Tăng trưởng kinh tế ở các nước đang phát triển

2.3. Khó khăn của các nước đang phát triển

Do thu nhập thấp, tiết kiệm ít, nên nguồn vốn đầu tư trong nước rất hạn chế. Nếu không kể Trung Quốc và Ấn Độ thì vào năm 1983 tiết kiệm của các nước nghèo nhất chỉ chiếm 7% GDP, trong số đó rất nhiều nước có tỷ lệ tiết kiệm 2%, thậm chí có nước bị tiết kiệm âm (Mali – âm 2%). Tiết kiệm ít dẫn đến đầu tư thấp là điều đương nhiên. Tỷ lệ đầu tư ở các nước này chỉ chiếm 13% GDP. Nếu tính chung cho cả những quốc gia có thu nhập cao hơn một chút thì tỷ lệ đầu tư so với GDP đạt khoảng 22% vào năm 1980 và 26% vào năm 1989. Như vậy, nếu đánh giá chung thì từ thập niên 1980, tỷ lệ đầu tư ở các nước đang phát triển thuộc loại cao. Tuy nhiên, ở đây có sự khác nhau đáng kể giữa những nước nghèo nhất và những nước khá hơn chút ít.

Mặc dầu tỷ lệ đầu tư được nâng cao, nhưng lượng đầu tư tuyệt đối rất thấp. Vì vậy, nhiều nước đã tìm cách vay mượn hoặc kêu gọi đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, không ít tiền vay mượn đã không được bỏ vào đầu tư. Năm 1987 tỷ lệ nợ so với GNP của các nước đang phát triển là 42% trong khi tỷ lệ đầu tư không cao như vậy. Rất nhiều nước đã sử dụng nguồn vốn vay không hiệu quả.

Ở Việt Nam, tỷ lệ đầu tư trong những năm gần đây đang có khuynh hướng tăng nhanh. Nếu như vào năm 1991 đầu tư chỉ chiếm 14,3 % GDP thì đến năm 1994 tỷ lệ đó là 23,5%. Tuy nhiên, giống như các nước có thu nhập thấp khác, lượng đầu tư bình quân đầu người của Việt Nam rất ít ỏi. Chúng ta đang cố gắng khuyến khích đầu tư trong nước cũng như tích cực kêu gọi đầu tư của nước ngoài nhằm nâng cao khả năng khai thác các nguốn tài nguyên sãn có, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

 Nguồn nhân lực

Nếu đánh giá tăng trưởng kinh tế theo thu nhập bình quân đầu người thì phải tính đến tỷ lệ tăng dân số. Sự phát triển của dân số trải qua bốn giai đoạn:

 Giai đoạn 1: tỷ suất sinh cao, nhưng tỷ suất chết cũng cao, làm cho tỷ lệ tăng tự nhiên của dân số thấp.

 Giai đoạn 2: tỷ suất chết giảm (do thu nhập tăng và sự phát triển của ngành y tế) làm cho tỷ lệ tăng tự nhiên cao. Đây là thời kỳ bùng nổ dân số.

 Giai đoạn 3: tỷ suất sinh giảm do việc nâng cao trình độ giáo dục và đô thị hoá, nhiều người tự ý hạn chế sinh đẻ. Tỷ lệ tăng tự nhiên giảm xuống.

 Giai đoạn 4: tỷ suất được duy trì ở mức thấp nhờ việc thực hiện thành công các phương pháp kế hoạch hoá gia đình. Tỷ lệ tăng tự nhiên giảm dần đến số không, dân số có khuynh hướng bão hoà.

Ở các quốc gia phát triển, tỷ lệ tăng dân số khoảng trên dưới 1%, tức đang nằm trong giai đoạn 4. Thậm chí ở một vài nước, khả năng sinh sản hiện nay chỉ đủ để thay thế cho số dân đang tồn tại. Trong khi đó, nhiều quốc gia đang phát triển vẫn còn nằm trong giai đoạn 3, thậm chí một số nước thuộc giai đoạn 2. Tỷ lệ tăng dân số ở các nước này thường dao động từ 2% đến 3%. Một vài nước lên đến trên dưới 4% (Gana, Kenia).

Ở Việt Nam, tỷ lệ tăng dân số đã giảm đáng kể trong hai thập niên vừa qua. Thời kỳ 1960 – 1976, mặc dù đang trong thời gian chiến tranh nhưng dân số việt nam tăng khá nhanh, trung bình 3,1% một năm. Đến giai đoạn 1976 – 1993, tỷ lệ đó là 2,18%. Với tỷ lệ này, chỉ sau 32 năm dân số chúng ta sẽ tăng gấp đôi. Đây là một gánh nặng của nền kinh tế trong việc nâng cao thu nhập bình quân đầu người. Vì vậy hiện nay chính phủ đang áp dụng các biện pháp làm giảm tỷ suất sinh, nhằm kéo tỷ lệ tăng dân số xuống còn 1,7%.

Dân số tăng nhanh là một áp lực lớn đối với quá trình tăng trưởng. Một là nó đòi hỏi phải có một tỷ lệ tăng của GNP lớn hơn nhiều thì mới làm cho GNP bình quân đầu người tăng kịp các nước có dân số tăng chậm. Hai là vì dân số đông, GNP bình quân đầu người thấp nên tiết kiệm ít và do đó không có nhiều vốn đầu tư (cho dù tỷ lệ đầu tư có thể cao). Nó cũng có lợi thế là với mức tăng vốn ít, có thể làm cho sản lượng tăng nhanh. Tuy nhiên, chính điều này góp phần hạn chế việc ứng dụng tiến bộ kỹ thuật. Hơn nữa, những loại công nghệ như vậy có năng suất lao động không cao, chất lượng sản phẩm kém và do đó hạn chế khả năng cạnh tranh quốc tế và lâu dài. Bốn là: thiếu vốn đầu tư cho giáo dục. Chỉ có một số ít nước có tỷ lệ đầu tư cho giáo dục là 6% GNP, còn lại hầu hết đều dưới 3%. . Tỷ lệ này ở việt nam cũng chỉ được trên dưới 1,6 %. Với vài phần trăm ít ỏi hơn. Hơn nữa, chất lượng giáo dục lại thấp. Từ đó, lao động ở các nước đang phát triển có năng suất thấp, càng làm hạn chế khả năng tăng trưởng.

 Thương mại quốc tế

Thương mại quốc tế cũng góp phần quan trọng cho việc tăng trưởng ở các nước đang phát triển. Lợi thế tương đối của những nước này thường là những sản phẩm sử dụng nhiều đất và lao động. Do đó, cho đến cuối những năm 1960 thì xuất khẩu nguyên liệu thô và hàng sơ chế đã chiếm đến 84% tổng kim ngạch xuất khẩu. Việt Nam cũng không phải là ngoại lệ. Các mặt hàng xuất khẩu chính của chúng ta vẫn là sản phẩm của tự nhiên và các loại sản phẩm sơ chế: than, cà phê, gạo, cao su, thuỷ sản…

Điều bất lợi là giá cả các loại sản phẩm này đã giảm khá nhanh trong hơn hai thập niên vừa qua, chỉ trừ dầu mỏ có xu hướng tăng giá.

Xu hướng giảm giá xảy ra một phần do cung tăng, một phần do cầu giảm (cầu giảm nhờ chế tạo được nhiều nguyên liệu tổng hợp thay cho nguồn nguyên liệu tự nhiên). Mặc dầu chính phủ nhiều nước đã áp dụng các biện pháp điều tiết lượng hàng cung ứng cho xuất khẩu để giữ giá nhưng phần lớn đều thất bại, ngoại trừ khối OPEC. Vì vậy, trừ một số trường hợp đặc biệt, đa số các nước đang phát triển đều nghi ngờ khả năng tăng trưởng nhờ vào việc xuất khẩu sản phẩm thô. Hơn nữa, việc khai thác bừa bãi nguồn tài nguyên cho xuất khẩu đã gây tác hại không ít đến với môi trường. Do đó nhiều quốc gia đã cố gắng nâng dần tỷ trọng xuất khẩu các loại sản phẩm tinh chế chiếm khoảng trên dưới 50% tổng kim ngạch xuất khẩu của các nước đang phát triển.

Từ kết quả phân tích trên ta thấy các nước đang phát triển còn phải mất rất nhiều công sức mới có thể cải thiện được điều kiện kinh tế của mình. Tuy nhiên, trong khi còn khó khăn trong việc đuổi theo những nước giàu thì các nước đang phát triển cũng có thể cải thiện được đáng kể bộ mặt kinh tế - xã hội của mình thông các chính sách phát triển kinh tế.