Tác động của toàn cầu hóa, khu vực hóa tới Việt Nam

1. 
   Tác động tích cực
   

• 
  Thúc đẩy mạnh lực lượng sản xuất, góp phần tăng tốc độ tăng trưởng, từ đó nó làm thay đổi bộ mặt xã hội và cải thiện đời sống nhân dân. Năng lực sản xuất của nền kinh tế quốc dân được tăng cường nhờ vào tận dụng ngoại lực để thúc đẩy quá trình CNH, HĐH, theo đó cơ sở vật chất-kỹ thuật được cải thiện, nâng cao năng suất lao động xã hội. Nền kinh tế có thêm tích lũy cho quá trình tái sản xuất mở rộng và cải thiện phúc lợi xã hội cho nhân dân. Đời sống của nhân dân dần được cải thiện và tiếp cận với những thành tựu phát triển, hàng hóa và dịch vụ tiên tiến từ nước ngoài.
  
• 
  Tạo khả năng bù trừ nguồn lực phát triển; Đẩy mạnh việc chuyển giao KH-CN, kinh nghiệm quản lý, trí tuệ. Việt Nam có thể tiếp cận với các nước và trung tâm kinh tế phát triển toàn cầu nhằm thu hút nhiều nguồn lực thiết thực cho nền kinh tế Việt Nam như vốn, khoa học-công nghệ, chất xám, hàng hóa chất lượng cao, v.v. Nền kinh tế mở tạo ra nhiều cơ hội cho các chủ thể xã hội và cá nhân tiếp cận với nguồn lực phát triển bên ngoài, trên cơ sở đó kết hợp ngoại và nội lực để tạo ra động lực tăng trưởng cho nền kinh tế Việt Nam.
  
• 
  Tạo ra khả năng phát triển rút ngắn của các n­ước đi sau. Mô hình phát triển rút ngắn đã được chứng minh thông qua quá trình CNH rút ngắn thành công của một số nước như NICs, gồm Hàn Quốc, Đài Loan, Singapore, v.v. Về lý thuyết, cơ hội phát triển rút ngắn là hiện thực đối với Việt Nam nếu chúng ta biết tận dụng lợi thế so sánh của nội tại và tận dụng khôn ngoan yếu tố bên ngoài của thời đại toàn cầu hóa.
  
• 
  Đổi mới tư­ duy kinh tế của Nhà n­ước trong quản trị nền kinh tế trong nước và hoạt động kinh tế đối ngoại. Thông qua trao đổi khoa học, nghiên cứu học thuật, đào tạo và giáo dục, Việt Nam có thể nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong mọi lĩnh vực của nền kinh tế, trong đó có nguồn nhân lực tham gia vào quá trình hoạch định chính sách và quản trị công. Việt Nam có thể học hỏi nhiều lý luận, học thuyết phát triển, quản trị xã hội để quản trị sự phát triển của Việt Nam theo mục tiêu đã lựa chọn. Đội ngũ lãnh đạo có thể nâng cao năng lực, củng cố tri thức khoa học quản lý, tránh chủ nghĩa kinh nghiệm trong quản lý kinh tế-xã hội Việt Nam trong quá trình hội nhập toàn diện đời sống toàn cầu. Tư duy theo kiểu “người kinh tế” được nuôi dưỡng trong từng cá nhân, công ty và thể chế quản lý; điều này góp quan trọng cho việc phát triển tư duy thị trường trong việc tiếp cận chính sách và vận hành chính sách phát triển trong điều kiện hội nhập toàn cầu.
  

1. 
   Tác động ngoài mong muốn
   

• 
  Sự phân phối của cải trở nên bất bình đẳng, khoảng cách giàu nghèo càng rộng giữa các quốc gia và khu vực trên toàn cầu. Toàn cầu hóa phân phối không đều lợi ích và cơ hội phát triển cho các quốc gia. Trong sân chơi cạnh tranh, các quốc gia phát triển có ưu thế lớn vì sản phẩm của họ tạo ra có lợi thế cạnh tranh về giá cả và chất lượng trong khi các nước đang phát triển như Việt Nam rơi vào bất lợi vì chi phí và chất lượng hàng hóa và dịch vụ, chẳng hạn những sản phẩm hàm chứa nhiều lao động thô, ít chất xám, nguyên vật liệu thô, ít được tinh chế vì thế giá trị gia tăng của hàng hóa xuất khẩu Việt Nam thấp hơn rất nhiều so với giá trị gia tăng xuất khẩu của các nước tiên tiến. Tình trạng này tạo ra sự chênh lệch lớn về lợi ích hoạt động thương mại quốc tế trên toàn cầu. Các nước phát triển với số dân khoảng 1,2 tỷ người, chiếm 1/5 dân số thế giới nhưng chiếm 86% GDP toàn cầu, 4/5 thị trường xuất khẩu, 1/3 đầu tư trực tiếp nước ngoài và khống chế 75% đường dây điện thoại thế giới. Trong khi đó các nước nghèo cũng chiếm 1/5 dân số thế giới nhưng chỉ chiếm 1% mỗi mục trên. Toàn cầu hóa còn làm cho sự phân hóa giàu nghèo ngày càng tăng. Sự chênh lệch thu nhập của 20% người giàu nhất thế giới và 20% người nghèo nhất thế giới năm 1960 là 30/1, năm 1990 là 60/1, năm 1997 là 74/1, năm 2012 khoảng 79/1³³. Lượng của cải vật chất loài người sản xuất ra tăng rất nhiều lần so với thế kỷ trước (riêng thế kỷ XX, GDP trên toàn thế giới tăng khoảng 15 lần, công nghiệp tăng 35 lần) nhưng số người nghèo đói không giảm. Kinh tế thế giới càng phát triển thì hố sâu ngăn cách giàu nghèo trong từng nước và giữa các nước trên phạm vi toàn cầu ngày càng sâu hơn.
  

• 
  Hội nhập sâu rộng vào mọi mặt của quá trình toàn cầu hóa gây ảnh hưởng tới quyền lực nhà nư­ớc, ảnh hư­ởng tới bản sắc dân tộc, giá trị truyền thống. Việt Nam hội nhập vào cộng đồng thế giới gắn với nền kinh tế thị trường trình độ cao do đó Việt Nam phải điều chỉnh chính bản thân mình để thích ứng với thế giới bên ngoài. Vì thế, chúng ta phải điều chỉnh hệ thống luật pháp của mình để phù hợp với luật pháp và thông lệ quốc tế, nhiều chuẩn mực quản trị công phải điều chỉnh nhằm nâng cao dân chủ, công khai và minh bạch theo quy định chung của các thể chế quốc tế.
  

• 
  Nguy cơ bị tổn th­ương lớn khi một nơi nào đó trong nền kinh tế thế giới bất ổn. Logic tất yếu là toàn cầu hóa làm cho các quốc gia xích lại gần nhau về mọi mặt, mặt khác quá trình này cũng làm cho các quốc gia phụ thuộc với nhau nhiều chiều hơn. Mỗi nền kinh tế trở thành một mắt xích trong hệ thống kinh tế toàn cầu, do vậy một khi một khâu nào đó bất ổn là gây ra tác động cho các mắt xích bên cạnh, gây hiệu ứng domino toàn cầu. Những mắt xích nào yếu nhất sẽ đối mặt với nguy cơ bất ổn lớn nhất.
  

3. 
   Nguyên tắc, phương châm và giải pháp thúc đẩy hội nhập quốc tế của Việt Nam
   
   1. 
      Nguyên tắc hội nhập
      

Nguyên tắc này là nền tảng cho việc thiết lập mối quan hệ nói chung giữa các quốc gia, đảm bảo tư cách pháp nhân của mỗi quốc gia trong cộng đồng quốc tế trên cơ sở bình đẳng trước luật pháp quốc tế và quan hệ của kinh tế thị trường.

Tuy nhiên trong hội nhập kinh tế quốc tế, thực hiện nguyên tắc này cũng cần có sự đấu tranh kiên trì của các quốc gia, nhất là các quốc gia nhỏ và đang phát triển.

b. Nguyên tắc cùng có lợi

Nguyên tắc này là nền tảng kinh tế để thiết lập các mối quan hệ đối ngoại, đảm bảo duy trì và phát triển lâu dài mối quan hệ kinh tế giữa các nước, đồng thời nó là cơ sở để xây dựng đường lối, quan điểm, chính sách kinh tế đối ngoại của mỗi quốc gia.

Quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam: “Hợp tác bình đẳng, cùng có lợi với tất cả các nước trên cơ sở những nguyên tắc cơ bản của Hiến chương Liên hợp quốc và luật pháp quốc tế”⁽³⁴⁾.

c. Nguyên tắc tôn trọng độc lập chủ quyền, không can thiệp vào công việc nội bộ của mỗi quốc gia.

Thực hiện nguyên tắc này, đòi hỏi từng bên tham gia phải:

- Tôn trọng các điều khoản đã ký kết trong nghị định thư, hợp đồng kinh tế. Nói bao quát, các quốc gia cần phải tuân thủ và tôn trong các luật pháp và thông lệ quốc tế. Mọi bất đồng hay tranh chấp cần phải xử lý trên nguyên tắc đàm phán và đồng thuận, tránh sử dụng vũ lực vũ trang.

- Không đưa ra các điều kiện có phương hại đến lợi ích của nhau.

- Không được dùng thủ đoạn có tính chất can thiệp vào công việc nội bộ của quốc gia có quan hệ, nhất là dùng thủ đoạn kinh tế, kỹ thuật và kích động để can thiệp vào đường lối chính trị của quốc gia đó.

Đảng cộng sản Việt Nam nhấn mạnh: "Phát triển quan hệ với tất cả các nước, các vùng lãnh thổ trên thế giới và các tổ chức quốc tế theo nguyên tắc: tôn trọng độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau; không dùng vũ lực hoặc đe doạ dùng vũ lực; giải quyết các bất đồng và tranh chấp thông qua thương lượng hoà bình; tôn trọng lẫn nhau, bình đẳng và cùng có lợi"⁽³⁵⁾.

Nội dung này vừa là nguyên tắc đồng thời cũng là mục tiêu của hoạt động kinh tế đối ngoại, hội nhập quốc tế. Mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại không đơn thuần để giải quyết vấn đề kinh tế mà phải kết hợp giải quyết tốt mối quan hệ giữa kinh tế, chính trị và xã hội.

Đối với nước ta, mở rộng hợp tác quốc tế phải nhằm đưa đất nước nhanh chóng thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu, đạt tốc độc tăng trưởng và phát triển kinh tế - xã hội cao, phát triển lực lượng sản xuất và nâng cao năng lực sản xuất của nền kinh tế Việt Nam. Từ đó, kinh tế đối ngoại tạo đà cho sự phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đáp ứng mục tiêu chiến lược "dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh".

2. 
   Phương châm hội nhập
   

Phương châm mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại của Việt Nam trong giai đoạn 2011 - 2020 được thể hiện như sau:

- Sẵn sàng mở rộng quan hệ với tất cả các nước không phân biệt chế độ chính trị xã hội.

- Hợp tác đa phương diện, gồm kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội, an ninh, quốc phòng...

- Sử dụng tất cả các hình thức đối ngoại để có thể đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả hội nhập quốc tế.

- Thừa nhận toàn cầu hoá là quá trình tất yếu của lịch sử.

- Chủ động và tích cực hội nhập kinh tế quốc tế là sự thể hiện khả năng tự chủ về kinh tế, trước hết là sự tự chủ trong xây dựng đường lối và các chính sách phát triển kinh tế - xã hội theo hướng hội nhập quốc tế.

- Phát huy nội lực và sức mạnh dân tộc phải được coi là yếu tố quyết định.

- Yếu tố thời đại là yếu tố quan trọng để phát triển nền kinh tế độc lập, tự chủ, bền vững.

- Chủ động ngăn ngừa và giảm thiểu tác động tiêu cực của quá trình hội nhập quốc tế, đối phó tích cực với các thách thức an ninh phi truyền thống.

- Nhận thức đầy đủ và tuân thủ nghiêm các quy định, luật lệ quốc tế và cam kết quốc tế.

3. 
   Các giải pháp thúc đẩy hội nhập quốc tế
   

Đối với Việt Nam, vận dụng các hình thức hoạt động kinh tế đối ngoại khác nhau cần phải vận dụng linh hoạt và lồng ghép phù hợp nhằm phát huy những mặt ưu điểm của từng loại hình hoạt động. Thông qua thương mại và đầu tư quốc tế, nền kinh tế Việt Nam có thể thu hút và sử dụng những nguồn lực thiết thực cho giai đoạn đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá, như tư bản, khoa học - công nghệ, công nghệ quản lý tiên tiến, kỹ năng lao động tinh xảo, kinh nghiệm kinh doanh quốc tế,.v.v...

Quan hệ kinh tế đối ngoại mở rộng thông qua nhiều hình thức hoạt động như hợp tác trong sản xuất - kinh doanh, hợp tác trong giáo dục - đào tạo và khoa học công nghệ, du lịch, các loại dịch vụ thanh toán quốc tế và quá cảnh, kênh vận động hành lang (lobby), v.v... Trong điều kiện hiện đại, vận động hành lang trong kinh tế trở thành hình thức quan trọng và thiết thực trên sân chơi quốc tế.

Thứ hai, phát huy lợi thế so sánh trong thương mại quốc tế

Đối với đất nước Việt Nam, tài nguyên thiên nhiên và vị trí địa lý có nhiều thuận lợi cho phát triển kinh tế đối ngoại. Điều quan trọng là làm cách nào để chúng ta có thể biến những tiềm năng đất nước thành giá trị sử dụng hiện thực, góp phần đưa Việt Nam trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại trong thời gian tới.

Phát huy lợi thế so sánh cần phải xuất phát từ tư duy kinh tế mới: nền kinh tế chỉ sản xuất những gì có thể cạnh tranh, trao đổi lấy những cái mà nền kinh tế không đủ sức hay sản xuất trong nước không hiệu quả. Vì thế, cần phải xác định lợi thế và chuyên môn hóa sản xuất các loại hàng hoá và dịch vụ phù hợp với thị hiếu người tiêu dùng nước ngoài với chi phí cá biệt quốc gia thấp hơn chi phí trung bình quốc tế về loại ngành hàng đó.

Thay đổi cơ cấu xuất khẩu theo hướng nâng cao tỷ trọng hàng hoá chế biến và giá trị gia tăng, giảm tỷ trọng hàng hoá thô và ít chế biến. Điều này sẽ làm tăng năng lực cạnh tranh ngành hàng Việt Nam trên thế giới, tích luỹ thêm giá trị gia tăng từ hàng xuất khẩu. Hơn nữa, cơ cấu hàng xuất khẩu thay đổi tích cực góp phần tiết kiệm nguồn tài nguyên thô trong nước, duy trì phát triển bền vững cho thế hệ sau.

Việt Nam cần hoàn thiện nhiều yếu tố để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia khi tham gia sân chơi cạnh tranh toàn cầu. Việc nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia Việt Nam là nhiệm vụ quốc gia, liên quan chặt tới nhiều mặt của nền kinh tế, gồm thể chế, luật lệ, kết cấu hạ tầng, hệ thống thị trường, con người và tư duy kinh tế.

Trong điều kiện hội nhập toàn diện vào nền kinh tế thị trường toàn cầu, trước hết, Việt Nam cần phải đẩy mạnh cải cách thể chế kinh tế và chính trị nhằm tạo tương thích với sân chơi thị trường thế giới hiện đại. Hệ thống thị trường cần phải được phát triển đầy đủ theo đúng bản chất vốn có của chúng. Kết cấu hạ tầng vật chất - kỹ thuật và xã hội, khoa học và công nghệ là những tác nhân quyết định tới năng lực cạnh tranh ngành, và nền kinh tế quốc dân.

Thứ tư, nâng cao tri thức về kinh doanh và luật lệ quốc tế trong hội nhập quốc tế

Quả thực, đây là khối tri thức và thông tin cực kỳ quan trọng đối với Việt Nam một khi hội nhập sâu hơn và toàn diện hơn vào đời sống kinh tế quốc tế. Đối với Việt Nam, tri thức và kinh nghiệm hoạt động thị trường còn quá non so với các quốc gia trên thế giới như các thành viên của WTO. Việc tiếp cận để học hỏi đối tác và điều chỉnh bản thân phù hợp với luật chơi thị trường toàn cầu đòi hỏi nhiều nỗ lực của mỗi cá nhân, doanh nghiệp và cơ quan quản trị công của Việt Nam.

Nguồn nhân lực có tri thức quản trị kinh doanh quốc tế như CEOs và thấu hiểu hệ thống pháp luật quốc tế cần phải được đào tạo thông qua kênh hợp tác về đào tạo và khoa học - công nghệ. Mặt khác, nguồn nhân lực chất lượng cao này cũng có thể đào tạo tại chỗ (on-place) trong các chi nhánh tập đoàn đa quốc gia và xuyên quốc gia đang hoạt động tại Việt Nam.

Quan điểm của Đảng: “Tăng cường công tác nghiên cứu, dự báo chiến lược, tham mưu về đối ngoại; chăm lo đào tạo, rèn luyện đội ngũ cán bộ làm công tác đối ngoại; thường xuyên bồi dưỡng kiến thức đối ngoại cho cán bộ chủ cốt các cấp”⁽³⁷⁾.

Tích cực điều chỉnh những điều luật hiện có và bổ sung những điều luật còn thiếu trong nền kinh tế, đặc biệt trong lĩnh vực quan hệ kinh tế đối ngoại.

Nâng cao hiệu lực của pháp luật để tạo ra hành lang kỷ cương cho mọi hoạt động kinh tế đối ngoại. Giữ chữ tín với các đối tác, cải thiện các thủ tục, tránh phiền hà, kém văn minh.v.v...

Thứ sáu, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước đối với hội nhập quốc tế

Đổi mới cơ chế quản lý hoạt động kinh tế đối ngoại theo hướng vừa đảm bảo tăng cường sự quản lý thống nhất của Nhà nước, vừa mở rộng quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm, khả năng tiếp xúc tìm hiểu thị trường của từng đơn vị kinh tế. Tăng cường sự phối hợp giữa các bộ, các ngành nhằm tạo sức mạnh tổng hợp đảm bảo thực hiện nghiêm túc những nguyên tắc, mục tiêu hội nhập kinh tế quốc tế.

Như vậy, "trong bối cảnh toàn cầu hoá và hội nhập kinh tế quốc tế, ngoại lực càng trở nên quan trọng. Một nước đang phát triển ở trình độ thấp như nước ta muốn vươn lên để theo kịp theo các nước, không thể coi nhẹ việc thu hút và sử dụng tốt nhất ngoại lực. Muốn phát huy tốt ngoại lực, phải có một chiến lược phù hợp và môi trường đầu tư, kinh doanh lành mạnh, trước hết là có một hệ thống thể chế, chính sách đồng bộ, một nền hành chính minh bạch, hiệu lực, hiệu quả"⁽³⁸⁾.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. 
   Mác, C. và Ăngghen, F. (1995), Tuyên ngôn Đảng cộng sản, Toàn tập, Tập IV, Nxb CTQG, Hà Nội
   
2. 
   Chương trình phát triển Liên hợp quốc (UNDP). Báo cáo phát triển
   
3. 
   Đảng cộng sản Việt Nam. Cương lĩnh (bổ sung, phát triển năm 2011).
   
4. 
   Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VI, VII, VIII, IX, X và XI, Nxb. CTQG, Hà Nội.
   
5. 
   Đề tài cấp nhà nước KX08.01: Xu thế toàn cầu hóa trong hai thập kỷ đầu thể kỷ XXI
   
6. 
   Đề tài cấp nhà nước KX08.05: Những vấn đề toàn cầu trong hai thập niên đầu của thế kỷ XXI
   
7. 
   Flie Cohen, Toàn cầu hóa, sự hấp dẫn và cơ chế điều tiết, Trung tâm nghiên cứu khoa học quốc gia Pháp, Hội thảo khoa học "Những thách thức về phương diện pháp lý của quá trình toàn cầu hóa", file://E:\NDVF\SITES/Viét\Sites\logo.htm
   
8. 
   Grahane Thonpdion: Introduction, Sitmating Globalization, International Social Siences Journal, Unesco, 1999, N.160, P.139-152
   
9. 
   Jaydish Bhagwati. Đối phó với nạn chống toàn cầu hóa,, Foreign Sffairs, Vol 81, No.1, Jamuary/2002
   
10. 
    Nguyễn Văn Dân. Những vấn dề toàn cầu hóa kinh tế, Nxb KHXH, HN 2001
    
11. 
    Toàn cầu hóa - quan điểm và thực tiễn, Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương Nxb Thống kê, HN, 1999
    
12. 
    Vũ Thanh Sơn (chủ biên). Giáo trình kinh tế chính trị Mác-Lênin. Tập II những vấn đề kinh tế trị chính trị trong thời kỳ quá độ lên CNXH. Nxb TT&TT, 2011.
    
13. 
    Vũ Thanh Sơn. Tuyên ngôn của Đảng cộng sản: dự báo về xu thế toàn cầu hóa. Hội thảo khoa học về Tuyên ngôn Đảng cộng sản. Học viện Chính trị-Hành chính khu vực 1.