CÓ Thằng cuội già Ôm một mối mơ!

TÌM HIỂU NGƯỜI HƯỚNG ĐẠO

Vừa giã từ nhà trường, tuy biết nhiều lý thuyết mà không kinh nghiệm, tôi được chọn làm thẩm phán tại 3 quận quan trọng của tỉnh Quảng Trị, nằm trên con đường số 9, thị xã Đông Hà, đến biên giới Lào Việt. Bộ tư pháp đầu tiên của xứ Việt Nam Độc Lập, chỉ định một thanh niên, có ý muốn trông đợi vào tuổi trẻ để phổ biến tính cách độc lập của tư pháp đối với hành chánh mà không một sự xen lấn nào Hành chánh do một số quan lại cũ hoặc một số cán bộ đảm nhận.

Tôi đến nhiệm sở, một chiếc va li nhỏ làm hành lý dùng một “nhà làng” địa phương làm trụ sở tòa án.

Tôi đang tạm trú nơi gia đình một nông dân thì tình cờ biết được anh Tôn Thất Dương Vân, lúc ấy làm chủ sự Bưu Điện thị xã Đông Hà. Chúng tôi khám phá “đều là Hướng Đạo”. Đủ để chúng tôi mến nhau. Không do dự, anh Vân mời tôi về nhà ở với anh. Một biệt thự của Pháp để lại, vừa dùng để ở và nơi làm việc.

Anh Dương Vân lúc ấy đã lập gia đình. Hai trai, một gái còn nhỏ. Anh hơn tôi gần 10 tuổi.

Tôi trở thành một người trong gia đình mà tôi chia sẻ đời sống thanh đạm.

Anh Vân là người Huế, gốc Hoàng Gia. Chị Vân cũng người Huế.

Anh có những tánh tình đặc biệt của dân Huế và đức tánh của người Hoàng Tộc.

Anh không phải hình ảnh những người thường được gọi là “các mệ”. Anh không cổ vũ một chế độ quân chủ, trên là vua toàn quyền và dưới là dân phải răm rắp nghe theo. Với một học vấn biết nhiều, anh Vân muốn sống trong một xã hội dân chủ.

Anh rất cẩn thận trong lời nói, cách xưng hô. Một sự nhã nhặn quá đáng có thể hiểu nhầm với sự lạnh nhạt, hay sự phân chia giai cấp.

Đối với tôi là bạn Hướng Đạo, mà ít khi anh kêu tôi bằng tên, mà chỉ bằng chức vụ. Lúc đầu tôi phản đối, lấy làm khó chịu cách xưng hô. Mãi về sau anh và gia đình mới kêu bằng tên.

Anh chị lo cho đời sống của tôi thật chu đáo. Khỏi những âu lo, phiền toái hằng ngày, tôi dành suốt thời giờ cho công việc. Đem nhiều kết quả mỹ mãn. Được sự quý mến của đồng bào, cũng một phần nhờ anh Vân.

Phải chung sống với anh Vân mới hiểu được con người. Tìm được trong cái vỏ “thành kiến” cũ kỹ, bản chất mới mẻ của anh.

Anh Vân thẳng tánh, nghĩ sao nói vậy.

Sự bất bằng hiện ngay trên mặt khi anh không cùng ý kiến với người nói chuyện. Nhưng sau đó, anh ôn hòa phản đối... anh không còn vội vàng trong lời nói. Chứng tỏ anh đã suy nghĩ kỹ trước khi phát biểu.

Đối với những người trực thuộc tại sở làm, anh cư xử hòa nhã. Bình dân trong sự đối đãi mà nghiêm trang khi làm việc. Nhưng không câu nệ. Sẵn sàng giúp họ bất cứ ở công tác nào khi họ gặp khó khăn.

Anh Vân rất nghiêm đối với các con. Thương yêu mà không đùa giỡn. Anh áp dụng phương pháp Hướng Đạo trong việc giáo dục các con. Một bầy sói con trong khi Hướng Đạo không được phép hoạt động. Hơn 10 năm sau, bầy sói con này trở thành những trưởng vững của Hướng Đạo Sinh SàiGòn. Hình ảnh của người bố.

Có một đặc tính mà tôi tưởng là mâu thuẫn với con người của anh Vân. Đó là sự giản dị. Có lần, trong một đêm “không trăng, không sao” chúng tôi đã ra ngoài sân, trần truồng như nhộng, nô đùa tắm dưới trận mưa tầm tã của mùa hè Đông Hà. Anh Vân bảo “tại sao phải có cần chút gì để che thân?”. Cũng theo đề nghị của anh, chúng tôi… đã bỏ hết áo quần, tắm ở một cái suối, lúc đi trại tại Pleiku.

Nhưng giản dị không phải là bỏ qua chi tiết. Anh thật chu đáo và tỉ mỉ. Không có việc nào làm lưng chừng.

Rồi chiến tranh lan rộng khi Pháp dùng võ lực để chiếm lại đất nước. Tôi và anh Vân, người theo ủy ban tư pháp, người theo ủy ban hành chánh. Mất liên lạc.

Hai mươi năm sau, lúc hành nghề tại Sài Gòn, tôi được biết anh Vân giúp việc cho một cơ quan Kinh Tế Xã Hội tại thủ đô. Tôi bắt liên lạc. Chúng tôi sung sướng gặp lại “Chúng mình là người Hướng Đạo…”

Tạm thời anh Vân để gia đình ở Huế. Tôi mời anh về với chúng tôi. Anh nhận lời một cách tự nhiên. Như mấy mươi năm trước, tôi đã tá túc tại nhà anh. Anh là người ngoại tộc duy nhất, đã chung sống với chúng tôi. Từ trước đến nay, gia đình tôi coi anh, tiếp nhận anh như một người bà con với tất cả thân tình quí mến.

Đến ngày chị Vân và các cháu dọn vào, có nhà riêng. Chúng tôi xa nhau. Nhưng không lâu. Chúng tôi lại có dịp gặp nhau trong Hội Đồng Trung Ương của HĐVN. Trong ba nhiệm kỳ làm Hội trưởng, tôi có may mắn được sự cộng tác của người bạn cố tri. Là tổng thư ký. anh đã tổ chức lại cơ cấu hành chánh của Hội. Lần đầu tiên muốn được độc lập đối với Chánh quyền trong việc giáo dục các đoàn sinh với một tài chánh khá lớn. Anh giúp trưởng Trần Trọng Lân, Thư ký thường trực tại văn phòng, tổ chức đời sống tại Trụ sở của Hội vừa mới xây cất đường Bùi Chu. Nơi ăn chốn ở của các Trưởng từ các tỉnh về Thủ đô. Anh Vân đảm trách Tổng Ủy Viên liên tiếp 2 nhiệm kỳ.

Anh Trần Văn Đường lúc ấy là thủ quỹ rất bằng lòng về nhiều ý kiến xây dựng của anh.

Một số anh em Hướng Đạo cho anh là khó tánh. Đó là một nhận xét sai lầm. Anh Vân, người cẩn thận không chịu bừa bãi, có một quan niệm rõ ràng về đạo đức. Tôi đã biết anh không ngần ngại “sửa sai” một vài Trưởng, dầu họ là bạn thân.

Anh không phải là người “bảo thủ” mù quáng. Anh chỉ trọng những đường lối, tập tục cổ truyền xưa mà anh cho là tốt, còn có thể dùng được, trong một xã hội xáo trộn.

Bên cạnh anh Vân, sống và hành động theo lý trí, tôi gặp một bạn sống nhiều về tình cảm. Đó là anh Nguyễn Hữu Mưu.

Anh Vân người cao và gầy. Anh Mưu thấp và mập hơn, tròn trịa. Nhiều khi có đôi mắt buồn. Tuy nhiên, anh Mưu không hà tiện tiếng cười dòn, vang đến tận xa, cũng như giọng nói.

Anh Mưu người Công giáo, anh Vân Phật giáo, người trầm lặng. người hồn nhiên vui sống, tự nhiên, ít hình thức.

Tôi không nhớ đã gặp anh Mưu trong trường hợp nào. Chỉ biết ngay lúc đầu, chúng tôi mến nhau: đều rất thẳng tánh và tình cảm.

Khi anh là Tổng Ủy Viên của Hội, tôi có nhiều dịp đánh giá và mến phục anh. Anh không kiêu hãnh vì mình là Trưởng cao cấp nhất. Anh sống hòa mình với các Hướng Đạo sinh. Phần lớn để hòa giải các ý kiến bất hòa, vì anh gần các anh chị em hơn tôi. Đó không phải là chuyện dễ. Mỗi Đạo trưởng là một tướng vùng mà! Với một kỹ thuật tổ chức riêng biệt họ cần phải có một sự độc lập nào đó.

Giọng nói ồ ồ, nhưng có khi anh phân tích phải trái, khi cần anh không do dự cắt lời một trưởng.

Trước sự bất bằng nóng giận, bất cứ từ đâu đến, anh không mất bình tĩnh. Lắng tai nghe, chăm chú nghe, rồi trả lời. Vui vẻ trả lời như một xô nước lạnh cho vào một nhóm lửa: Giải thích vì sao mình binh vực một ý kiến của Trưởng này và loại bỏ ý một Trưởng khác.

Anh không phải là người dễ dàng từ bỏ ý kiến của anh. Anh binh vực đến cùng. Đừng tưởng anh vui tính chắc phải dễ dãi.

Anh là hình ảnh một đồng tiền kẽm: ngoài tròn mà trong vuông.

Anh gặp tôi bất cứ khi nào anh muốn. Tôi không thể từ chối dầu bận việc đến đâu. Tại nhà anh, nhà tôi, và ngay cả ở văn phòng, trong một cuộc trà đàm hay bữa ăn thân mật. Vì chúng tôi là hai người bạn thân, tìm một đường sống thích ứng cho Hội, độc lập đối với người ngoài và phù hợp với đường lối giáo dục mà các Trưởng muốn dìu dắt các anh chị em Hướng Đạo.

Không phân biệt Nam, Bắc, Trung. Không chú trọng chuyên môn giỏi. Chúng tôi và nhờ sự nhẫn nại của anh Mưu, đã duy trì tình huynh đệ thật sự giữa anh em. Anh Mưu cũng đã giúp tôi trong việc “hòa giải” giữa “hai phái” của Hội nữ. Đâu chỉ trong thời gian ngắn.

Không may mắn có con, anh MƯU đã dồn tình thương cho những trẻ em đã đến với anh chị… Chị Mưu mở một trường Mẫu Giáo tại Sài Gòn, đó là trường AURORE rất được nhiều tín nhiệm. Kỷ luật chặt chẽ. Kết quả rất tốt. Bên cạnh chị Mưu là giám đốc, có hai em phụ trách điều khiển. Tổ chức theo lối Hướng Đạo.

Những ai chưa biết chị Mưu, cho chị lạnh nhạt, kỳ thật chị rất tình cảm, thân mật. Nhưng anh Mưu bộc lộ tư tưởng rõ ràng hơn.

Là một kỹ sư canh nông, anh giữ chức vụ một Giám đốc. Anh thích cây cảnh, thú vật. Anh có một cái vườn lớn, nhiều loại cây ăn trái, thường lên đó cuối tuần. Sáng thứ hai, đi ngang nhà tôi, trước khi đến sở, anh ghé lại thân mật thăm hỏi, để lại cho tôi nhiều trái cây đem ở vườn về.

Anh Mưu áp huyết thường cao. Một hôm một đường gân máu nhỏ ở đầu bị nghẹt, anh hôn mê phải vào bệnh viện cứu chữa. Anh chị em Hướng Đạo lo sợ sức khỏe anh. Lo ngại là phải vì tình trạng hôn mê dễ dàng trở lại nên chúng tôi khuyên anh bớt hoạt động. Anh không vui mà chúng tôi cũng không vui, vì có cảm tưởng như mất một Trưởng gương mẫu của Phong trào.

Hình như đó là một lý do để anh được phép xuất ngoại sau năm 1975.

Khi qua Pháp, tôi được biết anh chị ở gần Bordeaux. Chưa kịp đi thăm thì một người bạn cho biết anh áp huyết cao, lại bị nghẹt một đường gân máu. Đang hôn mê và cứu chữa tại một bệnh viện Strasburg.

Tôi đến thăm anh tại bệnh viện. Anh như người ngủ say. Tôi nắm tay anh nhiều giờ, chờ mong thấy một tác động nhỏ nào trên nét mặt. Nhưng nó đã không đến, suốt gần một ngày tôi bên cạnh anh. Hôm sau, tôi trở về Paris, vẫn hy vọng anh Mưu sẽ tỉnh lại như có người đã trở lại sau nhiều tuần hôn mê. Tôi đã thất vọng. Một tuần sau, chị Mưu điện thoại cho biết anh đã từ trần. Chị còn nói anh Mưu chắc đợi để gặp tôi rồi mới chết.

Anh Mưu ơi! Tất cả tình thương của anh em Hướng Đạo, hơi nóng của nó lần này không đủ để giữ anh lại trên đường vĩnh biệt!

Anh Vân, Anh Mưu đã ra đi, để lại một sự luyến tiếc cho những Hướng Đạo sinh có dịp tiếp xúc với hai trưởng kỳ cựu. Một cảm tình chắc hẳn sâu đậm.

Hình ảnh của hai anh bạn gần như cả một cuộc đời tôi không thể xóa nhòa trong ký ức. Các anh đã giúp tôi GIỮ VỮNG tinh thần hòa hợp, khoan dung, chân thật, mà người HƯỚNG ĐẠO phải có, để cùng chung sống và phục vụ trong tình thương.

Viết tại Pháp, đầu năm 2000