Báo cáo Nghiên cứu về Nâng cao Năng lực các Ngành Công nghiệp Hỗ Trợ Việt Nam

Kể từ đó, các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản tập trung ngày càng nhiều vào các ngành công nghiệp ô tô định hướng xuất khẩu tại Thái Lan. Chính phủ Thái Lan về cơ bản cũng ủng hộ định hướng này.

• 
  Những nỗ lực để tăng cường khả năng cạnh tranh của ngành công nghiệp ô tô Thái Lan.
  

TAI có sáu chức năng. Một là “Chương trình Xây dựng Công nghệ Ô tô (ATBP)”. Là tiểu chương trình của chương trình này là “Chương trình phát triển công nghiệp hỗ trợ (SIDP)” được hỗ trợ bởi các chuyên gia Nhật Bản. Chương trình này đã góp phần quan trọng vào việc tăng trình độ kỹ thuật của QCDEM (Chất lượng, Chi Phí, Giao hàng, Kỹ thuật và Quản lý) của ngành công nghiệp sản xuất linh, phụ kiện Thái Lan

4. 
   Chính sách Tự do hóa ngành công nghiệp ô tô (2000 - )
   

• 
  Kế hoạch tổng thể ngành công nghiệp ô tô và Phát triển nguồn nhân lực
  

Năm 2001, Bộ Công nghiệp đã xây dựng “Kế hoạch Tổng thể ngành ô tô Thái Lan”. Trong đó, với tầm nhìn năm 2011, mục tiêu khối lượng sản xuất ô tô được xác định là 100 triệu chiếc. TAI được chỉ định là cơ quan thực hiện. TAI đã định vị Thái Lan như “Detroit của Phương Đông”. TAI đã thành lập cơ sở nghiên cứu và phát triển và xây dựng dự án phát triển nguồn nhân lực.

• 
  Dự án phát triển nguồn nhân lực ngành ô tô.
  

1) Đến năm 2010, người đào tạo Thái Lan quy mô hàng trăm người phải được đào tạo bởi những chuyên gia tay nghề cao.

2) Hệ thống bằng cấp kỹ năng phải được thiết lập.

4. 
   Thảo luận về những nỗ lực tại Thái Lan.
   

Ngoài ra, quan hệ đối tác giữa chính phủ phía Nhật Bản, chính phủ Thái Lan, các tổ chức công và lĩnh vực tư nhân đã được xây dựng một cách hiệu quả. Các nỗ lực ở cấp quốc gia đối với việc thúc đẩy công nghiệp hỗ trợ của Thái Lan đã được triển khai trên quy mô lớn. Kết quả là kích hoạt được việc chuyển giao công nghệ từ phía Nhật Bản. Và môi trường mà những người bán địa phương có thể tự chủ hoạt động cũng được thiết lập thành công.

Như vậy, sự phát triển của các ngành công nghiệp hỗ trợ đã được thúc đẩy hơn mức nhất định. Kết quả là tính kinh tế của quy mô bắt đầu hiệu quả. Mô hình kinh tế và việc hội nhập kêu gọi sự hội nhập sâu hơn nữa được hình thành.

Con đường chuyển giao công nghệ từ các nhà lắp ráp Nhật Bản sang người bán địa phương Thái Lan được tiến hành trong mối quan hệ kinh doanh trực tiếp với các nhà lắp ráp Nhật Bản. Tuy nhiên, với các nhà lắp ráp Nhật Bản, họ không được đặt hàng trực tiếp từ người bán địa phương. Chuyển giao công nghệ sang cho người bán địa phương được thực hiện, trước tiên, thông qua người bán hàng Nhật Bản. Nói cách khác, việc chuyển giao công nghệ được thực hiện từ người bán Nhật Bản là mối ràng buộc thứ nhất tới những người bán địa phương là ở cấp ràng buộc thứ 2 hoặc thứ 3.

5. 
   Những gợi ý cho việc thúc đẩy phát triển công nghiệp hỗ trợ Việt Nam
   

Một trong những biện pháp có thể thực hiện được nhằm mục đích thúc đẩy phát triển công nghiệp hỗ trợ trong môi trường tự do hóa khu vực của nền kinh tế những năm gần đây là như sau. Cụ thể là, tích cực thu hút vốn nước ngoài hơn thì sẽ hiệu quả. Bằng cách đó thì sẽ tạo được điều kiện thuận lợi cho việc chuyển giao công nghệ cho những người bán địa phương. Lưu ý rằng việc thu hút vốn đầu tư nước ngoài của các DNNVV cũng cần được nhấn mạnh. Với những người bán địa phương của Việt Nam, kênh tiếp nhận hỗ trợ tăng cường QCD từ các nhà lắp ráp thông qua mối quan hệ thương mại giữa các nhà cung cấp nhỏ và vừa sẽ được bàn tính.

Hơn nữa, vốn nước ngoài của các DNNVV khác với các công ty lắp ráp xét về mặt năng lực vốn, huy động và tập trung thông tin. Chính vì vậy, để tạo được một môi trường thúc đẩy họ đến Việt Nam thì cũng cần có sự hỗ trợ từ phía Việt Nam. Ví dụ như cung cấp thông tin, ưu đãi như miễn, giảm thuế và tương tự vậy.

Ngoài ra, một con đường chuyển giao công nghệ khác cho người bán địa phương là sự hỗ trợ chuyển giao công nghệ miễn phí từ các tổ chức công lập, cụ thể là LPTC (Trung tâm công nghệ công cộng địa phương) là một trong số đó.

Chính sách “Đổi mới” năm 1986 đã khuyến khích đa dạng hóa quản lý cơ cấu và chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường trong ba lĩnh vực: nông nghiệp, công nghiệp và thương mại. Sự gia nhập vào cộng động quốc tế được ủng hộ trong Đổi mới.

Các luật và quy định liên quan dựa trên việc tự do hóa thị trường, đa dạng hóa quản lý cơ cấu và các mục tiêu của chính sách mở cửa có thể được liệt kê như sau:

1) Tháng 1 năm 1987: “Luật Đầu tư nước ngoài”

2) Tháng 4 năm 1991: “Luật Doanh nghiệp”, “Luật Doanh nghiệp tư nhân”

3) Ngày 1 tháng 1 năm 2001: “Luật Doanh nghiệp” mới (hợp nhất “Luật Doanh nghiệp” và “Luật Doanh nghiệp Tư nhân”).

4) 2006: “Luật Đầu tư công”, “Luật Doanh nghiệp thống nhất” (Sửa đổi lại “Luật Đầu tư nước ngoài”, “Luật Phát triển đầu tư trong nước” và “Luật Doanh nghiệp”)

Những đặc điểm của cơ chế kinh doanh của doanh nghiệp địa phương

Có hai loại doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam. Một loại do chính quyền địa phương quản lý và loại còn lại Chính phủ trung ương quản lý. Các doanh nghiệp nhà nước quy mô lớn tiến vào các lĩnh vực cốt lõi trước đây của Việt Nam (ví dụ như xăng dầu, sắt thép, đóng tàu, dệt may, thực phẩm, …) trong khi đó các doanh nghiệp nhà nước cấp địa phương thì được cấu thành bởi rất nhiều doanh nghiệp nhỏ. Phương pháp sản xuất của các doanh nghiệp nhà nước là nhận chỉ dẫn về các hạng mục sản xuất và công suất từ Chính phủ (Ủy ban Kế hoạch Quốc gia). Tất cả nguyên vật liệu và đầu tư tài chính phụ thuộc vào Chính phủ và các hoạt động sản xuất cũng được thực hiện theo chỉ thị. Khi có thâm hụt xảy ra, chính phủ sẽ bù đắp được gọi là hệ thống “Bao cấp”.

Cả giá nhà sản xuất mà các doanh nghiệp sản xuất nhà nước bán cho các doanh nghiệp lưu thông trong nước và giá tiêu dùng mà các doanh nghiệp lưu thông trong nước bán cho người tiêu dùng cuối cùng đều do Ủy ban Kế hoạch Quốc gia quyết định. Hơn nữa, mua bán vật liệu đầu vào được thực hiện bởi các doanh nghiệp trong nước bất kể sự biến động giá thị trường ra sao. Vì các doanh nghiệp nhà nước chịu trách nhiệm đạt được các mục tiêu mà Ủy ban Kế hoạch Quốc gia đề ra, nên để giảm rủi ro của việc không đạt mục tiêu, các mục tiêu đều được đề ra càng thấp càng tốt. Ngoài ra, để đảm bảo được lượng lớn vật liệu đầu vào, việc cấp vốn quá mức và nhân lực quá mức là một hiện trạng dai dẳng. Chính phủ trả lương một cách có hệ thống cho nhân viên của các doanh nghiệp nhà nước dựa trên số nhân viên chứ không phải dựa trên thành tựu sản xuất thực tế đạt được của các doanh nghiệp này. Công nhân và thậm chí cả lãnh đạo của các doanh nghiệp nhà nước thiếu động lực nghiêm túc để nâng cao năng suất và chất lượng.

Trước Đổi Mới, các doanh nghiệp nhà nước hoạt động trong hệ thống sản xuất khép kín và tự cung tự cấp, trong đó mọi hoạt động bao gồm sản xuất sản phẩm và hàng hóa trung gian, lắp ráp và hoàn thiện được thực hiện trong doanh nghiệp với một hệ thống khép kín. Các hoạt động sản xuất của các doanh nghiệp Nhà nước bị hạn chế bởi chỉ thị của Ủy ban Kế hoạch Quốc gia và các chính quyền địa phương, bao gồm mặt hàng sản xuất, năng suất sản xuất và thời gian giao hàng. Vì giá chuyển giao hàng được quyết định bởi chính phủ nên không hề có bất kỳ giao dịch trực tiếp nào giữa các doanh nghiệp thông qua một con đường nào khác ngoài chỉ dẫn của chính phủ. Một nền kinh tế kế hoạch xã hội chủ nghĩa như vậy đã không thiết lập được môi trường pháp lý để hình thành các quy tắc thương mại. Kết quả là không thấy được sự phân công lao động trong xã hội.

Tại các tỉnh địa phương, các sản phẩm sản xuất công nghiệp tương tự, cụ thể là máy móc, hàng hóa trung gian, được sản xuất tại mỗi tỉnh theo lối sản xuất công nghiệp khép kín tự cung tự cấp. Công nghiệp sản xuất của Việt Nam được hình thành bởi rất nhiều các đơn vị kinh tế độc lập trong nước. Trước Đổi Mới, tại Việt Nam, không có các nhà cung cấp chuyên môn hóa sản xuất và cũng không tồn tại hình thức thương mại giữa các doanh nghiệp. Chính vì vậy, có thể nói rằng không hề có sự phân công xã hội trong sản xuất công nghiệp. Ở Việt Nam, chỉ có thể thấy được mối quan hệ kinh doanh giữa các công ty mẹ và các công ty con trong hàng hoạt các doanh nghiệp sau khi luật doanh nghiệp nhà nước được sửa đổi vào năm 2003. Tuy nhiên, từ đó tới nay cũng chưa được 14 năm.

Phân phối bị hạn chế chặt chẽ. Việc phân phối các sản phẩm sản xuất tới các đối tượng khác ngoài các tập đoàn thương mại quốc gia và hợp tác xã hậu cần bị cấm. Chính vì vậy nhiều điểm kiểm tra đã được thiết lập trên các tuyến đường chính để ngăn chặn các giao dịch bất hợp pháp.

Tăng trưởng kinh tế tiếp tục phục hồi. GDP tăng 6,68%, cao hơn mục tiêu (6,2%) đáng kể. Con số này vượt quá tốc độ tăng trưởng bình quân giai đoạn 2011 – 2015 (5,91%/năm) và giai đoạn 2007 – 2015 (6,05%/năm). Tuy nhiên, tăng trưởng kinh tế năm 2015 lại ở dưới tốc độ trung bình giai đoạn 1990-2006 (trung bình 7,6%/năm).

Công nghiệp và xây dựng là các động lực chính thúc đẩy tăng tưởng kinh tế trong năm 2015. Giá trị gia tăng của ngành này tăng 9,6% trong năm 2015, nhanh hơn giá trị gia tăng của ngành nông, lâm, ngư nghiệp và ngành dịch vụ (Hình 2.4). Ngành công nghiệp tăng trưởng 9,4%, trong đó lĩnh vực sản xuất tăng 10,6%, cao hơn so với trong năm 2013-2014¹. Giá trị gia tăng của ngành khai thác và khoáng sản tăng 6,5%. Ngành xây dựng đạt tăng trưởng so với cùng kỳ năm ngoái với giá trị gia tăng 10,8%, mức cao nhất kể từ năm 2010.²

Chỉ số sản xuất công nghiệp (IIP) tăng 9,8% trong năm 2015³, cao hơn nhiều so với tăng trưởng của những năm gần đây. Chỉ riêng trong tháng 12, IIP đã tăng 9% so với cùng kỳ năm ngoái. Tăng trưởng diễn ra ở cả 4 tiểu ngành trong năm 2015, bao gồm: (i) sản xuất và phân phối điện; (ii) sản xuất; (iii) khai khoáng; và (iv) cung cấp nước, quản lý và xử lý rác thải. Tuy nhiên, quý 4/2015 cũng chứng kiến tăng trưởng dương của tiểu ngành sản xuất trong khi tiểu ngành khai khoáng tụt mạnh (Hình 2.5).

Hình 2.5. Chỉ số sản xuất công nghiệp, 2013-2015

Quá trình hội nhập quốc tế tiếp tục sâu thêm. Việt Nam đã ký và thực hiện hiệp định Các FTA với Hàn Quốc và Liên minh kinh tế Á-Âu trong năm 2015. AEC được thành lập vào cuối năm 2015. Hiệp định thương mại tự do Việt Nam – Hàn Quốc (VKFTA) có hiệu lực vào ngày 20 tháng 12 năm 2015. Việt Nam đã áp dụng các mức thuế thấp hơn với một số mặt hàng nhất định nhập khẩu từ Hàn Quốc trong Quý 1, đặc biệt là các sản phẩm nhiên liệu. Các mức thuế ưu đãi đối với xăng và dầu diezen theo VKFTA lần lượt là 10% và 5%, thấp hơn mức thuế tương ứng trước đây là 20% và 10% (Bảng 2.2). Các mức thuế này cũng thấp hơn mức thuế ưu đãi theo Hiệp định Thương mại Hàng hóa ASEAN (ATIGA).

Bảng 2.2. Thuế suất của một số mặt hàng nhiên liệu

Việt Nam đã chính thức ký hiệp định TPP trong năm 2016. Dệt may, một trong những ngành chủ chốt theo TPP, đã bắt đầu chuẩn bị thông qua việc cải thiện quy trình sản xuất kép kín bao gồm sợi – dệt – nhuộm và hoàn thiện cũng như củng cố máy móc sản xuất và nguồn nhân lực. Tập đoàn dệt may quốc gia Việt Nam (VINATEX) đã tham gia một số liên doanh với các doanh nghiệp nước ngoài để phát triển các khu vực vật liệu nhằm đáp ứng quy định về nguồn gốc (RoO) theo TPP. Tuy nhiên, số lượng lớn các doanh nghiệp vẫn thiếu nhận thức đầy đủ về TPP, bao gồm RoO và các quy trình khác. Điều này có thể cản trở việc điều chỉnh chiến lược kinh doanh trước và sau khi gia nhập TPP.

Nhìn chung, với các FTA, tự do hóa kinh tế và hội nhập quốc tế sẽ không chỉ giúp tăng cường tiếp cận thị trường nước ngoài và các nguồn lực. Thay vì, các cam kết sâu hơn đối với việc tự do hóa thương mại và đầu tư – hướng tới thống nhất, chất lượng cao, các quy tắc kinh doanh thân thiện và nhất quán của cuộc chơi có thể thúc đẩy những cải cách định hướng thị trường cơ bản tại Việt Nam. Những cam kết này đi kèm với nhiều thách thức và khó lường; tuy nhiên lợi ích từ việc nhanh chóng cải cách và đáp ứng những yêu cầu của các thị trường lớn (ví dụ như EU, USA và Nhật Bản) là vô cùng to lớn. Ví dụ, xét về luồng FDI, Việt Nam đã thu được nhiều lợi ích và cũng đối mặt với một số thách thức từ các nhà đầu tư nước ngoài. Cơ cấu đầu tư theo đối tác tiếp tục thay đổi, mặc dù cần phải chú trọng hơn. Hàn Quốc đứng đầu danh sách các nhà đầu tư lớn nhất vào Việt Nam trong Quý 1 năm 2016, với tổng vốn bổ sung và đăng ký mới là 888,6 triệu USD (trong đó vốn đăng ký mới là 513,5 triệu USD), chiếm tới 22% tổng vốn đăng ký. Vốn đầu tư từ Hàn Quốc tăng một phần là do Hiệp định FTA giữa Việt Nam và Hàn Quốc có hiệu lực vào ngày 20 tháng 12 năm 2015. Singapore đứng thứ 2 với 554 triệu USD, hay 13,7% tổng vốn đăng ký. Tiếp theo là Đài Loan với 465,6 triệu USD, hay 11,5% tổng vốn đăng ký.