Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé y tÕ ViÖn dinh d­ìng Ph¹m hoµng h­ng HiÖu qu¶ cña truyÒn th ng tÝch cùc ®Õn ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ

Ph©n tÝch gi¸ trÞ dinh d­ìng cña khÈu phÇn ¨n cña c¸c bµ mÑ t¹i céng ®ång nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy (B¶ng 3.16) vÒ kho¸ng chÊt vµ vitamin: hµm l­îng s¾t vµ vitamin C trong khÈu phÇn ¨n cña c¸c bµ mÑ t¹i hai x· Phong s¬n vµ Phong Xu©n chØ ®¹t kho¶ng 30-50% so víi nhu cÇu khuyÕn nghÞ cña ViÖn Dinh d­ìng Quèc gia nÕu ch­a tÝnh ®Õn tû lÖ hÊp thu hoÆc trõ mÊt m¸t trong qu¸ tr×nh chÕ biÕn. So ¸nh víi nghiªn cøu cña Hå Thu Mai, Ph¹m V¨n Hoan[49] vÒ thiÕu m¸u vµ khÈu phÇn ¨n cña häc sinh 11-14 tuæi t¹i Hoa l­, Ninh b×nh vµ nghiªn cøu cña Ogle. BM, Ph¹m Hoµng H­ng, Hå ThÞ TuyÕt[150][156] vÒ tÝnh ®a d¹ng khÈu phÇn ¨n ë phô n÷ khu vùc §ång b»ng s«ng Mªk«ng vµ khu vùc miÒn nói Thõa Thiªn HuÕ th× kÕt qu¶ trong nghiªn cøu cña chóng t«i thÊp h¬n nhiÒu.

Ph©n tÝch tÝnh ®a d¹ng trong khÈu phÇn ¨n trong nghiªn cøu cña chóng t«i(b¶ng 3.17) qua ®iÒu tra tÇn suÊt tiªu thô thùc phÈm giµu s¾t s½n cã t¹i ®Þa ph­¬ng cña c¸c bµ mÑ t¹i céng ®ång nghiªn cøu cho thÊy: TÇn suÊt sö dông c¸c thùc phÈm giµu s¾t s½n cã t¹i ®Þa ph­¬ng møc tiªu thô hµng ngµy vµ hµng tuÇn rÊt thÊp nh­ : Võng 1%, ®Ëu nµnh 3%, rau ®Òn 3%, rau ngãt 6%...nhiÒu lo¹i thùc phÈm giµu s¾t vµ rÊt s½n cã t¹i ®Þa ph­¬ng hÇu nh­ ch­a ®­îc sö dông: ®Ëu ®en, ®Ëu ®òa, cïi dõa, tiÕt bß, tiÕt lîn, thÞt gµ, thÞt Õch…KÕt qu¶ nghiªn cøu ph©n tÝch vÒ khÈu phÇn ¨n vµ tÇn suÊt tiªu thô thùc phÈm cña phô n÷ t¹i céng ®ång trong nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy c¸c can thiÖp dinh d­ìng t¹i céng ®ång cÇn ­u tiªn tr­íc tiªn vµo c¶i thiÖn chÊt l­îng b÷a ¨n, cô thÓ ë ®©y lµ ph¶i c¶i thiÖn l­îng s¾t vµ vitamin C trong khÈu phÇn. Muèn vËy, ph¶i khuyÕn khÝch mäi ng­êi t¨ng c­êng sö dông c¸c s¶n phÈm giµu s¾t vèn s½n cã t¹i ®Þa ph­¬ng nh­ng ch­a cã thãi quen sö dông.

4.1.7 X¸c ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò cÇn can thiÖp

Tõ kÕt qu¶ cña nghiªn cøu m« t¶ ban ®Çu t¹i céng ®ång nghiªn cøu qua thu thËp kÕt qu¶, ph©n tÝch thùc tr¹ng chóng t«i rót ra mét sè nhËn ®Þnh chung vµ c¸c gi¶i ph¸p nh­ sau:

• 
  NhËn ®Þnh vÒ thùc tr¹ng Dinh d­ìng vµ thiÕu m¸u, c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng:
  

• 
  Tû lÖ TNLTD ë phô n÷ cßn ë møc cao, chñ yÕu TNLTD ®é I vµ ®é II.
  
• 
  T×nh tr¹ng dinh d­ìng ë trÎ em <60 th¸ng t¹i céng ®ång nghiªn cøu: Tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n chung cßn ë møc rÊt cao, chñ yÕu lµ møc ®é nhÑ. Nhãm tuæi m¾c cao lµ nhãm tuæi b¾t ®Çu ¨n bæ sung vµ cai s÷a mÑ. SDD thÓ thÊp cßi(CC/T) cßn møc rÊt cao, tû lÖ nµy t¨ng nhanh ë nhãm trÎ sau 12 th¸ng.
  

- VÒ nguyªn nh©n: ThiÕu kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh vÒ sö dông c¸c s¶n phÈm giµu s¾t, thøc ¨n nghÌo nµn thiÕu ®a d¹ng , Hµm l­îng s¾t vµ vitamin C trong khÈu phÇn ¨n rÊt thÊp

• 
  Tõ kÕt nhËn ®Þnh trªn chóng t«i thÊy ®Ò cËp nh÷ng néi dung chÝnh can thiÖp t¹i x· Phong Xu©n nh­ sau:
  

2. N©ng cao kiÕn thøc vÒ thiÕu m¸u thiÕu s¾t, Phßng chèng thiÕu m¸u, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n cho CBYT, CTV, Gi¸o viªn th«ng qua héi th¶o, tËp huÊn.

3. N©ng cao kiÕn thøc vÒ thiÕu m¸u thiÕu s¾t, Phßng chèng thiÕu m¸u, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n cho Héi Phô n÷, Héi N«ng d©n, C¸c Gi¸o viªn th«ng qua Héi th¶o, TËp huÊn: X©y dùng ®­îc néi dung th«ng ®iÖp cña pano vµ tranh ¸p phÝch, tê r¬i cña dù ¸n Víi c¸c TP giµu s¾t s½n cã t¹i ®Þa ph­¬ng.

4.TËp huÊn vÒ kü n¨ng truyÒn th«ng cho CTV, Héi Phô n÷, Héi N«ng d©n, x©y dùng kÕ ho¹ch vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch can thiÖp.

5.N©ng cao kiÕn thøc vÒ thiÕu m¸u thiÕu s¾t, Phßng chèng thiÕu m¸u cho häc sinh, gi¸o viªn c¸c tr­êng th«ng qua c¸c buæi nãi chuyÖn víi chuyªn ®Ò thiÕu m¸u thiÕu s¾t vµ c¸ch phßng chèng, th«ng qua c¸c héi thi t×m hiÓu kiÕn thøc vÒ TMTS vµ c¸ch phßng chèng, hç trî gi¶i th­ëng, hç trî 200 cÆp s¸ch cã in th«ng ®iÖp phßng chèng thiÕu m¸u cho häc sinh.

6. N©ng cao kiÕn thøc, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n víi c¸c thùc phÈm giµu s¾t s½n cã t¹i ®Þa ph­¬ng th«ng qua Héi thi v­ên xanh , sinh ho¹t C©u l¹c bé Phßng chèng thiÕu m¸u do Héi N«ng d©n vµ Héi Phô n÷ vµ CTV tæ chøc. Hç trî c©y gièng, hµng rµo, gi¶i th­ëng cho héi thi.

7. N©ng cao kiÕn thøc, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n víi c¸c thùc phÈm giµu s¾t s½n cã t¹i ®Þa ph­¬ng th«ng qua x©y dùng in Ên pano, ¸p phÝch, tê r¬i víi c¸c néi dung th«ng ®iÖp, h×nh ¶nh ®­îc x©y dùng tõ nh÷ng phong trµo thi ®ua cña CTV, c¸c héi th¶o, c¸c buæi sinh ho¹t c©u l¹c bé.

8.T¨ng c­êng m¹ng l­íi truyÒn th«ng t¹i céng ®ång th«ng qua m¹ng l­íi CTV, thi ®ua gi÷a CTV, Ban v¨n ho¸ x· mçi tuÇn ph¸t 1 b¶n tin vÒ TMTS vµ c¸ch phßng chèng. Tuyªn d­¬ng c¸c ®iÓn h×nh trong phong trµo thi §ua cña häc sinh vµ Héi N«ng d©n. Th«ng b¸o lÞch sinh ho¹t CLB c¸c th«n th¸ng tíi.

9. C¸c ho¹t ®éng theo dâi gi¸m s¸t ®­îc tiÕn hµnh th«ng qua c¸c buæi giao ban hµng th¸ng víi c¸c c¸n bé chñ chèt.

10. TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng héi th¶o, tËp huÊn, c¸c héi thi, ho¹t ®éng héi phô n÷, n«ng d©n, CTV, c¸c buæi sinh ho¹t CLB, c¸c buæi giao ban ®Þnh kú víi c¸n bé chñ chèt ®Òu cã sù gi¸m s¸t cña c¸n bé dù ¸n.

11. Huy ®éng sù tham gia cña céng ®ång, truyÒn th«ng thay ®æi hµnh vi, ®a d¹ng ho¸ khÈu phÇn ¨n b»ng c¸c s¶n phÈm s½n cã cho phô n÷ trÎ em t¹i céng ®ång nghiªn cøu lµ viÖc lµm cÇn thiÕt phï hîp víi nhãm gi¶i ph¸p chiÕn l­îc x· héi ho¸ c«ng t¸c y tÕ cña ngµnh Y tÕ hiÖn nay[8][30]. Gi¶i ph¸p tham gia cña céng ®ång nghÜa lµ céng ®ång tham gia tõ kh©u x¸c ®Þnh vÊn ®Ò søc khoÎ ­u tiªn cÇn ph¶i truyÒn th«ng: VÊn ®Ò ë ®©y lµ t×nh tr¹ng thiÕu m¸u, thiÕu dinh d­ìng ë phô n÷ tuæi sinh ®Î vµ trÎ em 6-24 th¸ng. Nguyªn nh©n lµ thiÕu kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh vÒ sö dông c¸c s¶n phÈm giµu s¾t, thøc ¨n nghÌo nµn thiÕu ®a d¹ng , hµm l­îng s¾t vµ vitamin C trong khÈu phÇn ¨n rÊt thÊp. Sù tham gia cña céng ®ång cßn thÓ hiÖn ë chç bªn c¹nh viÖc tham gia x¸c ®Þnh vÊn ®Ò, lªn kÕ ho¹ch vµ thùc hiÖn can thiÖp th× céng ®ång còng ®­îc huy ®éng vµo kh©u gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶. Nguyªn lý “Sù tham gia cña céng ®ång” lµ nguyªn lý ch×a kho¸ cÇn ®­îc khuyÕn khÝch cho c¸c ch­¬ng tr×nh CSSKB§, trong ®ã cã TT-GDSK, ®· ®­îc thùc tÕ chøng minh vµ ®· ®­îc vËn dông vµo thö nghiÖm can thiÖp. Thùc tÕ rÊt nhiÒu nghiªn cøu trªn thÕ giíi vµ trong n­íc ¸p dông gi¶i ph¸p nµy vµ thu ®­îc kÕt qu¶ tèt[12][29][47][92].

12. Huy ®éng Sù tham gia cña céng ®ång trong nghiªn cøu nµy t¹o ra c¬ héi vµ huy ®éng sù tham gia kh«ng chØ chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng, Y tÕ ®Þa ph­¬ng, toµn thÓ phô n÷, héi n«ng d©n, céng t¸c viªn y tÕ mµ cßn huy ®éng sù phèi hîp cña c¸c thÇy c« gi¸o, c¸c em hoc sinh nh÷ng ng­êi lµm chñ t­¬ng lai cña ®Êt n­íc sÏ lµm t¨ng thªm tÝnh bÒn v÷ng, l©u dµi cña c¸c can thiÖp. Sù tham gia nµy sÏ lµm gia t¨ng ®é bao phñ cña c¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng, gãp phÇn lµm gi¶m g¸nh nÆng cho c¸c c¸n bé y tÕ vµ ®em l¹i hiÖu qu¶ tèt nhÊt cho ho¹t ®éng TT-GDSK. KÕt qu¶ nµy cµng kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n cña gi¶i ph¸p huy ®éng sù tham gia tÝch cùc cña c«ng ®ång vµo sù nghiÖp CSSK mµ Bé Y tÕ ®ang chó träng x©y dùng vµ thùc hiÖn[5][30]. Gi¶i ph¸p nµy phï hîp víi ­u tiªn n©ng cao søc khoÎ ®­îc Tuyªn ng«n Jarkarta[65] vÒ N©ng cao søc khoÎ trong thÕ kû 21 nhÊn m¹nh: “N©ng cao søc khoÎ ®­îc tiÕn hµnh do d©n vµ cïng d©n chø kh«ng ph¶i trªn d©n hay cho d©n”.

4.2. HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®Õn kiÕn thøc, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n cña phô n÷ vµ c¸c bµ mÑ nu«i con nhá

C¸c chÊt dinh d­ìng chñ yÕu ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ®Çy ®ñ dinh d­ìng kh«ng thÓ t×m thÊy trong mét lo¹i thùc phÈm (ngo¹i trõ s÷a mÑ trong nh÷ng th¸ng ®Çu tiªn cña cuéc ®êi) nh­ng cã thÓ t×m thÊy trong mét tæng thÓ nhiÒu lo¹i thùc phÈm (Hsu-Hage, Wahlqvist 1996). ChÕ ®é ¨n lµnh m¹nh ®­îc cho r»ng chóng cã ®Çy ®ñ tõ nhiÒu lo¹i thùc phÈm kh¸c nhau. Sù ®a d¹ng trong khÈu phÇn ®· ®­îc chøng minh cã thÓ chèng l¹i c¸c bÖnh m·n tÝnh nh­ ung th­ (Vechia vµ CS, 1997) còng nh­ liªn quan chÆt chÏ ®Õn tuæi thä (Kant vµ CS, 1995) vµ c¶i thiÖn t×nh tr¹ng søc khoÎ (Hodson vµ CS, 1994); RÊt nhiÒu c¸c h­íng dÉn vÒ tiÕt thùc ®· tõ l©u nhÊn m¹nh gi¸ trÞ cña ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n (Sandstrom vµ CS, 1997). Tõ nh÷ng n¨m 1987, Krebs-Smith vµ CS, n¨m 1991, Kant vµ CS, n¨m 1997, Drewnowski vµ CS ®· nghiªn cøu ®¸nh gi¸ ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ tËp trung vµo hiÖu qu¶ cña nã trong khÈu phÇn ¨n tæng thÓ ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn[110]. N¨m 1998, Hatloy, Torheim, L OshaugA[110] nghiªn cøu t¹i Mali, Nam Phi ®· ®Æt c©u hái cho nghiªn cøu r»ng: ®¬n gi¶n sù ®Õm lo¹i thùc phÈm(food items) vµ nhãm thùc phÈm (Food group)cã thÓ dù b¸o sù ®Çy ®ñ dinh d­ìng trong chÕ ®é ¨n ë céng ®ång c¸c n­íc kinh tÕ khã kh¨n? KÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ cho thÊy ®¬n gi¶n sù ®Õm lo¹i thùc phÈm(food items) vµ nhãm thùc phÈm sÏ cho mét bøc tranh vÒ sù ®Çy ®ñ dinh d­ìng trong khÈu phÇn, kÕt qu¶ nghiªn cøu còng cho thÊy ®iÓm sè thùc phÈm(food score) hoµn toµn rÊt tèt cho ®¸nh gi¸ sù ®Çy ®ñ dinh d­ìng trong khÈu phÇn ¨n, ®Æc biÖt nÕu phèi hîp c¶ hai chØ sè.

Onle BM vµ CS(2001)[153], nghiªn cøu ph©n tÝch ®a d¹ng thùc phÈm trong khÈu phÇn ¨n ë phô n÷ ViÖt nam cho thÊy, cã mèi liªn quan chÆt chÏ gi÷a tÝnh ®a d¹ng vµ chÊt l­îng khÈu phÇn: kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy phô n÷ ë nhãm ®a d¹ng ho¸ cao lo¹i thùc phÈm (FVS) tiªu thô 21 lo¹i thùc phÈm hoÆc h¬n trong 7 ngµy th× cao h¬n cã ý nghÜa vÒ c¸c chÊt dinh d­ìng ¨n vµo khi so s¸nh víi nhãm ®a d¹ng ho¸ thÊp d­íi 15 lo¹i thùc phÈm ®­îc tiªu thô hoÆc Ýt h¬n trong cïng thêi gian. T­¬ng tù, phô n÷ ®a d¹ng ho¸ cao vÒ nhãm thùc phÈm(DDS) cao h¬n hoÆc b»ng 8 nhãm thùc phÈm trong 7 ngµy(tèi ®a 12 nhãm) cao h¬n cã ý nghÜa vÒ chÊt l­îng dinh d­ìng khÈu phÇn vÒ n¨ng l­îng, protein vµ ®Æc biÖt lµ c¸c yÕu tè vi l­îng so s¸nh víi phô n÷ ®a d¹ng thÊp vÒ nhãm thùc phÈm.

Torheim L vµ CS(2002)[195][196], nghiªn cøu ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ cña hai chØ sè FVS vµ DDS t¹i Mali ®i ®Õn kÕt luËn : Hai chØ sè nµy cã thÓ ®¸nh gi¸ th«ng qua bé c©u hái vÒ tÇn suÊt sö dông thùc phÈm. Hai chØ sè ®a d¹ng ho¸ thùc phÈm nµy ph¶n ¸nh chÊt l­îng khÈu phÇn ¨n vµ lµ c«ng cô rÊt ®¬n gi¶n cho viÖc theo dâi ®¸nh gi¸ dinh d­ìng.

Swidale A vµ CS(2005)[190] ®­a ra chØ sè ®a d¹ng ho¸ nhãm thøc ¨n ë hé gia ®×nh (HDDS), t¸c gi¶ chia thøc ¨n lµm thµnh 12 nhãm, Th«ng tin thu thËp vÒ tiªu thô thùc phÈm hé gia ®×nh ®­îc thùc hiÖn b»ng hái ghi qua 24 giê. C¸c t¸c gi¶ chòng cho r»ng sù gia t¨ng tiªu thô sè l­îng nhãm thùc phÈm kh¸c nhau cung cÊp lµ sù ®o l­êng gi¸ trÞ vÒ tiÕp cËn thùc phÈm ë hé gia ®×nh.

Marie Tvµ CS (2006)[137][138] cho r»ng chØ sè ®a d¹ng ho¸ thùc phÈm (FVS vµ DDS) ®­îc ghi nhËn nh­ lµ thµnh phÇn chñ yÕu cho mét chÕ ®é ¨n lµnh m¹nh kh«ng chØ ë Hoa kú mµ trªn toµn thÕ giíi, nã kh«ng nh÷ng lµ chØ sè chØ h÷u Ých cho an toµn thùc phÈm mµ cßn lµ chØ sè rÊt h÷u Ých cho ®¸nh gi¸ chÊt l­îng khÈu phÇn ¨n. Marie T còng kÕt kuËn r»ng hµng lo¹t nghiªn cøu (Allen vµ Cs ë Mexico, 1991; Taren vµ Cs ë Trung quèc, 1993; Marquis vµ Cs ë Peru, 1997; Onyango vµ Cs ë Keynia, 1998; Tarini vµ Cs ë Niger, 1999; Arimon vµ Cs ë Ethiopia, 2002; Brown vµ Cs ë Guatemala, 2002) cho thÊy cã sù liªn quan chÆt chÏ gi÷a ®a d¹ng ho¸ thùc phÈm vµ sù ph¸t triÓn dinh d­ìng cña trÎ[155][157][176][177][178].

T¹i ViÖt Nam, gi¶i ph¸p ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n tõ l©u ®· ®­îc chó träng. Trong ChiÕn l­îc quèc gia vÒ dinh d­ìng giai ®o¹n 2001-2010[6], mét trong bèn gi¶i ph¸p can thiÖp n»m c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu vi chÊt dinh d­ìng lµ gi¶i ph¸p ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n. C¸c ho¹t ®éng ­u tiªn cho nh÷ng vïng khã kh¨n lµ ph¸t triÓn “« dinh d­ìng”, hÖ sinh th¸i v­ên-ao-chuång ®Ó t¨ng nguån thùc phÈm cung cÊp t¹i chç t¹o ®iÒu kiÖn tèt cho viÖc thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n. Tõ GiÊy, Hµ Huy Kh«i(1994)[13] khi triÓn khai m« h×nh ho¹t ®éng dinh d­ìng vµ gi¶m ®ãi nghÌo víi gi¶i ph¸p hç trî ph¸t triÓn tËp trung vµo nhãm nguy c¬ vµ huy ®éng sù tham gia cña céng ®ång. Mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p cô thÓ ë ®©y lµ triÓn khai lµ x©y dùng ho¹t ®éng gi¸o dôc dinh d­ìng ®a kªnh, tËp trung gi¸o dôc cho céng ®ång vÒ sö dông c¸c thøc ¨n cã ë ®Þa ph­¬ng ®Ó ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ gi¸o dôc dinh d­ìng hîp lý. Tõ GiÊy[12] [80][107]trong chiÕn l­îc dinh d­ìng hé gia ®×nh ®· ®Ò cËp “Kh«ng nh÷ng mçi b÷a ¨n cÇn cã ®ñ bèn nhãm thøc ¨n, mµ c¸c thøc ¨n trong mçi nhãm còng ph¶i thay ®æi tõng b÷a, tõng ngµy. Tõng mãn ¨n còng cÇn hçn hîp nhiÒu lo¹i thøc ¨n”. Do mçi lo¹i thùc phÈm chØ cung cÊp mét sè chÊt dinh d­ìng, nÕu hçn hîp nhiÒu lo¹i thùc phÈm ta sÏ cã thªm nhiÒu chÊt dinh d­ìng vµ chÊt nä bæ sung cho chÊt kia, ta sÏ cã mét b÷a ¨n c©n ®èi ®Çy ®ñ, gi¸ trÞ dinh d­ìng sÏ t¨ng lªn. ThËt vËy, ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n ®· ®­îc kh¼ng ®Þnh cã vai trß rÊt quan träng trong c¶i thiÖn chÊt l­îng b÷a ¨n ®Æc biÖt c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh d­ìng vµ thiÕu vi chÊt dinh d­ìng. Còng nh­ c¸c gi¶i ph¸p kh¸c, TruyÒn th«ng cã mét vai trß rÊt quan träng vµ cã thÓ sö dông mét c¸ch hiÖu qu¶ c¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng ®Ó xóc tiÕn viÖc ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n. TruyÒn th«ng lµ mét môc tiªu quan träng nhÊt trong n¨m nhãm môc tiªu cña chiÕn l­îc quèc gia dinh d­ìng giai ®o¹n 2001-2010[6] ®· ®­îc Thñ t­íng chÝnh phñ phª duyÖt t¹i quyÕt ®Þnh sè :21/2001/Q§-TTg ngµy 22/2/2001 ®· nªu râ :“ Ng­êi d©n ®­îc n©ng cao vÒ kiÕn thøc vµ thùc hµnh dinh d­ìng hîp lý ”.

Ho¹t ®éng truyÒn th«ng víi sù huy ®éng sù tham gia cña céng ®ång trong nghiªn cøu nµy sÏ t¹o ra nhiÒu c¬ héi vµ sù tham gia kh«ng chØ chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng, Y tÕ ®Þa ph­¬ng, toµn thÓ phô n÷, héi n«ng d©n, céng t¸c viªn y tÕ mµ cßn huy ®éng sù phèi hîp cña c¸c thÇy c« gi¸o, c¸c em hoc sinh lµm gia. Sù huy ®éng nµy lµm t¨ng ®é bao phñ cña c¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng, ®em l¹i hiÖu qu¶ tèt nhÊt cho ho¹t ®éng TT-GDSK. KÕt qu¶ truyÒn th«ng ®¹t ®­îc trong nghiªn cøu cña chóng t«i tr­íc hÕt lµ :

4.2.1. C¶i thiÖn kiÕn thøc, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u :

KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i vÒ hiÖu qu¶ cña truyÒn th«ng tÝch cùc trong thay ®æi kiÕn thøc th¸i ®é, thùc hµnh cña ë hai nhãm bµ mÑ tr­íc vµ sau can thiÖp cã ®èi chøng cho thÊy: §iÓm trung b×nh vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u kh¸c ë phô n÷ tuæi 20-35 cã sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª (P<0,001)khi so s¸nh ë cïng thêi ®iÓm T12 ë x· chøng vµ x· can thiÖp vµ khi so s¸nh thêi ®iÓm T0 vµ T12 ë x· can thiÖp (b¶ng 3.18). §iÓm trung b×nh vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u kh¸c ë c¸c bµ mÑ cã con tuæi 6-24 th¸ng cã sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª (P<0,001) khi so s¸nh ë cïng thêi ®iÓm T12 ë x· chøng vµ x· can thiÖp vµ khi so s¸nh thêi ®iÓm T0 vµ T12 ë x· can thiÖp (b¶ng 3.19). Tû lÖ % ®iÓm trung b×nh, kh¸ vµ kh¸, giái vÒ kiÕn thøc, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u kh¸c ë phô n÷ tuæi 20-35 ®Òu t¨ng c¶ 2 x· tr­íc vµ sau can thiÖp. Tuy nhiªn, hiÖu qu¶ can thiÖp (HQCT) ë nhãm truyÒn th«ng tÝch cùc tû lÖ ®iÓm kiÕn thøc trung b×nh kh¸ vµ kh¸ giái t¨ng gÊp 8 lÇn, vÒ th¸i ®é t¨ng gÊp 0,75 lÇn, vÒ thùc hµnh t¨ng gÊp 2,5 lÇn khi so s¸nh víi x· chøng (b¶ng 3.20). Tû lÖ % ®iÓm trung b×nh, kh¸ vµ giái vÒ kiÕn thøc, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u kh¸c ë bµ mÑ cã con 6-24 th¸ng ®Òu t¨ng c¶ 2 x· tr­íc vµ sau can thiÖp. Tuy nhiªn, hiÖu qu¶ can thiÖp(HQCT) ë nhãm truyÒn th«ng tÝch cùc tû lÖ ®iÓm trung b×nh, kh¸ vµ giái t¨ng gÊp 13 lÇn, th¸i ®é t¨ng 0,56 lÇn, thùc hµnh t¨ng gÊp 2,8 lÇn khi so s¸nh víi x· chøng (b¶ng 3.21). KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i vÒ ChØ sè hiÖu qu¶(CSHQ) vµ hiÖu qu¶ can thiÖp(HQCT) vÒ kiÕn thøc, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u t­¬ng tù víi nghiªn cøu cña Hoµng Kh¶i LËp vµ CS(2006) t¹i Th¸i nguyªn[44]. B»ng can thiÖp dinh d­ìng céng ®ång cã ®èi chøng. Sau mét n¨m can thiÖp truyÒn th«ng kÕt qu¶ cho thÊy KiÕn thøc, Th¸i ®é, Thùc hµnh vÒ ch¨m sãc dinh d­ìng ë nhãm bµ mÑ ®­îc can thiÖp cao h¬n cã ý nghÜa so víi nhãm chøng. C¸c t¸c gi¶ còng cã nhËn xÐt hiÖu qu¶ can thiÖp tèt nhÊt ®ã lµ kü n¨ng, thùc hµnh víi HQCT lµ 219,19 tiÕp theo lµ kiÕn thøc 88,17 vµ th¸i ®é lµ thÊp nhÊt víi HQCT lµ 15,39%.

T¹i ViÖt nam tõ l©u ®· cã rÊt nhiÒu nghiªn cøu can thiÖp truyÒn th«ng thay ®æi hµnh vi ë céng ®ång. Cho dï ph­¬ng ph¸p, h×nh thøc, c«ng cô truyÒn cña c¸c t¸c gi¶ cã kh¸c nhau nh­ng tõ l©u chØ sè KAP ®· ®­îc ¸p dông nh­ lµ chØ sè ®Çu tiªn cho biÕt c¸c møc ®é hoµn thµnh c¸c môc tiªu cña TT-GDSK cô thÓ ®¨ x¸c ®Þnh.

Nghiªn cøu cña Hµ ThÞ Anh §µo vµ CS (2001)[10][11] t¹i Hµ Néi cho thÊy viÖc gi¸o dôc kiÕn thøc kÕt hîp víi h­íng dÉn thùc hµnh vÖ sinh thùc phÈm trùc tiÕp cho ng­êi lµm dÞch vô thøc ¨n ®­êng phè bao gåm: biªn so¹n tµi liÖu s¸t víi thùc tÕ, ph­¬ng tiÖn tËp huÊn ®¬n gi¶n, th¶o luËn nhãm kÕt hîp víi kiÓm tra th­êng xuyªn ®· c¶i thiÖn cã ý nghÜa t×nh tr¹ng vÖ sinh thøc ¨n ®­êng phè. KÕt qu¶ cho thÊy kiÕn thøc vÒ vÖ sinh thùc phÈm vµ th¸i ®é chÊp hµnh cña ng­êi lµm dÞch vô thøc ¨n ®­êng phè c¶i thiÖn cã ý nghÜa sau can thiÖp. Sè c¬ së dÞch vô thøc ¨n ®­êng phè phôc vô víi thøc ¨n nãng t¨ng tõ 29% lªn 88%, b¶o qu¶n bµy b¸n thøc ¨n trong tñ kÝnh t¨ng tõ 9% lªn 57%, sö dông dông cô lÊy thøc ¨n t¨ng 20 lªn 89%, thùc phÈm sèng chÝn riªng biÖt 35% lªn 73% [10].

Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi ®· nhÊn m¹nh tÝnh chÊt quan träng cña viÖc c¶i thiÖn thùc hµnh ch¨m sãc søc khoÎ cña gia ®×nh vµ céng ®ång trong chiÕn l­îc IMCI - Lª Anh TuÊn(2001) ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh[65] ®· tiÕn hµnh mét nghiªn cøu can thiÖp truyÒn th«ng trùc tiÕp ®Ó c¶i thiÖn kiÕn thøc thùc hµnh ch¨m sãc søc khoÎ trÎ em t¹i 3 tØnh L©m ®ång, VÜnh Long vµ Trµ Vinh (8/1999 - 12/2001). Ph­¬ng ph¸p can thiÖp truyÒn th«ng duy nhÊt trong nghiªn cøu nµy lµ ®iÒu hµnh th¶o luËn nhãm. KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ sau can thiÖp cho thÊy ®· cã c¶i thiÖn vÒ thùc hµnh ch¨m sãc trÎ cña bµ mÑ cã trÎ d­íi 5 tuæi mét c¸ch ý nghÜa so víi tr­íc khi can thiÖp .

Mét nghiªn cøu can thiÖp truyÒn th«ng tr­íc sau kh«ng ®èi chøng cña Hoµng ThÕ Néi vµ CS (2006) t¹i HiÕn nam, H­ng yªn[52] . Ph­¬ng ph¸p can thiÖp truyÒn th«ng trong nghiªn cøn nµy lµ thµnh lËp, triÓn khai sinh ho¹t c©u l¹c bé dinh d­ìng, huy ®éng sù tham gia cña §oµn thanh niªn, tr¹m Y tÕ x·, vµ héi N«ng d©n bªn c¹nh ®ã tæ chøc héi thi vÒ kiÕn thøc, thùc hµnh ch¨m sãc dinh d­ìng vµ søc khoÎ cho c¸c cÆp vî chång míi c­íi. KÕt qu¶ cho cho thÊy kiÕn thøc cña nhãm ®èi t­îng ®Ých vÒ thµnh phÇn vµ nguån gèc c¸c chÊt dinh d­ìng, biÕt khi cã thai ph¶i ¨n nhiÒu h¬n b×nh th­êng: tr­íc can thiÖp 51,8% vµ sau can thiÖp 100%.

Nghiªn cøu, huy ®éng céng ®ång truyÒn th«ng c¶i thiÖn hµnh vi ch¨m sãc søc kháe sinh s¶n cho c¸c bµ mÑ t¹i §ång hû t¹i Th¸i nguyªn[16] cña §µm Kh¶i Hoµn vµ CS (2007) cho thÊy sù huy ®éng céng ®ång tham gia tÝch cùc vµo truyÒn th«ng gi¸o dôc søc khoÎ ®· thay ®æi cã ý nghÜa vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh vÒ CSSK bµ mÑ trÎ em : Sau can thiÖp kh«ng ®èi chøng, sè bµ mÑ cã kiÕn thøc vÒ ch¨m sãc thai nghÐn, ch¨m sãc trÎ s¬ sinh, ý thøc vÒ kh¸m bÖnh phô khoa, cho trÎ bó sím sau sinh, t« mµu b¸t bét cho trÎ, cã « vu«ng thøc ¨n t¹i gia ®×nh… kh¸c biÖt cã ý nghÜa so víi tr­íc can thiÖp.

Nh­ chóng ta ®· biÕt: môc tiªu cuèi cïng cña truyÒn th«ng lµ thay ®æi ®­îc hµnh vi cña ®èi t­îng. Valyasevi[99][100] t¹i Héi nghÞ Quèc tÕ vÒ diÒn ®µn Quèc tÕ cña nh÷ng nhµ lËp kÕ ho¹ch thiÕt kÕ Dinh d­ìng tËp trung vÒ truyÒn th«ng dinh d­ìng ®· cho r»ng hiÖn t¹i cã rÊt nhiÒu h×nh thøc truyÒn th«ng thay ®æi hµnh vi ®­îc ¸p dông t¹i c¸c n­íc ch©u ¸ nh­ng cã thÓ chia lµm ba nhãm: Phæ biÕn th«ng tin (Dissemination Communication) th«ng tin mét chiÒu. Lo¹i thø hai Gi¸o dôc truyÒn th«ng (Education Communication)xÕp vµo nhãm th«ng tin hai chiÒu nh­ng theo chiÒu h­íng trªn déi xuèng(Top -down Orientation) vµ lo¹i thø ba Participatory Communication)th«ng tin hai chiÒu nh­ng theo chiÒu h­íng tõ d­íi lªn(Bottum-up Orientation. Thùc tÕ, TruyÒn th«ng tÝch cùc cã sù tham gia nã lµ sù cÊu thµnh tõ thµnh phÇn truyÒn th«ng(Communication component ) vµ thµnh phÇn ho¹t ®éng cã sù tham gia(Participatory Action) ®Ó t¹o ra mét kÕt hîp d­íi lªn /trªn xuèng (Combined Top down/bottum up) ®ã lµ qu¸ tr×nh truyÒn th«ng cã sù tham gia(Participatory Communication Process)[124][143][145][165]. MÆc dÇu, h×nh thøc, ph­¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã kh¸c nhau: trùc tiÕp, gi¸n tiÕp, ®¬n kªnh hay ®a kªnh hoÆc phèi hîp ; TruyÒn th«ng cã hay kh«ng cã sù tham gia cña céng ®ång. C¸c t¸c gi¶ còng sö dông chØ sè KAP nh­ lµ chØ sè ®Çu tiªn vÒ sù ®o l­êng vÒ ba mÆt: KiÕn thøc(Knowledge), Th¸i ®é (Attittude) vµ Thùc hµnh (Practice) mµ ®èi t­îng ®· ®¹t ®­îc ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh truyÒn th«ng[15][53][63][95]. §©y lµ chØ sè cho biÕt c¸c møc ®é hoµn thµnh c¸c môc tiªu cña TT-GDSK cô thÓ ®¨ x¸c ®Þnh.

NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Smitasiri Suttilak t¹i Th¸i lan [186][187][188][189] vµo nh÷ng n¨m 1988-1991 phÝa b¾c Th¸i lan t¹i huyÖn Kanthararom thuéc tØnh Srisaket ¸p dông ph­¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña céng ®ång trong nghiªn cøu nµy t¸c gi¶ sö dông ph­¬ng ph¸p TiÕp thÞ x· héi. lµ t¨ng c­êng sù tiÕp cËn víi c¸c s¶n phÈm giµu vitanin A s½n cã t¹i ®Þa ph­¬ng. KÕt qu¶ cho thÊy cã sù thay ®æi cã ý nghÜa vÒ thùc hµnh tiªu thô c¸c s¶n phÈm giµu vitamin A, sö dông dÇu thùc vËt ®Ó chÕ biÕn thùc phÈm [186][187]. GÇn ®©y 1995-1997, ®¸nh gi¸ sù thay ®æi kiÕn thøc, th¸i ®é vµ thùc hµnh (KAP) vÒ sù lùa chän sö dông c¸c lo¹i thùc phÈm giµu vitamin A, vitamin C vµ S¾t. KÕt qu¶ còng cho thÊy cã sù thay ®æi cã ý nghÜa vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh th«ng qua ®¸nh gi¸ KAP [189].

Mét nghiªn cøu tryÒn th«ng tÝch cùc thay ®æi hµnh vi cña purnima M vµ CS (2003)[168][169]lµm giµu thøc ¨n bæ sung cho trÎ em b»ng c¸c s¶n phÈm s½n cã t¹i ®Þa ph­¬ng lµm gi¶m tû lÖ suy dinh d­ìng ë Haiti. Víi môc tiªu: nghiªn cøu tËp qu¸n ¨n dÆm hiÖn t¹i ë ®Þa ph­¬ng, c¸c yÕu tè c¸ nh©n, hé gia ®×nh, céng ®ång lµm dÔ, c¶n trë thay ®æi hµnh vi ®­îc khuyÕn c¸o, sö dông c¸c th«ng tin ë nghiªn cøu ®Æc thï(Formative Research for programming) pháng vÊn c¸ nh©n vµ pháng vÊn nhãm, bµi tËp ph©n nhãm thùc phÈm, tham gia thö nghiÖm nÊu c¸c mãn ¨n. tõ nghiªn cøu ban ®Çu, ­u tiªn cho thiÕt kÕ vµ truyÒn th«ng thay ®æi hµnh vi. KÕt qu¶ cho thÊy cã sù thay ®æi ý nghÜa gi÷a 2 nhãm bµ mÑ vÒ kiÕn thøc còng nh­ thùc hµnh tr­íc vµ sau can thiÖp [52][53].

B­íc tiÕp theo ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña truyÒn th«ng tÝch cùc trong nghiªn cøu cña chóng t«i ®ã lµ xÐt ®o¸n gi¸ trÞ c¸c kÕt qu¶ tr­íc vµ sau can thiÖp. C©u hái ®Æt ra liÖu viÖc thùc hµnh vÒ sö dông ®a d¹ng c¸c s¶n phÈm giµu s¾t cña ®Þa ph­¬ng cña c¸c bµ mÑ cã g× thay ®æi sau truyÒn th«ng? TÇn suÊt tiªu thô c¸c lo¹i thùc phÈm giµu s¾t t¨ng lªn cã ý nghÜa tr­íc vµ sau can thiÖp t¹i x· can thiÖp. Nghiªn cøu cña chóng t«i vÒ c¶i thiÖn vÒ thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n ®Çu tiªn th«ng qua kÕt qu¶ ®o l­êng tÇn suÊt tiªu thô thùc phÈm tr­íc vµ sau can thiÖp (b¶ng 3.24) cho thÊy: TÇn suÊt tiªu thô c¸c lo¹i thùc phÈm giµu s¾t ë nhãm thøc ¨n cã nguån gèc thùc vËt nh­: võng, ®Ëu nµnh, rau dÒn, rau ngãt, rau khoai, rau muèng… còng nh­ c¸c nhãm thùc phÈm giµu s¾t cã nguån gèc ®éng vËt nh­: Trøng vÞt, thÞt vÞt, c¸ ®ång…®Òu t¨ng lªn mét c¸ch cã ý nghÜa (p<0,01) khi so s¸nh tr­íc vµ sau can thiÖp t¹i x· can thiÖp Phong xu©n. TÇn suÊt tiªu thô c¸c lo¹i thùc phÈm giµu s¾t s½n cã t¹i ®Þa ph­¬ng nh­ng nh÷ng lo¹i thùc phÈm nµy vèn rÊt Ýt ®­îc sö dông t¹i x· Phong Xu©n(b¶ng 3.25): ë nhãm thøc ¨n cã nguån gèc thùc vËt nh­: nhãm ®Ëu ®ç nh­ ®Ëu xanh, ®Ëu ®en,®Ëu t­¬ng, cïi dõa… còng nh­ c¸c nhãm thùc phÈm giµu s¾t cã nguån gèc ®éng vËt nh­: thÞt gµ, thÞt Õch, tiÕt bß tiÕt lîn…®Òu t¨ng lªn mét c¸ch cã ý nghÜa p<0,01 khi so s¸nh tr­íc vµ sau can thiÖp t¹i x· can thiÖp Phong xu©n.

Pollard vµ CS (1989)®· thµnh c«ng trong nghiªn cøu vÒ gi¸o dôc dinh d­ìng vµ tiÕp thÞ x· héi t¹i Indonesia[137] . Víi ch­¬ng tr×nh tiÕp thÞ x· héi thay ®æi kiÕn thøc th¸i ®é thùc hµnh cña c¸c bµ mÑ vÒ tiªu thô thùc phÈm giµu vitaminA. KÕt qu¶, cã mét sù thay ®æi cã ý nghÜa vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é thùc hµnh cña c¸c bµ mÑ vÒ c¸c s¶n phÈm giµu vitamin A. Tiªu thô rau mµu xanh ®Ëm t¨ng tõ 10 lªn 33% sau can thiÖp. Mét can thiÖp t­¬ng tù vÒ tiÕp thÞ x· héi t¹i Indonesia cña De pee vµ Cs[137], trong chiÕn dÞch xóc tiÕn sö dông c¸c s¶n phÈm giµu vitamin A vµ trøng gµ. KÕt qu¶ gia t¨ng tû lÖ trÎ 12-36 th¸ng ®­îc sö dông Ýt nhÊt mét qu¶ trøng/tuÇn vµ l­îng rau l¸ xanh ®Ëm sö dông t¨ng tõ 93 lªn 111gam/ ng­êi vµ l­îng vitaminA toµn thÓ ¨n vµo ë bµ mÑ vµ trÎ em còng gia t¨ng cã ý nghÜa.

Mét nghiªn cøu ViÖn Helen Keller/AVRDC(2006) Bangladesh[137] vÒ c¶i thiÖn lµm v­ên hé gia ®×nh phèi hîp gi¸o dôc truyÒn th«ng thay ®æi hµnh vi. KÕt qu¶ cã sù gia t¨ng tÇn suÊt sö dông rau/tuÇn /c¸ thÓ ë c¸c hé nghiªn cøu. Sè liÖu vÒ tiªu thô rau xanh ®Ëm mµu t¹i hé gia ®×nh gia t¨ng trong khÈu phÇn ¨n trÎ em.

Nghiªn cøu cña Dyalchand A vµ CS (2004) t¹i Mahashtra Ên ®é[88] vÒ mét can thiÖp truyÒn th«ng b»ng gi¸o dôc truyÒn th«ng th«ng qua th¨m hé gia ®×nh, Héi häp ®­îc thùc hiÖn bëi c¸n bé y tÕ vµ huy ®éng sù tham gia cña céng ®ång víi c¸c gian tr­ng bµy c¸c s¶n phÈm, c¶i thiÖn c¸c ph­¬ng tiÖn nghe nh×n, tranh ¶nh, ¸p phÝc. KÕt qu¶ 28,4% gia t¨ng tÇn suÊt c¸c b÷a ¨n ë nhãm nghiªn cøu so s¸nh víi 3,8% ë nhãm chøng. 31% trÎ g¸i løa tuæi 10-14 ¨n hoa qu¶ vµ rau t¨ng ba lÇn nhiÒu h¬n/ tuÇn khi so víi nhãm chøng 22,6%.

4.2.3. C¶i thiÖn vÒ thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n th«ng qua hµm l­îng s¾t vµ vitamin C trong khÈu phÇn ¨n:

HiÖu qu¶ cña truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn vÒ thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n trong nghiªn cøu cña chóng t«i ®ã lµ so s¸nh hµm l­îng s¾t vµ vitamin C trong khÈu phÇn tr­íc vµ sau can thiÖp: kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy hµm l­îng s¾t trong khÈu phÇn ¨n /24 giê ë phô n÷ tuæi 20-35 cao h¬n cã ý nghÜa (P<0,01) khi so s¸nh thêi ®iÓm T12 gi÷a x· chøng vµ x· can thiÖp vµ T0 víi T12 t¹i x· can thiÖp. Hµm l­îng vitamin C trong khÈu phÇn ¨n /24 giê ë phô n÷ tuæi 20-35 cao h¬n cã ý nghÜa (P<0,01) khi so s¸nh víi thêi ®iÓm T0 t¹i x· can thiÖp vµ p<0,05 t¹i thêi ®iÓm T12 so víi x· chøng (b¶ng 3.22). Hµm l­îng s¾t trong khÈu phÇn ¨n /24 giê ë bµ mÑ cã con 6-24 th¸ng tuæi cao h¬n cã ý nghÜa (P<0,01) khi so s¸nh thêi ®iÓm T12 gi÷a x· chøng vµ x· can thiÖp vµ T0 víi T12 t¹i x· can thiÖp. Hµm l­îng vitamin C trong khÈu phÇn ¨n /24 giê ë phô n÷ tuæi 20-35 cao h¬n cã ý nghÜa (P<0,01) khi so s¸nh víi thêi ®iÓm T0 t¹i x· can thiÖp vµ t¹i thêi ®iÓm T12 so víi x· chøng (b¶ng 3.23). KÕt qu¶ nµy t­¬ng tù víi nhËn xÐt cña Mary E mÆc dÇu hµm l­îng s¾t ch­a ®¹t ®­îc theo nhu cÇu khuyÕn nghÞ ë nhãm can thiÖp nh­ng cã sù kh¸c biÖt cã ®èi chøng khi so s¸nh ë hai nhãm bµ mÑ vÒ hµm l­îng s¾t trong khÈu phÇn ¨n tr­íc vµ sau can thiÖp.

Carrasco. S vµ CS (1998) ë Peru [137], mét sù cè g¾ng tiÕp thÞ x· héi vÒ c¶i thiÖn chÊt l­îng b÷a ¨n b»ng thÞt gµ ®­îc cung cÊp tõ céng ®ång, kÕt qu¶ cho thÊy sù c¶i thiÖn cã ý nghÜa vÒ chÊt l­îng khÈu phÇn ¨n vµo giµu s¾t vµ vitamin C còng nh­ tæng l­îng khÈu phÇn ¨n hµng ngµy vÒ vitamin C, s¾t vµ tû lÖ hÊp thu s¾t ë nhãm ®èi t­îng ®Ých lµ phô n÷ ë løa tuæi sinh në.

Ahmed vµ CS (1999) t¹i Ethiopia[138][139][140] b»ng tiÕp thÞ x· héi cña ®· gia t¨ng 72% thu nhËp ë c¸c hé gia ®×nh trong ®ã sù chi tiªu cho mua s¾m thùc phÈm chØ gia t¨ng 20%. C¶ l­îng vitaminA vµ s¾t trong khÈu phÇn t¨ng cao h¬n ë nhãm can thiÖp khi so s¸nh víi nhãm chøng. T¸c gi¶ kh«ng so s¸nh sù kh¸c biÖt vÒ nguån cña c¸c yÕu tè vi l­îng lµ thùc phÈm thùc vËt hay ®éng vËt. C¸c ph©n tÝch tiÕp theo cña t¸c gi¶ sÏ ®Ò cËp ®Õn ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng dinh d­ìng cña trÎ em.

Mary E vµ CS (2005)[138][140], nghiªn cøu t¹i céng ®ång nghÌo t¹i Peru, tõ nhiªn cøu ®Æc thï, can thiÖp gi¸o dôc truyÒn th«ng dinh d­ìng cã ®èi chøng vÒ gia t¨ng ®é bao phñ vÒ gi¸o dôc ch¨m sãc dinh d­ìng cho nh÷ng ng­êi ®¹i diÖn cho hÖ thèng ch¨m sãc søc khoÎ ë nhãm can thiÖp. KÕt qu¶ trÎ em ë nhãm can thiÖp thùc hµnh ¨n bæ sung víi thøc ¨n cã ®é ®Ëm ®Æc h¬n cã ý nghÜa so víi nhãm chøng, hµm l­îng s¾t trong khÈu phÇn tuy ch­a ®¹t ®­îc møc khuyÕn nghÞ nh­ng ë nhãm can thiÖp cao h¬n cã ý nghÜa so víi nhãm chøng. T×nh tr¹ng Suy dinh d­ìng thÓ cßi cäc ë nhãm chøng vÉn cßn cao h¬n cã ý nghÜa so víi nhãm can thiÖp. Sù c¶i thiÖn trung b×nh vÒ c©n nÆng, chiÒu cao ë nhãm can thiÖp tèt h¬n cã ý nghÜa so víi nhãm chøng.vÒ c¶i thiÖn vÒ

4.3. HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®Õn c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh d­­ìng, thiÕu m¸u dinh d­­ìng trÎ em vµ bµ mÑ

Nghiªn cøu cña Khadka vµ Netra[127][128], t¹i Nepal víi tiªu ®Ò : “TruyÒn th«ng tÝch cùc mét m« h×nh nªn ®­îc lùa chän trong truyÒn th«ng Dinh d­ìng t¹i Nepal”. C¸c t¸c gi¶ ®· cho r»ng rÊt nhiÒu sù tranh c·i cña c¸c chuyªn gia vµ cña c¸c häc gi¶ r»ng mäi ng­êi lµ nguån th«ng tin thùc tÕ trong chÝnh sù ph¸t triÓn cña hä vµ sù tham gia cña hä lµ xuyªn suèt c¸c giai ®o¹n cña dù ¸n nh­ : LËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn, ®¸nh gi¸. BÊt chÊp ®iÒu ®ã, rÊt nhiÒu dù ¸n chØ g¾n bã vµo c¸c nhµ tµi trî hoÆc h­íng vµo c¸c vÊn ®Ò gi¶i tr×nh dù ¸n vµ phÇn lín th­êng lê ®i sù tham gia cña mäi ng­êi ë tÊt c¶ hoÆc phÇn lín c¸c giai ®o¹n. Nghiªn cøu cña Kadka dùa trªn nh÷ng sè liÖu thu thËp ®­îc vµ sù ph©n tÝch nhËn thøc cña céng ®ång vÒ ph¸t triÓn dù ¸n truyÒn th«ng dinh d­ìng t¹i Nepal vÒ nh÷ng tiÕt lé r»ng céng ®ång tõ chèi m¹nh mÏ kiÓu truyÒn th«ng th«ng th­êng ­u thÕ mét chiÒu, ­a chuéng h¬n vµ ñng hé kiÓu truyÒn th«ng hai chiÒu, ®èi tho¹i vµ cã sù tham gia cña céng ®ång. Nghiªn cøu ®­îc thùc hiÖn b»ng ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra pháng vÊn hé gia ®×nh, th¶o luËn nhãm vµ pháng vÊn s©u nh÷ng ng­êi cã tr¸ch nhiÖm t¹i ba huyÖn Nawalparasi, Gorkha vµ Ramechhap vïng cao nguyªn miÒn trung Nepal. KÕt qu¶ vÒ sù ­a chuéng h¬n vµ ñng hé kiÓu truyÒn th«ng hai chiÒu, ®èi tho¹i vµ cã sù tham gia cña céng ®ång: Nawalparasi 85,8%, Gorkha 88,1% vµ Ramechhap 94,0%. B»ng ph­¬ng ph¸p th¶o luËn nhãm tai ba huyÖn nghiªn cøu vÒ sù ­a thÝch vÒ c¸ch tham kh¶o ý kiÕn: Nawalparasi 75,7%%, Gorkha 80,5% vµ Ramechhap 86,5% ­a thÝch vÒ c¸ch tham kh¶o ý kiÕn b»ng c¸ch ®­îc mêi ®Õn tham gia th¶o luËn nhãm h¬n lµ trë thµnh thµnh viªn ®­îc tham kh¶o ý kiÕn t¹i céng ®ång hay trao ®æi trùc tiÕp hoÆc ®­îc tham kh¶o ý kiÕn víi mét ng­êi theo kiÓu s¾p ®Æt.

Nh­ vËy truyÒn th«ng cã sù tham gia lµ mét ph­¬ng ph¸p ®· vµ ®ang ngµy cµng ®­îc kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ vÒ nh÷ng ­u thÕ cña nã trong truyÒn th«ng thay ®æi hµnh vi gãp phÇn c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh d­ìng ë céng ®ång trong c¸c can thiÖp dinh d­ìng . RÊt nhiÒu nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ trong vµ ngoµi n­íc [44][52][84][95][138][143]®· ®Ò cËp ®Õn c¸c kÕt qu¶ cña truyÒn th«ng cã sù tham gia bªn c¹nh thay ®æi hµnh vi ®èi t­îng mét c¸ch hiÖu qu¶ th× c¸i ®Ých cña c¸c nghiªn cøu can thiÖp truyÒn th«ng dinh d­ìng muèn h­íng tíi lµ c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu vi chÊt dinh d­ìng vµ thiÕu dinh d­ìng t¹i c«ng ®ång.

C©u hái ®Æt ra liÖu truyÒn th«ng cã sù tham gia cña céng ®ång nh»m thay ®æi hµnh vi sö dông c¸c s¶n phÈm s½n cã t¹i ®Þa ph­¬ng ®Ó ®a d¹ng ho¸ c¶i thiÖn chÊt l­îng khÈu phÇn ¨n. Bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ thu ®­îc trong c¶i thiÖn kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh cña c¸c bµ mÑ vÒ sö dông c¸c thùc phÈm giµu s¾t, s½n cã t¹i ®Þa ph­¬ng th«ng qua c¶i thiÖn tÇn suÊt sö dông c¸c thùc phÈm giµu s¾t, còng nh­ l­îng s¾t vµ vitamin C t¨ng trong khÈu phÇn th× cã ¶nh h­ëng nh­ thÕ nµo ®Õn t×nh tr¹ng dinh d­ìng còng nh­ thiÕu vi chÊt dinh d­ìng ë bµ mÑ vµ trÎ em t¹i céng ®ång nghiªn cøu?

4.3.1.HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®Õn c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh d­­ìng trÎ em vµ bµ mÑ

Trong kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i vÒ hiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh d­ìng ë bµ mÑ. (B¶ng 3.26) tû lÖ TNLTD t¹i x· can thiÖp 30,5% ë thêi ®iÓm T0 vµ 22,0% ë T12 gi¶m cã ý nghÜa(p<0,05) sau can thiÖp. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ TNLTD ë hai x· sau can thiÖp(p>0,05). Tû lÖ TNLTD ®é II vµ ®é III gi¶m cã ý nghÜa(p<0,05) khi so s¸nh ë thêi ®iÓm T12 vµ T0 t¹i x· can thiÖp. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt(p>0,05) vÒ tû lÖ TNLTD ®é II vµ III gi÷a hai x· sau can thiÖp. So s¸nh víi nghiªn cøu can thiÖp truyÒn th«ng tr­íc sau kh«ng ®èi chøng cña Hoµng ThÕ Néi vµ CS (2006) t¹i HiÕn nam, H­ng yªn[52]. Ph­¬ng ph¸p can thiÖp truyÒn th«ng trong nghiªn cøu nµy lµ thµnh lËp, triÓn khai sinh ho¹t c©u l¹c bé dinh d­ìng, huy ®éng sù tham gia cña §oµn thanh niªn, tr¹m Y tÕ x·, vµ héi N«ng d©n bªn c¹nh ®ã tæ chøc héi thi vÒ kiÕn thøc, thùc hµnh ch¨m sãc dinh d­ìng vµ søc khoÎ cho c¸c cÆp vî chång míi c­íi. KÕt qu¶ cho cho thÊy bªn c¹nh sù thay ®æi kiÕn thøc cña nhãm ®èi t­îng ®Ých vÒ thµnh phÇn, nguån gèc c¸c chÊt dinh d­ìng, biÕt khi cã thai ph¶i ¨n nhiÒu h¬n b×nh th­êng th× tû lÖ TNLTD ë phô n÷ tuæi sinh në gi¶m tõ 17% xuèng cßn 12,2% sau mét n¨m can thiÖp.

KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i vÒ hiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh d­ìng ë trÎ em (B¶ng 3.27): Tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n ë trÎ em < 60 th¸ng ®Òu gi¶m ë c¶ hai x· Phong s¬n vµ Phong xu©n sau can thiÖp. Tuy nhiªn, Tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n ë trÎ em < 60 th¸ng gi¶m cã ý nghÜa thèng kª ( P<0.05) khi so s¸nh ë T12 vµ T0 t¹i x· can thiÖp. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n khi so s¸nh ë hai x· t¹i thêi ®iÓm T12. Ph©n tÝch theo møc ®é SDD ë thÓ nhÑ c©n ë trÎ em < 60 th¸ng (B¶ng 3.28) Kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n ph©n tÝch theo møc ®é SDD khi so s¸nh víi x· chøng ë thêi ®iÓm T12 vµ x· can thiÖp ë thêi ®iÓm T0. KÕt qu¶ cña chóng t«i t­¬ng tù víi nhËn xÐt cña Hoµng Kh¶i LËp vµ CS (2005) t¹i Th¸i nguyªn [44] vµ nhËn xÐt cña Mary E vµ CS (2005)[138] khi nghiªn cøu t¹i céng ®ång nghÌo t¹i Peru lµ sù thay ®æi cã ý nghÜa vÒ t×nh tr¹ng dinh d­ìng chñ yÕu ë hai thÓ SDD thÓ nhÑ c©n vµ gÇy cßm ch­a cã sù thay ®æi cã ý nghÜa ë thÓ SDD thÓ thÊp cßi. NhËn xÐt cña chóng t«i kh¸c víi ghi nhËn trong can thiÖp truyÒn th«ng t¹i Mali ®· gi¶m tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n tõ 48% cßn 28% hay Céng hoµ Dominica[143] gi¶m 37,8% SDD thÓ trung b×nh vµ nÆng. Nh­ vËy, møc gi¶m vÒ tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n trong nghiªn cøu cña chóng t«i thÊp h¬n. Cã thÓ lµ thêi gian can thiÖp hay cì mÉu trong nghiªn cøu cña chóng t«i ch­a ®ñ lín cã thÓ gi¶i thÝch ®iÒu nµy. T×nh tr¹ng dinh d­ìng thÓ thÊp cßi trÎ em ®Òu gi¶m t¹i hai x·. Tuy nhiªn, Tû lÖ SDD thÓ thÊp cßi ë trÎ em < 60 th¸ng gi¶m cã ý nghÜa thèng kª ( P<0.001) khi so s¸nh ë T12 vµ T0 t¹i x· can thiÖp. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ SDD thÓ thÊp cßi khi so s¸nh ë hai x· t¹i thêi ®iÓm T12(B¶ng 3.29). So s¸nh vÒ hiÖu qu¶ can thiÖp cho thÊy, ChØ sè can thiÖp t¹i x· chøng 21,5 vµ x· can thiÖp lµ 29,8 vµ hiÖu qu¶ can thiÖp lµ 8,3. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt ý nghÜa vÒ tû lÖ SDD thÓ gÇy cßm (p>0,05) khi so s¸nh víi x· chøng cïng thêi ®iÓm T12 vµ x· can thiÖp ë thêi ®iÓm T0.(B¶ng 3.28) .

Nghiªn cøu can thiÖp truyÒn th«ng dinh d­ìng kh¸c ®­îc tiÕn hµnh t¹i Mali (1995)[143] bëi Dù ¸n truyÒn th«ng Dinh d­ìng víi kinh phÝ cña USAID víi can thiÖp c¶i thiÖn truyÒn th«ng dinh d­ìng nh÷ng dù ¸n vÒ sù sèng cßn cña trÎ em hiÖn nay sö dông trang gÊp, phiÕu bµ mÑ, truyÒn thanh qua radio. KÕt qu¶ gi¶m tû lÖ suy dinh d­ìng thÓ nhÑ c©n tõ 48% cßn 28%. Suy dinh d­ìng thÓ cßi cäc tõ 47% xuèng cßn 31%. Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa khi so s¸nh gi÷a hai nhãm can thiÖp vµ ®èi chøng tr­íc vµ sau can thiÖp.

Mét nghiªn cøu ë Céng hoµ Dominica (1999)[143], ®­îc thùc hiÖn bëi ch­¬ng tr×nh øng dông dinh d­ìng thùc hiÖn t¹i 90 céng ®ång nghÌo vïng n«ng th«n. Ph­¬ng ph¸p can thiÖp lµ gi¸o dôc dinh d­ìng xóc tiÕn sù ph¸t triÓn c¸ nh©n vµ nhãm ®Ó c¶i thiÖn hµnh vi cã liªn quan ®Õn nu«i d­ìng trÎ nhá vµ ®iÒu trÞ tiªu ch¶y t¹i nhµ. KÕt qu¶ gi¶m 37,8% suy dinh d­ìng thÓ trung b×nh vµ nÆng khi so víi khu vùc chøng chØ ®¬n thuÇn theo dâi c©n nÆng t¹i trung t©m Y tÕ.

Mary E vµ CS (2005)[138] nghiªn cøu t¹i céng ®ång nghÌo t¹i Peru, tõ nhiªn cøu ®Æc thï, can thiÖp gi¸o dôc truyÒn th«ng dinh d­ìng cã ®èi chøng vÒ gia t¨ng ®é bao phñ vÒ gi¸o dôc ch¨m sãc dinh d­ìng cho nh÷ng ng­êi ®¹i diÖn cho hÖ thèng ch¨m sãc søc khoÎ ë nhãm can thiÖp. KÕt qu¶ sau can thiÖp cho thÊy t×nh tr¹ng Suy dinh d­ìng thÓ thÊp cßi ë nhãm chøng cao h¬n cã ý nghÜa so víi nhãm can thiÖp. Sù c¶i thiÖn trung b×nh vÒ c©n nÆng, chiÒu cao ë nhãm can thiÖp tèt h¬n cã ý nghÜa so víi nhãm chøng.

4.3.2. HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë bµ mÑ vµ trÎ em

Trong nghiªn cøu cña chóng t«i sau can thiÖp b»ng truyÒn th«ng tÝch cùc tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ 20-35 tuæi gi¶m cã ý nghÜa(p<0,05) khi so s¸nh ë thêi ®iÓm T12 vµ T0 t¹i x· can thiÖp. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt ý nghÜa(p>0,05) vÒ tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ 20-35 tuæi t¹i thêi ®iÓm T12 khi so s¸nh víi x· chøng. HiÖu qu¶ can thiÖp lµ 47,5%(b¶ng 3.31).T×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë phô n÷ 20-35 tuæi t¹i 2 x· tr­­íc vµ sau can thiÖp, ph©n tÝch theo møc ®é thiÕu m¸u cho thÊy: Kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ thiÕu m¸u nhÑ khi so s¸nh víi x· chøng ë thêi ®iÓm T12 vµ x· can thiÖp ë thêi ®iÓm T0. Cã sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ thiÕu m¸u nÆng vµ trung b×nh(p<0,05) khi so s¸nh víi thêi ®iÓm T0 ë x· can thiÖp. Tuy nhiªn, kh«ng cã sù kh¸c biÖt(p>0,05) khi so s¸nh cïng thêi ®iÓm T12 víi x· chøng (b¶ng 3.32).

KÕt qu¶ sau truyÒn th«ng tÝch cùc th× tû lÖ thiÕu m¸u ë trÎ em còng gi¶m cã ý nghÜa(p<0,001) khi so s¸nh cïng thêi ®iÓm T12 víi x· chøng vµ khi so s¸nh víi thêi ®iÓm T0 ë x· can thiÖp. HiÖu qu¶ can thiÖp lµ 49,18. (B¶ng 3.32). Cã sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ thiÕu m¸u nhÑ(p<0,01) khi so s¸nh ë thêi ®iÓm T12 víi T0 ë x· can thiÖp vµ (p<0,05) khi so s¸nh ë thêi ®iÓm T12 gi÷a x· can thiÖp vµ x· chøng. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt(p>0,05) vÒ tû lÖ thiÕu m¸u trung b×nh vµ nÆng khi so s¸nh ë thêi ®iÓm T12 vµ T0 ë x· can thiÖp vµ thêi ®iÓm T12 gi÷a x· can thiÖp vµ x· chøng.

Cohen vµ Cs, 1985 mét trong nh÷ng nghiªn cøu ®i ®Çu vÕ gi¸o dôc dinh d­ìng, c¶i thiÖn v­ên rau hé gia ®×nh cã mét sù liªn quan râ rÖt ®Õn gi¶m c¸c yÕu tè nguy c¬ thiÕu vitamin A. Solon vµ Cs 1986,víi ph­¬ng ph¸p t­¬ng tù ®· lµm gi¶m c¸c dÊu hiÖu l©m sµng vÒ thiÕu vitamin A. Gillespi vµ Mason, 1994 víi c¶i thiÖn truyÒn th«ng t¨ng c­êng tiÕp cËn thùc phÈm t¹i céng ®ång còng ®· cã hiÖu qu¶ trong phßng thiÕu vitamin A. Greiner vµ Mitra 1995 ë Bangladesh b»ng gi¸o dôc dinh d­ìng, c¶i thiÖn v­ên rau hé gia ®×nh ®· gi¶m nhÑ qu¸ng gµ ®i ®«i víi gia t¨ng l­îng rau xanh ®Ëm trong khÈu phÇn. De pee 1998, còng t¹i Bangladesh gi¸o dôc dinh d­ìng, gia t¨ng trøng vµ rau qu¶ xanh ®Ëm trong khÈu phÇn vµ kÕt qu¶ ®· c¶i thiÖn l­îng retinol trong huyÕt thanh ë bµ mÑ vµ trÎ em [137].

Nghiªn cøu Suttilak S. vµ CS (1997)[187][189] ë Kanthararom vïng khã kh¨n ë phÝa B¾c Th¸i lan, ¸p dông ph­¬ng ph¸p TiÕp thÞ x· héi víi c¸c s¶n phÇm giµu vitamin A víi môc tiªu gia t¨ng kiÕn th­c, th¸i ®é vµ thùc hµnh tiªu thô c¸c s¶n phÈm giµu vitaminA, S¾t, vitamin C vµ chÊt bÐo ë phô n÷ vµ gia t¨ng sö dông muèi iod t¹i hé gia ®×nh. Ph­¬ng ph¸p truyÒn th«ng trong nghiªn cøu nµy lµ sö dông kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Þnh h­íng(Formative Research) thiÕt kÕ huÊn luyÖn cho l·nh ®¹o phô n÷ trong ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vµ kü thuËt huy ®éng sù tham gia cña céng ®ång. BiÖn ph¸p cô thÓ lµ khuyÕn khÝch sö dông l¸ rau xanh, gan ®éng vËt, trøng. ¸p dông nguyªn t¾c tiÕp thÞ x· héi: Nhãm nghiªn cøu lµm viÖc víi Héi phô n÷ ®Ó ph¸t triÓn th«ng tin vµ ph¸t hµnh th«ng tin qua hÖ thèng truyÒn thanh c«ng céng, tranh ¶nh, ¸p phÝch khuyÕn khÝch sö dông c¸c s¶n phÈm giµu s¾t, chiÕn dÞch truyÒn th«ng ë tr­êng häc cho häc sinh g¸i 10-13 tuæi. KÕt qu¶, cã sù thay ®æi cã ý nghÜa vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é trong tiªu thô c¸c s¶n phÈm giµu s¾t vµ kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh trong tiªu thô c¸c s¶n phÈm giµu vitamin A. Møc ferritin huyÕt thanh gia t¨ng nh­ng ch­a cã ý nghÜa ë nhãm can thiÖp so víi nhãm chøng. Tuy nhiªn, tû lÖ thiÕu m¸u(Theo møc Hemoglobin) tõ 25% 1996 xuèng 16% n¨m 1997 ë nhãm phô n÷ can thiÖp khi so s¸nh víi nhãm chøng ë ®©y hoµn toµn kh«ng thay ®æi qua 2 n¨m 1996-1997 ë tû lÖ 25%.

Nghiªn cøu cña Carrasco Sanez vµ CS (1998) [138][139][140] vÒ tiÕp thÞ x· héi vÒ c¶i thiÖn chÊt l­îng b÷a ¨n b»ng thÞt gµ ®­îc cung cÊp tõ céng ®ång nh»m vµo c¶i thiÖn chÊt l­îng khÈu phÇn ¨n vµo giµu s¾t vµ vitamin C trong khÈu phÇn ¨n hµng ngµy vÒ vitamin C, c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë phô n÷. Bªn c¹nh c¶i thiÖn hµm l­îng s¾t vµ vitamin C trong khÈu phÇn th× hiÖu qu¶ cña can thiÖp còng ®­îc ghi nhËn qua tû lÖ thiÕu m¸u cña phô n÷ ë løa tuæi sinh në còng gi¶m cã ý nghÜa sau khi can thiÖp.

Sutilak vµ CS (1999)[189] ë Th¸i lan th«ng qua tiÕp thÞ x· héi víi c¸c s¶n phÈm giµu vitamin A. Ph­¬ng ph¸p truyÒn th«ng ë ®©y kh«ng chØ ph­¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng mµ cßn dùa vµo c¸c chiÕn dÞch truyÒn th«ng gäi lµ “meet people” kho¶ng gÇn 400 ®Õn 800 ng­êi tham dù. ChiÕn dÞch tiÕp thÞ x· héi còng ®· cung cÊp kiÕn thøc cho 85 thÇy tu. Ngoµi ra, dù ¸n cßn thu hót c¸c ho¹t ®éng cña céng ®ång vµo c¸c lÔ héi truyÒn thèng nh­ Héi thi trÎ khoÎ…Tr­êng häc còng lµ mét ho¹t ®éng kh¸c cña ch­¬ng tr×nh. T¹i ®©y, cã c¸c gian tr­ng bµy c¸c s¶n phÈm giµu vitamin A nh­ c¸c lo¹i rau, gµ , c¸…KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ sau can thiÖp møc retinol trong huyÕt thanh ë häc sinh n÷ nhãm can thiÖp gia t¨ng cã ý nghÜa còng nh­ gi¶m tû lÖ thiÕu vitamin A.

Nghiªn cøu cña Amada J vµ CS(2001)[70] Nghiªn cøu c¶i thiÖn truyÒn th«ng ®èi víi ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n so s¸nh víi nhãm bæ sung viªn s¾t ®Ó c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u nhÑ ë phô n÷ tuæi sinh ®Î. KÕt qu¶, møc t¨ng Ferritin ë nhãm bæ sung s¾t t¨ng 93,9 lªn 24,810. Trong khi nhãm c¶i thiÖn truyÒn th«ng ®èi víi ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n møc t¨ng Ferritin ë nhãm bæ sung s¾t t¨ng 8,9 3,1 lªn 15,29,5. C¶ hai nhãm c¶i thiÖn chÕ ®é ¨n vµ bæ sung viªn s¾t møc Hemoglobin ®Òu c¶i thiÖn sau 6 th¸ng.

Dyalchand A vµ CS (2004)[88] ®· can thiÖp truyÒn th«ng cã ®èi chøng ®Ó thay ®æi hµnh vi ¨n uèng trong sè phô n÷ thiÕu niªn vµ tr­ëng thµnh t¹i Maharashtra, Ên ®é. KÕt qu¶ cho thÊy bªn c¹nh thay ®æi tÇn suÊt tiªu thô hoa qu¶, t¨ng sè l­îng b÷a ¨n ë nhãm can thiÖp. KÕt qu¶ cña can thiÖp truyÒn th«ng thay ®æi hµnh vi trong ¨n uèng cña Dyalchand A ®· c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë phô n÷ thiÕu niªn vµ tr­ëng thµnh: sau can thiÖp hµm l­îng Hemoglobin trung b×nh trong m¸u t¨ng 5,8 gm/dl lªn 9,5 gm/dl cho nhãm thiÕu m¸u nÆng vµ 8,9 gm/dl lªn 11,2gm/dl ë nhãm thiÕu m¸u trung b×nh.

Nh­ vËy, nh÷ng can thiÖp t¹i x· Phong Xu©n ®· t¹o ra mét sù chuyÓn biÕn thËt sù trong huy ®éng sù tham gia cña toµn x· héi t¹o nªn sù thay ®æi thËt sù vÒ kiÕn thøc, thùc hµnh trong ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n ë phô n÷. C¶i thiÖn cã ý nghÜa vÒ t×nh tr¹ng dinh d­ìng còng nh­ thiÕu m¸u ë phô n÷ vµ trÎ em.

4.4. Nh÷ng ­u ®iÓm cña can thiÖp

Ph­¬ng ph¸p truyÒn th«ng huy ®éng sù tham gia cña céng ®ång trong xóc tiÕn thay ®æi hµnh vi c¶i thiÖn ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n cho phô n÷ ë tuæi sinh në, c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh d­ìng vµ thiÕu m¸u ë bµ mÑ vµ trÎ em t¹i nh÷ng céng ®ång khã kh¨n lµ hoµn toµn thùc thi vµ b­íc ®Çu tá ra hiÖu qu¶ víi nh÷ng ­u ®iÓm chÝnh sau ®©y:

4.4.1. TÝnh thùc thi cña ph­¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña ®ång

- TÝnh thùc thi thÓ hiÖn ë chç hoµn toµn xö dông hÖ thèng tæ chøc s½n cã t¹i ®Þa ph­¬ng mµ kh«ng cÇn kinh phÝ hay chÝnh s¸ch bæ sung cho hÖ thèng tæ chøc nµy.

- TÝnh thùc thi thÓ hiÖn ë chç viÖc ¸p dông ph­¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña ®ång xóc tiÕn ®a d¹ng ho¸ khÈu phÇn ¨n b»ng c¸c s¶n phÈm s½n cã xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thùc tÕ cña ®Þa ph­¬ng. Céng ®ång ®­îc chia sÎ, ®­îc thu hót vµo tham gia c¸c ho¹t ®éng. Ph­¬ng ph¸p tæ chøc c¸c ho¹t ®éng ®¬n gi¶n phï hîp víi n¨ng tæ chøc, qu¶n lý cña tuyÕn Y tÕ c¬ së nªn cã thÓ thùc hiÖn vµ duy tr× ®­îc t¹i c¸c ®Þa ph­¬ng.

- TÝnh thùc thi cßn thÓ hiÖn ë chç c¸c ho¹t ®éng cña truyÒn th«ng cã thÓ lång ghÐp vµo c¸c ho¹t ®éng cña ®Þa ph­¬ng, gi¶m ®­îc thêi gian, kinh phÝ.

4.4.2. TÝnh khoa häc cña ph­¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña ®ång.

- TÝnh khoa häc ë chç ph­¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña ®ång ®¶m b¶o c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña TT-GDSK: X¸c ®Þnh hµnh vi søc khoÎ, chän ®èi t­îng ®Ých, lËp kÕ ho¹ch, triÓn khai c¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng, gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng, thóc ®Èy céng ®ång ®Ó duy tr× hiÖu qu¶.

• 
  TÝnh khoa häc cßn thÓ hiÖn ë chç sù phèi hîp liªn ngµnh, vËn ®éng tham gia cña c¸c tæ chøc trong céng ®ång ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ho¹t ®éng ®ã thùc sù lµ c¸c ho¹t ®éng cña céng ®ång, do céng ®ång chø kh«ng ¸p ®¹t tõ trªn xuèng, tõ bªn ngoµi vµo.
  

LuËn ¸n ®· ®­a ra ®­îc mét bé sè liÖu míi vÒ t×nh tr¹ng dinh d­ìng vµ thiÕu m¸u cung nh­ c¸c yÕu tè liªn quan mét c¸ch hÖ thèng vµ toµn diÖn. MÆc dÇu ®· cã mét sè t¸c gi¶ ®· ®Ò cËp ®Õn nh­ng chØ ë møc ®¬n lÎ. V× v©y, sè liÖu cña chóng t«i lµ c¬ së tèt ®Ó cã mét ph­¬ng ¸n can thiÖp mét c¸ch toµn diÖn.

Nghiªn cøu cña chóng t«i lµ nghiªn cøu thö nghiÖm ®Çu tiªn ¸p dông ph­¬ng ph¸p truyÒn th«ng tÝch cùc cã sù tham gia cña céng ®ång t¹i ViÖt Nam. Khi triÓn khai dùa vµo céng ®ång, ng­êi d©n ®Þa ph­¬ng lµ chÝnh víi sù hç trî vÒ mÆt kü thuËt tõ dù ¸n. KÕt qu¶ ®· chøng minh can thiÖp cã hiÖu qu¶ râ rÖt thay ®æi cã ý nghÜa kiÕn thøc, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n, c¶i thiÖn cã ý nghÜa t×nh tr¹ng dinh d­ìng vµ thiÕu m¸u ë phô n÷ vµ trÎ em.

TÝnh bÒn v÷ng cña can thiÖp truyÒn th«ng cã sù tham gia thÓ hiÖn ®Þa ph­¬ng vÉn tiÕp tôc duy tr× sau khi dù ¸n kÕt thóc v× c¸c ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc ban ngµnh nh­ Y tÕ ®Þa ph­¬ng, Héi Phô n÷, Héi N«ng d©n, CTV...®· ®­îc huy ®éng vµo cuéc ngay tõ ®Çu víi sù hç trî vÒ mÆt vËt chÊt kh«ng ®¸ng kÓ. Víi hiÖu qu¶ kinh tÕ: chi phÝ víi kinh phÝ cho dù ¸n rÊt thÊp ®· kh¼ng ®Þnh ®­îc tÝnh bÒn v÷ng cña can thiÖp.

Nh­ vËy, nh÷ng can thiÖp truyÒn th«ng t¹i x· Phong Xu©n ®· tËp hîp ®ù¬c c¸c nh©n tè quan träng ®¶m b¶o cho m« h×nh cã thÓ duy tr× bÒn v÷ng vµ ®¹t hiÖu qu¶.

4.5. Nh÷ng h¹n chÕ cña can thiÖp

- Can thiÖp chØ míi triÓn khai ®­îc trªn ®Þa bµn mét x· nhá;

- C¸c ho¹t ®éng can thiÖp chØ tËp trung vµo c¸c héi th¶o, tËp huÊn, c¸c héi thi ch­a thËt sù phong phó, ®a d¹ng. Sù hç trî vÒ mÆt vËt chÊt gióp ®ì cho céng ®ång trong khu«n khæ cña dù ¸n cßn qu¸ nhá.

- §èi t­îng can thiÖp tËp trung cho bµ mÑ nªn ch­a cã sù phèi hîp víi c¸c ho¹t ®éng TT-GDSK trªn ph¹m vi toµn céng ®ång.