trám Trắng là cây mọc nhanh, ưa sáng, mọc tốt xen kẽ với các loài cây hu đay,

Đom đóm. Trong rừng tự nhiên thường chiếm ở tầng trên nhưng trong 2 năm đầu cần

phải che bóng, sau đó hoàn toàn ưa sáng, là loài cây chịu nhiệt kém, thoát hơi nước

mạnh.

Cây trồng 5-6 năm bắt đầu ra hoa, cây ra hoa vào tháng 2-3, quả chín vào tháng 9-10.

Cây mọc tự nhiên ở các nước Lào, ăn Độ, Thái Lan. Ở Việt Nam có nhiều Ở các

tỉnh phía Bắc và Tây nguyên. Thường phân bố ờ độ cao 100 - 750m.

6.1.4.4. Kỹ thuật gây trồng

* Thu hái hạt giống

Cây lấy giống phải là những cây sinh trưởng tốt, thân thẳng, tán rộng, không sâu

bệnh, lấy giống ở cây mẹ trên 10 tuổi trở lên, tốt nhất là lấy giống ở những lâm phần

giống chuyển hoá.

Thu hái quả từ tháng 9-10, khi Vỏ quả chuyển từ mầu xanh sang mầu vàng mơ, ăn

có vị chua ngọt, nhân có màu trắng. Cách thu hái chủ yếu nhặt quả chín đã rụng hoặc

166

hưởng đến mùa quả sau.

* Tách hạt ra khỏi quả

Quả sau khi hái về phải loại bỏ những quả kém phẩm chất, ủ quả 2-3 ngày cho

chín đều Ngâm quả vào nước nóng khoảng 600C (3 sôi 2 lạnh) trong thùng có lắp đậy

kín. Sau 2-3 giờ vớt ra tách lấy hạt, phơi hạt trong bóng râm hoặc nắng nhẹ cho ráo

nước phía ngoài hạt rồi gieo ngay hoặc đem bảo quản.

Một số thông tin cơ bản:

Đường kính quả: 1,8 - 2cm

Chiều dài hạt 3 - 4cm

Số lượng quả trong 1kg: 200-250

Số lượng hạt trong 1kg: 500-600

Tỷ lệ nảy mầm: 50-60%

* Bảo quản hạt giống

Hạt giống áp dụng một trong các phương pháp bảo quản sau:

Bảo quản trong cát ẩm: hạt được trộn với cát theo tỷ lệ thất + 2 cát (theo thể tích),

có thể đánh thành luống cao 30 chỉ, hoặc đựng trong chum vại, phía trên phủ 1 lớp cát

dầy 20cm. Thường xuyên kiểm tra nếu thấy cát khô phải sàng cát riêng, phun ẩm cát

và trộn hạt cho vào bảo quản như cũ.

Bảo quản khô thông thường trong chum, vại sành để hở miệng trong thời gian

dưới 2 tháng.

Bảo quản trong túi PE, ở nhiệt độ thấp. Độ ẩm của hạt khi đưa vào bảo quản tù 10-

12%, hạt đựng trong túi PE được hàn kín để trong phòng lạnh có nhiệt độ ổn định 5-

toạc, phương thức này có thể duy trì sức sống của hạt 5-6 tháng.

* Kỹ thuật gieo ươm

• Xử lý hạt và gieo ươm

Trước khi gieo hạt ngâm trong nước lã hoặc trong nước nóng có nhiệt độ 70-80oC

và để nguội dần trong 10-12 giờ. Sau đó vớt ra trộn hạt vào cát có độ ẩm 20%, tỷ lệ

thất + 2 cát, vun hạt thành luống cao 7- 10cm ở nền đất cứng ngoài trời, trên cùng rải

một lớp cát dày 2-3cm. Dùng rơm dạ phủ lên trên hoặc làm giàn che kín ánh sáng.

Kiểm tra hàng ngày để tưới nước giữ ẩm, sau 20 ngày hạt sẽ bắt đầu nảy mầm. Hoặc

vớt hạt ra cho hạt vào túi ủ hạt mỗi ngày rửa chua 1 lần đến khi hạt nứt nanh đem gieo

vào bầu. Tạo bầu: Sử dụng bầu PE có đáy đục lỗ, bầu ươm có kích cỡ 9 x 13 cm cho

cây con 6-7 tháng tuổi và cỡ 15 x 20cm cho cây con 9-12 tháng tuổi. Thành phần ruột

bầu 90% đất tầng A + 9% phân chuồng hoài và 1% supelân định theo trọng lượng

167

Thời vụ gieo ươm tốt nhất là tháng 10-11 sau khi thu hái và tách hạt ra khỏi quả

xong.

Cấy cây: khi hạt nảy mầm thì tiến hành cấy vào bầu, bầu được đóng sẵn và mới đủ

Để cho cây mạ mọc lên khỏi mặt luống khi lá đã xoè hết và màu chuyển từ màu

vàng sang xanh thì bỗng đem cấy vào bầu, chú ý không làm đứt rễ.

Chọn hạt nứt nanh đem cấy vào bầu, lấp kín đất dày lcm, tưới nước ngay sau khi

cây xong.

• Chăm sóc cây con:

- Che bóng cho cây: trong 20 ngày đầu cây cần được che bóng 100%, sau đó giảm

độ che bóng xuống 50%, khi cây đã ra 2-3 lá thật giảm độ che bóng xuống 25%. Dỡ bỏ

giàn che trước khi trồng 1-2 tháng vào những ngày trời giâm mát để tránh cây con bị

nắng đột ngột.

- Làm cỏ tưới nước: trong 15 ngày đầu (sau khi cấy) cần tưới nước mỗi ngày một

lần sau đó 2 ngày tưới 1 lần, lượng nước tưới tuỳ thuộc vào độ ẩm của bầu và thời tiết

nhưng phải đảm bảo bầu luôn đủ độ ẩm.

Định kỳ 15-20 làm cỏ phá váng 1 lần kết hợp với việc điều chỉnh cho cây mầm

đứng thẳng. Về mùa đông cần đề phòng sương muối nên tưới vào buổi sáng sớm để

rửa lá cho cây.

- Bón phân: sau khi cây con đã ra lá kép, chiều cao đạt trên kiếm thì tiến hành bón

thúc cho cây bằng NPK theo tỷ lệ 2: 3: 1 với liều lượng 0,2 kg hoà trong 10 lít nước

tưới 31ítllm2, phải tưới rửa lá ngay sau khi tưới phân. Cây bình thường trong giai đoạn

vườn ươm nên tưới phân 3 lần, mỗi lần cách nhau 1 tháng, phải ngừng tưới phân trước

khi xuất vườn 1 -2 tháng.

- Phòng trừ sâu bệnh hại:

Hạt Trám khi nảy mầm, Kiến và Chuột thường hay phá hoại cho nên cần phải có

biện pháp phòng trừ, nếu phát hiện thấy kiến phải tưới dầu hoả xung quanh luống ủ.

Để đề phòng bệnh lở cổ rễ, trước lúc gieo hạt vào bầu hoặc luống đất cần phun Ben lát

với nồng độ 3-5%, lượng phun 10 lít lên 100 m2 mặt bầu hoặc luống đất.

Khi cây con bị bệnh lở cổ rễ thì ngừng tưới nước, dùng Ben lát với nồng độ 3-5%

phun hoặc Bước đô với nồng độ 0,5-1% 1lít/4m2.

Nếu có sâu cắn ngọn hay lá thì trực tiếp bắt hoặc dùng Melathion nồng độ 0,1%

phun 1 lít/5m2.

- Đảo bầu: khi gieo ươm được 2 tháng thì tiến hành đảo bầu lần 1 và đảo lần thứ 2

trước lúc xuất vườn từ 1 -2 tháng. Chú ý tiến hành đảo bầu vào những ngày trời râm

168

mát, che nắng và tưới thường xuyên cho cây đến khi cây ổn định.

các bầu là niềm, nhằm cho cây phát triển cân đối.

- Tiêu chuẩn cây con xuất vườn:

Cây trồng theo phương thức rạch phải đạt các tiêu chuẩn sau:

Tuổi cây: 9- 12 tháng

Chiều cao: 60-70cm

Đường kính cổ rễ: 0,6-0,7cm

Sinh trưởng bình thường, không bị cụt ngọn hoặc sâu bệnh.

Cây con trồng theo các phương thức khác đạt các tiêu chuẩn sau:

Tuổi cây: 6-7 tháng

Chiều cao: 30-50cm

Đường kính cổ rễ: 0,4-0,5cm

Sinh trưởng bình thường, không bị cụt ngọn hoặc sâu bệnh.

* Kỹ thuật trồng

- Phương thức trồng: Có 3 phương thức trồng như sau:

+ Trồng toàn diện có sử dụng cây phù trợ và cây che phủ đất: Thực bì được dọn

sạch, giữa các hàng Trám có trồng cây họ đậu mọc nhanh để che bóng cho cây Trám ở

giai đoạn đầu như: Keo Tai tượng, Keo lá năm, Cốt khí, Đậu triều. Cốt khí và Đậu

triều được gieo trước lúc trồng Trám từ 3-5 tháng, còn Keo được trồng cùng lúc với

Trám Trắng.

+ Trồng theo rạch: Rừng thứ sinh nghèo kiệt hay rừng phục hồi kém chất lượng,

không đủ cây tái sinh, có thể xử lý thực bì và mở rạch cho thích hợp để trồng Trám

Trắng.

+ Trồng theo phương thức Nông Lâm kết hợp để che bỏng cho Chè, Cà phê hoặc

cây nông nghiệp khác.

- Phương pháp trồng: Trồng bằng cây con có bầu đủ tiêu chuẩn.

- Mật độ trồng:

cây/ha và cây phù trợ hay cây bản địa khác là 800cây/ha. Các cây được bố trí hỗn loài

theo hàng.

+ Trồng theo rạch: Mật độ 420 cây/ha (cự ly 8x3m)

+ Trồng theo phương thức Nông Lâm kết hợp: Mật độ 200-250cây/ha

169

trong hố ẩm.

- Chuẩn bị đất:

+ Xử lý thực bì: Đối với phương thức trồng toàn diện, thực bì được phát trắng,

dọn sạch, nơi có độ dốc dưới 200C có thể đốt.

Đối với phương thức trồng theo rạch: những cây cao trên 5m của lớp rừng cũ mở

các rạch song song cách đều nhau (tốt nhất là rạch mở theo hướng Đông - Tây). Cự ly

giữa các rạch từ 8-10m tính từ tâm rạch, trên rạch dọn sạch thực bì, chiều rộng của

rạch từ 3-4m. Mỗi rạch trồng 1 hàng cây, cự ly giữa các cây là 2m.

ngày thì lấp hố, lấp đất đầy bằng miệng hố, tâm hố cao hơn miệng hố từ 3-5cm. Công

việc lấp hố tiến hành trước khi trồng 15-20 ngày.

Chăm sóc rừng trồng: Sau khi trồng chăm sóc 4 năm liền (kể cả năm trồng)

lần và thời gian chăm sóc được tiến hành vào tháng 6-7 và tháng 10 - 11 trong năm.

Tiến hành tra dặm cây chết vào lần chăm sóc đầu tiên của năm thứ nhất.

+ Phòng trừ sâu bệnh hại; cháy rừng và trâu bò phá hoại.

+ Tỉa thưa, nuôi dưỡng rừng trồng:

với rừng trồng toàn diện có cây phù trợ: điều chỉnh tàn che, không để cây phù trợ

che đầu ngọn cây Trám. Đến năm thứ 6-7 chặt 70% cây phù trợ và tỉa cây Trám sinh

trưởng kém trên hàng. Đến 12-13 tuổi thì tiến hành tỉa thưa lần 2 chỉ để lại 300-400

cây Trámlha và chặt toàn bộ cây phù trợ.

Với rừng trồng theo rạch chỉ tiến hành tỉa thưa theo hàng, lần 1 vào năm thứ 6-7,

cường độ tỉa thưa bằng 30 - 40% số cây. Tỉa thưa lần 2 vào lúc rừng đạt 15 tuổi, cường

độ tỉa thưa bằng 30% số cây còn lại, mật độ cuối cùng khoảng 200cây/ha.

Gỗ của Trám đen nhẹ mềm, màu xám trắng giác lõi không phân biệt, được sử

dụng trong xây dựng, gỗ dán lạng, đóng đồ dùng, bút chì, diêm, bột giấy,...

Nhựa dùng trong y học, công nghiệp thực phẩm, sơn, nước hoa, giấy và hương.

Quả ăn được, hạt ép dầu làm nhân bánh.

Là cây trồng bóng mát, vườn lặng, nông lâm kết hợp, làm giàu rừng và phục hồi

rừng tự nhiên.

6.1.5.2. Đặc điểm hình thái

170

Ở miền Bắc thường chỉ đạt 50-60cm về đường kính và chiều cao đạt 20-25m. Vỏ

mầu màu xám nhạt, khi đẽo có nhựa màu đen, hàm lượng nhựa ít hơn Trám trắng.

Lá kép lông chim lẻ, lá chét hình thuỗn trái xoan dài 10 -20cm, rộng 4-7cm, nhiều

lá chét, đầu và đuôi lệch rõ rệt, mặt dưới lá nhẵn. Tán lá dày, rậm màu xanh thẫm.

Hoa tự chùm - xim viên chuỳ, thường dài hơn lá, hoa có cuống dài l,5-2,0 cm. Quả

hạch hình trái xoan.

6.1.5.3. Đặc điểm sinh thái

Trám đen ưa đất sét hoặc sét pha, sâu, ẩm, thoát nước. Độ pH 4,5 -5,5.

Trám đen thường có ở Miền Bắc và Tây nguyên, nơi có lượng mưa trung bình từ

1500 - 2500mm năm.

Tái sinh yếu dưới tán rừng, tái sinh tự nhiên mạnh ở các khoảng trống lớn trong

từng, rễ ăn sâu, mọc nhanh. Thường bị sâu đục ngọn ở giai đoạn 1 -3 tuổi.

Trám đen là cây mọc nhanh, ưa sáng, mọc tốt xen kẽ với các loài cây hu đay, đom

đóm. Trong rừng tự nhiên thường chiếm ở tầng trên nhưng trong 2 năm đầu cần phải

che bóng nhẹ, sau đó hoàn toàn ưa sáng, là loài cây chịu nhiệt kém, thoát hơi nước

mạnh.

10- 11.

Trong rừng tự nhiên, Trám đen thường chiếm tầng trên cùng với Lửa xanh, Rẻ,

Tấu, Sến,.. Nhiều nơi đã gây trồng trong vườn quanh nhà, cây sinh trưởng tốt.

* Phân bố

Cây mọc tự nhiên ở các nước Lào, ăn Độ, Thái Lan. Ở Việt Nam có nhiều ở các

tỉnh phía Bắc và Tây nguyên. Thường phân bố ở độ cao 100 - 750m.

6.1.5. 4. Kỹ thuật gây trồng

* Thu hái hạt giống

Cây lấy giống phải là những cây sinh trưởng tốt, thân thẳng, tán rộng, không sâu

bệnh, lấy giống ở cây mẹ tù 8 tuổi trở lên, tốt nhất là lấy giống ở những lâm phần

giống chuyển hoá.

Thu hái quả từ tháng 10- 11, khi vỏ quả chuyển từ mầu xanh sang mầu tím đen,

nhân có màu trắng. Cách thu hái chủ yếu nhặt quả chín đã rụng hoặc dùng sào có móc

để móc các chùm quả chín. Không được chặt cành, ken cây làm ảnh hưởng đến mùa

quả sau. Có thể thu nhặt quả rụng quanh gốc nhưng tỷ lệ nảy mầm thường chỉ đạt dưới

30%.

171

chín đều Ngâm quả vào nước nóng khoảng 80 - 85oc trong thùng có lắp đậy kín. Sau

2-3 giờ vớt ra tách lấy hạt, phơi hạt trong bóng râm hoặc nắng nhẹ cho ráo nước phía

ngoài hạt rồi gieo ngay hoặc đềm bảo quản.

Một số thông tin cơ bản:

Đường kính quả: 1,8-2cm

Chiều dài hạt 3-4cm

Số lượng quả trong 1kg: 200-250

Số lượng hạt trong 1kg: 350-400

Tỷ lệ nảy mầm: 50-70%

* Bảo quản hạt giống

Bảo quản trong cát ẩm thời gian ngắn: hạt được trộn với cát theo tỷ lệ thất + 3 cát

(theo thể tích), có thể đánh thành luống cao 30 chỉ, hoặc đựng trong chum vại, phía

trên phủ 1 lớp cát dầy 20cm. Thường xuyên kiểm tra nếu thấy cát khô phải sàng cát

riêng, phun ẩm cát và trộn hạt cho vào bảo quản như cũ.

Bảo quản trong túi PE, ở nhiệt độ thấp. Độ ẩm của hạt khi đưa vào bảo quản từ

10- 12%, hạt đựng trong túi PE được hàn kín để trong phòng lạnh có nhiệt độ ổn định

5 - toạc, phương thức này có thể duy trì sức sống của hạt trên dưới thẳm.

* Kỹ thuật gieo ươm

Xử lý hạt và gieo ươm

Trước khi gieo hạt ngâm trong nước là hoặc trong nước nóng có nhiệt độ khoảng

80oc và để nguội dần trong vài giờ. Sau đó vớt ra trộn hạt vào cát có độ ẩm 20%, tỷ lệ

thật + 3 cát, vun hạt thành luống cao 7- 10cm ở nền đất cứng ngoài trời, trên cùng rải

một lớp cát dày 2-3cm. Dùng rơm dạ phủ lên trên hoặc làm giàn che kín ánh sáng. Kiểm

tra hàng ngày để tưới nước giữ ẩm, sau 20 ngày hạt sẽ bắt đầu nảy mầm. Hoặc vớt hạt ra

cho hạt vào túi ủ hạt mỗi ngày rửa chua 1 lần đến khi hạt nứt nanh đem gieo vào bầu.

Tạo bầu; sử dụng bầu PE có đáy đục lỗ, bầu ươm có kích cỡ 9 x 13 cm cho cây con 6-7

tháng tuổi và gỡ 15x20cm cho cây con 9-12 tháng tuổi. Thành phần ruột bầu 90% đất

tầng A + 9% phân chuồng hoài và 1% supelân (tính theo trọng lượng bầu).

Thời vụ gieo ươm tốt nhất là tháng 10-11 sau khi thu hái và tách hạt ra khỏi quả

xong.

Cấy cây: khi hạt nảy mầm thì tiến hành cấy vào bầu, bầu được đóng sẵn và tưới đủ

Để cho cây mạ mọc lên khỏi mặt luống khi lá đã xoè hết và màu chuyển từ màu

vàng sang xanh thì bỗng đem cấy vào bầu, chú ý không làm đứt rễ.

172

cây xong.

Chăm sóc cây con:

- Che bóng cho cây: trong 20 ngày đầu cây cần được che bóng 100%, sau đó giảm

độ che bóng xuống 50%, khi cây đã ra 2-3 lá thật (khoảng 40 ngày tuổi) giảm độ che

bóng xuống 25%. Dỡ bỏ giàn che trước khi trồng 1-2 tháng.

- Làm cỏ tưới nước: trong 15 ngày đầu (sau khi cấy) cần tưới nước mỗi ngày một

lần, sau đó 2 ngày tưới 1 lần, lượng nước tưới tuỳ thuộc vào độ ẩm của bầu và thời tiết

nhưng phải đảm bảo bầu luôn đủ độ ẩm.

Định kỳ 15-20 làm cỏ phá váng 1 lần kết hợp với việc điều chỉnh cho cây mầm

đứng thẳng. Về mùa đông cần đề phòng sương muối nên tưới vào buổi sáng sớm để

rửa lá cho cây.

- Bón phân: sau khi cây con đã ra lá kép, chiều cao đạt trên kiếm thì tiến hành bón

thúc cho cây bằng NPK theo tỷ lệ 2:3:1 với liều lượng 0,2 kg hoà trong 10 lít nước

tưới 31ít/1m2, phải tưới rửa lá ngay sau khi tưới phân. Cây bình thường trong giai đoạn

vườn ươm nên tưới phân 3 lần, mỗi lần cách nhau 1 tháng, phải ngừng tưới phân trước

khi xuất vườn 1-2 tháng.

Phòng trừ sâu bệnh hại:

Hạt trám khi nảy mầm, Kiến và Chuột thường hay phá hoại cho nên cần phải có

biện pháp phòng trừ, nếu phát hiện thấy kiên phải tưới dầu hoả xung quanh luống ủ.

Để đề phòng bệnh lở cổ rễ, trước lúc gieo hạt vào bầu hoặc luống đất cần phun Ben lát

với nồng độ 3-5%, lượng phun 10 lít lên 100 m2 mặt bầu hoặc luống đất.

Khi cây con bị bệnh lở cổ rễ thì ngừng tưới nước, dùng Ben lát với nồng độ 3-5%

phun hoặc Bước đô với nồng độ 0,5-1 % 1 lít/4m2.

Nếu có sâu cắn ngọn hay lá thì trực tiếp bắt hoặc dùng Malathion nồng độ 0,1%

phun 1lít/5m2.

- Đảo bầu: khi gieo ươm được 2 tháng thì tiến hành đảo bầu lần 1 và đảo lần thứ 2

trước lúc xuất vườn từ 1-2 tháng. Chú ý tiến hành đảo bầu vào những ngày trời râm

mát, che nắng và tưới thường xuyên cho cây đến khi cây ổn định.

Kết hợp lúc đảo bầu lần 1 cần giãn cự ly giữa các bầu, khoảng cách tối thiểu giữa

các bầu là niềm, nhằm cho cây phát triển cân đối.

- Tiêu chuẩn cây con xuất vườn:

Cây trồng theo phương thức rạch phải đạt các tiêu chuẩn sau:

Tuổi cây: 9-12 tháng

Chiều cao: 60-70cm

173

Sinh trưởng bình thường, không bị cụt ngọn hoặc sâu bệnh.

Cây con trồng theo các phương thức khác đạt các tiêu chuẩn sau:

Tuổi cây: 6-7 tháng

Chiều cao: 30-50cm

Đường kính cổ rễ: 0,4-0,5cm

Sinh trưởng bình thường, không bị cụt ngọn hoặc sâu bệnh.

* Kỹ thuật trồng

Chọn đất sâu ẩm, mát dưới rừng thứ sinh nghèo kiệt để trồng Trám đen là phù

hợp.

Thời vụ trồng vào xuân, chọn những ngày trời râm mát để trồng và trồng khi đất

trong hố ẩm.

- Xử lý thực bì: thực bì được phát trắng, dọn theo băng, nơi có độ dốc dưới 200 có

thể đốt.

- Cuốc lấp hố: Hố trồng Trám có kích thước 40x40x40cm. Sau khi cuốc 15-20

ngày thì lấp hố, lấp đất đầy bằng miệng hố, tâm hố cao hơn miệng hố từ 3-5cm. Công

việc lấp hố tiến hành trước khi trồng 15-20 ngày.

- Chăm sóc rừng trồng: Sau khi trồng chăm sóc 3-6 năm liền (kể cả năm trồng)

Tiến hành tra dặm cây chết vào lần chăm sóc đầu tiên của năm thứ nhất.

Phòng trừ sâu bệnh hại, cháy rừng và trâu bò phá hoại.

Năm đầu chăm sóc 2-3 lần vào sau khi trồng 1 -2 tháng, giữa và cuối mùa mưa.

Chủ yếu là gỡ dây leo, phát bỏ cây cỏ xâm lấn và vun xới gốc.

Năm thứ 2 và năm thứ 3: Mỗi năm 2 lần vào giữa và cuối mùa mưa, phát cây cỏ

xâm lấn và vun xới gốc.

Năm thứ 4 và năm thứ 5: chủ yếu là phát bỏ cây cỏ xâm lấn và và cây tạp chèn ép

cây mục đích.

Năm thứ sáu: chặt bỏ toàn bộ cây tạp, xấu và lấn át, ảnh hưởng tới sinh trưởng của

cây trồng, tỉa những cây Trám đen sinh trưởng kém để lại mật độ 500-600cây/ha.

Sau khi trồng 15- 20 năm có thế tận thu quả, đến tuổi 30-35 có thể chặt chính.