Néi dung 1. C¸C QUèC GIA Cæ §¹I PH¦¥NG §¤NG A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH
HiÓu biÕt t×nh h×nh ph¸t triÓn sím ë Ai CËp, Lìng Hµ,
Trung Quèc, Ên §é cæ ®¹i vµ sù h×nh thµnh c¸c quèc gia cæ ®¹i ë ph¬ng §«ng.
Ph©n tÝch kÕt cÊu x· héi vµ chÕ ®é chuyªn chÕ cæ ®¹i ë
ph¬ng §«ng.
Tr×nh bµy mét sè thµnh tùu v¨n ho¸ cña ph¬ng §«ng cæ ®¹i (lÞch, ch÷ viÕt, to¸n häc, kiÕn tróc...).
B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG
1. T×nh h×nh ph¸t triÓn sím ë Ai CËp, Lìng Hµ, Trung Quèc, Ên §é cæ ®¹i vµ sù h×nh thµnh c¸c quèc gia cæ ®¹i ë ph¬ng §«ng
HiÓu vµ gi¶i thÝch ®îc c¸c nhµ níc h×nh thµnh sím ë ph¬ng §«ng ; biÕt ®îc qu¸ tr×nh h×nh thµnh nhµ níc ; gi¶i thÝch ®îc c¬ së vµ nguyªn nh©n cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh nhµ níc sím :
a) Nhµ níc ®îc h×nh thµnh sím
ë Ai CËp : 3200 TCN, h×nh thµnh nhµ níc thèng nhÊt.
ë Lìng Hµ : kho¶ng thiªn niªn kØ IV TCN, h×nh thµnh c¸c níc nhá cña ngêi Su-me.
ë Ên §é : kho¶ng thiªn niªn kØ III TCN, h×nh thµnh c¸c quèc gia cæ ®¹i ë lu vùc s«ng Ên.
ë Trung Quèc : kho¶ng thÕ kØ XXI TCN, h×nh thµnh v¬ng triÒu nhµ H¹.
Nh vËy, c¸c nhµ níc ë ph¬ng §«ng thêi cæ ®¹i ®îc h×nh thµnh sím h¬n ë Hi L¹p vµ R«-ma tíi h¬n 1000 n¨m vµ sím nhÊt
thÕ giíi.
LËp niªn biÓu vÒ sù h×nh thµnh c¸c quèc gia cæ ®¹i ph¬ng §«ng.
b) Qu¸ tr×nh h×nh thµnh nhµ níc
Khi x· héi nguyªn thuû tan r·, ®· h×nh thµnh c¸c c«ng x·. Do nhu cÇu trÞ thuû vµ lµm thuû lîi, c¸c c«ng x· tù liªn kÕt thµnh c¸c liªn minh c«ng x·, råi thµnh nhµ níc.
c) C¬ së vµ nguyªn nh©n cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh nhµ níc sím
§îc h×nh thµnh trªn lu vùc c¸c dßng s«ng lín, v× cã :
+ ThuËn lîi : ®Êt phï sa mµu mì vµ mÒm, níc tíi ®Çy ®ñ.
+ Khã kh¨n : trÞ thuû c¸c dßng s«ng, ph¶i lµm kªnh tíi tiªu.
N«ng nghiÖp ph¸t triÓn sím vµ cho n¨ng suÊt cao, xuÊt hiÖn cña c¶i d thõa ngay tõ khi cha cã ®å s¾t.
C«ng t¸c thuû lîi ®ßi hái sù hîp søc vµ s¸ng t¹o.
2. KÕt cÊu x· héi vµ chÕ ®é chuyªn chÕ cæ ®¹i ë ph¬ng §«ng
Nªu ®îc c¸c tÇng líp x· héi vµ ®Þa vÞ cña c¸c tÇng líp, giai cÊp trong x· héi ; hiÓu ®îc vÒ chÕ ®é chuyªn chÕ cæ ®¹i ph¬ng §«ng :
X· héi cæ ®¹i ph¬ng §«ng ph©n ho¸ thµnh c¸c tÇng líp.
+ N«ng d©n c«ng x· : lµ tÇng líp ®«ng ®¶o nhÊt vµ cã vai trß to lín ; nhËn ruéng ®Êt canh t¸c vµ nép t« thuÕ.
+ Quý téc : vua, quan l¹i vµ t¨ng l÷ lµ giai cÊp bãc lét cã nhiÒu cña c¶i vµ quyÒn thÕ.
+ N« lÖ : sè lîng kh«ng nhiÒu, chñ yÕu phôc vô, hÇu h¹ tÇng líp quý téc.
+ VÏ lîc ®å c¸c giai cÊp trong x· héi cæ ®¹i ph¬ng §«ng.
VÒ chÕ ®é chuyªn chÕ cæ ®¹i ë ph¬ng §«ng :
+ Kh¸i niÖm "chÕ ®é chuyªn chÕ cæ ®¹i" lµ chÕ ®é nhµ níc cña x· héi cã giai cÊp ®Çu tiªn ë ph¬ng §«ng, trong ®ã vua lµ ngêi ®øng ®Çu, cã quyÒn lùc tèi cao.
+ QuyÒn lùc cña vua : n¾m c¶ ph¸p quyÒn vµ thÇn quyÒn, cã tªn gäi kh¸c nhau ë mçi níc : Pha-ra-«n (Ai CËp), En-xi (Lìng Hµ) hay Thiªn tö (Trung Quèc)...
Díi vua lµ bé m¸y hµnh chÝnh quan liªu, ®øng ®Çu lµ quan Vidia hoÆc Thõa tíng ; cã chøc n¨ng thu thuÕ, tr«ng coi vµ x©y dùng c¸c c«ng tr×nh c«ng céng vµ chØ huy qu©n ®éi.
3. Mét sè thµnh tùu v¨n ho¸ cæ ®¹i ph¬ng §«ng
Tr×nh bµy ®îc mét sè thµnh tùu v¨n ho¸ cæ ®¹i ph¬ng §«ng :
Sù ra ®êi cña lÞch vµ thiªn v¨n häc :
+ G¾n liÒn víi nhu cÇu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ trÞ thuû c¸c
dßng s«ng.
+ N«ng lÞch : mét n¨m cã 365 ngµy ®îc chia thµnh 12 th¸ng, tuÇn, ngµy vµ mïa.
+ BiÕt ®o thêi gian b»ng ¸nh s¸ng MÆt Trêi ; ngµy cã 24 giê.
Ch÷ viÕt :
+ C d©n ph¬ng §«ng lµ ngêi ®Çu tiªn ph¸t minh ra ch÷ viÕt ;
®©y lµ ph¸t minh lín cña loµi ngêi.
+ Thêi gian xuÊt hiÖn ch÷ viÕt : kho¶ng thiªn niªn kØ IV TCN.
+ Ch÷ tîng h×nh, tîng ý vµ tîng thanh.
+ Nguyªn liÖu ®Ó viÕt : giÊy papirót, ®Êt sÐt, x¬ng thó, mai rïa, thÎ
tre, lôa.
To¸n häc :
+ Thµnh tùu : ph¸t minh ra hÖ ®Õm thËp ph©n, hÖ ®Õm 60 ; c¸c ch÷ sè tõ 1 ®Õn 9 vµ sè 0 ; biÕt c¸c phÐp tÝnh céng, trõ, nh©n, chia ; tÝnh ®îc diÖn tÝch c¸c h×nh trßn, tam gi¸c, thÓ tÝch h×nh cÇu, tÝnh ®îc sè pi b»ng 3,16.
+ Gi¸ trÞ : lµ nh÷ng ph¸t minh quan träng, cã ¶nh hëng ®Õn thµnh tùu v¨n minh nh©n lo¹i.
KiÕn tróc :
+ Mét sè c«ng tr×nh kiÕn tróc tiªu biÓu ë mçi níc : kim tù th¸p ë Ai CËp, thµnh Ba-bi-lon ë Lìng Hµ, nh÷ng khu ®Òn th¸p kiÓu kiÕn tróc Hin®u ë Ên §é.
+ Gi¸ trÞ : lµ nh÷ng di tÝch lÞch sö v¨n ho¸ næi tiÕng thÕ giíi, thÓ hiÖn søc lao ®éng vµ tµi n¨ng s¸ng t¹o vÜ ®¹i cña con ngêi.
+ Quan s¸t c¸c h×nh 4, 5 (SGK) vµ nªu nhËn xÐt vÒ c¸c c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc ë ®©y.
LËp b¶ng hÖ thèng kiÕn thøc vÒ c¸c thµnh tùu v¨n ho¸ cæ ®¹i ph¬ng §«ng.
Néi dung 2. C¸C QUèC GIA Cæ §¹I PH¦¥NG T¢Y –
HI L¹P Vµ R¤-MA A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH
Ph©n tÝch ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ qu¸ tr×nh xuÊt hiÖn nÒn v¨n minh cæ ®¹i Hi L¹p, R«-ma.
Tr×nh bµy vÒ c¸c thµnh bang, ho¹t ®éng kinh tÕ, thÓ chÕ chÝnh trÞ : d©n chñ vµ céng hoµ.
Ph©n tÝch nh÷ng thµnh tùu v¨n ho¸ cæ ®¹i ph¬ng T©y (liªn hÖ víi c¸c thµnh tùu v¨n ho¸ cæ ®¹i ph¬ng §«ng).
B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG
1. §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ sù xuÊt hiÖn nÒn v¨n minh cæ ®¹i Hi L¹p vµ R«-ma
Tr×nh bµy ®îc nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ nÒn kinh tÕ ; biÕt ®îc sù xuÊt hiÖn nÒn v¨n minh Hi L¹p vµ R«-ma :
§iÒu kiÖn tù nhiªn :
+ Vïng ven biÓn, nhiÒu ®¶o, ®Êt canh t¸c Ýt vµ kh« cøng ®· t¹o ra nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n.
+ NÒn t¶ng kinh tÕ c«ng – th¬ng : sù ph¸t triÓn cña thñ c«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp (n«ng nghiÖp còng nh»m xuÊt khÈu) ; kinh tÕ hµng ho¸
tiÒn tÖ cæ ®¹i.
NÒn v¨n minh Hi L¹p vµ R«-ma :
+¶nh hëng cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ nÒn t¶ng kinh tÕ ®èi víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n minh.
+ XuÊt hiÖn muén h¬n (so víi ph¬ng §«ng) : ®Çu thiªn niªn
kØ I TCN.
+ H×nh thµnh trªn c¬ së tr×nh ®é ph¸t triÓn cao cña søc s¶n xuÊt (®å s¾t ®· kh¸ phæ biÕn) vµ nÒn t¶ng kinh tÕ c«ng th¬ng.
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c thÞ quèc ë Hi L¹p vµ R«-ma.
LËp b¶ng so s¸nh vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ gi÷a c¸c quèc gia cæ ®¹i ph¬ng §«ng vµ ph¬ng T©y.
2. Nhµ níc thµnh bang, ho¹t ®éng kinh tÕ, thÓ chÕ chÝnh trÞ : d©n chñ vµ céng hoµ
Tr×nh bµy ®îc sù h×nh thµnh c¸c thµnh bang, nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ chÝnh vµ thÓ chÕ chÝnh trÞ :
a) Nhµ níc thµnh bang (thÞ quèc)
H×nh thµnh kh¸i niÖm "thµnh bang" (hay thÞ quèc) lÊy thµnh thÞ lµm trung t©m vµ vïng phô cËn ®Ó h×nh thµnh mét nhµ níc nhá.
LÝ gi¶i nguyªn nh©n h×nh thµnh thÞ quèc : do ®Êt ®ai ph©n t¸n vµ ¶nh hëng cña nÒn kinh tÕ c«ng th¬ng.
Miªu t¶ tæ chøc cña thÞ quèc : trong thµnh thÞ cã phè x¸, l©u ®µi, ®Òn thê, s©n vËn ®éng, nhµ h¸t, bÕn c¶ng...
b) Ho¹t ®éng kinh tÕ
Sù ph¸t triÓn cña thñ c«ng nghiÖp : lµm ®å gèm, ®å mÜ nghÖ, chÕ t¸c kim lo¹i, lµm rîu nho, dÇu «liu ; cã xëng thñ c«ng quy m« lín.
Th¬ng nghiÖp : chñ yÕu th¬ng m¹i ®êng biÓn ; nhiÒu h¶i c¶ng (§ª Lèt, Pi-rª...) ; cã thuyÒn lín, cã buåm vµ nhiÒu m¸i chÌo ; xuÊt ®i hµng thñ c«ng, n«ng s¶n ®· chÕ biÕn, nhËp vÒ lóa m×, thùc phÈm, l«ng thó, t¬ lôa, h¬ng liÖu, xa xØ phÈm...
Kinh tÕ hµng ho¸ tiÒn tÖ : biÓu hiÖn lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ ®Ó xuÊt khÈu ; lu th«ng tiÒn tÖ.
c) ThÓ chÕ chÝnh trÞ
H×nh thµnh kh¸i niÖm "d©n chñ chñ n« Aten" : biÓu hiÖn lµ kh«ng cã vua, §¹i héi c«ng d©n cã quyÒn tèi cao, bÇu ra Héi ®ång 500 ngêi ®Ó ®iÒu hµnh ®Êt níc...
"Céng hoµ quý téc R«-ma" : biÓu hiÖn lµ kh«ng cã vua, §¹i héi c«ng d©n bÇu ra 2 ChÊp chÝnh quan ®Ó ®iÒu hµnh ®Êt níc, nhng ViÖn Nguyªn l·o cña c¸c ®¹i quý téc vÉn cã quyÒn lùc tèi cao.
B¶n chÊt : dï lµ d©n chñ hay céng hoµ vÉn lµ mét bíc tiÕn lín so víi chÕ ®é chuyªn chÕ cæ ®¹i ë ph¬ng §«ng. Nhng b¶n chÊt vÉn lµ nÒn d©n chñ cña chñ n«, bãc lét vµ ®µn ¸p ®èi víi n« lÖ.
HiÓu râ kh¸i niÖm "chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ".
Quan s¸t h×nh 7 Pª-ri-clÐt (SGK), t×m hiÓu vÒ nh©n vËt nµy.
3. Nh÷ng thµnh tùu v¨n ho¸ cæ ®¹i ph¬ng T©y (liªn hÖ víi c¸c thµnh tùu v¨n ho¸ cæ ®¹i ph¬ng §«ng)
Ph©n tÝch nh÷ng thµnh tùu v¨n ho¸ cæ ®¹i ph¬ng T©y (liªn hÖ víi c¸c thµnh tùu v¨n ho¸ cæ ®¹i ph¬ng §«ng) :
LÞch vµ ch÷ viÕt :
Dïng d¬ng lÞch : 1 n¨m cã 365 ngµy vµ 1/4, chÝnh x¸c h¬n.
HÖ ch÷ c¸i R«-ma (ch÷ Latinh) gåm 26 ch÷ c¸i ; hoµn chØnh, ®¬n gi¶n vµ rÊt linh ho¹t, ®îc dïng phæ biÕn hiÖn nay.
Sù ra ®êi cña khoa häc :
§· ®¹t tíi tr×nh ®é kh¸i qu¸t ho¸ vµ trõu tîng ho¸, trë thµnh nÒn t¶ng cña c¸c khoa häc.
Mét sè nhµ khoa häc næi tiÕng : Ta-lÐt, Pi-ta-go, ¥-clÝt (To¸n häc) ; ¸c-si-mÐt (VËt lÝ) ; Pla-t«n, §ª-m«-crÝt, A-ri-xtèt (TriÕt häc),
Hi-p«-cr¸t (Y häc), Hª-r«-®èt, Tu-xi-®Ýt (Sö häc), A-ri-xt¸c (Thiªn
v¨n häc)...
V¨n häc :
+ V¨n häc viÕt ph¸t triÓn cao, h×nh thµnh c¸c thÓ lo¹i v¨n häc : tiÓu thuyÕt, th¬ tr÷ t×nh, bi kÞch, hµi kÞch...
Mét sè t¸c phÈm vµ nhµ v¨n, nhµ th¬ næi tiÕng : I-li-¸t vµ ¤-®i-xª ; Xa-ph¬ "nµng th¬ thø mêi", Et-xin, X«-phèc-l¬, ¥-ri-pÝt...
NghÖ thuËt kiÕn tróc, ®iªu kh¾c vµ héi ho¹ :
NghÖ thuËt hoµn mÜ, ®Ëm tÝnh hiÖn thùc vµ tÝnh d©n téc.
KiÕn tróc : mét sè c«ng tr×nh tiªu biÓu nh ®Òn P¸c-tª-n«ng, ®Êu trêng C«-li-dª.
§iªu kh¾c : mét sè t¸c phÈm tiªu biÓu nh tîng lùc sÜ nÐm ®Üa, tîng n÷ thÇn A-tª-na, tîng thÇn Dít (kh¶m ngµ voi vµ vµng), tîng thÇn VÖ n÷ Mi-l«...
Kh¸i qu¸t :
+ Ph¸t triÓn cao, ®¹t tíi tr×nh ®é kh¸i qu¸t ho¸ vµ trõu tîng ho¸.
+ Cã ¶nh hëng s©u réng vµ l©u dµi tíi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö v¨n minh nh©n lo¹i.
Nguyªn nh©n :
+ Do sù ph¸t triÓn cao cña nÒn kinh tÕ c«ng th¬ng.
+ Bãc lét søc lao ®éng cña n« lÖ, gi¶i phãng giai cÊp chñ n« khái lao ®éng ch©n tay.
+ Do giao lu vµ tiÕp thu thµnh tùu v¨n ho¸ cña ph¬ng §«ng.
Th¸i ®é ®èi víi di s¶n v¨n ho¸ cña nh©n lo¹i.
Quan s¸t h×nh 9,10,11 (SGK) vµ nªu nhËn xÐt vÒ nh÷ng thµnh tùu v¨n ho¸ cæ ®¹i Hi L¹p vµ R«-ma, liªn hÖ so s¸nh víi nh÷ng thµnh tùu v¨n ho¸ cæ ®¹i ph¬ng §«ng.
Chñ ®Ò 3
X· HéI PHONG KIÕN
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |