Đánh giá rủi ro trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng

Có nhiều cách hiểu về khái niệm đánh giá rủi ro. Mặt khác, cách tiếp cận về rủi ro trong kinh doanh ngân hàng cũng có vài điểm khác biệt. Ở đây, đánh giá rủi ro được hiểu là việc sử dụng các thông tin từ các báo cáo tài chính và các thông tin quá khứ để đánh giá mức độ rủi ro hiện tại của ngân hàng về một số loại rủi ro chủ yếu như: rủi ro tín dụng; rủi ro thanh khoản; rủi ro thị trường; rủi ro lãi suất; rủi ro vỡ nợ; rủi ro thu nhập.

Rủi ro tín dụng được đánh giá qua các chỉ tiêu sau đây:

Nợ xấu tức nợ từ nhóm 3 đến nhóm 5 theo phân loại nợ hiện hành

Xóa nợ ròng = Dư nợ các khoản vay đã xóa nợ vì rủi ro – Giá trị các khoản thu bù đắp thiệt hại.

Đây là tỷ lệ giữa số dư có của tài khoản dự phòng rủi ro tín dụng chia cho tổng dư nợ cuối kỳ.

Số phân bổ dự phòng chính là số dự phòng rủi ro tín dụng trích lập trong kỳ (tính vào chi phí trong kỳ).

Tỷ lệ này tương quan thuận với rủi ro thanh khoản vì các khoản vốn vay phi tiền gửi có mức độ không ổn định cao hơn các khoản tiền gửi.

Tỷ lệ này cũng tương quan thuận với rủi ro thanh khoản vì khả năng thanhkhoanr của các khoản cho vay kém hơn các tài sản khác như: tiền mặt; tiền gửi; đầu tư chứng khoán.

Tỷ lệ này tương quan nghịch với rủi ro thanh khoản thể hiện khả năng đáp ứng thanh khoản kịp thời của ngân hàng

Tỷ lệ này cũng tương tự như tỷ lệ vốn bằng tiền trên tổng tài sản. Bởi vì, giấy tờ có giá chính phủ xem như có rủi ro vỡ nợ bằng 0 và có tính thanh khoản cao nên là một nguồn đáp ứng thanh khoản có chát lượng.

Tỷ lệ này có 3 khả năng:

• 
  Bằng 1: tức giá trị số sách = giá trị thị trường.
  
• 
  Lớn hơn 1: Tức giá trị số sách > giá trị thị trường của tài sản
  
• 
  Nhỏ hơn 1: Tức giá trị số sách < giá trị thị trường của tài sản
  

Như đã phân tích trong chương 1, khi lãi suất biến động giá thị trường của các tài sản và nợ có lãi suất cố định sẽ biến động ngược chiều với biến động lãi suất. Do đó, tỷ lệ trên càng lớn hơn 1, tức giá trị các tài sản đầu tư có lãi suất cố định lớn thì rủi ro thị trường của ngân hàng càng lớn.

Tương tự, tỷ lệ này càng lớn hơn 1, rủi ro thị trường của ngân hàng càng lớn.

Vì các biến động trong giá thị trường của tài sản và các khoản nợ cuối cùng đều thể hiện trong sự biến động giá trị ròng của vốn chủ sở hữu nên đây là chỉ tiêu quan trọng nhất trong đánh giá rủi ro thị trường. Tỷ lệ này càng lớn hơn 1, rủi ro thị trường của NH càng lớn.

Chỉ tiêu chủ yếu để đánh giá rủi ro lãi suất là: Tỷ lệ giữa tài sản nhạy cảm lãi suất/nguồn vốn nhạy cảm với lãi suất.

Tài sản nhạy cảm với lãi suất là những tài sản có thể tái định giá theo lãi suất thị trường khi lãi suất thị trường thay đổi. Đó là những khoản cho vay trên thị trường tiền tệ liên ngân hàng; các khoản cho vay và đầu tư chứng khoán đáo hạn; các khoản cho vay và đầu tư chứng khoán có lãi suất thả nổi.

Nguồn vốn nhạy cảm với lãi suất cũng được định nghĩa tương tự. Đó là các khoản nợ có thể tái định giá theo lãi suất thị trường, bao gồm: các khoản vay trên thị trường tiền tệ liên ngân hàng; các khoản nợ đáo hạn; các khoản nợ có lãi suất cố định.

Nếu tỷ lệ này gần bằng 1, ngân hàng có thể tối thiểu hóa rủi ro lãi suất. Ngược lại nếu tỷ lệ này > 1, NH sẽ gặp phải rủi ro tái đầu tư khi lãi suất thị trường giảm. Nếu tỷ lệ này < 1, NH sẽ gặp phải rủi ro tái tài trợ khi lãi suất thị trường tăng.
2.4.5. Đánh giá rủi ro vỡ nợ

(i) Chênh lệch lãi suất giữa các giấy nợ do NH phát hành so với giấy nợ của chính phủ cùng kỳ hạn

Vì giấy nợ của chính phủ được coi là chứng khoán không có rủi ro vỡ nợ nên lãi suất của giấy nợ chính phủ chỉ chịu ảnh hưởng của cấu trúc kỳ hạn. Với cùng một kỳ hạn phát hành, chênh lệch giữa lãi suất trái phiếu do ngân hàng phát hành và lãi suất trái phiếu kho bạc chính là mức bù rủi ro của trái phiếu ngân hàng. Chênh lệch này càng lớn chứng tỏ thị trường đánh giá xác suất vỡ nợ của ngân hàng càng cao.

Tỷ số này cho thấy số năm mà khoản đầu tư vào cổ phiếu ngân hàng có thể thu hồi từ lợi nhuận hàng năm. Tỷ số này càng cao có nghĩa là thị trường đánh giá tốt về triển vọng của ngân hàng. Do đó, tỷ số này tương quan nghịch với rủi ro vỡ nợ.

Tỷ số vốn chủ sở hữu trên tài sản là nghịch đảo của số nhân vốn chủ sở hữu (EM) đã đề cập ở phần trước. Vì vốn chủ sở hữu là bộ đếm phòng chống rủi ro vỡ nợ nên tỷ số này càng cao, rủi ro vỡ nợ càng thấp.

Tỷ số này tương quan thuận với rủi ro vỡ nợ

Ý nghĩa của tỷ số này cũng tương tự tỷ số vốn chủ sỡ hữu/tổng tài sản, nhưng nó thể hiện sát hơn với thực trạng rủi ro vỡ nợ của ngân hàng vì nó chỉ so sánh với bộ phận tài sản rủi ro.

Vốn cơ bản (primary capital) là khái niệm được sử dụng phổ biến trong các quy chế điều tiết của các ngân hàng Mỹ. Nó bao gồm: vốn chủ sở hữu + dự phòng tổn thất tín dụng + đầu tư tại Công ty con + nợ dài hạn (quyền đòi thu nhập sau tiền gửi). Ở Việt Nam, khái niệm này tương đương với khái niệm vốn tự có./.

BÀI TẬP CHƯƠNG 2

--------------------------

(Đơn vị tính:triệu USD)

• 
  Tổng giá trị tiền gửi hưởng lãi 650 USD và tiền gửi không hưởng lãi là 210 USD
  

Đơn vị tính: Triệu USD

Sử dụng các bảng báo cáo trên, hãy tính tất cả các chỉ số đo lường tình hình hoạt động của ngân hàng.

1. 
   ROE e. Tỷ lệ thu nhập ngoài lãi cận biên
   
2. 
   ROA f. Tỷ lệ thu nhập hoạt động cận biên
   
3. 
   Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên g. Thu nhập ròng trước những giao
   
4. 
   Thu nhập tên một cổ phiếu dịch đặc biệt
   

(1) Giả sử thu lãi, chi phí trả lãi, thu ngoài lãi và chi phí ngoài lãi mỗi năm tăng 5% trong khi tất cả các khoản thu và chi phí nêu trên không đổi. Điều gì sẽ xảy ra đối với ROE, ROA và thu nhập cổ phiếu của Shadowwood.

(2) Ngược lại, giả sử thu từ lãi và chi phí trả lãi cũng như thu ngoài lãi và chi phí ngoài lãi của Shadowwood giảm 5%, ROE, ROA và EPS của Shadowwood sẽ thay đổi như thế nào?
Câu 6: Ngân hàng Farmers và Merchants National có tổng tài sản 1,6 tỷ USD, vốn chủ sở hữu là 139 triệu USD và ấn định mức ROA là 0,0076, ROE của ngân hàng là bao nhiêu? Tại sao?

Các tình huống:

1.Giả sử ngân hàng thấy rằng ROA tăng thêm 50% trong khi tài sản và vốn chủ sở hữu không đổi. Điều gì sẽ xảy ra với ROE? Tại sao?

2. Giả sử ROA của ngân hàng giảm 50%, tổng tài sản và vốn chủ sở hữu không đổi, ROE thay đổi như thế nào?

3. Nếu ROA của ngân hàng vẫn giữ cố định 0,0076 nhưng cả tài sản và vốn chủ sở hữu tăng gấp đôi, ROE thay đổi như thế nào? Tại sao?

4. Việc giảm một nửa tổng tài sản và vốn chủ sở hữu (ROA vẫn là 0,0076) sẽ ảnh hưởng tới ROE của ngân hàng như thế nào?
Câu 7: Ngân hàng Granite Dells State báo cáo tổng thu từ hoạt động là 135 triệu USD, tổng chi phí hoạt động là 121 triệu USD và thuế phải nộp là 2 triệu USD. Tổng tài sản là 1,17 tỷ USD và tổng nợ là 989 triệu USD. Tính ROE?

Các tình huống:

1. 
   ROE của ngân hàng sẽ thay đổi như thế nào nếu tổng chi phí hoạt động, thuế, tổng thu từ hoạt động đều tăng 10% trong khi tài sản và tổng nợ không đổi?
   
2. 
   Giả sử tổng tài sản và tổng nợ của ngân hàng tăng 10% nhưng tổng thu và chi phí (gồm cả thuế) không đổi, ROE thay đổi như thế nào?
   
3. 
   Điều gì có thể sẽ xảy ra đối với ROE nếu cả thu từ hoạt động và chi phí (gồm cả thuế) giảm 10%, với tổng tài sản và tổng nợ không đổi.
   
4. 
   ROE thay đổi như thế nào nếu tài sản và tổng nợ giảm 10% nhưng thu từ hoạt động và chi phí (cả thuế) không đổi?
   

1. 
   Nếu ROA trong năm tới đạt 1,5%, để đạt được ROE là 12% thì tỷ số tài sản/vốn chủ sở hữu phải là bao nhiêu?
   
2. 
   Nếu ROA giảm 0,75% thì tỷ số tài sản/ vốn chủ sở hữu là bao nhiêu để ROE là 12%
   

Lợi nhuận sau thuế 16 triệu USD

Tổng thu từ hoạt động 215 triệu USD

Tổng tài sản 1250 triệu USD

Tổng vốn chủ sở hữu 111 triệu USD

Xác định NPM, EM, AU và ROE

Giả sử ngân hàng có tổng nợ là 1475 triệu USD, vốn cổ phần là 140 triệu USD, tổng thu ngoài lãi 88 triệu USD, tổng thu từ lãi 155 triệu USD và lợi nhuận ròng sau thuế 24 triệu USD. Tính tỷ suất sinh lời hoạt động (NPM), hiệu quả sử dụng tài sản (AU), số nhân vốn chủ sở hữu và ROE?

Xác định: ROE, hiệu quả sinh lời hoạt động (NPM), hiệu quả sử dụng tài sản (AU), số nhân vốn chủ sở hữu của ngân hàng. Có bằng chứng nào về những xu hướng bất lợi không? Bạn có khuyến nghị gì với hội đồng quản trị của ngân hàng không?

Các tình huống:

1. 
   Bạn có hài lòng hơn với những xu hướng gần đây của ngân hàng không, nếu tổng vốn cổ phần tăng 30% trong 5 năm? Tại sao?
   
2. 
   Giả sử hiệu quả sử dụng tài sản tăng 25% trong 5 năm, ROE sẽ bị ảnh hưởng như thế nào?
   
3. 
   ROE sẽ thay đổi như thế nào nếu tỷ suất sinh lời hoạt động (NPM) tăng 15% trong 5 năm?
   

1. 
   Tỷ số hiệu quả quản lý thuế
   
2. 
   Tỷ số hiệu quả kiểm soát chi phí
   
3. 
   Tỷ số hiệu quả quản lý tài sản
   
4. 
   Tỷ số hiệu quả quản lý nguồn vốn
   
5. 
   ROE
   

1. 
   Giả sử thu nhập trước thuế của ngân hàng tăng 20%, thuế, thu từ hoạt động, tài sản và vốn chủ sở hữu không đổi. Điều gì sẽ xảy ra đối với ROE và các thành phần của nó?
   
2. 
   Nếu tổng tài sản tăng lên 20%, điều gì sẽ xảy ra với các tỷ số hiệu quả và ROE của ngân hàng?
   
3. 
   Nếu vốn cổ phần tăng 20% sẽ có ảnh hưởng gì tới ROE và các thành phần của nó?
   

ĐVT: triệu USD

1. 
   Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên (NIM)
   
2. 
   Tỷ lệ thu nhập ngoài lãi cận biên (NNM)
   
3. 
   ROA
   

Giả sử thu từ lãi của ngân hàng tăng lên 61 $ và thu nhập ngoài lãi tăng lên 58 $, trong khi chi phí lãi và ngoài lãi tăng lên mức 45$ và 11$. Đồng thời, tổng tài sản tăng lên 1042 $, thu nhập và chi phí đặc biệt tăng gấp đôi lên 2 $. Tính tỷ lệ thu nhập lãi cận biên (NIM), tỷ lệ thu nhập ngoài lãi cận biên (NNM) và ROA?

Tính ROA mỗi năm? Có những xu hướng bất lợi nào không? Có những xu hướng thuận lợi nào không? Điêug gì có thể xảy ra với ngân hàng?
Câu 14: Ngân hàng XYZ có các số liệu qua 3 năm gần đây như sau:

Khoản mục	2005	2006	2007
1. Thu từ lãi 2. Chi phí trả lãi 3, Dư nợ cho vay bình quân 4. Đầu tư chứng khoán và tiền gửi tại các NH khác 5. Tổng tiền gửi huy động 6. Các khoản vay trên thị trường tiền tệ liên ngân hàng	55 34 406 174 467 96	56 42 408 197 472 118	57 49 411 239 487 143

(Lưu ý: Các phân tích dựa trên những chỉ tiêu và ý nghĩa của chúng kết hợp với những suy luận lô gíc)

Quản trị rủi ro là quá trình tiếp cận rủi ro một cách khoa học, toàn diện và có hệ thống nhằm nhận dạng, đo lường, kiểm soát, và tối thiểu hoá những tác động bất lợi của rủi ro

Quá trình quản trị rủi ro bao gồm các công đoạn sau:

(i) Nhận dạng rủi ro: các hoạt động phân tích, xác định các rủi ro có thể xảy ra

(ii) Đánh giá rủi ro: là công việc phân loại rủi ro theo 2 tiêu chí: khả năng xuất hiện rủi ro và mức độ tổn thất, trên cơ sở đó xác định thứ tự ưu tiên trong phân bổ nguồn lực để quản trị rủi ro.

(iii) Kiểm soát rủi ro: là việc thực hiện các biện pháp nhằm tối thiểu hóa rủi ro trước khi rủi ro xuất hiện như: né tránh, ngăn ngừa, giảm thiểu, chuyển giao, trung hòa rủi ro, đa dạng hoá…

(iv) Tài trợ rủi ro: là việc thực hiện các biện pháp tài chính nhằm giảm thiểu tác động bất lợi của rủi ro khi rủi ro đã xảy ra; chẳng hạn, tự khắc phục bằng dự phòng rủi ro, bằng nguồn lực có sẵn hoặc chuyển giao rủi ro thông qua hợp đồng bảo hiểm….
3.2. Đo lường rủi ro trong quản trị rủi ro kinh doanh ngân hàng

Khái niệm đo lường rủi ro (Risk Measurement) nói ở đây để chỉ công việc xác định các nhân tố (biến số) ảnh hưởng đến một loại rủi ro nhất định hoặc/và cách thức xác định mức độ tổn thất của một loại rủi ro đặc thù.

Đo lường rủi ro nhằm những mục tiêu chủ yếu sau:

- Xác định các nhân tố (biến số) ảnh hưởng đến một loại rủi ro từ đó có cơ sở để sử dụng các công cụ, các biện pháp kiểm soát rủi ro thông qua kiểm soát các biến số.

- Xác định mức độ tổn thất có thể có thông qua các phương pháp có độ tin cậy và dự báo các biến số. Trên cơ sở đó, có các biện pháp cần thiết về kiểm soát và tài trợ rủi ro, chủ động dự phòng các tình huống xấu, kiểm soát các vị thế giới hạn trong kinh doanh, tính toán định lượng cụ thể về sử dụng các công cụ phái sinh phòng chống rủi ro..

- Là cơ sở cho một số nghiệp vụ chủ yếu của ngân hàng như: thẩm định tín dụng; xác định lãi suất cho vay theo từng đối tượng…

Phương pháp tiếp cận trong đo lường rủi ro ngân hàng dựa trên 3 tiền đề cơ bản:

(i) Xuất phát từ những ý tưởng cơ bản của việc nghiên cứu các loại rủi ro

(ii) Nhiều loại rủi ro trong ngân hàng được xem là rủi ro bảng cân đối (Balance sheet risk). Đối với các loại rủi ro này, mức độ tổn thất của rủi ro phụ thuộc vào sự không phù hợp giữa tài sản và nợ. Vì vậy, phương pháp đo lường rủi ro tập trung vào xác định mức độ không phù hợp (chẳng hạn, xác định khe hở GAP hoặc trạng thái ròng…)

(iii) Cách tiếp cận quản trị tài sản – nợ (ALM): Cách tiếp cận này yêu cầu việc quản trị rủi ro phải xuất phát từ hoạch định và thực hiện các chiến lược tái cấu trúc Bảng cân đối kế toán nhằm bảo đảm thực hiện hai mục tiêu cơ bản:

- Tối đa hoá (hoặc ít nhất ổn định) thu nhập lãi/ Thu lãi cận biên

- Tối đa hoá (hoặc ít nhất bảo vệ) giá trị ròng của NH (giá trị thị trường của vốn chủ sở hữu)

Với cách tiếp cận này, các phương pháp đo lường rủi ro phải hổ trợ dễ dàng cho việc hoạch định và thực hiện các chiến lược cấu trúc bảng cân đối kế toán.