Chuyển dich cơ CẤu lao đỘng nông thôn ciem-mispa viện nghiên cứu quản lý kinh tế trung ưƠNG
Thực trạng về cơ cấu lao động, việc làm và chuyển dịch cơ cấu lao động trong nông thôn trong thời gian qua
tải về 2.73 Mb.
|
- Điều hướng trang này:
- 2.2.2. Chuyển dịch cơ cấu lao động theo các vùng
- 2.2.3.Chuyển dịch cơ cấu lao động của lao động làm thuê và tự làm
- 2.3.1 Di cư lao động giữa các vùng trong cả nước
- 2.3.2 Di cư lao động từ nông thôn ra thành thị
- 2.4 Đặc điểm của một số hình thức chuyển dịch cơ cấu lao động hiện nay ở các địa phương khảo sát
- 2.5. Một số nhận định về thực trạng và xu hướng chuyển dịch cơ cấu lao động nông thôn Việt Nam trong 10 năm qua
2.2. Thực trạng về cơ cấu lao động, việc làm và chuyển dịch cơ cấu lao động trong nông thôn trong thời gian qua2.2.1 Cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu lao động cả nướcSự biến đổi của cơ cấu kinh tế ngành thể hiện bằng giá trị tổng sản phẩm xã hội (GDP) theo cơ cấu ba nhóm ngành cơ bản được thể hiện trên Biểu 9.: Tổng sản phẩm (GDP) cả nước của các ngành sản xuất Đơn vị : tỷ đồng
Nguồn: Niêm giám thống kê các năm 1995-2004 Có thể thấy rằng trong khoảng 10 năm qua, cơ cấu kinh tế của Việt Nam đã có sự thay đổi đáng kể. Mặc dù về mặt giá trị tuyệt đối, GDP của cả 3 khu vực đều tăng tương đối nhanh, tốc độ tăng của các ngành không đồng đều nhau. Tốc độ tăng trưởng của ngành công nghiệp và xây dựng là nhanh nhất, tiếp đó là dịch vụ và sau cùng là các ngành nông, lâm nghiệp và thuỷ sản. Vì vậy, cơ cấu của các ngành này trong nền kinh tế quốc dân cũng thay đổi. Tỷ trọng GDP nông nghiệp trong tổng GDP của cả nền kinh tế giảm dần qua các năm từ mức 27,18% năm 1995, xuống 24,37% năm 2000 và 21,76% năm 2004. Tỷ trọng GDP của ngành dịch vụ hiện giữ ở mức 38-39% trong thời kỳ từ 2000-2004. Trong khi đó chỉ số này của ngành công nghiệp và xây dựng tăng đáng kể trong những năm vừa qua từ mức 28,76% năm 1995 lên 36,73% năm 2000 và 40,1% năm 2004. Cụ thể về biến đổi cơ cấu kinh tế các năm gần đây được biểu diễn ở đồ thị sau : Cơ cấu kinh tế 1995-2004 
Nguồn: Niên giám thống kê 1995-2004 Cơ cấu về lao động của cả nước có những nét khác biệt với cơ cấu kinh tế do đặc điểm về nhu cầu lao động và năng suất lao động của các ngành khác nhau. Tổng số lao động trong ngành nông nghiệp khá lớn mặc dù phần đóng góp của khu vực nông nghiệp trong tổng GDP là nhỏ. Biến đổi về cơ cấu lao động có việc làm trong nền kinh tế của Việt Nam được trình bày trong Biểu 10. Cơ cấu lực lượng lao động có việc làm
Nguồn: số liệu thống kê về lao động và việc làm ở Việt Nam-Bộ LĐTB XH Trong vòng 10 năm, lực lượng lao động đã giảm hơn 10% trong khu vực nông nghiệp, tuy nhiên đây vẫn là một ngành thu hút tới gần 60% lực lượng lao động. Tỷ lệ lao động làm trong các ngành công nghiệp và xây dựng trong cùng thời kỳ đã tăng từ 10,88% năm 1996 lên 17,35% năm 2004. Tốc độ tăng lao động trong ngành này thấp hơn tốc độ tăng trưởng về giá trị sản xuất. Tỷ trọng lao động dịch vụ cũng tăng lên trong khoảng thời gian từ 1996-2000. Từ năm 2000-2004, tốc độ tăng của lực lượng lao động trong ngành dịch vụ gần như bằng với tốc độ tăng chung của lực lượng lao động và vì vậy tỷ trọng lao động trong ngành này gần như không thay đổi, chiếm khoảng trên 24% của toàn bộ lực lượng lao động có việc làm của xã hội. Như vậy, có thể cho rằng chuyển dịch cơ cấu lao động không tỷ lệ hoàn toàn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Cơ cấu lao động chuyển dịch chậm hơn nhiều so với cơ cấu kinh tế. Nguyên nhân của vấn đề này có thể là: i) tăng năng suất lao động ở những ngành phi nông nghiệp lớn hơn trong nông nghiệp và “cầu” về lao động nhỏ hơn tốc độ tăng trưởng ở những ngành công nghiệp, xây dựng và dịch vụ ii) lực lượng lao động nông thôn chưa đáp ứng được đòi hỏi về mặt chất lượng của thị trường lao động các ngành phi nông nghiệp khác nên tốc độ được thu hút vào các ngành này cũng chưa cao. 2.2.2. Chuyển dịch cơ cấu lao động theo các vùngTrong khoảng hơn 10 năm qua, cơ cấu lao động nông nghiệp đã có sự thay đổi ở tất cả các vùng, các tỉnh trong cả nước. Tuy nhiên sự thay đổi không đồng đều nhau. Nhìn chung, tốc độ chuyển dịch lao động nông nghiệp sang khu vực phi nông nghiệp là khá chậm so với chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Số liệu điều tra về lao động và việc làm của Bộ LĐ-TBXH về cơ cấu lao động phi nông nghiệp của các tỉnh trong khoảng 10 năm qua biểu diễn trên một số Bản đồ. Bản đồ 1: Tỷ lệ lao động phi nông nghiệp ở nông thôn năm 2001 
Nguồn: Điều tra mức sống dân cư (VLSS) năm 2002 Bản đồ 2: Tỷ lệ lao động phi nông nghiệp ở nông thôn năm 2004 
Nguồn: Điều tra lao động và việc làm các năm 1996-2005 Bản đồ 3: Thay đổi về tỷ lệ lao động phi nông nghiệp ở nông thôn 96-04 
Nguồn: Điều tra lao động và việc làm các năm 1996-2005 Sự thay đổi về cơ cấu lao động nông nghiệp – phi nông nghiệp được quan sát rõ nhất ở Bản đồ 3. Có thể thấy rằng tốc độ thay đổi về cơ cấu này nhanh nhất ở các vùng Đồng bằng sông Hồng, duyên hải miền Trung và Đông Nam bộ. Một số vùng có tốc độ chuyển dịch lao động chậm (màu xanh lá cây trên bản đồ) như vùng núi phía bắc, bắc trung bộ (Nghệ An, Quảng bình) và cực tây nam bộ (Kiên giang, Cà mau) v.v... thậm chí có những vùng tốc độ chuyển dịch âm (màu xanh da trời trên bản đồ) tức là tỷ lệ lao động nông nghiệp tăng lên. Biểu 11. cho thấy một số ví dụ cụ thể về tốc độ biến đổi của tỷ lệ lao động phi nông nghiệp ở các vùng nông thôn của một số tỉnh và thành phố đại diện cho một số vùng trong cả nước. Tỷ lệ lao động phi nông nghiệp 1996-2004
Nguồn: Số liệu điều tra lao động và việc làm các năm 1996-2005 Ở một góc nhìn khác, tình hình về chuyển dịch lao động nông thôn ở các vùng qua kết quả tính toán của nhóm nghiên cứu dựa trên số liệu về điều tra mức sống dân cư của Tổng cục Thống kê qua các năm được thể hiện trong Biểu 12.. Cơ cấu này dựa trên tỷ lệ số giờ lao động thực tế cho các hoạt động sản xuất phi nông nghiệp trên tổng số giờ làm việc của lao động nông thôn như sau. Cơ cấu lao động phi nông nghiệp theo vùng Đơn vị tinh: % của tổng số giờ lao động
Nguồn: Tính toán dựa trên số liệu điều tra mức sốngdân cư VLSS93,98,2001,2004, Điều tra lao động việc làm Kết quả điều tra mức sống dân cư cho thấy, nếu tính theo tỷ trọng giờ lao động phi nông nghiệp/tổng số giờ lao động thì lao động phi nông nghiệp của cả nước đã tăng hơn gấp đôi, kể từ năm 1997 cho tới nay. Tăng nhiều nhất có thể thấy ở các vùng Miền núi phía bắc, và Tây nguyên. Tuy nhiên tỷ trọng lao động phi nông nghiệp của hai vùng này vấn rất thấp, về cơ bản thời gian vẫn giành cho họat động nông nghiệp là chủ yếu. Vùng Đông Nam bộ và ĐBSH, và kể cả Nam trung bộ có tỷ trọng lao động phi nông nghiệp khá cao, chiếm tới hơn 50% tổng thời gian lao động. Một số liệu khác về lao động phi nông nghiệp khi tính theo đầu người ở Điều tra lao động việc làm cho thấy, tỷ lệ lao động phi nông nghiệp khá tương đồng nếu so sánh giữa các vùng với nhau. Tuy nhiên số liệu này cũng cho thấy tỷ lệ lao động phi nông nghiệp chung của cả nước và của các vùng đều thấp hơn so với số liệu điều tra mức sống dân cư. Nói cách khác là cơ cấu lao động nếu xét theo nguồn số liệu thứ hai có sự chuyển dịch thấp hơn nhiều so với tính theo nguồn số liệu thứ nhất. Sự khác nhau giữa hai số liệu này ngoài việc do mẫu điều tra khác nhau, theo chúng tôi còn do cách thoe đầu người và theo giờ lao động thực tế. Rõ ràng nếu tính theo giờ lao động thực tế, cơ cấu lao động nông thôn đã chuyển dịch nhanh hơn so với các con số mà thường được công bố. 2.2.3.Chuyển dịch cơ cấu lao động của lao động làm thuê và tự làmCơ cấu về lao động tự làm (self-employed) và làm thuê trong nông thôn cũng có nhiều thay đổi trong khoảng 10 năm qua. Lao động tự làm nông nghiệp lớn hơn nhiều so với lao động tự làm phi nông nghiệp ở khu vực nông thôn. Mặc dù vậy, xu hướng chuyển dịch cũng khá rõ theo hướng tỷ lệ lao động tự làm phi nông nghiệp tăng lên. Kết quả tính toán từ số liệu điều tra mức sống các năm 1998, 2002 và 2004 về cơ cấu lao động tự làm cho thấy sự biến đổi về mặt này khá nhanh trong khoảng 10 năm gần đây (Biểu 13.) Cơ cấu lao động tự làm của các vùng và cả nước
Nguồn: Tính toán từ số liệu VLSS1998, VLSS2002 và VLSS2004 Có thể thấy rằng cơ cấu lao động tự làm đã chuyển dịch theo hướng tăng tỷ trọng lao động phi nông nghiệp tự làm ở khu vực nông thôn trong thời kỳ 1997-2004. Tính chung cho cả nước, tỷ lệ này đã tăng từ 10,96% năm 1997 lên 20,38% năm 2004. Điều đó nói lên rằng lao động tỷ lệ người lao động nông nghiệp tự làm đã giảm xuống. Thực trạng này thể hiện khá rõ ở các vùng đồng bằng, một phần không nhỏ người có ruộng thuê người làm nông nghiệp mà không tự làm. Các ngành nghề phi nông nghiệp xuất hiện nhiều hơn đặc biệt là các ngành dịch vụ và trong nhóm ngành này, số người tự làm đã tăng lên rất nhanh trong khoảng 10 năm qua. Tỷ lệ lao động phi nông nghiệp tự làm chuyển dịch nhanh nhất ở các vùng ĐBSH (từ 11,45% năm 1997 lên 26,5% năm 2004), Nam Trung bộ (Từ 8,58% năm 1997 lên 22,82% năm 2004) và ĐBSCL (từ 14,25% năm 1997 lên 22,29% năm 2004). Trong tương quan giữa các vùng, Đông Nam bộ là vùng có tỷ lệ người phi nông nghiệp tự làm cao nhất với trên 32% ở thời điểm năm 2004. Đây vẫn là vùng có tỷ lệ người làm phi nông nghiệp tự làm cao nhất trong cả nước cả ở thời điểm năm 1997 với 22,75%. Lao động làm thuê ở nông thôn có cơ cấu tương phản với cơ cấu lao động tự làm ở nông thôn. Biểu 14. là kết quả tính toán từ số liệu Điều tra mức sống các năm 1998, 2002 và 2004 về cơ cấu lao động làm thuê ở nông thôn. Đây cũng là tỷ lệ tính theo giờ của các lao động làm thuê ở nông thôn. Cơ cấu lao động làm thuê nông thôn của các vùng
Nguồn: Tính toán từ số liệu VLSS1998, VLSS2002 và VLSS2004 Có thể thấy rằng, thị trường lao động nông thôn đã phát triển mạnh theo hướng tỷ trọng lao động làm thuê phi nông nghiệp chiếm phần lớn trong tổng số lao động làm thuê ở nông thôn. Lao động làm thuê nông nghiệp ở nông thôn chỉ chiếm 10,32% trong tổng số lao động làm thuê của toàn khu vực nông thôn năm 2004. Tính trên địa bàn cả nước, tỷ lệ này không có thay đổi lớn so với năm 1997 với 8,87%. Tuy nhiên so với năm 2001, tỷ lệ lao động làm thuê nông nghiệp đã giảm đáng kể. Tỷ lệ này cao nhất ở ĐBSCL. Lý do chính là thị trường chuyển nhượng cầm cố đất ở ĐBSCL khá phát triển, mặt khác cũng còn do tập quán của người dân ở đây, họ rất dễ chấp nhận bán đấtt và đi làm rộng thuê cho người khác. Tật quán này rõ ràng rất hiếm ở các tỉnh miền Bắc. 2.3. Thực trạng của quá trình di cư nông thôn-thành thị
Số lao động di cư đi và đến theo vùng trong cả nước
Ghi chú: Tính theo số người từ đủ 15 tuổi trở lên. Nguồn: Báo cáo kết quả điều tra lao động - việc làm 1-7-2004 Tỷ lệ lao động di cư khỏi vùng Duyên hải nam trung bộ trên tổng số người đang làm việc của vùng là 3,38% lớn nhất so với các vùng khác trong cả nước, trong khi tỷ lệ này ở ĐBSH, Bắc trung bộ và ĐBSCL là tương đương nhau với khoảng trên dưới 1%. Số lượng lao động di cư khỏi vùng Duyên hải miền Trung tới hơn 118 ngàn người do đây vẫn còn là vùng có các điều kiện tự nhiên khó khăn, phát triển kinh tế còn thấp và do vậy không thu hút được nhiều lao động của địa phương. Xét về địa phương tiếp nhận lao động di cư, tỷ lệ lao động di cư đến vùng Đông Nam bộ là lớn nhất chiếm tới 4,16% lực lượng lao động hoạt động kinh tế của cả vùng, tiếp đó là Tây nguyên (1,1%) và vùng Đông bắc (0,86%). Trước đây, nhà nước có các chương trình di chuyển dân cư và lao động tới Tây nguyên theo kế hoạch. Hiện nay, các chương trình này không còn thực sự tiếp tục nhưng nông dân vẫn di chuyển vào vùng Tây nguyên làm ăn do đây vẫn còn là vùng có thể khai phá, phát triển sản xuất nhiều hơn so với một số vùng đã canh tác lâu đời ở các tỉnh phía bắc hoặc các tỉnh đồng bằng. Xem xét cơ cấu của tổng số lao động di cư của cả nước theo vùng (Đồ thị 10.) cho thấy trong tổng số lao động di cư đi của cả nước, vùng Duyên hải miền Trung chiếm lớn nhất với 31%, tiếp đến là ĐBSCL 24% và ĐBSH với 22%. Theo cơ cấu lao động di cư đến, Đông Nam bộ nổi rõ là vùng thu hút nhân lực nhiều nhất và chiếm phần áp đảo số lao động di cư với 67% tổng số lao động di cư đến của cả nước. Vùng Đông bắc và ĐBSH là những vùng tiếp theo tiếp nhận nhiều lao động từ các vùng khác đến với 11% và 8% tương ứng của tổng số lao động di cư đến của cả nước. Cơ cấu lao động di cư đi và đến của cả nước phân theo vùng
Nguồn: Điều tra lao động việc làm năm 2004 2.3.2 Di cư lao động từ nông thôn ra thành thịQuá trình di cư nông thôn – thành thị diễn ra mạnh mẽ trong khoảng 10 năm trở lại đây. Tốc độ phát triển kinh tế, tốc độ CNH và đô thị hóa ngày càng cao một mặt biến một số vùng nông thôn trở thành thành thị, mặt khác khu vực đô thị ngày càng mở rộng cũng tạo ra khả năng số người di chuyển đến các đô thị ngày càng lớn hơn và với tốc độ nhanh hơn. Tỷ lệ di cư từ nông thôn tới các đô thị (theo nơi đến) được trình bày trong Đồ thị 11. Di cư tính theo địa bàn của nơi đi  Nguồn: Điều tra di cư năm 2004
Đồ thị trên cho thấy nông thôn là nơi xuất phát của đại đa số người di cư. Tính trên bình diện cả nước, số lao động di cư xuất phát từ nông thôn chiếm tới 73%. Ở hai thành phố lớn, tỷ lệ dân nông thôn di cư đến là khá cao. Tỷ lệ dân nông thôn di cư đến vùng Đông bắc khoảng 80%, tương đương với TPHCM. Rất ngạc nhiên là trong tổng số dân di cư, nữ giới chiếm tỉ lệ cao hơn với 57%. Điều này đúng cho hầu hết các vùng trong cả nước, riêng vùng Tây bắc có số nam lao động di cư đi cao hơn với 59%. Bắc trung bộ là nơi có tỷ lệ nữ lao động di cư đi cao nhất với 63%. Tỷ lệ lao động nữ di cư đi của các một số vùng trong cả nước được thể hiện trong Đồ thị 12. Tỷ lệ lao động di cư theo giới tính  Nguồn: Tính toán và minh họa từ số liệu điều tra di cư năm 2004
2.3.3. Lao động nông thôn di cư đến vùng trọng điểm Cơ cấu lao động di cư từ nông thôn đến một số vùng trọng điểm qua số liệu của cuộc điều tra di cư năm 2004 được thể hiện trong Biểu 16. . Yếu tố địa lý có tác động lớn đến cơ cấu này, tuy nhiên không hoàn toàn đúng đối với tất cả các vùng. Phần lớn số lượng lao động nông thôn di cư đến Hà nội và vùng Đông bắc xuất phát từ vùng Đồng bằng sông Hồng (77% của tổng người di cư), trong khi ở TPHCM 31,46% số người di cư đến là từ ĐBSCL. Cơ cấu lao động nông thôn di cư đến vùng Đông Nam bộ mang những nét đặc trưng riêng, cao nhất là từ Bắc trung bộ với 27,44%, ĐBSH, di cư nội vùng Đông Nam bộ và từ ĐBSCL đều có một tỷ lệ tương đương nhau khoảng 19%. Việc ĐBSH chiếm tới 19% số người di cư tới ĐNB ngang với từ ĐBSCL cho thấy yếu tố địa lý không còn là một lực cản cho việc di cư mà yếu tố việc làm là một lực kéo lớn. Một lý do khác có thể là lực “đẩy” từ bản thân vùng Đồng bằng sông Hồng với “đất chật, người đông” hơn rất nhiều so với các vùng khác. Di cư đến Tây nguyên lại khá đặc thù với gần 50% là di cư nội vùng và từ miền núi phía Bắc. ĐBSH cũng đóng góp một tỷ lệ không nhỏ trong số người di cư đến Tây nguyên. Phân tích trên cho thấy, dường như luồng di cư chủ yếu theo chiều từ Bắc vào Nam mà ít thấy chiều ngược lại. Với tốc độ phát triển kinh tế và lợi thế tự nhiên ở các tỉnh miền nam, có thể kết luận rằng cơ hội việc làm chứ không phải là khoảng cách địa lý là lực hút lớn nhất tác động tới việc di cư. Cơ cấu lao động nông thôn di cư theo vùng và theo nơi điều tra
Nguồn: Tính toán từ số liệu điều tra di cư năm 2004 Phân bố về tỷ lệ lao động di cư theo độ tuổi được trình bày trong Biểu 17.. Khoảng tuổi chiếm tỷ lệ lớn nhất là từ 20-30 chiếm trên dưới 50% số lao động di cư ở hầu hết tất cả các vùng trong nước. Nếu tính số lao động di cư dưới 30 tuổi xuất phát từ nông thôn tính trên địa bàn cả nước thì tỷ lệ này lên đến gần 70%. Trong số lao động nông thôn di cư đi từ Bắc trung bộ có tới trên 25% ở độ tuổi dưới 20. Tỷ lệ này đối với ĐBSH, Đông bắc và Đông Nam bộ cũng từ 15-17%. Như vậy, lao động trẻ dễ có xu hướng di cư hơn do có khả năng thích ứng nhanh ở nơi đến, đồng thời cũng có ít hơn yếu tố “níu kéo” ở quê nhà so với các lao động lớn tuổi hơn. Cơ cấu lao động di cư theo độ tuổi
Nguồn: Tính toán từ số liệu điều tra di cư năm 2004 (Bộ LĐ-TBXH) Phân bố theo độ tuổi của lao động nông thôn di cư theo nơi đến cũng có nét tương tự như từ giác độ theo nơi đi. Tuy nhiên sự khác biệt giữa các vùng lao động di cư đến cũng khá rõ nét (Biểu 18. và Đồ thị 13.). Lao động nông thôn di cư đến Hà nội và Tây Nguyên có độ tuổi trung bình cao hơn so với các vùng như TPHCM, Đông Nam bộ và Đông bắc. Có tới 20-24% số lao động di cư đến TPHCM, Đông Nam bộ và Đông bắc ở độ tuổi dưới 20, trong khi tỷ lệ lao động trên 40 tuổi di cư đến Hà nội và Tây nguyên cũng tới mức 19-20%. Cơ cấu tuổi di cư này cũng phản ánh một phần cơ hội việc làm và cơ cấu việc làm khác nhau ở các vùng trên. Ở Tây nguyên, lao động di cư đến có lẽ chủ yếu tham gia sản xuất nông nghiệp (do lợi thế về nông nghiệp) do đó không đòi hỏi về vấn đề tuổi tác; trong khi đó, ở các vùng phát triển các khu công nghiệp có nhu cầu cao hơn về lao động trẻ. Cơ cấu lao động di cư theo độ tuổi theo nơi điều tra
Nguồn: Tính toán từ số liệu điều tra di cư năm 2004 (Bộ LĐ-TBXH) Phân bố lao động di cư theo độ tuổi 
Nguồn: Điều tra di cư năm 2004 (Bộ LĐ-TBXH) Cơ cấu lao động di cư theo độ tuổi còn có thể xem xét ở một góc độ khác là theo giới. Đồ thị 1. minh họa cơ cấu lao động di cư theo giới ở từng khoảng tuổi. Có thể thấy rằng tỷ lệ lao động nữ đều cao hơn lao động nam ở tất cả các khoảng tuổi. Tuy nhiên, khi độ tuổi càng cao, khoảng cách này càng thu hẹp dần. Trong khi ở độ tuổi dưới 20, có tới 66% lao động di cư là nữ, trong khi đó ở độ tuổi trên 40, tỷ lệ giữa nam và nữ gần như cân bằng. Điều này cần được lưu ý trong hoạch định chính sách để giảm mất cân đối về giới ở các vùng di cư, nhất là các khu công nghiệp có nhiều ngành nghề thu hút lao động nữ. Nếu không có các chính sách thích hợp, các vấn đề xã hội khó giải quyết sẽ phát sinh kèm theo hiện tượng này. Cơ cấu lao động di cư theo giới và tuổi 
Nguồn: Tính toán và minh họa từ số liệu điều tra di cư năm 2004 (Bộ LĐ-TBXH) Xét về trình độ văn hoá, lao động di cư từ ĐBSH và vùng Đông bắc có trình độ cao nhất với 35,53% số lao động di cư từ vùng này có trình độ trung học phổ thông và 5,48% có trình độ cao đẳng hoặc đại học (Biểu 19.). Lao động di cư từ Tây nguyên và ĐBSCL có trình độ văn hoá thấp nhất với đa số người di cư có trình độ từ trung học cơ sở trở xuống. Tây nguyên có 36,7% số lao động di cư đi các vùng khác có trình độ văn hoá từ tiểu học trở xuống và con số này đối với ĐBSCL là gần 30%. Một mặt những con số này phù hợp với trình độ văn hoá nói chung của các vùng cụ thể, mặt khác điều này cũng sẽ dẫn đến hệ quả là các lao động nông thôn di cư từ các vùng văn hoá thấp sẽ có xác suất làm các công việc giản đơn hơn lao động di cư đi từ các vùng có trình độ văn hoá cao hơn một cách tương đối. Cơ cấu lao động di cư theo trình độ văn hoá
Nguồn: Điều tra di cư năm 2004 Đồ thị 15. phản ánh trình độ văn hoá của lao động di cư từ nông thôn đến một số vùng trong nước. Tây nguyên là vùng tiếp nhận người lao động di cư có trình độ văn hoá thấp nhất. Ở đây có tới trên 36% số lao động di cư đến có trình độ từ tiểu học trở xuống và nếu tính tỷ lệ của đối tượng lao động này có trình độ từ trung học cơ sở (cấp II) trở xuống chiếm đại đa số với khoảng 88%. TPHCM và Đông Nam bộ cũng là những địa phương có tỷ lệ lao động di cư đến có trình độ văn hoá thấp tương đối so với các vùng khác nhưng chủ yếu là những lao động có trình độ trung học cơ sở (tỷ lệ này ở TPHCM và Đông Nam bộ lần lượt là 56% và 52%). Lao động di cư từ nông thôn đến Hà nội có trình độ văn hoá cao nhất. Có tới 45% số lao động di cư đến Hà nội có trình độ trung học phổ thông và 13% số lao động đến Hà nội có trình độ cao đẳng và đại học. Cơ cấu lao động di cư nông thôn theo trình độ văn hoá ở nơi đến  Nguồn: Điều tra di cư năm 2004
Lý do hay động lực thúc đẩy lao động di cư từ nông thôn đến các đô thị và các vùng cũng khá khác nhau. Lý do chính để lao động nông thôn tới Hà nội và TPHCM là để tìm kiếm việc làm. Tỷ lệ số lao động này theo nơi đến của Hà nội và TPHCM lần lượt là 47% và 59%. Trong khi đó lý do chính để lao động di cư đến Đông Nam bộ và Tây nguyên là do ở các địa phương này có điều kiện sống, điều kiện SX-KD tốt hơn. Tỷ lệ số lao động đến Đông Nam bộ và Tây nguyên với lý do này lần lượt là 48% và 50%. Trong khi đó tỷ lệ này ở Hà nội và TPHCM là 20% và 27% (là loại lý do đứng thứ hai). Tìm kiếm việc làm cũng là loại lý do đứng thứ hai tại vùng Đông Nam bộ. Lý do lao động nông thôn di cư theo vùng  Nguồn: Điều tra di cư năm 2004
2.4 Đặc điểm của một số hình thức chuyển dịch cơ cấu lao động hiện nay ở các địa phương khảo sátNhóm nghiên cứu đã có cuộc khảo sát tại bốn tỉnh bao gồm: Hà Tây, Hưng Yên, Quảng Nam và An Giang. Những địa phương này được lựa chọn đại diện cho tình hình chung của các vùng, miền của cả nước. Hà Tây là nơi vừa có các hoạt động nông nghiệp đa dạng vừa có nhiều các hoạt động tiểu thủ công nghiệp nhất là các làng nghề. Hưng Yên là tỉnh mới tách có đặc điểm địa lý đặc thù cho vùng ĐBSH đất chật, người đông, ít các làng nghề nổi tiếng nhưng lại là tỉnh tương đối phát triển về khu công nghiệp, thu hút được rất nhiều lao động từ nông nghiệp sang làm việc tại các nhà máy công nghiệp. Quảng Nam đại diện cho miền Trung lao động nông nghiệp vẫn chiếm tỷ trọng lớn và có nhiều lợi thế cho chuyển dịch cơ cấu lao động chưa được khai thác. An Giang đặc thù cho Đồng bằng sông Cửu Long-đất đai rộng lớn và sản xuất nông nghiệp, thủy sản khá phát triển. Dưới đây là một số đặc điểm của các loại hình chuyển dịch lao động tại các địa phương khảo sát. Ngoài ra, một số trường hợp nghiên cứu (case studies) điển hình liên quan đến các yếu tố tác động đến cơ cấu lao động và vấn đề việc làm ở các địa phương cũng sẽ được trình bày tại đây và một phần ở Chương 3. 2.4.1 Chuyển dịch lao động ở các làng nghề ở Hà Tây Hà Tây là một tỉnh nằm sát thủ đô Hà nội về phía Tây với diện tích tự nhiên 2191,6km2, có cả 3 vùng: vùng núi, trung du và đồng bằng. Hà Tây là một tỉnh đông dân với dân số 2, 5 triệu người, đứng thứ 5 của cả nước với mật độ dân số trung bình 1136 người /km2. Dân số sống ở nông thôn chiếm đa số với 2, 2 triệu người. Mặc dù có nhiều tiềm năng và vị trí địa lý tốt, hệ thống cơ sở hạ tầng của tỉnh còn thấp, thu nhập đầu người đứng dưới mức trung bình của cả nước với chỉ 400 USD /năm. Cho đến hiện nay gần 30% chi ngân sách của tỉnh còn phải dựa vào trung ương. Vấn đề giải quyết việc làm có khá nhiều khó khăn. Theo số liệu điều tra về lao động và việc làm năm 2002, tỷ lệ lao động thiếu việc làm và không có việc làm (thất nghiệp) ở Hà Tây khá thấp chỉ khoảng 4%. Tuy nhiên, nếu tính theo tỷ lệ số người không hoạt động kinh tế trong 7 ngày thì con số lên đến 29,45% số người trong độ tuổi từ 15 trở lên. Trong 5 năm 2001-2005 giá trị sản xuất nông, lâm, thủy sản tăng bình quân khoảng 6,05%. Vấn đề chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong nội bộ ngành nông nghiệp có nhiều yếu tố tích cực biểu hiện bằng việc chuyển đổi mạnh về cơ cấu cây trồng, vật nuôi theo hướng tăng dần tỷ trọng chăn nuôi, tạo vùng sản xuất lúa có chất lượng, giá trị cao, vùng cây công nghiệp, cây ăn qua tập trung. Hà Tây có rất nhiều làng nghề truyền thống, đây là một thế mạnh của tỉnh và góp một phần đáng kể vào vấn đề giải quyết việc làm tại địa phương. Trong khoảng thời gian 2001-2004 đã có tới 201 làng nghề được công nhận tại tỉnh Hà Tây. Hai xã được khảo sát tại Hà Tây bao gồm hai làng nghề: đó là xã Kiến Hưng, thuộc thị xã Hà đông, nơi có làng nghề rèn Đa sỹ khá lâu đời. Xã thứ hai là xã Sơn đồng, thuộc huyện Hoài Đức. Đây cũng chính là nơi có làng nghề điêu khắc tượng nổi tiếng. Tuy nhiên, một số đặc điểm nổi bật rút ra từ khảo sát các làng ở Hà tây có thể được sơ kết như sau: Làng nghề ở Hà tây khá phát triển, nhưng số lượng người di cư lao động cũng nhiều. Điều đó chứng tỏ các làng nghề cũng chưa thu hút được một lực lượng lao động đáng kể của tỉnh. Kết quả điều tra của Sở Lao động – TBXH Hà tây năm 2000 cho thấy trong 12 huyện của Hà tây thì có tới 9 huyện có người ra Hà nội và các tỉnh khác làm việc và có tới 1233 thôn trên tổng số 1460 thôn trên địa bàn tỉnh có người ra ngoại tỉnh làm các dịch vụ với tổng số ngày đi làm trong 1 năm là 12.632.756 ngày người. Tốc độ di chuyển lao động này trong những năm gần đây chắc chắn còn là một con số cao hơn nhiều nữa. Phát triển làng nghề một mặt làm cho các nghề truyền thống quý báu được lưu giữ, tạo công ăn việc làm cho con em trong làng nghề. Tuy nhiên, do gắn chặt với nghề và làm nghề từ lứa tuổi rất nhỏ, một bộ phận lao động trẻ trong các làng nghề dường như có xu hướng ít chú trọng đến việc nâng cao trình độ văn hoá, thậm chí có nhiều trường hợp bỏ học để làm nghề. Do vậy, mặt bằng trình độ văn hoá ở các làng nghề đôi khi thấp hơn ở các khu vực khác. Tính năng động, thích ứng đối với các công việc không thuộc làng nghề không cao. Thu nhập trung bình ở các làng nghề không cao. Công nghệ sản xuất truyền thống ở các làng nghề chủ yếu ở trình độ thấp, mức độ thay đổi về mặt công nghệ không nhanh chóng như khu vực sản xuất công nghiệp hiện đại. Do độ bấp bênh của thị trường sản phẩm và áp lực cạnh tranh cao, việc quyết định tạo việc làm với nghề truyền thống hay làm thuê ở các nhà máy (khu vực công nghiệp) khi có cơ hội luôn là suy nghĩ của lực lượng lao động trẻ ở các làng nghề. Bằng chứng là đã có khá nhiều con em các “nghệ nhân” ở các làng nghề không tiếp tục làm nghề của cha anh mình mà làm việc cho các nhà máy công nghiệp. Mặt bằng sản xuất và vấn đề môi trường là rất đáng quan tâm ở các làng nghề ở Hà Tây. Một mặt một số người có tâm huyết với làng nghề và làm ăn có hiệu quả muốn mở rộng sản xuất, nhưng mặt khác họ không thể có điều kiện đầu tiên để mở rộng sản xuất là mặt bằng sản xuất. Vấn đề chuyển đổi mục đích từ đất sản xuất nông nghiệp sang đất làm dịch vụ của làng nghề diễn ra chậm chạp. Vấn đề môi trường thường khá nghiêm trọng ở các làng nghề do không có qui hoạch đầy đủ về hệ thống xử lý chất thải và không khí thải. Các hộ làm nghề cũng đều mang tính chất tự phát. Ở các làng nghề, giá lao động làm nông nghiệp cũng thường cao do hầu hết hoạt động sản xuất nông nghiệp thường được đi thuê. Lao động của làng nghề bị cuốn hút vào sản xuất nghề truyền thống nên không còn thời gian dành cho sản xuất nông nghiệp.
Nguồn: Thông tin từ khảo sát thực địa của nhóm nghiên cứu
Nguồn: Thông tin từ khảo sát thực địa của nhóm nghiên cứu 2.4.2 Chuyển dịch lao động ở các vùng khu công nghiệp ở Hưng Yên Hưng Yên là một tỉnh mới tái lập năm 1997 với diện tích tự nhiên khá nhỏ, chỉ 923,09 km2, dân số 1, 113 triệu người, mật độ dân số khá cao với 1206 người /km2. Toàn tỉnh có 10 huyện /thị xã. Tuy là một tỉnh có diện tích nhỏ nhưng do vị trí địa lý thuận lợi, tỉnh đã thu hút được nhiều đầu tư cho phát triển công nghiệp. Cho đến hiện nay trên địa bàn toàn tỉnh đã thu hút được 394 dự án đầu tư trong đó có 54 dự án nước ngoài, tổng số vốn đăng ký lên tới 13.600 tỷ đồng và 226 triệu USD. Trong số này đã có 160 dự án đi vào sản xuất. Các dự án này đã thu hút và tạo việc làm mới cho khoảng 9 vạn lao động, trong đó lao động Hưng Yên được thu hút là 5, 5 vạn chiếm trên 60% trong tổng số. Tốc độ tăng trưởng kinh tế từ những năm 1997 đến nay luôn ở mức 11-13%, trong đó giá trị sản xuất nông, lâm nghiệp và thủy sản tăng bình quân 3-5%. Phương hướng phát triển chung của tỉnh là đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế, phát triển công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, kinh tế trang trại và thực tế tốc độ chuyển dịch này cũng khá nhanh. Năm 2000 mới có khoảng 40 doanh nghiệp vừa và nhỏ thì đến cuối năm 2004, con số này đã lên tới 802 doanh nghiệp, thu hút khoảng 30 ngàn lao động có việc làm mới. Tốc độ tăng GDP ngành công nghiệp của tỉnh từ năm 1997 đến nay đều ở mức khoảng từ 20% trở lên. Chỉ tiêu này đối với ngành dịch vụ trong thời kỳ 2000-2004 tính trung bình khoảng 15%. Trong nội bộ sản xuất nông nghiệp, tỷ trọng chăn nuôi ngày càng tăng. Mặc dù tổng diện tích gieo trồng tăng nhưng sản lượng và giá trị cây trồng tăng chậm hơn giá trị sản xuất ngành chăn nuôi. Diện tích cây ăn quả tăng nhanh theo hướng chuyên canh. Tốc độ đô thị hóa trên địa bàn tỉnh, đặc biệt là ở các khu công nghiệp như: Như Quỳnh, Phố Nối A, Phố Nối B, Khu công nghiệp Minh Đức và khu công nghiệp thị xã Hưng Yên diễn ra khá nhanh. Thu nhập đầu người cũng tăng khá nhanh từ khoảng 3, 4 triệu đồng/người năm 1999 lên 5, 1 triệu đồng/người năm 2003. Thu ngân sách nhà nước đạt khá cao, ước tính năm 2005 có thể đạt 1187 tỷ đồng. Tuy nhiên, việc phát triển các khu công nghiệp ở Hưng Yên cũng đặt ra một số vấn đề như sau: - nH Ai là người hưởng lợi từ phát triển khu công nghiệp ở Hưng Yên: mặc dù số doanh nghiệp tăng 200 lần (2000-2004) với 5 khu công nghiệp lớn nhưng hơn một nửa số lao động ở khu công nghiệp là người ngoại tỉnh. Như vậy, về mặt tạo việc làm, lực lượng lao động của tỉnh chưa được hưởng lợi nhiều. Tuy nhiên, xét trên lợi ích quốc gia, đây vẫn là một tác động tốt. - Chính sách về đền bù giải phóng mặt bằng cần được cụ thể hóa hơn sao cho đảm bảo tính công khai, minh bạch và xử lý được hết các trường hợp phát sinh cụ thể trong thực tế. - Vấn đề giải quyết lao động nông nghiệp: Các hình thức dịch vụ cho khu công nghiệp chưa phát triển. Lao động nông nghiệp dôi dư chưa thích ứng được với thị trường lao động mới khi không còn đất đai sản xuất nông nghiệp. Các hình thức đào tạo, hướng nghiệp không chỉ cho các lao động trẻ mà cho tất cả các lứa tuổi là rất cần thiết. - Do ảnh hưởng của quá trình công nghiệp hóa và đô thị hóa: tỷ lệ lao động di cư đi và đến đều cao. Lao động di cư đến Hưng Yên chủ yếu làm trong các khu công nghiệp. Lao động di cư đi chủ yếu làm các dịch vụ ở Hà nội và các đô thị, trong đó kể cả vùng đô thị của tỉnh. Do trình độ văn hóa thấp, các lao động này không có đủ điều kiện để làm tại các cơ sở sản xuất công nghiệp ở tại địa phương. Đô thị hóa là một trong những yếu tố thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu lao động nông thôn ở Hưng Yên bên cạnh yếu tố công nghiệp hóa. Tuy vậy, dân số và lực lượng lao động ở vùng đô thị của Hưng yên còn thấp so với toàn tỉnh nên tác động của yếu tố này về mặt qui mô còn chưa lớn trong thời gian vừa qua, mặc dù tốc độ đô thị hóa của tỉnh diễn ra khá nhanh chóng. - Một câu hỏi đặt ra là vấn đề cân đối giữa đầu tư cho cơ sở hạ tầng hay đầu tư cho giáo dục để nâng cao năng lực của người lao động ?. Đầu tư cho cơ sở hạ tầng tạo điều kiện cho các hoạt động kinh tế phát triển. Tuy vậy, nếu chất lượng lao động không được nâng lên, người lao động sẽ không tận dụng được các cơ hội kinh tế mở ra do hoàn thiện cơ sở hạ tầng. Do đó, đầu tư cho giáo dục là vấn đề rất cốt lõi.
Nguồn: Thông tin từ khảo sát thực địa của nhóm nghiên cứu 2.4.3 Chuyển dịch lao động ở vùng có đa dạng nguồn lực Quảng Nam Quảng Nam có diện tích tự nhiên là 10.408,78 km2, bao gồm 17 huyện và thị xã. Tổng dân số toàn tỉnh tính đến năm 2004 là 1, 449 triệu người. Dân số khu vực nông thôn chiếm đa số với 1, 244 triệu người, chiếm 85% trong tổng số. Tổng diện tích đất sản xuất nông nghiệp 110.000 ha, trong đó diện tích sản xuất lúa 42.000 ha, còn lại là diện tích màu và cây công nghiệp. Sản lượng cây có hạt hàng năm khoảng trên 400.000 tấn. Trong thời kỳ 2001-2004, tốc độ tăng trưởng kinh tế của tỉnh khá ổn định với mức tăng bình quân 9,84%. Cơ cấu kinh tế nông thôn cũng có nhưng bước chuyển biến mạnh mẽ theo hướng công nghiệp hóa nông thôn. Tỷ trọng tổng giá trị sản phẩm công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ tăng và cùng với quá trình này là tỷ trọng giá trị sản phẩm nông, lâm nghiệp thủy sản giảm. Giá trị tổng sản phẩm xã hội (GDP) của các ngành sản xuất năm 2004 đạt 7096, 77 tỷ đồng với tỷ trọng 3 nhóm ngành chủ yếu tương đối đồng đều nhau. Trong nội bộ ngành nông nghiệp, cơ cấu kinh tế chưa có sự thay đổi lớn trong khoảng 4-5 năm gần đây. Tỷ trọng ngành trồng trọt trong khoảng thời gian này luôn luôn đạt mức kh?ang 70% tổng giá trị sản xuất nông nghiệp, ngành chăn nuôi chiếm khoảng 27-28% , trong khi dịch vụ nông nghiệp vẫn duy trì ở mức khá nhỏ bé với khoảng 3%. Cơ cấu lực lượng lao động của Quảng Nam cũng có sự biến đổi theo hướng giảm tỷ trọng lao động làm việc trong khu vực nông nghiệp nhưng tỷ lệ giảm chưa nhiều. Trong vòng khoảng 9-10 năm tỷ lệ lao động làm việc trong khu vực nông nghiệp mới giảm khoảng gần 6% (so sánh giữa năm 1996 và 2004). Tỷ trọng lao động trong công nghiệp và xây dựng tăng lên khá nhanh trong cùng thời kỳ nhưng tỷ lệ lao động trong ngành dịch vụ lại giảm một cách tương đối, hiện chỉ chiếm 20% lực lượng lao động có việc làm trong toàn tỉnh. Một số nét chính có thể sơ bộ rút ra từ chuyển dịch lao động tại Quảng Nam như sau: Trên phạm vi toàn tỉnh, có khá nhiều lựa chọn để phát triển kinh tế như phát triển làng nghề, các khu du lịch, khu công nghiệp, phát triển chăn nuôi hoặc thâm canh cây trồng trong khu vực nông nghiệp, nông thôn. Tỷ lệ lao động di cư đi các địa phương khác khá cao trong những năm vừa qua. Tuy nhiên, trong tương lại có thể có dòng “di cư ngược” lớn. Lao động gốc Quảng Nam ở các địa phương khác (lớn nhất là ở Đông Nam Bộ) có thể trở về địa phương làm việc do xu hướng công nghiệp hoá hiện nay của tỉnh tương đối nhanh. Chuyển dịch lao động từ khu vực nông nghiệp sang công nghiệp khó khăn hơn sang khu vực dịch vụ do chất lượng lao động nhìn chung vẫn còn thấp. Những lao động này chưa có đủ trình độ chuyên môn và khả năng nắm bắt nghề nghiệp nên chưa đáp ứng được yêu cầu của khu vực công nghiệp đang phát triển ngay tại địa phương. Cũng do trình độ văn hoá và chuyên môn thấp, nhiều lao động trong các khu tái định cư không thể tìm được việc làm. Chất lượng các khoá đào tạo nghề cho lao động ở khu vực tái định cư không đáp ứng được yêu cầu của khu công nghiệp. Vấn đề đặt ra là cần xác định rõ đối với mỗi loại đối tượng dạy nghề cần có một chương trình riêng phù hợp. Tương ứng với mỗi khoá đào tạo này, cũng cần có số lượng và chất lượng giáo viên cho phù hợp. Nói một cách khác, việc đào tạo và hướng nghiệp ở các khu vực tái định cư cần đi vào thực chất. Một vấn đề đáng quan tâm về phát triển các khu công nghiệp ở Quảng Nam là vấn đề ô nhiễm môi trường cao, đặc biệt là ô nhiễm không khí và ô nhiễm nguồn nước. Qui hoạch một số khu tái định cư không được chú ý (quá gần cơ sở sản xuất công nghiệp) đã làm cho chất lượng cuộc sống ở các khu vực này rất thấp, thậm chí có nhiều khu sẽ phải “tái định cư lần thứ hai” và điều này sẽ gây nên tốn kém cho xã hội.
Nguồn: Thông tin từ khảo sát thực địa của nhóm nghiên cứu
Nguồn: Thông tin từ khảo sát thực địa của nhóm nghiên cứu 2.4.4 Chuyển dịch lao động ở vùng thuần nông ở An giang An giang nằm ở đầu nguồn sông Cửu long, là tỉnh vừa có một vùng đồng bằng rộng lớn vừa có núi non. Diện tích tự nhiên của tỉnh là 3.424 km2. An giang là tỉnh có dân số lớn nhất trong số 13 tỉnh của đồng bằng sông Cửu long với 2,170 triệu người, chủ yếu sống ở vùng nông thôn. Số người trong độ tuổi lao động chiếm 60,58% dân số toàn tỉnh. Hàng năm có khoảng 30.000 người bước vào độ tuổi lao động. Tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân của thời kỳ 2001-2005 ước đạt khoảng 9,2%, trong đó nông nghiệp tăng trưởng trong cùng thời kỳ ở mức 4,6%, công nghiệp & xây dung 12,7% và dịch vụ ở mức 12%. GDP bình quân đầu người theo giá thực tế năm 2004 của An giang đạt mức 7, 19 triệu đồng. Cơ cấu kinh tế của tỉnh có sự chuyển dịch đáng kể trong những năm vừa qua với tỷ trọng ngành nông, lâm, ngư nghiệp giảm từ 53,59% năm 1995 xuống 41,6% năm 2000 và 35,2% năm 2004. Ngành công nghiệp và xây dựng gần như không có sự thay đổi lớn về tỷ trọng trong tổng GDP của tỉnh. Riêng ngành dịch vụ có bước tăng trưởng rất đáng kể. Năm 1995, tổng giá trị dịch vụ mới chiếm 33,1% trong tổng GDP, thì đến năm 2000 tỷ lệ này đã là 44,45% và năm 2004 đã đạt mức 50,1%. Trong nội bộ ngành nông nghiệp, cơ cấu kinh tế không có sự biến đổi lớn trong khoảng 10 năm trở lại đây. Tỷ trọng ngành trồng trọt chiếm khoảng 78-80%. Nhóm ngành chăn nuôi có tỷ trọng tăng lên trong những năm gần đây nhưng không lớn. Dịch vụ nông nghiệp mới chiếm khoảng trên dưới 10% tổng giá trị sản xuất nông, lâm, thủy sản. Cơ cấu lao động lao động của An giang cũng chuyển dịch theo hướng giảm lao động ở khu vực nông nghiệp. Lao động đã giảm ở các ngành nông, lâm nghiệp và thủy sản từ 74,54% năm 2001 xuống còn 70,74% năm 2004. Tuy nhiên tỷ lệ giảm này không lớn. Chất lượng lao động của An giang thấp hơn so với mặt bằng chung của cả nước, trình độ văn hóa không cao. Hiện tại, tỷ lệ lao động không có chuyên môn kỹ thuật của An Giang chiếm tới 89% năm 2004. Tỷ lệ lực lượng lao động có trình độ từ THPT trở lên chỉ chiếm 9,47%. Theo số liệu điều tra về lao động và việc làm năm 2004, ở An giang có tới 77,03% trong tổng số người tham gia trong các ngành kinh tế quốc dân là lao động ở khu vực nông thôn, số còn lại 22,97% là lao động ở khu vực thành thị. Tuy vậy, thực tế số người làm việc ở khu vực nông thôn còn ít hơn do có một số lượng lớn lao động nông thôn của An giang ra làm việc ở các thành phố và đô thị. Khoảng 15,1% số lao động ở nông thôn thường xuyên không có mặt tại xã mà tham gia hoạt động kinh tế ở nơi khác, chủ yếu là ở thành phố, thị xã. Điều đó đã làm giảm thời gian nông nhàn ở khu vực nông thôn và tăng thời gian sử dụng lao động lên tương ứng. Một số đặc điểm có thể rút ra từ chuyển dịch lao động tại An Giang như sau: - Sản xuất nông nghiệp ở An giang khá tốt. Nếu người nông dân có đủ ruộng đất, họ hoàn toàn có thể đủ sống bằng nghề nông. Tuy nhiên, quá trình tích tụ ruộng đất trong thập kỷ vừa qua cũng lớn, nhiều nông dân không còn đất đai là đi làm thuê (làm mướn) nông nghiệp nhiều. Đây cũng là một đặc điểm về tập quán khác với vùng đồng bằng sông Hồng, nơi người dân thường có tâm lý giữ lại một mảnh ruộng dù nhỏ cho gia đình mình. - Lao động di cư từ An giang chủ yếu đến vùng Đông Nam Bộ. Chủ yếu những lao động này là lao động trẻ, lương còn khá thấp nên gần như không có tích lũy, điều kiện sinh họat khó khăn. Nhiều lao động đứng trước hai lựa chọn: xuất khẩu lao động hay di cư trong nước? - Ở một số vùng của tỉnh, do số lượng lao động di cư cao làm giá lao động nông nghiệp cao lên. Vì vậy, có hiện tượng công nhân gốc An giang bỏ nhà máy về quê khi thời vụ đến. - Nhìn chung, các hình thức dịch vụ ở nông thôn An giang đã phát triển nhưng tiểu thủ công nghiệp còn kém phát triển. Vì vậy, lao động phi nông nghiệp ở nông thôn An giang chủ yếu là các lao động dịch vụ. - Chất lượng lao động, đặc biệt là trình độ văn hóa của lao động thấp. Điều này ảnh hưởng rất lớn đến khả năng chuyển dịch của lao động. Hạ tầng kém phát triển nên các doanh nghiệp không muốn đầu tư vào địa phương. Vì vậy, dẫn đến cầu về lao động phi nông nghiệp cũng không lớn ở tại địa bàn. - Một trong những hướng phát triển là công nghiệp chế biến nông sản, vừa giúp tiêu thụ nông sản cho nông dân tốt hơn, đồng thời tạo ra việc làm công nghiệp ngay tại địa phương, góp phần chuyển dịch cơ cấu lao động nông thôn.
Nguồn: Thông tin từ khảo sát thực địa của nhóm nghiên cứu 2.5. Một số nhận định về thực trạng và xu hướng chuyển dịch cơ cấu lao động nông thôn Việt Nam trong 10 năm quaCơ cấu dân số nông thôn của Việt Nam khá trẻ nên số lượng người bổ sung vào lực lượng lao động hàng năm ngày càng tăng với khoảng 0,5 triệu người/năm trong giai đoạn 1996-2004. Điều đó dẫn đến áp lực về việc làm ở khu vực nông thôn ngày càng lớn. Tuy nhiên, về mặt tương đối, tỷ lệ dân số nông thôn có xu hướng giảm dần trong tổng dân số mặc dù mức giảm còn chậm. Cho đến nay lực lượng lao động nông thôn vẫn chiếm tới 77,2% lao động của cả nước, chỉ giảm 2.4% trong vòng 8 năm qua. Về mặt chất lượng lao động, hiện vẫn còn một khoảng cách lớn giữa lao động ở nông thôn và lao động ở thành thị: trình độ văn hóa của lao động nông thôn vẫn còn khá thấp và chưa có sự tiến bộ đáng kể so với 10 năm trước đây. Tỷ lệ số lao động không có trình độ chuyên môn kỹ thuật chỉ giảm trên 7%. Cơ cấu lao động nông nghiệp trong tổng thể chung lực lượng lao động của toàn bộ nền kinh tế đã giảm xuống nhưng hiện vẫn còn chiếm tới gần 58% năm 2004, giảm 11% so với năm 1996. Chuyển dịch cơ cấu lao động không hoàn toàn tỷ lệ với chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Xu hướng này sẽ còn tiếp tục xảy ra trong thời gian tới do năng suất lao động ở những ngành phi nông nghiệp thường lớn hơn trong khu vực nông nghiệp và vì vậy, khả năng thu hút lao động của các ngành này thường thấp hơn tốc độ tăng trưởng của chúng. Mặt khác, bản thân lực lượng lao động nông thôn (xét về phía cung) chưa đáp ứng tốt đòi hỏi về mặt chất lượng của thị trường lao động của các ngành khác vì vậy khả năng gia nhập thị trường lao động phi nông nghiệp cũng bị hạn chế. Xét về cơ cấu lao động nông nghiệp – phi nông nghiệp trong các vùng của cả nước, 10 năm qua đã chứng kiến sự thay đổi cơ cấu không đồng đều nhau giữa các vùng. Tốc độ thay đổi cơ cấu lao động nhanh nhất ở các vùng Đồng bằng sông Hồng, duyên hải miền Trung và Đông Nam bộ. Các vùng có tốc độ chuyển dịch chậm là vùng núi phía Bắc, Tây nguyên và ĐBSCL. Xét về chuyển dịch cơ cấu lao động tự làm và làm công ăn lương (tự tạo): Lao động tự làm nông nghiệp chiếm tỷ lệ áp đảo so với lao động tự làm phi nông nghiệp ở khu vực nông thôn trong 10 năm qua. Tuy nhiên, xu hướng chuyển dịch diễn ra khá mạnh theo hướng tỷ lệ lao động tự làm phi nông nghiệp tăng lên, trong 10 năm qua đã tăng từ 11% lên 20,4%. Lao động làm công ăn lương ở nông thôn chủ yếu là lao động phi nông nghiệp, làm thuê nông nghiệp chiếm tỷ lệ rất nhỏ và gần như ít thay đổi trong khoảng thời gian qua. Giữa các vùng, tỷ lệ lao động làm thuê trong nông nghiệp cũng rất khác nhau, có xu hướng cao hơn ở các tỉnh phía nam và thấp hơn ở các tỉnh phía bắc. Lao động di cư cũng diễn ra mạnh mẽ trong khoảng 10 năm qua và đặc biệt là những năm gần đây. Vùng Duyên hải Nam trung bộ chiếm tỷ lệ cao nhất trong tổng số người di cư đi của cả nước. Đông Nam bộ là vùng tiếp nhận nhiều lao động di cư đến nhất. Tính trên phạm vi cả nước, số người di cư xuất phát từ nông thôn chiếm tới 73% tổng số người di cư. Các địa phương có nhiều lao động nhập cư xuất phát từ nông thôn là vùng Đông bắc và Tây nguyên. Trong tổng số lao động di cư, nữ giới chiếm tỷ lệ cao hơn với 57% và thực tế này diễn ra ở hầu hết các vùng trong cả nước. Kết quả phân tích cho thấy có một số luồng di cư chủ yếu, (1)di cư từ các tỉnh Tây bắc sang đông bắc, (2) di cư từ các tỉnh ĐBSH về Hà nội, (3) di cư từ các tỉnh phía bắc vào Tây nguyên và ĐNB, di cư từ các tỉnh Nam trung bộ, ĐBSCL đến ĐNB. Tựu chung luồng di cư từ các tỉnh miền Bắc về miền Nam chiếm áp đảo hơn là xu hướng ngược lại. Lao động di cư chủ yếu là lao động trẻ với trên 70% có độ tuổi dưới 30. Tuy nhiên có một số ngoại lệ ví dụ như lao động từ các tỉnh phía bắc đến Tây nguyên. Xu hướng chung là lao động di cư tới từ nông thôn ra thành thị và các khu công nghiệp sẽ còn tiếp tục tăng lên trong thời gian tới khi các vùng công nghiệp và đô thị đang được tiếp tục mở rộng. Каталог: images -> 2006 2006 -> Lúa gạo Việt Nam Giới thiệu 2006 -> Nghiªn cøu triÓn väng quan hÖ kinh tÕ th¬ng m¹i viÖt nam – trung quèc ViÖn nghiªn cøu th¬ng m¹i 2000 Lêi nãi ®Çu 2006 -> B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò Tµi 2006 -> BÁo cáo nghiên cứu khả năng cạnh tranh của các mặt hàng nông sản chính của Việt Nam trong bối cảnh hội nhập afta 2006 -> NGÀnh lúa gạo việt nam nguyễn Ngọc Quế Trần Đình Thao Hà Nội, 5-2004 MỤc lụC 2006 -> Hµ Néi, th¸ng 10 n¨m 2006 2006 -> §inh Xun Tïng Vò träng B×nh TrÇn c ng Th¾ng Hµ NéI, th¸ng 12 N¡M 2003 2006 -> Nhãm nghiªn cøu: Hoµng Thuý b ng (M. Sc) NguyÔn V¨n NghÖ (mba) Lª Hoµng Tïng 2006 -> PHÁt triển hệ thống tín dụng nông thôN Ở việt nam1 2006 -> ¶nh hëng cña viÖc Trung Quèc vµo wto vµ mét sè bµi häc cho ViÖt Nam1 tải về 2.73 Mb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
