Các chỉ tiêu phát triển du lịch chủ yếu

2. Các chỉ tiêu phát triển du lịch chủ yếu 

Trong giai đoạn 2005 - 2016, tốc độ tăng trưởng lượng khách trung bình năm đạt 18,6% - đây thực sự là một tín hiệu đáng mừng đối với du lịch Quảng Trị nói riêng và vùng Bắc Trung Bộ nói chung.

Triển khai thực hiện Kết luận 05 của Tỉnh ủy tổng kết 10 năm triển khai thực hiện Nghị quyết 02-NQ/TU về phát triển du lịch Quảng Trị đến năm 2010 và Chương trình nhiệm vụ phát triển du lịch đến 2016, Chương trình kích cầu du lịch của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, ngành du lịch Quảng Trị tiếp tục đạt được những kết quả khả quan trên nhiều mặt. Năm 2015, lượng khách du lịch đến Quảng Trị đạt 1.615.000 lượt khách (tăng trên 4,7 lần so với năm 2005) với tốc độ tăng trưởng hàng năm tương đối ổn định. Tính chung cho cả giai đoạn 2005 - 2016, lượng khách du lịch đến Quảng Trị có nhịp tăng trưởng tương đối bền vững 18,62%/năm, mặc dù vậy lượng khách tham quan vẫn chiếm tỷ trọng lớn, khoảng trên 50% tổng lượng khách du lịch đến Quảng Trị¹.

* Thị trường khách du lịch quốc tế

Thị trường khách theo quốc tịch: Khách quốc tế đến Quảng Trị chủ yếu từ các nước Đông Nam Á, trong đó thị trường khách Lào, Thái Lan chiếm tỷ lệ tương đối lớn đến 35,7%, tiếp theo là thị trường khách Mỹ, Australia, Tây Âu, các nước Đông Bắc Á,... Đây là các thị trường khách chủ yếu tham gia các chương trình du lịch tham quan chiến trường xưa, Khu phi quân sự (DMZ), tìm hiểu văn hóa tôn giáo.

Từ năm 2005 cho đến nay, lượng khách Thái Lan, Lào đến Quảng Trị liên tục tăng trưởng. Đáng chú ý, từ tháng 10/2005 Chính phủ Việt Nam cho phép các đoàn caravan của Thái Lan vào Việt Nam, thông qua cửa khẩu quốc tế Lao Bảo. Ngoài ra, Lào bỏ visa đối với khách qua Lào và nhập cảnh vào Việt Nam (trung bình mỗi khách xuất cảnh qua Lào vào Việt Nam tiết kiệm được khoảng 60 USD/người cho hai lần qua cửa khẩu); tháng 11/2006, Bộ Giao thông Vận tải ba nước Việt Nam - Lào - Thái Lan tổ chức lễ thông xe thực hiện Hiệp định tạo thuận lợi vận tải người và hàng hóa qua lại biên giới giữa các nước Tiểu vùng sông Mê Kông mở rộng (Hiệp định GMS); tháng 12 năm 2006, cầu Hữu Nghị II bắc qua sông Mê Kông nối liền tỉnh Savannakhet (Lào) với tỉnh Mukdahan (Thái Lan) hoàn thành và đưa vào sử dụng trên tuyến Hành lang kinh tế Đông - Tây đã thu hút lượng khách du lịch nước thứ ba vào Việt Nam tham quan du lịch chủ yếu qua cửa khẩu quốc tế Lao Bảo ngày càng tăng, thành phần quốc tịch đa dạng, đã mở ra thị trường mới cho du lịch Quảng Trị.

Khách du lịch nội địa đến Quảng Trị thường đi theo đoàn do các công ty du lịch, lữ hành tổ chức hoặc do các tổ chức Công đoàn của các cơ quan, trường học, xí nghiệp tổ chức hoặc tự tổ chức theo các nhóm đến từ các thị trường chủ yếu Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh, Đà Nẵng, Huế, Tp. Hồ Chí Minh,...

Nằm ở vùng kinh tế Bắc Trung Bộ, Quảng Trị có lợi thế về vị trí địa lý so với nhiều tỉnh trong vùng để đón các dòng khách du lịch đi lại trong vùng. Lượng khách du lịch nội địa đến Quảng Trị trong những năm qua so với toàn vùng Bắc Trung Bộ còn rất thấp, do vậy muốn thu hút được khách du lịch đến với Quảng Trị cũng cần phải xem lại việc phát triển sản phẩm du lịch của tỉnh. Đặc biệt là lượng khách có lưu trú. Điều này cho thấy chất lượng cơ sở vật chất và các dịch vụ bổ trợ có tác động lớn đến hiệu quả kinh doanh du lịch do không giữ được chân du khách.

Tổng thu từ khách du lịch của Quảng Trị không ngừng gia tăng và tốc độ tăng trưởng ngày càng cao. Giai đoạn 2005 - 2015, tăng trưởng bình quân về thu nhập du lịch ước đạt trên 20%/năm (thấp hơn so với tốc độ tăng trưởng trung bình của vùng – 31,5%); năm 2016 du lịch chiếm tỷ trọng 4,7% GRDP toàn tỉnh. Với xu thế gia tăng của số lượng khách, tổng thu từ khách du lịch của Quảng Trị duy trì được mức tăng, góp phần tích cực vào sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương (Bảng 8).

Đơn vị: Tỷ đồng

Kết quả thống kê cho thấy có sự thay đổi về cơ cấu chi tiêu của khách theo hướng giảm dần tỷ lệ tổng thu từ khách du lịch qua những khoản chi tiêu từ lưu trú và ăn uống; tăng dần sang tổng thu từ lữ hành - vận chuyển, tổng thu từ bán hàng, tổng thu các dịch vụ bổ sung khác. Với sự thay đổi cơ cấu chi tiêu này sẽ là điều kiện tốt để gia tăng tổng thu nhập của các hoạt động du lịch. Tuy nhiên do mức chi tiêu bình quân của khách còn thấp nên thu nhập du lịch nhìn chung còn hạn chế.

Trong các khoản chi tiêu của du khách, khoản chi cho phương tiện đi lại chiếm lớn nhất, khoảng 32%; chi cho cơ sở lưu trú để nghỉ ngơi khoảng 22% và chi cho ăn uống, mua sắm hàng hóa, quà tặng, quà lưu niệm chỉ chiếm dưới 17%. Qua khảo sát sơ bộ thị trường hàng hóa lưu niệm tại Quảng Trị cho thấy, cần làm cho các sản phẩm này phong phú, đa dạng, có chiều sâu văn hóa khiến cho du khách sẵn sàng bỏ tiền ra mua. Các sản phẩm hàng lưu niệm du lịch phải mang được đậm đà bản sắc văn hóa của địa phương, phải bền vững để có thể mang về tặng bạn bè và trưng bày nhiều năm để kỷ niệm một chuyến đi. Những du khách khó lòng có thể tìm thấy cái hồn văn hóa trong các hàng chợ mà người sản xuất ra các sản phẩm này mang bán cho họ. Đó là tất cả những gì khiến cho số tiền chi tiêu mua sắm của du khách tại Quảng Trị còn thấp, chỉ chiếm khoảng 8% tổng chi tiêu của khách du lịch.

Giá trị gia tăng ngành du lịch Quảng Trị năm 2005 đạt 180 tỷ đồng, năm 2007 đạt xấp xỉ 300 tỷ, năm 2010 đạt 590 tỷ đồng và năm 2016 đạt khoảng 1.045 tỷ đồng (chiếm 4,7% GRDP của tỉnh). Tốc độ tăng trưởng trung bình 20%/năm.

Việc thống kê doanh thu từ du lịch chưa phản ánh đúng thực trạng của ngành. Nếu tính thu nhập xã hội từ du lịch thì con số trên sẽ lớn hơn nhiều, theo đó GDP du lịch cũng cao hơn.

2.3. Cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch

Cơ sở vật chất kỹ thuật đóng góp một phần quan trọng trong quá trình phục vụ khách du lịch. Cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch đáp ứng các nhu cầu của khách du lịch về lưu trú, ăn uống, vận chuyển, các điều kiện về vui chơi giải trí và các dịch vụ khác. Việc đánh giá về cơ sở vật chất kỹ thuật phải bao gồm cả đánh giá về số lượng và chất lượng. Chất lượng của cơ sở vật chất kỹ thuật có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả kinh doanh du lịch.

Cơ sở lưu trú du lịch bao gồm, khách sạn, làng du lịch, biệt thự du lịch, căn hộ du lịch, bãi cắm trại du lịch, nhà nghỉ du lịch... Việc thiết kế và phát triển các loại hình cơ sở lưu trú du lịch hợp lý không những sẽ tạo ra sự độc đáo, hấp dẫn của khu du lịch, mà còn nâng cao hiệu quả kinh tế và hiệu quả đầu tư.

Cùng với sự phát triển chung của kinh tế cả nước, nền kinh tế của tỉnh Quảng Trị cũng đạt được những thành tựu đáng kể và chính nhờ sự tích lũy nội bộ nền kinh tế tỉnh và sự hỗ trợ đầu tư của Trung ương nên về cơ sở hạ tầng nói chung của tỉnh đã được đầu tư nâng cấp về cơ bản, làm nền tảng vững chắc cho sự phát triển kinh tế những giai đoạn tiếp theo. Tuy nhiên do xuất phát điểm ban đầu thấp nên cho đến nay cơ sở vật chất kỹ thuật chung của toàn tỉnh vẫn còn thấp so với các tỉnh trong vùng. Trong bối cảnh chung như vậy, cơ sở vật chất kỹ thuật ngành du lịch vẫn chưa thể đáp ứng đầy đủ yêu cầu phục vụ khách du lịch, dịch vụ phục vụ chưa đồng bộ. Sự thiếu vắng các cơ sở lưu trú có chất lượng cao trong các năm trước đây, chất lượng chung còn thấp kém của cơ sở vật chất kỹ thuật cũng như chất lượng dịch vụ là một trong những hạn chế lớn nhất đối với phát triển du lịch Quảng Trị hiện nay.

Trong giai đoạn 2006 - 2016, hệ thống cơ sở lưu trú tỉnh Quảng Trị đã phát triển với tốc độ khá nhanh. Năm 2006, chỉ có 63 cơ sở lưu trú đi vào hoạt động với 1.250 buồng ngủ. Đến năm 2016 đã tăng lên 178 cơ sở lưu trú với tổng số 3.017 buồng ngủ. Tốc độ tăng trưởng trung bình cho giai đoạn 2006 - 2016 về cơ sở lưu trú du lịch là 12,92%/năm, về số buồng ngủ là 11,02%/năm (Bảng 10).

- Công suất sử dụng buồng ngủ: Theo kết quả điều tra cơ sở lưu trú năm 2005 (do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Quảng Trị phối hợp với Viện NCPT Du lịch thực hiện) thì công suất sử dụng buồng trung bình năm của hệ thống cơ sở lưu trú chỉ đạt 36,7%. Tuy nhiên, việc điều tra này mới chỉ thực hiện ở một số cơ sở lưu trú lớn, có khách lưu trú quanh năm và số liệu thu thập được về hệ thống cơ sở lưu trú tại một số địa bàn có điều kiện hạ tầng khó khăn còn chưa đầy đủ nên chưa phản ánh đúng thực tế của toàn bộ hệ thống cơ sở lưu trú trên địa bàn. Trên thực tế, theo các số liệu của Sở thì công suất năm 2015 đạt khoảng 65,0% và năm 2016 giảm còn 42% do ảnh hưởng sự cố môi trường biển Fomosa.

Phần lớn cơ sở lưu trú du lịch trong tỉnh qui mô nhỏ (dưới 50 buồng) thuộc các hộ kinh doanh cá thể, doanh nghiệp nhỏ và vừa. Nguồn nhân lực phần lớn được đào tạo từ các chuyên ngành khác chuyển sang hoạt động kinh doanh du lịch, trình độ quản trị du lịch, khách sạn còn yếu. Do vậy việc tổ chức kinh doanh du lịch nói chung còn nhiều hạn chế về nghiệp vụ, ngoại ngữ, tin học, quảng bá, xúc tiến, xây dựng thị trường và phát triển sản phẩm du lịch. Chất lượng của nhóm các cơ sở lưu trú du lịch này nhìn chung còn kém và chỉ đáp ứng được các nhu cầu tối thiểu của khách du lịch. Trang thiết bị ở một số khách sạn đã cũ không đồng bộ cần nâng cấp. Một số phòng nghỉ ở các khách sạn tư nhân còn hẹp, bài trí thiết kế nội ngoại thất không hợp lý, vệ sinh chưa đảm bảo theo yêu cầu.

Hiện tại, các cơ sở vui chơi giải trí, thể thao chưa đáp ứng yêu cầu nhưng trong thời gian tới, các dự án đang xây dựng được hoàn thành đưa vào sử dụng sẽ làm phong phú thêm cho hệ thống sản phẩm du lịch của Quảng Trị góp phần phát triển du lịch bền vững.

Các cơ sở ăn uống rất phong phú, đa dạng về loại hình bao gồm nhà hàng, cà phê, quán Bar, quán ăn nhanh... Dịch vụ ăn uống có thể nằm trong các cơ sở lưu trú nhằm phục vụ nhu cầu ăn uống, nghỉ ngơi, hội họp và giao lưu của khách đang lưu trú tại các khách sạn. Ngoài ra còn có các cửa hàng ăn uống tư nhân nhỏ phục vụ chủ yếu các món ăn Việt Nam bình dân nằm ở khu vực thành phố Đông Hà, thị xã Quảng Trị, khu vực Lao Bảo, khu dịch vụ - du lịch Cửa Việt- Cửa Tùng, các bãi biển và thị trấn.

Trên địa bàn tỉnh Quảng Trị có gần 20.000 lao động đang trực tiếp và gián tiếp tham gia hoạt động du lịch. Lao động ngành du lịch làm việc tại các đơn vị kinh doanh du lịch, phần lớn là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, hộ kinh doanh cá thể kinh doanh lưu trú du lịch, tại các khu vực vui chơi giải trí, các dịch vụ bổ sung khác.

Do đặc thù tính chất ngành nghề nên trong cơ cấu lao động du lịch phân theo giới tính thì tỷ lệ lao động nữ luôn cao hơn so với lao động nam (chiếm trên 65% tổng số lao động), mức chênh lệch không có nhiều biến động theo các năm.

Theo thống kê của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Trị, lao động làm việc trong các cơ sở lưu trú du lịch chiếm tỷ trọng cao nhất 89,4%, lao động làm việc trong lĩnh vực lữ hành chiếm 6,7%, thấp nhất là lao động làm việc trong lĩnh vực vận chuyển khách, chiếm 3,9%.

Tỷ lệ lao động trong các cơ sở lưu trú du lịch là cao nhất, tương xứng với sự gia tăng của các đơn vị lưu trú qua các năm. Tỷ lệ lao động lữ hành và vận chuyển khách chiếm tỷ trọng thấp trong tổng số lao động hoạt động trong ngành du lịch phản ánh một cách chính xác về thực trạng phát triển ngành kinh doanh lữ hành của tỉnh còn hạn chế.

Đến nay, tỉnh Quảng Trị đã cấp 139 thẻ hướng dẫn viên du lịch, trong đó có 107 thẻ hướng dẫn viên quốc tế (ngoại ngữ chủ yếu là tiếng Thái Lan và tiếng Anh), 32 thẻ hướng dẫn viên nội địa. Số hướng dẫn viên này chủ yếu công tác tại các doanh nghiệp lữ hành Quảng Trị và các tỉnh miền Trung, khai thác thị trường khách nội địa, Thái Lan, Lào, Campuchia.

Như vậy, qua số liệu thống kê của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Quảng Trị cũng như số liệu điều tra thực tế, có thể thấy rằng số lượng lao động trong ngành du lịch có xu hướng tăng lên và nhu cầu về nguồn nhân lực du lịch ngày càng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển du lịch của tỉnh Quảng Trị.

- Lao động phân theo trình độ độ học vấn, chuyên môn được đào tạo:

Qua bảng số liệu trên, lao động tốt nghiệp đại học và trên đại học chiếm tỷ lệ thấp nhất với 6,3%; tốt nghiệp cao đẳng, trung cấp, sơ cấp chiếm 7,9%; trong khi đó tỷ lệ lao động người chưa qua đào tạo chiếm tỷ lệ quá cao đến 70% trong tổng số lao động. Lao động phổ thông tập trung ở các doanh nghiệp nhỏ, các dịch vụ bổ trợ du lịch. Đây là một hạn chế lớn của nguồn nhân lực của tỉnh Quảng Trị. Do đó ngành du lịch tỉnh Quảng Trị cần phải gấp rút đào tạo đội ngũ cán bộ công chức, viên chức du lịch và nguồn nhân lực trong các doanh nghiệp, cơ sở kinh doanh du lịch. Có chính sách thu hút những cán bộ làm công tác quản lý và nhân viên trong ngành đ­ược đào tạo nghiệp vụ du lịch. Tổ chức giáo dục cho đội ngũ làm công tác du lịch giao tiếp có văn hóa, lịch sự và am hiểu nghề du lịch để thu hút du khách.

Một trong những yếu tố quan trọng góp phần hoàn thiện chất lượng nguồn nhân lực du lịch đó chính là trình độ ngoại ngữ. Thực trạng về trình độ ngoại ngữ của nguồn nhân lực du lịch tỉnh Quảng Trị hiện nay chưa tương xứng với hoạt động du lịch cũng như tiềm năng du lịch của tỉnh. Số lao động chưa qua đào tạo ngoại ngữ tương đối cao, chiếm 73,6%. Trong khi đó, cơ cấu về ngôn ngữ lại chưa hợp lý, khách du lịch quốc tế đến Quảng Trị ngày càng đa dạng, từ nhiều quốc gia khác nhau, nhưng ngoại ngữ của nhân lực du lịch Quảng Trị chủ yếu là tiếng Anh. Đây là một hạn chế của lao động trực tiếp trong ngành du lịch của tỉnh.

- Về đào tạo nhân lực du lịch:

Công tác đào tạo phát triển nguồn nhân lực bước đầu được chú trọng. Trong những năm qua, ngành du lịch Quảng Trị đã sử dụng nhiều nguồn lực phối hợp với Đại học Huế, Trường quản lý văn hoá, thể thao và du lịch, Trường Cao đẳng Nghề du lịch Huế, các tổ chức nước ngoài, liên kết các tỉnh Đông bắc Thái Lan để đào tạo bồi dưỡng phát triển nguồn nhân lực du lịch. Đã tổ chức nhiều lớp đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ hướng dẫn viên, thuyết minh viên, quản lý khách sạn… cho cán bộ, nhân viên các doanh nghiệp du lịch; thuyết minh viên tại các điểm tham quan du lịch, di tích, bảo tàng; cán bộ cơ sở các xã, phường, huyện, thị, thành phố trên địa bàn tỉnh.

Nhìn chung, nhân lực du lịch Quảng Trị vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển của ngành du lịch. Số lao động có đào tạo chuyên ngành về du lịch còn thấp, phần lớn lao động có trình độ trung cấp, sơ cấp và đào tạo ngắn hạn, số lao động phổ thông chiếm tỷ lệ cao. Đội ngũ hướng dẫn viên phần lớn từ các trường đại học mới ra chưa có kinh nghiệm, ngoại ngữ còn hạn chế nên hiện nay đội ngũ này được bổ sung nhiều nhưng vẫn chưa đáp ứng nhu cầu, còn thiếu nhiều hướng dẫn viên Tiếng Nhật, Hàn Quốc, Đức... Tại các cơ sở lưu trú, nhà hàng còn rất nhiều hạn chế trong quy trình phục vụ khách, chuyên môn nghiệp vụ chủ yếu dựa vào các kinh nghiệm thực tiễn, do đó chưa thể đảm bảo phục vụ khách theo đúng tiêu chuẩn, đặc biệt là phục vụ khách quốc tế.

2.5. So sánh một số chỉ tiêu phát triển chủ yếu với Quy hoạch trước

So sánh một số chỉ tiêu phát triển chủ yếu của du lịch Quảng Trị với các chỉ tiêu dự báo trong quy hoạch trước có thể thấy du lịch Quảng Trị đã có bước phát triển mạnh hơn. Cụ thể, so sánh với phương án cao trong quy hoạch trước, lượng khách quốc tế tăng vượt chỉ tiêu dự báo 43%, lượng khách nội địa vượt 3 lần so với chỉ tiêu dự báo, giá trị tổng thu từ khách du lịch cũng vượt 31% so với mức dự báo. Đây là những kết quả hết sức đáng khích lệ, khẳng định tiềm năng phát triển của du lịch Quảng Trị trong những năm tới.

Hệ thống sản phẩm du lịch của Quảng Trị cũng đã phát triển tương đối phù hợp với định hướng trước đây, tuy nhiên mức độ đầu tư cho một số sản phẩm trọng điểm du lịch biển đảo vẫn chưa thực sự đáp ứng được nhu cầu của thị trường. Các hoạt động du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng cũng chưa được quan tâm đầu tư phát triển.