B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG I NH÷NG BIÕN §æI CñA NHµ N¦íC PHONG KIÕN TRONG C¸C THÕ KØ XVI XVIII
1. Sù suy sôp cña triÒu Lª s¬. Nhµ M¹c thµnh lËp
BiÕt ®îc kh¸i qu¸t vÒ nh÷ng biÕn ®æi cña nhµ níc phong kiÕn trong c¸c thÕ kØ XVI XVIII : nguyªn nh©n sôp ®æ cña nhµ Lª vµ sù thµnh lËp nhµ M¹c :
§Çu thÕ kØ XVI, triÒu Lª s¬ suy sôp. C¸c vua Lª nh Uy Môc, T¬ng Dùc kh«ng cßn quan t©m ®Õn viÖc triÒu chÝnh vµ ®êi sèng nh©n d©n. Bän quan l¹i, ®Þa chñ còng nh©n ®ã mµ h¹ch s¸ch, chiÕm ®o¹t ruéng ®Êt. Nh©n d©n cùc khæ ®· vïng dËy ®Êu tranh. Mét sè thÕ lùc phong kiÕn còng hîp qu©n, ®¸nh nhau. M¹nh h¬n c¶ lµ thÕ lùc cña M¹c §¨ng Dung. N¨m 1527, M¹c §¨ng Dung Ðp vua Lª ph¶i nhêng ng«i vµ lËp ra nhµ M¹c.
Thay thÕ triÒu Lª, triÒu M¹c ®· thùc hiÖn mét sè chÝnh s¸ch vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ v¨n ho¸ nh»m æn ®Þnh trËt tù x· héi : x©y dùng chÝnh quyÒn, tæ chøc l¹i qu©n ®éi, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ruéng ®Êt vµ tæ chøc thi cö ®Ó tuyÓn chän quan l¹i.
Quan s¸t h×nh 42 Di tÝch thµnh nhµ M¹c (L¹ng S¬n) ®Ó hiÓu thªm vÒ nhµ M¹c.
2. §Êt níc bÞ chia c¾t
LÝ gi¶i ®îc nguyªn nh©n ®Êt níc bÞ chia c¾t thµnh B¾c triÒu vµ Nam triÒu, §µng Ngoµi vµ §µng Trong :
Kh«ng chÊp nhËn chÝnh quyÒn cña nhµ M¹c, mét sè quan l¹i cò cña nhµ Lª (®øng ®Çu lµ NguyÔn Kim) ®· tËp hîp lùc lîng ®Ó chèng l¹i nhµ M¹c.
ChiÕn tranh Nam B¾c triÒu diÔn ra ; ®Õn n¨m 1592, nhµ M¹c bÞ lËt ®æ. Nhng sau ®ã, mét thÕ lùc phong kiÕn míi cña hä NguyÔn l¹i h×nh thµnh ë phÝa Nam.
ChiÕn tranh TrÞnh NguyÔn diÔn ra tõ n¨m 1627 ®Õn n¨m 1672. Cuèi cïng còng kh«ng ph©n th¾ng b¹i, hai bªn gi¶ng hoµ, lÊy s«ng Gianh lµm ranh giíi. §Êt níc chia lµm hai : §µng Trong vµ §µng Ngoµi.
3. Nhµ níc phong kiÕn ë §µng Ngoµi
Tr×nh bµy ®îc tæ chøc nhµ níc phong kiÕn ë §µng Ngoµi :
Sau khi lËt ®æ nhµ M¹c, chÝnh quyÒn Nam triÒu chuyÓn vÒ Th¨ng Long, nhµ níc phong kiÕn ®îc x©y dùng l¹i do vua Lª ®øng ®Çu. Tuy nhiªn, ®Þa vÞ vua Lª kh«ng cßn nh tríc. ë trung ¬ng cã hai bé phËn : triÒu ®×nh do vua ®øng ®Çu vµ phñ chóa do chóa TrÞnh ®øng ®Çu.
ë ®Þa ph¬ng : §µng Ngoµi ®îc chia thµnh 12 trÊn, do TrÊn thñ ®øng ®Çu. Díi trÊn lµ phñ, huyÖn, ch©u, x·.
Nhµ níc Lª TrÞnh tæ chøc thi cö ®Ó tuyÓn chän quan l¹i. Ngoµi viÖc sö dông bé luËt Hång §øc, mét sè ®iÒu luËt còng ®îc bæ sung thªm cho phï hîp víi hoµn c¶nh ®¬ng thêi.
Qu©n ®éi ®îc tæ chøc l¹i. Nhµ níc Lª TrÞnh còng chó ý ®Õn viÖc x©y dùng lùc lîng qu©n ®éi vµ cã nh÷ng chÝnh s¸ch u ¸i ®èi víi qu©n ®éi.
Quan s¸t h×nh 43 Phñ chóa TrÞnh (tranh vÏ thÕ kØ XVII) vµ nhËn xÐt vÒ bé m¸y nhµ níc thêi Lª TrÞnh.
4. ChÝnh quyÒn ë §µng Trong
Tr×nh bµy ®îc tæ chøc nhµ níc phong kiÕn ë §µng Trong :
§èi víi §µng Trong, chóa NguyÔn x©y dùng chÝnh quyÒn cña riªng m×nh, nhng chØ lµ mét chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng, niªn hiÖu vÉn dïng lµ vua Lª, giai ®o¹n ®Çu quan l¹i vÉn do vua Lª chóa TrÞnh cö vµo. Tõ n¨m 1614, chóa NguyÔn míi dïng ngêi cña m×nh ®Ó bæ dông quan l¹i. Tuy nhiªn, vÉn dïng niªn hiÖu vua Lª cho ®Õn n¨m 1744.
Sau khi chiÕn tranh TrÞnh NguyÔn chÊm døt, hä NguyÔn më réng l·nh thæ vÒ phÝa Nam (tõ Qu¶ng B×nh ®Õn Nam Bé ngµy nay).
C¸c chóa NguyÔn x©y dùng chÝnh quyÒn riªng cña m×nh : c¶ §µng Trong ®îc chia thµnh 12 dinh. Phñ chóa ®ãng ë chÝnh dinh. Mçi dinh cã 2 hoÆc 3 ti tr«ng coi c«ng viÖc. Riªng c¬ quan thu thuÕ ®îc gäi lµ "B¶n ®êng quan". Díi dinh lµ phñ, huyÖn, tæng, x·.
Qu©n ®éi còng ®îc chóa NguyÔn tæ chøc kh¸ chÆt chÏ.
Do ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt, viÖc tuyÓn dông quan l¹i cña chóa NguyÔn chñ yÕu lµ lÊy tõ dßng hä NguyÔn vµ tiÕn cö. M·i ®Õn gi÷a thÕ kØ XVII, chóa NguyÔn míi më khoa thi ®Ó tuyÓn quan l¹i, nhng kh«ng phæ biÕn.
N¨m 1744, NguyÔn Phóc Kho¸t quyÕt ®Þnh xng v¬ng, thµnh lËp triÒu ®×nh trung ¬ng. Nhng chØ tån t¹i mét thêi gian ng¾n. Tõ gi÷a thÕ kØ XVIII, chÝnh quyÒn §µng Trong l©m vµo khñng ho¶ng.
VÏ s¬ ®å vÒ tæ chøc bé m¸y nhµ níc §µng Ngoµi vµ §µng Trong, so s¸nh víi c¸c giai ®o¹n tríc.
II T×NH H×NH KINH TÕ ë C¸C THÕ KØ XVI XVIII
1. T×nh h×nh n«ng nghiÖp ë c¸c thÕ kØ XVI XVIII
Tr×nh bµy ®îc t×nh h×nh n«ng nghiÖp §µng Ngoµi vµ §µng Trong ë c¸c thÕ kØ XVI – XVIII :
Tõ cuèi thÕ kØ XV ®Çu thÕ kØ XVI, ruéng ®Êt ngµy cµng tËp trung vµo tay tÇng líp ®Þa chñ, quan l¹i. Ruéng ®Êt t h÷u ngµy cµng ph¸t triÓn. Nhµ níc kh«ng quan t©m ®Õn s¶n xuÊt nh tríc. MÊt mïa, ®ãi kÐm x¶y ra lu«n. §êi sèng n«ng d©n khæ cùc vµ hä ®· vïng dËy ®Êu tranh.
Tõ nöa sau thÕ kØ XVII, n«ng nghiÖp dÇn dÇn æn ®Þnh trë l¹i.
Nh©n d©n §µng Ngoµi vµ §µng Trong ®Òu tiÕn hµnh khai hoang, më réng diÖn tÝch canh t¸c. §Æc biÖt ë §µng Trong, diÖn tÝch ruéng ®Êt t¨ng nhanh, vïng ®Êt Nam Bé ®îc khai ph¸ vµ trë thµnh vùa lóa ë §µng Trong.
C¸c gièng lóa ®îc sö dông trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®· ®em l¹i n¨ng suÊt cao, nhÊt lµ ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long.
ViÖc ®¾p ®ª, ®µo s«ng, lµm thuû lîi ®îc chó träng.
Ngoµi trång lóa, c¸c lo¹i c©y nh s¾n, khoai, ng«, ®Ëu vµ c¸c lo¹i c©y ¨n qu¶ ®Òu ph¸t triÓn.
Tõ thÕ kØ XVI XVIII còng lµ thêi k× gia t¨ng t×nh tr¹ng tËp trung ruéng ®Êt vµo tay giai cÊp ®Þa chñ phong kiÕn. ë §µng Trong, nhÊt lµ vïng ®Êt Gia §Þnh cã nh÷ng ®Þa chñ lín cã rÊt nhiÒu ruéng ®Êt.
2. Sù ph¸t triÓn cña thñ c«ng nghiÖp
Tr×nh bµy ®îc nh÷ng biÓu hiÖn sù ph¸t triÓn cña thñ c«ng nghiÖp §µng Ngoµi vµ §µng Trong ë c¸c thÕ kØ XVI – XVIII :
C¸c nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng trong d©n gian tiÕp tôc ph¸t triÓn vµ ®¹t tr×nh ®é cao : nghÒ gèm, sø, dÖt v¶i lôa, lµm giÊy, lµm ®å trang søc, ®óc ®ång, rÌn s¾t...
Mét sè nghÒ thñ c«ng míi xuÊt hiÖn nh : nghÒ kh¾c b¶n in gç, nghÒ lµm ®êng tr¾ng, nghÒ lµm ®ång hå, nghÒ lµm tranh s¬n mµi. Mét sè lµng nghÒ xuÊt hiÖn.
Ngµnh khai má ph¸t triÓn ë c¶ §µng Trong vµ §µng Ngoµi. NhiÒu má ®ång, kÏm, thiÕc, vµng... ®îc khai th¸c ë thêi k× nµy. Bªn c¹nh viÖc nhµ níc ®øng ra khai má, cßn cã mét sè chñ má lµ ngêi ViÖt vµ ngêi Hoa.
3. Sù ph¸t triÓn cña th¬ng nghiÖp
BiÕt ®îc sù ph¸t triÓn cña th¬ng nghiÖp ë c¸c thÕ kØ XVI XVIII :
Tõ thÕ kØ XVI – XVIII, bu«n b¸n trong níc còng cã bíc ph¸t triÓn míi. NhiÒu chî lµng, chî liªn lµng, chî huyÖn mäc lªn. Mét sè lµng bu«n xuÊt hiÖn vµ mét sè vïng ®· cã c¸c trung t©m bu«n b¸n.
Mét sè ngêi ®· d¸m bá vèn ra kinh doanh. Mua hµng thñ c«ng, hoÆc thãc lóa råi mang ®i b¸n. ViÖc bu«n b¸n gi÷a miÒn xu«i vµ miÒn nói ®îc t¨ng cêng.
ë §µng Trong, nhiÒu nhµ bu«n mua thãc tõ Gia §Þnh mang b¸n ë Phó Xu©n vµ miÒn Trung. Nhµ níc ®· lËp nhiÒu tr¹m dÞch ë bÕn s«ng vµ nh÷ng chç giao th«ng quan träng ®Ó thu thuÕ.
Tõ thÕ kØ XVI, do bèi c¶nh chung cña t×nh h×nh thÕ giíi, viÖc giao lu bu«n b¸n gi÷a c¸c níc còng ®îc më réng. Ngo¹i th¬ng ViÖt Nam còng cã bíc ph¸t triÓn nhanh chãng.
Bªn c¹nh viÖc bu«n b¸n víi c¸c níc Trung Quèc, NhËt B¶n, Gia-va, Xiªm, ViÖt Nam cßn bu«n b¸n víi c¸c níc Bå §µo Nha, T©y Ban Nha, Hµ Lan, Anh vµ Ph¸p.
Tuy nhiªn, tõ gi÷a thÕ kØ XVIII, do chÝnh s¸ch thuÕ kho¸ còng nh th¸i ®é cña chóa NguyÔn vµ chóa TrÞnh, ngo¹i th¬ng sa sót dÇn.
Quan s¸t h×nh 45 Th¬ng c¶ng Héi An (tranh vÏ cuèi thÕ kØ XVIII) ®Ó biÕt ®îc sù ph¸t triÓn cña th¬ng nghiÖp thêi k× nµy.
4. Sù hng khëi cña c¸c ®« thÞ
Tr×nh bµy ®îc sù hng khëi cña c¸c ®« thÞ :
Sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸ ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ®« thÞ cò ph¸t triÓn vµ c¸c ®« thÞ míi ®îc h×nh thµnh.
§µng Ngoµi : bu«n b¸n sÇm uÊt nhÊt lµ Th¨ng Long víi tªn KÎ Chî cã 36 phè phêng vµ 8 chî. Phè HiÕn (Hng Yªn) ra ®êi, còng ho¹t ®éng bu«n b¸n tÊp nËp.
§µng Trong : Héi An lµ phè c¶ng lín nhÊt, nhiÒu th¬ng nh©n NhËt B¶n, Trung Quèc lµm nhµ vµ cã nh÷ng khu phè riªng. C¸c thuyÒn bu«n níc ngoµi còng thêng ra vµo bu«n b¸n. Thanh Hµ còng lµ mét ®« thÞ míi bªn bê s«ng H¬ng ra ®êi. Ngoµi ra, Gia §Þnh, thÞ tø Níc MÆn (B×nh §Þnh) còng ph¸t triÓn ë thêi k× nµy.
Tuy nhiªn, ®Õn cuèi thÕ kØ XVIII, ngo¹i th¬ng sa sót ; ®Çu thÕ kØ XIX mét sè ®« thÞ suy tµn.
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |