C. M¸c vô gian lËn quèc tÕ cña mi-re-x¬

§Ò tµi chÝnh cña c¸c c©u chuyÖn trong c¸c giíi ngo¹i giao ë ®©y lµ nh÷ng hµnh ®éng cña Ph¸p ë Mª-hi-c«. Ng­êi ta lÊy lµm khã hiÓu vÒ mét t×nh tiÕt lµ Lu-i B«-na-p¸c-t¬ ®· t¨ng c­êng ®éi qu©n viÔn chinh cña m×nh ®óng vµo lóc «ng ta høa gi¶m bít ®éi qu©n ®ã, còng nh­ mét ®iÒu n÷a lµ «ng ta ®Þnh tÊn c«ng trong khi n­íc Anh kh«ng gi÷ lêi høa nh­ ®· tháa thuËn tõ tr­íc. ë ®©y ng­êi ta biÕt rÊt râ r»ng sù thóc ®Èy tíi cuéc chinh ph¹t Mª-hi-c« ³⁰⁴ ®· xuÊt ph¸t tõ Néi c¸c Xanh-Giªm-x¬, chø kh«ng ph¶i tõ Néi c¸c Tuyn-l¬-ri. Ng­êi ta còng biÕt râ r»ng Lu-i B«-na-p¸c-t¬ thiªn vÒ viÖc thùc hiÖn c¸c dù ®Þnh cña m×nh, ®Æc biÖt lµ nh÷ng cuéc phiªu l­u sang bªn kia ®¹i d­¬ng cña m×nh, d­íi sù b¶o trî cña n­íc Anh. §Õ chÕ phôc h­ng, nh­ ng­êi ta ®· biÕt, cßn ch­a n¾m ®­îc tµi nghÖ cña ®Õ chÕ tr­íc trong viÖc ph©n bè c¸c ®¬n vÞ Ph¸p ë c¸c thñ ®« cña ch©u ¢u hiÖn t¹i. Víi t­ c¸ch lµ pis aller^1* nã ®· ®­a c¸c ®¬n vÞ qu©n Ph¸p vµo c¸c thñ ®« cña ch©u ¢u cæ - vµo C«ng-xt¨ng-ti-n«-pl¬, A-ten vµ La M·, - h¬n n÷a, l¹i cßn vµo c¶ B¾c Kinh³⁰⁵. VËy ch¼ng lÏ l¹i tõ chèi mét cuéc d¹o ch¬i ®Çy kÞch tÝnh vµo thñ ®« cña ng­êi A-xte-c¬ vµ

1* - ph­¬ng s¸ch cuèi cïng, kh«ng cßn c¸ch nµo h¬n

655

C.M¸c

vô gian lËn quèc tÕ cña mi-re-x¬

656

mét tr­êng hîp thuËn lîi ®· x¶y ®Õn ®Ó lµm c¸i viÖc s­u tÇm kh¶o cæ qu©n sù µ la^1* M«ng-t«-b¨ng³⁰⁶? Nh­ng, nÕu chó ý ®Õn t×nh tr¹ng hiÖn t¹i cña nÒn tµi chÝnh Ph¸p vµ nh÷ng cuéc xung ®ét nghiªm träng trong t­¬ng lai víi Hîp chóng quèc vµ Anh mµ cuéc tÊn c«ng cña Lu-i B«-na-p¸c-t¬ ë Mª-hi-c« cã thÓ dÉn tíi, th× ngay lËp tøc sÏ thÊy r»ng quyÕt kh«ng thÓ gi¶i thÝch b­íc ®i cña «ng ta b»ng nguyªn cí nãi trªn, nh­ c¸c tê b¸o Anh s½n sµng gi¶i thÝch nh­ vËy. T«i thiÕt nghÜ, t«i cã thÓ th«ng b¸o cho c¸c b¹n ®äc lêi gi¶i ®ã cña vÊn ®Ò.

Trong thêi gian cã hiÖp ­íc ngµy 17 th¸ng B¶y 1861 ³⁰⁷, khi nh÷ng ®ßi hái cña c¸c chñ nî Anh cÇn ph¶i ®­îc ®iÒu chØnh, cßn ®¹i diÖn ®­îc uû quyÒn cña Anh ®ång thêi ®ßi ph¶i tr×nh «ng ta b¶ng kª tÊt c¶ c¸c mãn nî hoÆc c¸c kho¶n téi cña Mª-hi-c«, th× bé tr­ëng ngo¹i giao Mª-hi-c« ®· x¸c ®Þnh kho¶n nî ph¶i tr¶ cho Ph¸p lµ 200 000 ®«-la, tøc lµ mét mãn tiÒn män b»ng 40 000 pao xtÐc-linh. Con sè mµ Ph¸p ®­a ra b©y giê l¹i kh«ng thÓ nµo gãi gän trong khu«n khæ kho¶n tiÒn Ýt ái nµy.

D­íi thêi ChÝnh phñ Thiªn chóa gi¸o, Xu-l«-ga vµ Mi-ra-m«n ®· ký kÕt hiÖp ®Þnh vÒ ph¸t hµnh c«ng tr¸i quèc gia Mª-hi-c« víi tæng sè tiÒn lµ 14 000 000 ®«-la th«ng qua m«i giíi cña nhµ b¨ng Thuþ SÜ Gi. B. GiÕch-c¬ vµ c¸c c«ng ty. Tæng sè tiÒn thùc hiÖn ®­îc trong lÇn ph¸t hµnh ®Çu tiªn c¸c c«ng tr¸i nµy chØ b»ng n¨m phÇn tr¨m gi¸ trÞ danh nghÜa, hoÆc 700 000 ®«-la. TÊt c¶ c«ng tr¸i ®­îc ph¸t ra ®· rÊt nhanh chãng r¬i vµo tay nh÷ng ng­êi Ph¸p cao cÊp, trong ®ã kÓ c¶ th©n quyÕn cña hoµng ®Õ, vµ nh÷ng ng­êi tham dù vµo "haute politique"^2*. Nhµ b¨ng GiÕch-c¬ vµ c¸c c«ng ty ®· b¸n cho c¸c ngµi nµy nh÷ng tr¸i phiÕu nãi trªn rÎ h¬n nhiÒu so víi gi¸ danh nghÜa ban ®Çu cña chóng.

1* - theo kiÓu

2* - "chÝnh trÞ cao cÊp"

Mi-ra-m«n ®· ký mãn nî nµy vµo thêi gian thñ ®« cßn n»m trong tay «ng ta. Sau ®ã, khi «ng ta trë thµnh mét ng­êi chØ huy b×nh th­êng cña c¸c ®éi qu©n du kÝch, th× th«ng qua c¸i gäi lµ bé tr­ëng tµi chÝnh cña m×nh, «ng Pª-xa-i-Pª-xa, «ng ta l¹i lÇn n÷a ra lÖnh ph¸t hµnh c«ng tr¸i quèc gia víi gi¸ trÞ danh nghÜa lµ

ThÕ lµ c¸i mãn nî 52 000 000 ®«-la Êy - trong sè ®ã cho ®Õn nay thËm chÝ ch­a ®­îc øng 4 200 000 ®«-la, - th× chÝnh phñ cña tæng thèng Hoa-rÐt-x¬ kh«ng chÞu thõa nhËn, mét mÆt viÖn cí lµ nã kh«ng hÒ biÕt g× vÒ mãn nî nµy, mÆt kh¸c - viÖn cí lµ c¸c ngµi Mi-ra-m«n, Xu-l«-ga vµ Pª-x¬-i-Pe-x¬ ®· kh«ng cã thÈm quyÒn hîp hiÕn ®Ó n¾m mét kho¶n c«ng tr¸i quèc gia nh­ vËy. Nh­ng nh÷ng ng­êi Ph¸p "cao cÊp" nãi trªn ®· biÕt ®­a quan ®iÓm ®èi lËp ra th«ng qua ë cÊp quyÕt ®Þnh. VÒ phÇn m×nh, hu©n t­íc Pan-míc-xt¬n ®· ®­îc mét sè thµnh viªn cña nghÞ viÖn th«ng b¸o kÞp thêi r»ng toµn bé dù ®Þnh nµy cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng cuéc chÊt vÊn v« cïng khã chÞu ë H¹ nghÞ viÖn. Thªm n÷a, còng cÇn e ng¹i mét vÊn ®Ò lµ liÖu cã ®­îc phÐp sö dông c¸c lùc l­îng lôc qu©n vµ h¶i qu©n Anh ®Ó ñng hé nh÷ng vô ®Çu c¬ cña mét sè nhµ chÝnh trÞ rouge et noir^1* ë bªn kia bê biÓn La-M¨ng-s¬ hay