PhÇn I: Tæng quan 1.1 Sù cÇn thiÕt cña vÊn ®Ò nghiªn cøu

PhÇn I: Tæng quan

1.1 Sù cÇn thiÕt cña vÊn ®Ò nghiªn cøu

Qu¸ tr×nh chuyÓn quyÒn sö dông ruéng ®Êt tËp thÓ tõ hîp t¸c x· sang cho c¸c hé n«ng d©n c¸ thÓ víi thêi h¹n sö dông l©u dµi ®· t¹o ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó t¸i thiÕt lËp mét nÒn n«ng nghiÖp gia ®×nh hiÖu qu¶ h¬n. LuËt ®Êt ®ai n¨m 1993 ®· thùc hiÖn ph­¬ng ch©m c«ng b»ng x· héi chñ yÕu b»ng c¸ch chia ®Òu ruéng ®Êt tÝnh trªn mét khÈu cho c¸c gia ®×nh. Nh­ vËy mçi hé n«ng d©n ®Òu cã phÇn trªn nh÷ng m¶nh ruéng xÊu, ruéng tèt, ruéng xa còng nh­ ruéng gÇn. Cuéc c¶i c¸ch ruéng ®Êt nµy ®· cã t¸c dông lín trong viÖc khai th¸c nguån lùc (lao ®éng s½n cã ë n«ng th«n), khuyÕn khÝch n«ng d©n s¶n xuÊt, t¨ng c­êng an ninh l­¬ng thùc ®Æc biÖt ®èi nh÷ng vïng cã b×nh qu©n ruéng ®Êt trªn ®Çu ng­êi thÊp nh­ vïng §ång B»ng S«ng Hång.

Tuy nhiªn, sù ph©n chia ruéng ®Êt cho hé n«ng d©n nh­ trªn còng thÓ hiÖn nh÷ng h¹n chÕ, nã g©y nªn t×nh tr¹ng manh món ruéng ®Êt ë n«ng th«n. Kh¸i niÖm manh món ruéng ®Êt trong n«ng nghiÖp ®­îc hiÓu trªn 2 khÝa c¹nh : Mét lµ, sù manh món vÒ « thöa ®èi víi mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt (th­êng lµ n«ng hé), mét hé cã nhiÒu m¶nh ruéng víi kÝch th­íc/mét m¶nh th­êng t­¬ng ®èi nhá. Hai lµ, sù manh món thÓ hiÖn vÒ quy m« ®Êt ®ai trªn mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt, diÖn tÝch ruéng ®Êt qu¸ nhá kh«ng t­¬ng thÝch víi sè l­îng lao ®éng vµ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt kh¸c. C¶ 2 kiÓu manh món nµy ®Òu dÉn ®Õn t×nh tr¹ng chung lµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt thÊp, h¹n chÕ kh¶ n¨ng ®æi míi vµ øng dông c¸c tiÕn bé khoa häc kü thuËt, øng dông c¸c quy tr×nh kü thuËt ®ång nhÊt cña mét lo¹i h×nh canh t¸c nµo ®ã trong s¶n xuÊt. Ngoµi ra t×nh tr¹ng manh món ruéng ®Êt cßn g©y nªn nh÷ng khã kh¨n trong quy ho¹ch, qu¶n lÝ vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån tµi nguyªn ®Êt ®ai.

ë ViÖt nam, t×nh tr¹ng manh món ruéng ®Êt diÔn ra kh¸ phæ biÕn ®Æc biÖt lµ ë ®ång b»ng s«ng Hång (§BSH), n¬i mËt ®é d©n sè rÊt cao ®¹t trªn 1100 ng­êi/km² (n¨m 2001). §Ó gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng manh món ruéng ®Êt yªu cÇu ph¶i gi¶i quyÕt ®­îc c¶ 2 kiÓu manh món ruéng ®Êt ®Ò cËp ë trªn. Tuy nhiªn, kh¾c phôc t×nh tr¹ng manh món ruéng ®Êt do t¨ng quy m« ®Êt ®ai ®èi víi mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt (hé n«ng d©n) lµ mét gi¶i ph¸p t­¬ng ®èi phøc t¹p nã liªn quan ®Õn nhiÒu vÊn ®Ò nh­ kh¶ n¨ng rót lao ®éng ra khái n«ng nghiÖp, chiÕn l­îc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ë mçi vïng, vÊn ®Ò thÓ chÕ ruéng ®Êt...V× vËy, cã thÓ kh¾c phôc ®­îc t×nh tr¹ng manh món vÒ « thöa b»ng c¸ch dån ®iÒn ®æi thöa mµ mét sè ®Þa ph­¬ng ®· vµ ®ang lµm.

Kh¸i niÖm dån ®iÒn ®æi thöa, trªn thùc tÕ xuÊt hiÖn ngay tõ khi thùc hiÖn viÖc chia ruéng ®Êt cho n«ng d©n theo tinh thÇn NghÞ ®Þnh 64 CP cña chÝnh phñ ngµy 27 th¸ng 9 n¨m 1993. HuyÖn H¶i hËu (Nam ®Þnh) lµ mét trong nh÷ng huyÖn ý thøc ®­îc nh÷ng nh­îc ®iÓm cña sù manh món vÒ « thöa nªn ®· thùc hiÖn viÖc ®¸nh gi¸ ruéng ®Êt, quy gän c¸c vïng tr­íc khi chia ruéng cho c¸c n«ng hé. Nªn mçi hé trung b×nh chØ cã tõ 3 ®Õn 5 m¶nh. Mét sè n¬i kh¸c nh­ ë Ch­¬ng mü (Hµ t©y), V¨n giang (H­ng yªn), tõ nh÷ng n¨m 1997 ®Õn 1998 n«ng d©n ®· tù bµn b¹c ®Ó quy vïng ®æi ruéng cho nhau nh»m t¨ng kÝch th­íc c¸c « thöa (trång mét sè c©y trång hµng ho¸ nh­ c©y ¨n qu¶, rau...). Vµi ba n¨m gÇn ®©y, phong trµo dån ®iÒn ®æi thöa ph¸t triÓn réng r·i ë §BSH. Mét sè tØnh ®· triÓn khai lµm thö, thËm chÝ ®· ra nghÞ quyÕt vµ chÝnh s¸ch riªng (vÝ dô nh­ tØnh H­ng yªn, Th¸i B×nh...) ®Ó triÓn khai viÖc dån ®iÒn ®æi thöa gi÷a c¸c hé n«ng d©n.

Tuy nhiªn, viÖc dån ®iÒn ®æi thöa ®· thµnh c«ng ë nhiÒu n¬i, nhiÒu chç, nh­ng còng cã nh÷ng ®Þa ph­¬ng ®· thÊt b¹i khi triÓn khai. §iÒu nµy ®· x¶y ra ngay trong mét huyÖn còng cã x· thµnh c«ng vµ x· kh«ng thµnh c«ng, thËm chÝ trong cïng mét x· cã nh÷ng lµng thùc hiÖn ®­îc cßn lµng kh¸c l¹i kh«ng. MÆt kh¸c, møc ®é thµnh c«ng ë c¸c ®Þa ph­¬ng còng kh¸c nhau. mét sè n¬i t×nh tr¹ng manh món vÒ « thöa c¬ b¶n ®· ®­îc gi¶i quyÕt. Sè m¶nh ruéng trung b×nh/hé ®· gi¶m tõ 10 m¶nh xuèng cßn 2 ®Õn 3 m¶nh. DiÖn tÝch mét m¶nh t¨ng gÊp ®«i, gÊp 3, nh­ng cã nh÷ng n¬i sè m¶nh/hé hÇu nh­ thay ®æi kh«ng ®¸ng kÓ sau khi ®· thùc hiÖn dån ®iÒn ®æi thöa. L¹i cã n¬i c«ng viÖc thùc hiÖn diÔn ra nhanh chãng chØ trong mét vµi th¸ng thËm chÝ vµi tuÇn, nh­ng cã n¬i diÔn ra c¶ n¨m ®· g©y nªn sù tèn kÐm. VËy t¹i sao l¹i cã hiÖn t­îng trªn?

Sù bÊt cËp trªn cã thÓ do nhiÒu nguyªn nh©n nh­ng theo chóng t«i lµ: (1) ViÖc dån ®iÒn ®æi thöa ®· kh«ng tÝnh ®Õn nhu cÇu thùc tÕ cña n«ng d©n, nhiÒu n¬i cßn chñ quan nÆng vÒ h×nh thøc. Kh«ng ph¶i bÊt cø s¶n xuÊt c©y trång nµo còng cÇn ph¶i dån ruéng gièng nhau, quy m« m¶nh ruéng chuyÓn sang trång v¶i kh¸c víi quy m« m¶nh ruéng tõ lóa chuyÓn sang trång rau... Tãm l¹i lµ chóng ta cßn thiÕu nh÷ng nghiªn cøu thùc tiÔn. (2) VÊn ®Ò ruéng ®Êt lµ vÊn ®Ò phøc t¹p kh«ng ®¬n gi¶n chØ lµm thÕ nµo ®Ó t¨ng ®­îc hiÖu qu¶ kinh tÕ trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch. C¸c mèi quan hÖ ruéng ®Êt kh«ng ph¶i ®¬n gi¶n chØ lµ mèi quan hÖ gi÷a con ng­êi víi ruéng ®Êt mµ nã lµ mèi quan hÖ cña con ng­êi víi con ng­êi th«ng qua vÊn ®Ò ruéng ®Êt. V× thÕ mét chÝnh s¸ch vÒ ruéng ®Êt lu«n ph¶i tÝnh ®Õn nh÷ng vÊn x· héi, tÝnh ®Õn sù phøc t¹p cña nh÷ng trß ch¬i cña c¸c t¸c nh©n kh¸c nhau trong n«ng th«n. (3) ViÖc thùc hiÖn cßn thiÕu sù chuÈn bÞ s½n sµng c¶ vÒ con ng­êi vµ ph­¬ng tiÖn hç trî. Thùc tÕ cho thÊy cã thÓ chØ v× mét sù thiÕu râ rµng, thiÕu d©n chñ sÏ dÉn ®Õn nh÷ng hiÓu lÇm ®¸ng tiÕc lµm c¶n trë c«ng viÖc. Kh«ng thÓ v× mét lÝ do nµo ®ã mµ sù d©n chñ trong bµn b¹c th¶o luËn cña nh÷ng ng­êi d©n l¹i kh«ng ®­îc t«n träng, cÇn ph¸t huy tèi ®a s¸ng kiÕn ng­êi d©n. CÇn phª ph¸n c¸ch suy nghÜ phiÕn diÖn cho r»ng chØ cÇn mét m« h×nh, mét c¸ch lµm duy nhÊt lµ cã thÓ thùc hiÖn ®­îc c«ng t¸c dån ®iÒn ®æi thöa. Hay còng cÇn phª ph¸n c¸ch nghÜ ®¬n gi¶n lµ vÊn ®Ò dån ®iÒn ®æi thöa chØ giíi h¹n trong lÝ do vÒ kinh tÕ mµ quªn ®i nh÷ng t¸c ®éng vÒ mÆt x· héi. CÇn ph¶i cã nh÷ng nghiªn cøu nh»m ®¸nh gi¸ vµ tæng kÕt l¹i c¸c kinh nghiÖm, nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i cña c¸c ®Þa ph­¬ng ë ®ång b»ng s«ng Hång ®· thùc hiÖn viÖc dån ®iÒn ®æi thöa. §iÒu nµy cho phÐp chóng ta ®­a ra nh÷ng khuyÕn c¸o h÷u Ých cho c¸c ®Þa ph­¬ng kh¸c thùc hiÖn.

Víi tÊt c¶ nh÷ng lÝ do trªn, chóng t«i kh¼ng ®Þnh mét lÇn n÷a quan ®iÓm thèng nhÊt vÒ sù cÇn thiÕt nghiªn cøu ®èi víi ®Ò tµi “Nghiªn cøu thùc tiÔn dån ®iÒn ®æi thöa ë mét sè tØnh vµ ®Ò xuÊt chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch dån ®iÒn ®æi thöa, n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt ë §ång b»ng S«ng Hång”