Bảng 1.54: Mức báo động lũ và mực nước lũ lớn nhất đã xuất hiện tại một số trạm ở Quảng Bình (1961-2005)

Thời gian và tốc độ truyền lũ được trình bày tại bảng 1.55.

Mùa lũ trên hệ thống sông Gianh gồm 4 tháng VIII, IX, X và XI; còn lưu vực sông Nhật Lệ là tháng IX, X, XI và XII, nhưng chủ yếu tập trung vào 3 tháng IX, X và XI. Số trận lũ và độ lớn của lũ phân bố rất khác nhau trên các lưu vực và thậm chí ở thượng lưu và hạ lưu của cùng một con sông.

Thông thường ở Quảng Bình, lũ xảy ra trong tháng VII, tháng VIII là lũ sớm, lũ xảy ra trong tháng XII, tháng I là lũ muộn.

Cuối tháng IV đến đầu tháng VI, gió mùa Tây Nam còn yếu, mặt khác cao áp ở Thái Bình Dương lấn vào và không khí xích đạo mang nhiều hơi nước nóng ẩm ảnh hưởng đến thời tiết Quảng Bình.

Sự ảnh hưởng nói trên kết hợp với đặc trưng khí hậu và địa hình, địa mạo của tỉnh đã gây nên một mùa mưa phụ trong mùa khô ở đây - Nhân dân gọi đợt mưa lũ này là mưa lũ tiểu mãn.

1.5.4. Đặc điểm thủy văn mùa cạn

Theo chỉ tiêu phân mùa, mùa cạn các sông thuộc tỉnh Quảng Bình được tính từ tháng XII đến tháng VII năm sau ở phía Bắc tỉnh, từ tháng I đến tháng VIII hàng năm ở phía Nam tỉnh, cụ thể:

- Trên lưu vực sông Gianh: Mùa cạn bắt đầu từ tháng XII và kết thúc vào tháng VII. Ba tháng cạn nhất là tháng II, III, IV (ở sông Rào Nậy) và V, VI, VII (ở sông Rào Trổ). Trong đó, tháng cạn nhất trên sông Rào Nậy tại trạm Đồng Tâm là tháng IV và sông Rào Trổ tại trạm Tân Lâm là tháng VII.

- Trên lưu vực sông Nhật Lệ: Mùa cạn bắt đầu từ tháng I và kết thúc vào tháng VIII. Ba tháng cạn nhất là tháng là VI, VII, VIII và tháng cạn nhất là tháng VII ở cả hai trạm Kiến Giang và Tám Lu.

Trong tháng V, VI thường xuất hiện lũ tiểu mãn nên dòng chảy trong 2 tháng này đã chi phối mạnh đến chế độ dòng chảy thời kỳ cuối mùa cạn. Tuy nhiên, vẫn có năm trong tháng VI một số nơi ở Quảng Bình không có mưa, vì vậy mùa cạn những năm (1977, 1993, 1999) hạn hán nặng đã xảy ra nghiêm trọng.

1.5.5. Đặc điểm thuỷ văn vùng sông ảnh hưởng thủy triều

1.5.5.1. Chế độ nước sông

Sự chênh lệch giữa mực nước lớn nhất và mực nước nhỏ nhất trong năm ở vùng hạ lưu các sông tuy không lớn như ở vùng thượng lưu, nhưng cũng thể hiện sự phân mùa tương đối rõ rệt. Sự ảnh hưởng của thuỷ triều trong các sông vùng hạ lưu là quanh năm, nhưng thể hiện mạnh mẽ nhất là trong mùa cạn.

Trạm	Tháng Đặc trưng	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII	Năm
Mai Hoá	Htb	6	2	-2	-5	-2	-3	-4	9	51	85	53	21	18
	Htb (max)	80	65	69	74	97	101	93	204	349	471	235	109	162
	Htb (min)	-58	-61	-62	-64	-63	-65	-65	-58	-42	-29	-35	-49	-54
	Hmax	136	93	81	129	736	710	524	785	769	883	608	307	883
	Hmin	-73	-73	-76	-78	-82	-83	-84	-75	-67	-47	-61	-64	-84
Tân Mỹ	Htb	-7	-13	-15	-18	-19	-22	-24	-17	1	20	14	3	-8
	Htb (max)	63	51	56	59	56	49	46	64	92	116	100	82	70
	Htb (min)	-97	-96	-92	-97	-102	-108	-112	-105	-90	-73	-79	-91	-95
	Hmax	85	69	115	117	116	95	106	198	158	187	133	109	198
	Hmin	-185	-198	-199	-199	-198	-199	-199	-199	-189	-181	-180	-199	-199
Đồng Hới	Htb	-2	-8	-13	-16	-17	-19	-21	-13	6	29	4	12	-3
	Htb(max)	59	49	50	49	48	42	39	55	96	126	105	83	67
	Htb (min)	-77	-79	-79	-79	-82	-89	-82	-85	-71	-49	-54	-68	-75
	Hmax	86	76	80	80	173	166	92	173	185	205	155	122	205
	Hmin	-126	-141	-137	-107	-100	-111	-110	-102	-92	-77	-80	-86	-141

Các tháng mùa khô dòng chảy thượng nguồn nhỏ, nhưng do ảnh hưởng của thuỷ triều nên mực nước trong sông vùng hạ lưu thường thay đổi từng giờ, từng ngày. Sự khác biệt lớn giữa chế độ mực nước vùng sông không ảnh hưởng thuỷ triều và vùng sông ảnh hưởng thuỷ triều là sự thay đổi mực nước theo chu kỳ của mặt trăng từng ngày trong tháng. Vùng sông không ảnh hưởng thuỷ triều, trừ những ngày bị ảnh hưởng lũ, còn nói chung mực nước ít có sự biến đổi.

Vùng cửa sông Gianh và cửa sông Roòn thuộc dạng nhật triều không đều với biên độ nhỏ và ảnh hưởng của bán nhật triều là quan trọng. Cửa Nhật Lệ chủ yếu thuộc bán nhật triều không đều; phần lớn xuất hiện hai lần nước lên (nước lớn), và hai lần nước xuống (nước ròng) trong ngày.

Triều ở Quảng Bình thuộc loại triều yếu, từ số liệu quan trắc từ (1961-2005) tại các trạm thuỷ văn gần cửa sông cho thấy: biên độ triều trung bình khoảng 0,70 - 0,80m, lớn nhất đạt trên 1,61m và nhỏ nhất là 0,05m.

Trong mỗi tháng âm lịch dòng triều cũng như mực nước triều thay đổi 2 lần có tính chất chu kỳ. Biên độ triều lớn nhất thường xuất hiện vào kỳ sóc, vọng nhưng có chênh lệch một ít, đôi khi sự chênh lệch này tích luỹ dần khiến biên độ triều lớn nhất xuất hiện vào thời gian thượng, hạ huyền. Biên độ triều bé nhất trong tháng thường xuất hiện vào thời kỳ thượng hạ huyền, nhưng chênh lệch đó tích luỹ dần khiến kỳ nước kém lại xuất hiện vào khoảng sóc, vọng. Biên độ triều lớn và triều nhỏ thay đổi như tăng, giảm dần dần, chu kỳ chung khoảng 14 - 15 ngày.

Trong các tháng không ảnh hưởng lũ, dạng đường quá trình mực nước triều thường khá ổn định. Còn những tháng ảnh hưởng lũ thì tuỳ thuộc vào mức độ dòng chảy ở thượng nguồn mà qui luật triều có thể bị phá vỡ.

Những ngày nhật triều không đều, thời gian triều lên trung bình 8,30 giờ, lớn nhất lên đến 10 giờ, ngắn nhất là 6 giờ; thời gian triều xuống trung bình 16 giờ, dài nhất là 18 giờ, ngắn nhất là 13 giờ.

Những ngày bán nhật triều thời gian triều lên trung bình 5 - 6 giờ, thời gian triều xuống trung bình 6 - 7 giờ. Thời gian triều lên hoặc xuống ngắn nhất là 2 - 3 giờ, dài nhất là 10 - 12 giờ.

Càng vào sâu trong sông do ma sát lòng sông và năng lực dòng nước ở thượng nguồn đổ về mạnh hơn nên sườn trước của triều dốc dần và sườn sau thì thoải ra làm cho thời gian triều lên ngắn hơn thời gian triều xuống.

Do bị ảnh hưởng bởi chế độ triều phức tạp bao gồm cả bán nhật triều không đều và nhật triều không đều, cho nên thời gian triều lên, thời gian triều xuống ở các cửa sông Quảng Bình cũng thay đổi phức tạp.

Lãnh thổ Quảng Bình có thể được phân chia thành các vùng thuỷ văn (xem bảng 1.58), cụ thể như sau:

Vùng thuỷ văn đồi núi bao gồm lãnh thổ các huyện Minh Hoá, Tuyên Hoá, một phần của Bố Trạch, Quảng Ninh và Lệ Thuỷ. Đây là toàn bộ phần đồi núi phía Tây của tỉnh với các đặc trưng: Lượng mưa năm bình quân: 2.200mm đến trên 2.600mm; lớp dòng chảy năm Y₀ từ 1.500 - 2.500mm; hệ số dòng chảy ₀ từ 0,67 - 0,76 và được chia thành 2 vùng:

Vùng thuỷ văn đồng bằng bao gồm phần đồng bằng ven biển thuộc một phần lãnh thổ các huyện Quảng Trạch, Bố Trạch, Quảng Ninh và Lệ Thuỷ. Đây là toàn bộ phần đồng bằng phía Đông của tỉnh với các đặc trưng: Lượng mưa năm bình quân: 2.000 - 2.300mm; lớp dòng chảy năm Y₀ từ 1.300 - 1.500mm; hệ số dòng chảy ₀ từ 0,65 đến 0,69; hạ lưu các sông ảnh hưởng của triều và mặn; chế độ triều là bán nhật triều không đều và nhật triều không đều, tại cửa sông biên độ triều trung bình A = 0,6 - 1,3 m, biên độ triều lớn nhất Amax = 1,66m và được chia thành 2 vùng:

Hạ lưu các sông chịu ảnh hưởng của thuỷ triều và độ mặn. Chế độ triều là bán nhật triều và nhật triều không đều, trong đó bán nhật triều không đều là chủ yếu.