Chương 1 CƠ SỞ LÝ luận về du lịch và MÔi trưỜng lý luận chung 1 Du lịch

Khung 3.11. Sức tải rạn san hô và các nhân tố quyết định

Hệ sinh thái rạn san hô rất nhạy cảm với những thay đổi của môi trường xung quanh. Ở mức độ toàn cầu, các rạn san hô đang phải chịu nhiều áp lực từ các hoạt động trên đất liền cũng như sự phát triển du lịch ở các rạn san hô. Khái niệm về sức tải có thể được sử dụng cho hệ sinh thái rạn san hô nhằm xác định các nhân tố quyết định sức tải của rạn san hô và sau đó giúp loại bỏ hay giảm thiểu các nguyên nhân gây ra thiệt hại. Nếu được áp dụng một cách hợp lý trong các giai đoạn quản lý và quy hoạch sử dụng các nguồn tài nguyên biển và ven biển, phương pháp này có thể nâng cao sức tải của rạn san hô trong du lịch nhưng không gây tổn hại về tính hợp nhất sinh thái của rạn san hô. Sức tải của rạn san hô có thể được xem xét ở các khía cạnh của sức tải vật lý, sinh thái, dịch vụ và xã hội.

Sức tải vật lý là kích thước, hình dáng của rạn san hô và số lượng người lặn trên một đơn vị diện tích. Do các rạn san hô lồi lõm tạo ra một bề mặt diện tích và khoảng không gian lặn ngắm lớn hơn so với các rạn bằng phẳng nên các rạn san hô có hình dáng lồi lõm có sức tải vật lý cao hơn. Đó là lý do tại sao trong loại sức tải này, hình dáng của rạn san hô được đề cập đến.

Sức tải sinh thái của rạn san hô là ngưỡng giới hạn về các hoạt động của du khách mà hệ sinh thái rạn san hô có thể chịu đựng nhưng không bị suy thoái. Tuy nhiên, rất khó xác định được sức tải sinh thái của rạn san hô do chúng còn bị ảnh hưởng bởi môi trường xung quanh. Các nhân tố như ô nhiễm, lắng đọng bùn và khai thác đều gây ra các tác động có hại đến chúng. Đây là một khía cạnh đòi hỏi phải nghiên cứu sâu và dài hạn về hệ sinh thái rạn san hô.

Sức tải dịch vụ của rạn san hô liên quan đến số lượng và sự có mặt tàu bè chuyên chở khách du lịch có nhu cầu ngắm san hô cũng như số lượng của các bến thuyền.

Sức tải xã hội của rạn san hô là giới hạn đối với sự tiếp xúc thị giác giữa những du khách lặn ngắm san hô mà vượt qua giới hạn này du khách sẽ trở nên nhàm chán.

Các nhân tố quyết định sức tải được tóm tắt như sau:

(a) Kích cỡ và hình dáng rạn san hô

Các rạn san hô lớn có thể chứa được nhiều du khách lặn ngắm hơn các rạn san hô nhỏ. Ở những rạn san hô nông và bằng phẳng, các hoạt động bơi lội và lặn ngắm không đa dạng và ít cuốn hút. Hoạt động ở những rạn san hô này không bị hạn chế về mặt không gian và sự tương tác giữa các nhóm du khách thường cao hơn, do vậy sức tải xã hội dễ dàng đạt đến “ngưỡng”. Nếu hình thái rạn san hô không đồng đều, lồi lõm sẽ hạn chế sự di chuyển của du khách dưới mặt nước và có tác dụng như một bức ngăn giữa các nhóm du khách với nhau. Đồng thời, hình dáng lồi lõm của rạn sẽ tạo ra cho du khách nhiều sự lựa chọn hơn, qua đó gia tăng sự thích thú của du khách. Một số nhóm có thể thích lặn ngắm san hô ở độ sâu lớn hơn nhưng cũng có nhóm chỉ thích ngắm sạn hô ở cạn. Tức là mỗi khu vực rạn san hô sẽ có ít du khách hơn và sự tiếp xúc giữa các nhóm sẽ được giảm xuống. Do vậy, từ khía cạnh của sự tiếp xúc giữa các nhóm với nhau, những rạn san hô hình dáng không đồng nhất sẽ có sức tải xã hội cao hơn (Salm, 1986).

(b) Thành phần loài san hô

Việc sử dụng rạn san hô rõ ràng sẽ gây ra thiệt hại cho chúng, và mức độ thiệt hại phần lớn phụ thuộc vào tính dễ bị phá vỡ của các cụm san hô và tỷ lệ phần trăm của các san hô còn sống (Salm, 1986). So với các loại san hô tảng thì san hô có nhiều thuỳ hay nhiều nhánh có khả năng dễ bị huỷ hoại hơn bởi các du khách bất cẩn hay các neo thuyền. Thiệt hại các rạn san hô cũng sẽ cao hơn nếu rạn có độ che phủ lớn. Các rạn bao gồm các loại san hô mềm còn sống chiếm diện tích lớn cũng hấp dẫn nhiều du khách. Ngoài ra, những loại san hô mềm này mau phục hồi hơn, linh hoạt hơn và và ít bị tổn thương hơn đối với các tác động vật lý.

(c) Độ sâu, các luồng nước và tầm nhìn

Nếu một rạn san hô ở độ sâu lớn và có một luồng nước xoáy, rạn san hô này sẽ không cuốn hút đối với những du khách lặn bình thường và do vậy sẽ có một sức tải cao hơn. Các công ty du lịch về lặn ngắm san hô thường dẫn du khách viếng thăm các rạn san hô nông hơn. Nếu có ít hoặc không có luồng nước xoáy, người hướng dẫn du lịch sẽ kiểm soát được một số lượng khách lớn hơn. Tầm nhìn xấu có thể làm cho du khách ít thích thú nhưng nó cũng có thể làm gia tăng sức tải thông qua việc giới hạn sự ảnh hưởng lẫn nhau do các nhóm du khách ít nhìn thấy lẫn nhau.

(d) Mức độ kinh nghiệm của du khách

Mức độ kinh nghiệm của du khách tham gia lặn ngắm san hô có thể ảnh hưởng đến sức tải của các rạn san hô. Những du khách có ít kinh nghiệm có thể làm hư hỏng các cấu trúc san hô do họ dẫm đạp lên khi nghỉ lấy sức hoặc là vấp phải chúng. Khi các công ty lữ hành tổ chức các hoạt động lặn ngắm san hô, người hướng dẫn viên có thể quyết định địa điểm tùy thuộc vào kinh nghiệm của nhóm du khách để tăng thêm sức tải cho rạn san hô. Đối với những du khách ít kinh nghiệm, tốt nhất là nên đưa họ đến những khu vực có các loại san hô dạng tảng cứng, hoặc đưa đến khu vực có cát bao quanh rạn san hô để giảm bớt thiệt hại cho các rạn san hô (Salm, 1986). Ngoài ra, nếu khách lặn ngắm san hô được giáo dục và huấn luyện trước khi lặn thì sức tải của rạn san hô cũng sẽ tăng lên đáng kể.

(e) Tính thuận tiện trong việc tiếp cận

Nhân tố này được quyết định bởi khoảng cách từ nơi có rạn san hô đến vị trí các dịch vụ lặn ngắm hoặc là sự dễ dàng trong việc xác định vị trí rạn san hô (không dễ dàng để xác định một rạn san hô ngầm dưới nước). Nếu rạn san hô không được đánh dấu bởi các phao nổi, có thể phải cần đến một hệ thống định vị (GPS) hay kiến thức địa phương, và như vậy các nhà tổ chức du lịch phải tốn thêm một khoản tiền. Điều này cho thấy đôi khi chỉ một yếu tố đơn giản như việc khó xác định vị trí rạn san hô cũng làm cho sức tải tăng lên.

(f) Sự hấp dẫn

Một rạn san hô đẹp và quyến rũ với nhiều loài sinh vật biển cư ngụ trong đó sẽ có sức tải thấp hơn, đặc biệt khi du khách càng dễ tiếp cận thì càng tạo ra nhiều áp lực lên chúng. Sức hấp dẫn được tạo ra bởi sự đa dạng của các loại san hô cứng, các loại san hô mềm có màu sắc sặc sỡ, các loài cá lớn, các đàn cá, rùa biển, cá đuối và các hang động dưới nước. Lượng khách lặn ngắm san hô gia tăng sẽ kéo theo khả năng gây thiệt hại lớn cho rạn san hô. Ngoài ra, nếu không có hệ thống phao báo hiệu cũng sẽ tăng khả năng thiệt hại cho san hô do các tàu thuyền thả neo không đúng chỗ.