C¬ së cña viÖc lùa chän t¨ng c­êng vi chÊt dinh d­ìng vµo thùc phÈm

1.2.3.2. C¬ së cña viÖc lùa chän t¨ng c­êng vi chÊt dinh d­ìng vµo thùc phÈm:

• 
  T¨ng c­êng vi chÊt dinh d­ìng vµo thùc phÈm ®· lµ mét gi¶i ph¸p lùa chän hiÖu qu¶ cña thÕ giíi.
  

• 
  ThiÕu vi chÊt dinh d­ìng cã ¶nh h­ëng xÊu ®èi víi sù ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña ViÖt Nam, mµ ®©y lµ nh©n tè thiÕt yÕu cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc. Trong chiÕn l­îc quèc gia vÒ dinh d­ìng 2001-2010 do Thñ t­íng ChÝnh phñ phª duyÖt ®· nªu ra môc tiªu thanh tãan c¸c bÖnh thiÕu vi chÊt dinh d­ìng, trong ®ã gi¶i ph¸p t¨ng c­êng vi chÊt dinh d­ìng vµo thùc phÈm lµ mét gi¶i ph¸p quan träng
  

• 
  ViÖt Nam, víi chÕ ®é ¨n l­¬ng thùc chñ yÕu lµ g¹o, thµnh phÇn vi chÊt dinh d­ìng cã trong khÈu phÇn th­êng thÊp (ch¼ng h¹n nh­ s¾t trong khÈu phÇn: sè l­îng thÊp, gi¸ trÞ sinh häc cña s¾t kÐm, chñ yÕu lµ s¾t kh«ng hem), l¹i cã mÆt nhiÒu yÕu tè øc chÕ hÊp thu s¾t. Do vËy, t¨ng c­êng vi chÊt vµo thùc phÈm nãi chung vµ s¾t nãi riªng phèi hîp cïng c¸c gi¶i ph¸p kh¸c ®Ó c¶i thiÖn t×nh tr¹ng vi chÊt dinh d­ìng ë ViÖt Nam.
  

• 
  T¨ng c­êng vi chÊt dinh d­ìng ®­îc xem lµ chiÕn l­îc dù phßng cã hiÖu qu¶ cao. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ViÖt Nam cã tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ cao, trong ®ã cã c¶ sù ph¸t triÓn cña nghµnh c«ng nghiÖp thùc phÈm. Ng­êi d©n ®· cã møc thu nhËp cao h¬n, sù giao l­u ph©n phèi thùc phÈm tèt h¬n, nhu cÇu tiªu thô c¸c thùc phÈm chÊt l­îng cao trë thµnh nhu cÇu cÊp thiÕt cña ng­êi d©n.
  

• 
  C¸c doanh nghiÖp thùc phÈm ë ViÖt Nam cã ®ñ tiÒm n¨ng ¸p dông vµ triÓn khai c«ng nghÖ t¨ng c­êng vi chÊt dinh d­ìng vµo thùc phÈm,
  

• 
  T¨ng c­êng vi chÊt vµo thùc phÈm cßn lµ mét can thiÖp dinh d­ìng an tßan.
  

• 
  T¨ng c­êng vi chÊt trªn thÕ giíi
  

ViÖc t¨ng c­êng c¸c vi chÊt dinh d­ìng nãi chung vµ s¾t nãi riªng vµo mét sè thùc phÈm thiÕt yÕu ®­îc tiªu thô th­êng xuyªn vµ réng r·i ®· ®­îc chøng minh lµ gi¶i ph¸p cã hiÖu qu¶ vµ cã kh¶ n¨ng duy tr× cao ®Ó thanh to¸n t×nh tr¹ng thiÕu vi chÊt dinh d­ìng. C«ng nghÖ t¨ng c­êng vi chÊt vµo thùc phÈm hiÖn ®· cã s½n vµ ®¬n gi¶n. NhiÒu n­íc c«ng nghiÖp ®· t¨ng c­êng s¾t vµo s÷a vµ bét ®Ëu nµnh (ferrous sulphate, ferric ammonium citrate, ferric hay sodium iron pyrophosphates) víi c¸c chÊt mang kh¸c nhau cho trÎ em [103]. HÇu hÕt c¸c t¨ng c­êng hiÖn nay lµ s¾t sulphate (12mg s¾t/l)vµ thªm 55 mg vitamin C. Mét vµi nghiªn cøu ë Chi Lª ®· chøng minh chØ cã s¾t hoÆc thªm vitamin C) [120] ®· cã hiÖu qu¶ phßng chèng thiÕu s¾t vµ thiÕu m¸u ë trÎ em [212]. C¸c nghiªn cøu nµy ®· khÝch lÖ cho s¶n xuÊt c«ng nghÖ thùc phÈm ph¸t triÓn víi t¨ng c­êng s¾t d¹ng hoÆc tan trong n­íc hay kh«ng tan trong n­íc nh­ng tan trong acid vµo s¶n phÈm dinh d­ìng cho trÎ [118]. C¸c thøc ¨n bæ sung s¾t ®­îc chÕ biÕn kh¸c nhau dïng cho trÎ häc ®­êng trªn nhiÒu n­íc. ë Chi Lª, sö dông hµm l­îng Hb bß t¨ng c­êng vµo b¸nh quy cho trÎ em tuæi häc ®­êng thµnh c«ng [202][212]. HiÖu qu¶ cña ch­¬ng tr×nh nµy ®· can thiÖp thiÕu s¾t vµ t¨ng dù tr÷ s¾t ë c¸c thiÕu n÷ tuæi häc ®­êng, gi¶m tû lÖ cña c¸c thiÕu n÷ nµy cã SF <20ncg/l tõ 33% xuèng 17%.

NhiÒu nghiªn cøu kh¸c ®· chøng minh ®­îc hiÖu qu¶ cña bæ sung s÷a t¨ng c­êng s¾t ferrous sulphate. ë mét sè n­íc ®ang ph¸t triÓn ®· t¨ng c­êng s¾t vµo ngò cèc. N­íc m¾m, ®­êng vµ bét ®· trë thµnh chÊt mang thµnh c«ng khi s¾t t¨ng c­êng víi NaFeEDTA vµo n­íc m¾m ë Th¸i Lan [106], vµo muèi ë Ên ®é [146][147], vµo ®­êng ë Guatemala [209][210] vµ vµo bét ë Nam phi [73][74][208]. Thµnh c«ng trong c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u thiÕu s¾t trªn c¸c ®èi t­îng nguy c¬[220][221]. C¸c l­¬ng thùc thùc phÈm thiÕt yÕu ®­îc t¨ng c­êng vi chÊt dinh d­ìng cã thÓ ®Õn ®­îc ®«ng ®¶o c¸c tÇng líp kh¸c nhau trong x· héi[78][98][108][111][116][204][110].

• 
  T¨ng c­êng vi chÊt t¹i ViÖt Nam.
  

• 
  T¨ng c­êng vi chÊt vµo thùc phÈm trë thµnh gi¶i ph¸p then chèt nh»m ®¹t môc tiªu gi¶i quyÕt c¬ b¶n thiÕu vitamin A, Iod vµ gi¶m ®¸ng kÓ t×nh tr¹ng thiÕu m¸u dinh d­ìng. PhÊn ®Êu ®Õn 2005, c¸c gia ®×nh cã nguy c¬ thiÕu vi chÊt dinh d­ìng cã thÓ tiÕp cËn víi c¸c lo¹i thùc phÈm ®· ®­îc t¨ng c­êng vi chÊt, ®¶m b¶o cung cÊp kho¶ng 30% nhu cÇu khuyÕn nghÞ ®èi víi c¸c vi chÊt ®ã mét c¸ch an toµn vµ hiÖu qu¶.
  
• 
  §èi víi phßng chèng thiÕu m¸u thiÕu s¾t trong nh÷ng n¨m tíi sÏ ®­a s¾t vµo n­íc m¾m vµ b¸nh quy, bét dinh d­ìng, m× ¨n liÒn (bét gia vÞ), ®©y lµ nh÷ng gi¶i ph¸p høa hÑn cho t¨ng c­êng s¾t vµo thùc phÈm ë ViÖt Nam.
  

MÆc dÇu, Gi¶i ph¸p t¨ng c­êng vi chÊt vµo thùc phÈm ®· cã nhiÒu thµnh c«ng tr«ng c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u thiÕu s¾t trªn c¸c ®èi t­îng nguy c¬ nh­ng nã cïng cßn nhiÒu ®iÓm h¹n chÕ khi triÓn khai.

CÇn cã sù phèi hîp nhiÒu ban ngµnh liªn quan: Nhµ n­íc, Bé Y tÕ, Bé C«ng nghiÖp, Bé kÕ ho¹ch - §Çu t­, Bé tµi chÝnh, C¬ quan luËt ph¸p ngµnh C«ng nghiÖp thùc phÈm...

TÝnh kh¶ thi an toµn: Møc ®é t¨ng c­êng nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao mµ kh«ng sî bÞ qu¸ liÒu.

M¹ng l­íi th«ng tin truyªn truyÒn gi¸o dôc thay ®æi hµnh vi dïng thùc phÈm t¨ng c­êng vi chÊt nh»m t¨ng c­êng h¬n n÷a kh¶ n¨ng tiÕp cËn cña céng ®ång ®èi víi gi¶i ph¸p t¨ng c­êng vi chÊt.

Sù chÊp nhËn cña ng­êi tiªu dïng vÒ c¸c s¶n phÈm t¨ng c­êng vi chÊt.

Thùc phÈm ®­îc t¨ng c­êng, cÇn ®­îc ­u tiªn lùa chän nh÷ng thùc phÈm mµ ng­êi d©n hay dïng[29].

CÇn c©n nh¾c ®Õn nhu cÇu c¸c chÊt dinh d­ìng t¨ng c­êng cã sù kh¸c nhau rÊt nhiÒu vÒ løa tuæi, giíi vµ t×nh tr¹ng sinh lý. Khi bæ sung, kh«ng ®­îc qu¸ cao ®¶m b¶o ng­êi d©n sö dông c¸c thùc phÈm ®ã kh«ng ®­îc qu¸ thõa ¶nh h­ëng tíi søc khoÎ...

ChÊt bæ sung kh«ng ®­îc ¶nh h­ëng ®Õn mïi vÞ, vµ kh«ng bÞ thay ®æi trong qu¸ tr×nh chÕ biÕn vµ ®¶m b¶o ®­îc gi¸ trÞ dinh d­ìng cña thùc phÈm.

HÖ thèng gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ ®Ó ®¶m b¶o thùc phÈm t¨ng c­êng vi chÊt cã liÒu l­îng æn ®Þnh sau qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ ph©n phèi tíi ng­êi tiªu dïng. Song song víi khuyÕn khÝch viÖc sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c s¶n phÈm ®ã trong c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu vi chÊt.

VÊn ®Ò duy tr×nh ch­¬ng tr×nh cÇn ®­îc ®¶m b¶o cña c¸c bªn trong viÖc chia sÎ g¸nh nÆng cña viÖc thay ®æi gi¸ c¶, ®Ó ®¶m b¶o cho sù thµnh c«ng cña ch­¬ng tr×nh[121][132][134][166].

1.3.¸p dông truyÒn th«ng tÝch cùc thóc ®Èy ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n c¶i thiÖn kiÕn thøc, thùc hµnh dinh d­ìng phßng chèng thiÕu m¸u ë bµ mÑ vµ trÎ em

1.3.1. §Þnh nghÜa

"Gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc" lµ ph­¬ng ph¸p GDTT cã sù tham gia tÝch cùc cña céng ®ång [78][89][153][155][162].

Lµ ph­¬ng ph¸p ®­îc x©y dùng trªn nÒn t¶ng kinh nghiÖm ®· cã ®­îc tõ tiÕp xóc x· héi nh»m t¹o ra mét sù tham gia tÝch cùc cã lùa chän cña c¸c nhãm d©n c­ trong céng ®ång nghÜa lµ: céng ®ång tham gia tõ kh©u x¸c ®Þnh vÊn ®Ò søc khoÎ ­u tiªn, lËp kÕ ho¹ch can thiÖp ®Õn kh©u gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ víi môc ®Ých ®Ó c¶i thiÖn tèt h¬n chÊt l­îng cuéc sèng cña c¸c thµnh viªn trong céng ®ång. Nguyªn lý "Sù tham gia cña céng ®ång” lµ nguyªn lý ch×a kho¸ cÇn ®­îc ¸p dông trong c¸c ch­¬ng tr×nh ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu vµ thùc tÕ mét sè nghiªn cøu ®· ¸p dông gi¶i ph¸p tham gia cña céng ®ång vµ thu ®­îc kÕt qu¶ tèt.

Kh¸c víi c¸c ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc truyÒn th«ng tr­íc ®©y lµ c¸c ph­¬ng ph¸p th­êng ¸p ®Æt c¸c gi¶i ph¸p lªn céng ®ång, kh«ng hiÓu hÕt nh÷ng vÊn ®Ò tËp qu¸n cña ®Þa ph­¬ng, thiÕu nh÷ng c©n nh¾c vÒ ®iÒu kiÖn thùc tÕ vµ t«n träng nh÷ng nÐt v¨n ho¸ truyÒn thèng vèn cã t¹i ®Þa ph­¬ng, "nh÷ng gi¶i ph¸p” ®ã th­êng thiÕu ®­îc sù chÊp nhËn ®­îc ®èi víi céng ®ång, kÕt qu¶ lµ nh÷ng gi¶i ph¸p nµy hoµn toµn kh«ng bÒn v÷ng [78][89][179].

1.3.2. C¸c giai ®o¹n cña truyÒn th«ng tÝch cùc

Theo trung t©m kiÓm so¸t vµ phßng bÖnh(CDC), trung t©m kiÓm so¸t vµ phßng thiÕu vi chÊt dinh d­ìng quèc tÕ (IMMPaCt), ch­¬ng tr×nh c¸c ho¹t ®éng dinh d­ìng vµ thÓ lùc, phßng truyÒn th«ng Hoa kú[78]. C¸c giai ®o¹n truyÒn th«ng tÝch cùc diÔn ra theo 6 b­íc nh­ sau:

X¸c ®Þnh vµ m« t¶ vÊn ®Ò

Ph©n tÝch vÊn ®Ò

NhËn d¹ng vµ ®Þnh h×nh ®èi t­îng

S¬ ®å 1.1. C¸c giai ®o¹n truyÒn th«ng tÝch cùc

- NhËn d¹ng vµ x¸c ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò søc khoÎ sÏ h­íng ®Õn trong ch­¬ng tr×nh can thiÖp.

- Xem xÐt vµ/ hoÆc bè côc nh÷ng nghiªn cøu cÇn thiÕt ®Ó m« t¶ nh÷ng vÊn ®Ò.

- §¸nh gi¸ c¸c yÕu tè vµ nh÷ng biÕn cã thÓ ¶nh h­ëng ®Õn dù ¸n, bao gåm nh÷ng ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu , c¸c c¬ héi vµ c¸c khã kh¨n.

B¹n sÏ s½n sµng ®Ó tiÕp tôc thùc hiÖn kÕ ho¹ch truyÒn th«ng søc khoÎ nÕu b¹n:

- BiÕt ®­îc sù kh¸c nhau gi÷a nh÷ng g× ®ang diÔn ra vµ nh÷ng g× nªn diÔn ra.

- Cã niÒm tin r»ng ch­¬ng tr×nh cña b¹n sÏ h­íng ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò søc khoÎ hiÖn t¹i.

- Cã thÓ m« t¶ nh÷ng phÇn quan träng cña vÊn ®Ò.

- §· ®¸nh gi¸ c¸c biÕn cã thÓ t¸c ®éng ®Õn kÕ ho¹ch cña b¹n hoÆc nh÷ng nç lùc vÒ søc khoÎ cña céng ®ång (nh÷ng nguån lùc cã s½n, hoµn c¶nh chÝnh trÞ…).

Lóc nµy, b¹n cã thÓ in ra nh÷ng g× ®· viÕt vµ sö dông nã ®Ó m« t¶ nh÷ng vÊn ®Ò søc khoÎ vµ nh÷ng lÝ do t¸c ®éng cña b¹n hoÆc c¸c tæ chøc muèn tËp trung vµo.

- LiÖt kª nguyªn nh©n cña mçi vÊn ®Ò mµ b¹n muèn h­íng ®Õn

- Ph¸t triÓn môc tiªu cho mçi vÊn ®Ò.

- Xem xÐt c¸c thÕ m¹nh, yÕu kÐm, c¬ héi, c¸c khã kh¨n, vÊn ®Ò d¹o ®øc cña søc khoÎ 1) kü thuËt sö dông, 2) truyÒn th«ng/gi¸o dôc 3) chÝnh s¸ch/luËt lÖ, 4) can thiÖp chän lùa cña céng ®ång.

Lùa chän kÕt hîp nh÷ng lo¹i can thiÖp cã thÓ sö dông h­íng ®Õn c¸c vÊn ®Ò.

Hoµn thµnh giai ®o¹n 2 nÕu ®·:

- §ång ý vÒ nh÷ng vÊn ®Ò mµ sÏ h­íng ®Õn víi sù can thiÖp cña m×nh.

- Gi¶i thÝch nguyªn nh©n cña c¸c vÊn ®Ò nµy.

- X¸c ®Þnh, trong qu¸ tr×nh tham gia, nh÷ng ho¹t ®éng phï hîp nhÊt ®Ó söa ch÷a nh÷ng nguyªn nh©n cña c¸c vÊn ®Ò.

- QuyÕt ®Þnh nh÷ng thÕ m¹nh, yÕu kÐm, c¬ héi, c¸c khã kh¨n còng nh­ c¸c vÊn ®Ò ®¹o ®øc cña c¸c can thiÖp, vµ

- Ph¸t triÓn tinh thÇn céng t¸c sÏ gióp cho viÖc lËp kÕ ho¹h trong t­¬ng lai, nh÷ng can thiÖp vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng nç lùc liªn quan dÕn ch­¬ng tr×nh cña b¹n.

B­íc 3: NhËn d¹ng vµ ®Þnh h×nh ®èi t­îng

Nh÷ng yÕu tè chÝnh trong phÇn nµy liªn quan ®Õn lµm viÖc víi ®èi t¸c ®Ó:

- QuyÕt ®Þnh sù truyÒn th«ng lµ cÇn thiÕt nh­ lµ mét sù can thiÖp ­u thÕ vµ/ hoÆc chØ lµ sù hç trî cho nh÷ng can thiÖp kh¸c.

+ NÕu truyÒn th«ng ®­îc sö dông nh­ mét sù can thiÖp ­u thÕ, h·y liÖt kª nh÷ng nhãm ho¹t ®éng cã thÓ vµ nh÷ng ®èi t­îng.

+ NÕu truyÒn th«ng ®­îc sö dông ®Ó hç trî c¸c dÞch vô cña céng ®ång, c¸c kü thuËt cÇn thiÕt vµ/ hoÆc c¸c chÝnh s¸ch/ c¸c can thiÖp b¾t buéc, h·y liÖt kª c¸c ®èi t­îng cã thÓ tiÕp cËn ®Ó hç trî cho mçi can thiÖp ®­îc lùa chän.

- H­íng dÉn nh÷ng nhãm häat ®éng cÇn thiÕt vµ ®èi t­îng nghiªn cøu ®Ó ph©n lo¹i nh÷ng nhãm ®· dù ®Þnh.

- Lùa chän c¸c nhãm vµ viÕt truyÒn th«ng môc tiªu cho tõng nhãm.

- Còng nh­ c¸c nhãm, viÕt mét b¶n tãm t¾t ®Ó cung cÊp nh÷ng chØ dÉn trong viÖc lùa chän c¸c kh¸i niÖm/ th«ng ®iÖp , c¸c s¾p ®Æt, c¸c ho¹t ®éng vµ c¸c tµi liÖu phï hîp.

Sau khi qua c¸c b­íc trong phÇn nµy, b¹n ®· cã hiÓu biÕt tèt vÒ c¸c nhãm mµ b¹n dù ®Þnh sÏ lµm viÖc trong qu¸ tr×nh truyÒn th«ng. Nã bao gåm c¸c th«ng tin vÒ c¸ch tiÕp cËn vµ ®¹t ®­îc môc tiªu cña m×nh tèt nhÊt víi mçi nhãm ho¹t ®éng. Th«ng tin nµy sÏ ®­îc sö dông trong giai ®o¹n 4 ®Ó cung cÊp th«ng tin cho sù ph¸t triÓn cña c¸c ho¹t ®éng hoÆc c¸c th«ng ®iÖp vµ sù thö nghiÖm vµ lùa chän c¸c bè trÝ, nh÷ng ho¹t ®éng ®Æc tr­ng, vµ nh÷ng tµi liÖu sÏ ®­îc sö dông trong qu¸ tr×nh.

B­íc 4: Ph¸t triÓn chiÕn l­îc truyÒn th«ng vµ c¸ch thøc thùc hiÖn

Nh÷ng yÕu tè trong giai ®o¹n nµy liªn quan ®Õn sù hîp t¸c víi ®ång nghiÖp bao gåm:

Trong ph­¬ng ph¸p cã sù tham gia, cÇn ph¸t triÓn vµ thö nghiÖm c¸c kh¸i niÖm, th«ng ®iÖp, sù thiÕt lËp c¸c kªnh ho¹t ®éng ®Æc hiÖu vµ tµi liÖu víi ho¹t ®éng cña c¸c nhãm mong muèn.

- Hoµn chØnh vµ tãm t¾t ng¾n gän nh÷ng kÕ ho¹ch thùc hiÖn truyÒn th«ng. KÕ ho¹ch ®ã nªn bao gåm:

+ NÒn t¶ng vµ sù biÖn minh bao gåm ®iÓm m¹nh, yÕu , c¬ héi, c¸c khã kh¨n vµ ph©n tÝch ®¹o ®øc.

+ §èi t­îng/ nhãm ho¹t ®éng.

+ TruyÒn th«ng môc tiªu.

+ Th«ng ®iÖp.

+ Sù thiÕt lËp vµ kªnh truyÒn t¶i c¸c th«ng ®iÖp.

+ Nh÷ng ho¹t ®éng(bao gåm ph­¬ng thøc thùc hiÖn, tµi liÖu vµ nh÷ng ph­¬ng ph¸p kh¸c.

+ C¸c ®èi t¸c vµ nguån s½n cã.

+ NhiÖm vô vµ lÞch tr×nh (bao gåm tr¸ch nhiÖm cña mçi ng­êi vÒ mçi nhiÖm vô, thêi h¹n hoµn thµnh, nguån ®ßi hái cho mçi nhiÖm vô, thêi ®iÓm cña qu¸ tr×nh sÏ ®­îc kiÓm tra).

+ KÕ ho¹ch truyÒn th«ng trong vµ ngoµi.

+ Ng©n quü.

S¶n xuÊt vµ ph©n phèi tµi liÖu.

Sau khi hoµn thµnh c¸c b­íc cña giai ®o¹n nµy, b¹n vµ ®èi t¸c sÏ:

- Tho¶ thuËn nh÷ng ho¹t ®éng vµ nh÷ng th«ng ®iÖp chÝnh mµ b¹n sÏ sö dông ®Ó tiÕp cËn vµ g©y ¶nh h­ëng cho mçi nhãm.

- BiÕt nh÷ng ho¹t ®éng nµo vµ tµi liÖu nµo sÏ sö dông cho kÕ ho¹ch vµ ë ®©u b¹n cã kÕ ho¹ch tiÕp cËn víi c¸c nhãm ®èi t­îng dù ®Þnh.

Tãm t¾t tÊt c¶ nh÷ng th«ng tin trong kÕ ho¹ch truyÒn th«ng bao gåm ®Æc tr­ng vÒ vai trß vµ tr¸ch nhiÖm trong sè ®ång nghiÖp vµ ®èi t¸c bao gåm: ai sÏ lµm c¸i g×, khi nµo, ë ®©u vµ bao l©u mét lÇn trong thùc hiÖn kÕ ho¹ch,vµ

Cã kÕ ho¹ch vµ ng©n quü cho mçi ho¹t ®éng truyÒn th«ng.

Trong ph­¬ng ph¸p cã sù tham gia, x¸c ®Þnh nhøng th«ng tin cña ®èi t¸c cÇn:

- QuyÕt ®Þnh lo¹i ®¸nh gi¸ nµo(vÝ dô: Sù thùc hiÖn, tiÕp cËn, hiÖu qu¶) lµ cÇn thiÕt tho¶ m·n nhu cÇu th«ng tin ®èi t¸c.

- X¸c ®Þnh nguån th«ng tin vµ lùa chän ph­¬ng ph¸p thu thËp d÷ liÖu.

- C«ng thøc ho¸ thiÕt kÕ l­îng gi¸ nh»m minh ho¹ ph­¬ng ph¸p nµo sÏ ®­îc ¸p dông ®Ó thu nhËn ®­îc th«ng tin cËy.

- Ph¸t triÓn ph©n tÝch sè liÖu vµ lËp kÕ ho¹ch b¸o c¸o.

- Hoµn thiÖn vµ tãm t¾t ng¾n gän kÕ ho¹ch thùc hiÖn ®¸nh gi¸. KÕ ho¹ch gåm:

+ Nh÷ng c©u hái cña ®èi t¸c.

+ Nh÷ng chuÈn mùc can thiÖp.

+ Nh÷ng ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ vµ thiÕt kÕ ®¸nh gi¸.

+ Ph©n tÝch vµ b¸o c¸o sè liÖu.

+ NhiÖm vô vµ kÕ ho¹ch (bao gåm tr¸ch nhiÖm cña mçi ng­êi vÒ mçi nhiÖm vô, thêi h¹n hoµn thµnh, nguån ®ßi hái cho mçi nhiÖm vô, thêi ®iÓm cña qu¸ tr×nh sÏ ®­îc kiÓm tra)

+ KÕ ho¹ch truyÒn th«ng trong vµ ngoµi.

C¸c b­íc trong phÇn nµy sÏ cung cÊp cho b¹n nh÷ng hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ nh÷ng ®iÒu cÇn lµm ®Ó c«ng thøc ho¸ vµ thùc hiÖn mét sù ®¸nh gi¸ tin cËy. C¸c b­íc nµy cßn tr×nh bµy cho mét c¸ch hÖ thèng vµ träng t©m vÒ ®¸nh gi¸ cho nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt cña ®èi t¸c. Nã còng cung cÊp hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ nh÷ng nhu cÇu cã thÓ gÆp ph¶i mét c¸ch hîp thêi, v× thÕ gia t¨ng kh¶ n¨ng mµ c¸c dù liÖu ph¸t sinh bëi sù ®¸nh gi¸ sÏ ®­îc sö dông. Giai ®o¹n nµy sÏ tËp trung vµo nh÷ng tho¶ thuËn quan träng thu ®­îc ®Ó b¶o vÖ nh÷ng vÊn ®Ò con ng­êi. Vµ b¶o ®¶m hä cã thÓ tham gia vµo bÊt kú giai ®o¹n nµo cña qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸. HoÆc trao cho quyÒn ®¸nh gi¸, tiÕp tôc ®­îc th«ng tin vµ hiÓu nh÷ng vai trß vµ tr¸ch nhiÖm kh¸c nhau cña hä.

YÕu tè trong phÇn nµy liªn quan ®Õn nh÷ng c«ng viÖc mµ b¹n cÇn hîp t¸c víi ®ång nghiÖp bao gåm:

- Lång ghÐp, n¾m b¾t, qu¶n lý truyÒn th«ng vµ c¸c kÕ ho¹ch ®¸nh gi¸.

- ý kiÕn ph¶n håi vµ nh÷ng bµi häc thu ®­îc.

- Bæ sung, thay ®æi cÊu tróc ch­¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së nh÷ng ý kiÕn ph¶n håi.

- Th¶o luËn vÒ nh÷ng bµi häc thu ®­îc vµ nh÷ng sè liÖu ®¸nh gi¸ víi c¸c nhãm ®èi t¸c.

Sau khi hoµn thµnh c¸c b­íc trong giai ®o¹n nµy, b¹n nªn cã kÕ ho¹ch lång ghÐp mµ nã sÏ ph¸c th¶o lµm thÕ nµo ®Ó b¹n ®øng bªn ngoµi c¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng, chØ ®¹o ®¸nh gi¸ c¸c ho¹t ®éng ®ã, kiÓm so¸t nh÷ng nç lùc mµ ®¶m b¶o ch¾c ch¾n r»ng chóng ®ang ®óng môc tiªu, ®óng thêi gian, ®óng ng©n s¸ch. B¹n nªn cã c¸c c¬ chÕ ®óng cho phÐp b¹n dù b¸o tr­íc, nhËn ®Þnh, ®Æt ra c¸c kh¶ n¨ng tiÒm Èn cã thÓ cã ®Ó ch­¬ng tr×nh cña b¹n cã hiÖu qu¶. B¹n còng nªn cã nh÷ng chiÕn l­îc cho sö dông c¸c sè liÖu ®¸nh gi¸ ®Ó th«ng b¸o vµ c¶i thiÖn nh÷ng nç lùc cña b¹n . Qu¶n lý c¸c kh¶ n¨ng dù b¸o vµ sö dông ph¶n håi ®¸nh gi¸ ®Ó c¶i thiÖn nh÷ng nç lùc cña ch­¬ng tr×nh, ®ßi hái b¹n truyÒn th«ng hiÖu qu¶ víi ®èi t¸c v× mäi ng­êi cã thÓ ý thøc vµ ®­îc trë l¹i víi kÕ ho¹ch gèc ban ®Çu.

1.3.3. Khã kh¨n, h¹n chÕ, ­­u vµ nh­­îc ®iÓm cña ph­­¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña céng ®ång

Sù phæ biÕn ngµy cµng t¨ng cña ph­¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña céng ®ång trªn thÕ giíi ®ã lµ sù c«ng nhËn[78][89][153][155][162] :

+ C¸c dù ¸n ph¸t triÓn ¸p dông ph­¬ng ph¸p cã sù tham gia lµ bÒn v÷ng vµ l©u dµi h¬n.

+ Ph­¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña céng ®ång thiÕt thùc thóc ®Èy vµ huy ®éng mäi ng­êi trë thµnh ng­êi thùc hiÖn vµ nh÷ng ng­êi gi¸m s¸t chÝnh sù ph¸t triÓn cña hä.

+ Trong ph­¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña céng ®ång nh÷ng ng­êi tham gia cã c¬ héi h¬n n©ng cao kü n¨ng, kinh nghiÖm phª b×nh. N©ng cao n¨ng lùc tæ chøc qu¶n lý cña c¸c tæ chøc ®Þa ph­¬ng : Kü n¨ng qu¶n lý, tÝnh tù lùc, tÝnh tù tin, kh¶ n¨ng tù ®¸nh gi¸ vµ kh¶ n¨ng g¸nh v¸c tr¸ch nhiÖm.

+ C¸ch tiÕp cËn cã sù tham gia gióp khuyÕn khÝch nh÷ng c¸ nh©n tham gia vµo vµo c¸c quy tr×nh ho¹t ®éng theo nhãm bÊt kÓ tuæi t¸c, giíi tÝnh, tr×nh ®é v¨n ho¸.

+ Nh÷ng lîi Ých thu ®­îc tõ qu¸ tr×nh nµy gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ t¹i ®Þa ph­¬ng.

+ Ph­¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña céng ®ång ®Æc biÖt khuyÕn khÝch sù tham gia cña n÷ giíi trong mäi ho¹t ®éng.

+Trong ph­¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña céng ®ång cã nh÷ng ­u ®iÓm lín trong qu¸ tr×nh gi¸m s¸t :

- Qu¸ tr×nh theo dâi gi¸m s¸t trong qu¸ tr×nh cung cÊp cËp th­êng xuyªn nh÷ng h×nh ¶nh vÒ c¸c ho¹t ®éng ®ang diÔn ra sÏ gióp céng ®ång x¸c ®Þnh ®­îc c¸c ho¹t ®éng ®ã cã diÔn ra cã ®óng h­íng kh«ng ®Ó cã nh÷ng ®iÒu chØnh kÞp thêi.

- Th«ng tin ph¶n håi liªn tôc cña c¸c bªn tham gia trong suèt tiÕn tr×nh cña c¸c ho¹t ®éng b¶o ®¶m c¸c ho¹t ®éng ®ñ chÊt l­îng ®Ó mang l¹i nh÷ng kÕt qu¶ chÝnh x¸c.

1.3.3.2. Nh­îc ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña céng ®ång.

NhiÒu t¸c gi¶ cho r»ng ph­¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña céng ®ång lµ ‘‘mÒm’’ vµ ‘‘tiªu phÝ thêi gian’’ vµ cho dï ph­¬ng ph¸p cã sù tham gia ®ang ngµy cµng trë nªn phæ biÕn th× b¶n th©n nã còng cã mét sè nh­îc ®iÓm sau[78][89][153][155][162] : 

+ §ßi hái nhiÒu thêi gian vµ nh©n lùc.

+ ThiÕu râ rµng vÒ b¶n chÊt.ThiÕu kh¸ch quan khi ®¸nh gi¸.

+ NÕu sù ph©n ®Þnh kh«ng râ rµng, thiÕu sù ®¸nh gi¸ kh¸ch quan th× trong ph­¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia khi sù trao quyÒn cho nhau trong c¸c ho¹t ®éng sÏ lµm sai lÖch kÕt qu¶.

+ Nh÷ng c«ng cô cã thÓ ®­îc ®iÒu chØnh ®Ó ®¶m b¶o mét kÕt qu¶ phï hîp víi nh÷ng g× thóc ®Èy viªn mong muèn.

1.4.ý nghÜa cña truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi thùc hµnh ®a d¹ng hãa b÷a ¨n

ThiÕu vi chÊt dinh d­ìng vÉn cßn lµ mét vÊn ®Ò ®Æc biÖt ë c¸c céng ®ång khã kh¨n. Cã thÓ c¶i thiÖn suy dinh d­ìng thiÕu vi chÊt b»ng nhiÒu h×nh thøc can thiÖp: bæ sung, t¨ng c­êng, ®a d¹ng ho¸ thøc ¨n - tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p nµy cã thÓ nhê vµo c¸c chiÕn l­îc truyÒn th«ng hç trî [11][104][151][152] Nh­ chóng ta ®· biÕt kh«ng mét lo¹i thøc ¨n nµo hoµn h¶o vµ ®Çy ®ñ tÊt c¶ c¸c chÊt dinh d­ìng cÇn thiÕt. C¸c lo¹i thøc ¨n kh¸c nhau cã thÓ ®¶m b¶o dinh d­ìng ®Çy ®ñ vµ còng ®¶m b¶o ®­îc lîi thªm tõ c¸c chÊt ho¹t tÝnh sinh häc kh¸c nhau ®Æc biÖt trong rau. H¬n n÷a, c¸c lý do vÒ mÆt v¨n ho¸, liÖu ph¸p ®iÒu trÞ, y tÕ vµ kinh tÕ ë mçi n­íc, mçi quèc gia ®Òu cã thÓ ¶nh h­ëng ®Õn viÖc chän lùa ­u tiªn ®èi víi viÖc tiªu thô mét sè lo¹i thøc ¨n nµy hoÆc tr¸nh mét sè lo¹i thøc ¨n kh¸c. ChÝnh v× vËy trªn thÕ giíi, hiÖn nay ng­êi ta rÊt quan t©m ®Õn viÖc ®a d¹ng ho¸ thøc ¨n [12][104]. ViÖt Nam cã truyÒn thèng l©u ®êi vµ cã nhiÒu hiÓu biÕt ®Þa ph­¬ng vÒ viÖc ®a d¹ng ho¸ thøc ¨n ( vÝ dô, v­ên ao chuång, tr¸i c©y vµ rau). Tuy nhiªn, nh÷ng hiÓu biÕt cña chóng ta cßn h¹n chÕ vÒ chiÕn l­îc nµo cÇn dïng ®Ó truyÒn th«ng cã hiÖu qu¶, vÒ tÇm quan träng cña nã trong thóc ®Èy viÖc ®a d¹ng ho¸ thøc ¨n ë c¸c céng ®ång nghÌo. Thùc tÕ cho thÊy ph­­­¬ng ph¸p ®­­îc x©y dùng dùa trªn kinh nghiÖm cã ®­­­îc tõ tiÕp xóc x· héi vµ sù tham gia cña c¸c nhãm d©n c­­­ x¸c ®Þnh ngµy cµng trë nªn phæ biÕn vµ chóng chøng tá ®­­­îc viÖc tiÕp tôc thay ®æi hµnh vi mét c¸ch bÒn v÷ng. C¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng cã sù tham gia lÊy thÝnh gi¶ lµm trung t©m cã thÓ sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ ®Ó b¶o vÖ vµ thóc ®Èy viÖc ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n qua ®ã c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu vi chÊt dinh d­ìng [121][153][154]. ChiÕn l­îc hç trî b»ng truyÒn th«ng ®Ó thóc ®Èy viÖc ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n qua ®ã c¶i thiÖn vi chÊt dinh d­ìng cÇn tr¶ lêi c¸c c©u hái sau :

+ Chóng ta cã thÓ sö dông truyÒn th«ng mét c¸ch hiÖu qu¶ ®Ó b¶o vÖ vµ xóc tiÕn viÖc ®a d¹ng ho¸ thøc ¨n trong nhãm bµ mÑ vµ trÎ em - nÕu nh­ vËy th× nh­ thÕ nµo ?

+ Mét c¸ch nh×n tæng thÓ vÒ th¸i ®é, thùc hµnh cña phô n÷ ®èi víi ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n ®Æc biÖt cho phô n÷ cã thai, phô n÷ cho con bó khoÎ m¹nh vµ ph¸t triÓn trÎ trong nh÷ng n¨m ®Çu ®êi nh­ thÕ nµo?

+ T¹i c¸c céng ®ång khã kh¨n, nh÷ng vÊn ®Ò ®èi víi viÖc truyÒn th«ng lµ g×?

+ Lµm thÕ nµo chóng ta cã thÓ chän lùa c¸c chiÕn l­îc truyÒn th«ng mét c¸ch hiÖu qu¶ h¬n dùa trªn c¬ së ®ã.

+ Nh÷ng chiÕn l­îc truyÒn th«ng nµo lµ hiÖu qu¶ trong viÖc ®èi tho¹i nh»m b¶o vÖ vµ xóc tiÕn viÖc ®a d¹ng ho¸ thøc ¨n ®èi víi phô n÷ ë c¸c céng ®ång khã kh¨n?

1.5.Thay ®æi kiÕn thøc, hµnh vi - ph­­­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ thay ®æi kiÕn thøc, hµnh vi

1.5.1. Kh¸i niÖm hµnh vi søc kháe

Hµnh vi søc kháe lµ nh÷ng thãi quen, viÖc lµm hµng ngµy ¶nh h­­ëng tèt hoÆc xÊu ®Õn søc kháe. Hµnh vi søc kháe chÞu ¶nh h­ëng cña c¸c yÕu tè sinh th¸i, m«i tr­­êng, x· héi, v¨n hãa, kinh tÕ, chÝnh trÞ[1][16][53].

Mçi hµnh vi lµ sù biÓu hiÖn cña tÊt c¶ c¸c hîp phÇn: kiÕn thøc, th¸i ®é, niÒm tin vµ thùc hµnh

Hµnh vi = kiÕn thøc + th¸i ®é + niÒm tin + thùc hµnh

1.5.2. C¸c yÕu tè ¶nh h­­ëng ®Õn kÕt qu¶ cña truyÒn th«ng thay ®æi hµnh vi

YÕu tè kinh tÕ ®ãng vai trß rÊt quan träng trong qu¸ tr×nh thay ®æi vµ duy tr× hµnh vi. Mét bµ mÑ mÆc dï biÕt ®­­îc khi mang thai cÇn ¨n uèng båi d­­ìng h¬n ®Æc biÖt lµ c¸c thøc ¨n ®éng vËt giµu chÊt s¾t nh­­ng v× kh«ng cã tiÒn mua nªn lu«n ph¶i tiÕt kiÖm, ¨n uèng kham khæ. Bµ mÑ biÕt ®Î t¹i cë së y tÕ lµ tèt nh­­ng kh«ng cã tiÒn ®Ó ®Õn c¬ së y tÕ ®Î hoÆc kh«ng chÞu chuyÓn tuyÕn khi cã dÊu hiÖu nguy hiÓm [1][16][53].

TruyÒn thèng v¨n hãa ®Æc biÖt lµ phong tôc tËp qu¸n l¹c hËu lµ nh÷ng yÕu tè ¶nh h­­ëng rÊt lín ®Õn viÖc thay ®æi hµnh vi nh­­ tËp qu¸n cho trÎ ¨n bét, ¨n c¬m nhai sím ®Ó trÎ cøng c¸p, v¾t bá s÷a non sau khi sinh[1][16][53]...

Sù s½n cã cña c¸c dÞch vô x· héi nh­­ hÖ thèng v¨n hãa th«ng tin vµ gi¸o dôc gióp n©ng cao nhËn thøc, sù tiÕp cËn dÔ dµng víi c¬ së y tÕ còng ¶nh h­ëng rÊt lín tíi viÖc thay ®æi hµnh vi. VÝ dô, mÆc dï bµ mÑ mang thai biÕt lîi Ých cña viÖc uèng bæ sung viªn s¾t/a xit folic nh­­ng tr¹m y tÕ lµ n¬i cã thuèc l¹i qu¸ xa nhµ sÏ khã kh¨n ®Ó bµ mÑ cã thÓ mua viªn s¾t/a xit folic. C¸c bµ mÑ rÊt muèn tiÕp nhËn c¸c th«ng tin vÒ dinh d­­ìng vµ ch¨m sãc trÎ qua hÖ thèng loa truyÒn thanh ®Þa ph­­¬ng nh­­ng loa l¹i qu¸ xa nhµ vµ kh«ng nghe ®­îc râ[1][16][53].

Lµ yÕu tè bªn trong mçi c¸ nh©n, nã cã thÓ lµ yÕu tè thóc ®Èy hoÆc k×m h·m sù thay ®æi hµnh vi, vÝ dô, nh­­ mét bµ mÑ cã thÓ lùc vµ søc kháe tèt nªn qu¸ tr×nh mang thai, sinh ®Î thuËn lîi dÔ dµng nªn dÔ dµng cã suy nghÜ coi th­êng vµ khã kh¨n chuyÓn tõ kiÕn thøc thµnh th¸i ®é vµ hµnh vi ®óng[1][16][53].

Ng­­êi phô n÷ ®­­îc ng­­êi chång, ng­­êi th©n vµ gia ®×nh th­­¬ng yªu, ®éng viªn ch¨m sãc tèt sÏ dÔ dµng chÊp nhËn vµ duy tr× c¸c hµnh vi cã lîi trong khi mang thai. Ng­­êi chång th­­¬ng yªu vî còng s½n sµng chia sÎ tr¸ch nhiÖm víi vî trong viÖc ch¨m sãc vî khi cã thai, chia sÎ tr¸ch nhiÖm trong viÖc nu«i d¹y con c¸i[1][16][53].

Lµ n¨ng lùc cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn mét hµnh vi cã lîi cho søc kháe. Ng­­êi phô n÷ vµ ng­­êi th©n trong gia ®×nh kh«ng hiÓu ®­­îc c¸c dÊu hiÖu nguy hiÓm khi mang thai hoÆc khi chuyÓn d¹ sÏ kh«ng t×m ®Õn c¬ së y tÕ kÞp thêi khi cã c¸c biÓu hiÖn kh«ng b×nh th­­êng. BiÕt ®­­îc lîi Ých nu«i con b»ng s÷a mÑ nh­­ng kh«ng cã kü n¨ng trong viÖc cho con bó vµ duy tr× nguån s÷a mÑ còng cã thÓ kh«ng cã ®ñ s÷a cho con bó[1][16][53]..

Mét c¸ nh©n muèn cã hµnh vi søc kháe tèt cÇn cã:

- KiÕn thøc: HiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ hµnh vi ®ã;

- NiÒm tin vµ th¸i ®é tÝch cùc, muèn thay ®æi;

- Kü n¨ng ®Ó thùc hiÖn hµnh vi;

- Sù ñng hé: Cã sù hç trî cña gia ®×nh vµ x· héi ®Ó duy tr× hµnh vi l©u dµi.

Tãm l¹i: Hµnh vi lµ mét phÇn cña c¸ch sèng hoÆc v¨n hãa céng ®ång nªn cÇn ph¸t hiÖn vµ nhËn ®Þnh ®­­îc hµnh vi hiÖn t¹i cña ®èi t­­îng cã ¶nh h­ëng ®Õn søc kháe nh­­ thÕ nµo, hµnh vi nµo cã lîi, hµnh vi nµo cã h¹i, v« h¹i ®Ó quyÕt ®Þnh lùa chän nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m c¶i thiÖn hµnh vi søc kháe. §ã lµ khuyÕn khÝch c¸c hµnh vi cã lîi ®· cã, thay ®æi dÇn c¸c hµnh vi cã h¹i b»ng c¸c hµnh vi míi cã lîi cho søc kháe. T¸c ®éng hîp lý víi c¸c hµnh vi kh«ng cã lîi còng kh«ng cã h¹i cho søc kháe[1][53].

1.5.4. Qu¸ tr×nh thay ®æi hµnh vi søc khoÎ

Hµnh vi ng­­êi vµ hµnh vi søc khoÎ b¶n th©n nã lµ rÊt phøc t¹p, nªn qu¸ tr×nh thay ®æi nã còng rÊt phøc t¹p vµ khã kh¨n. ViÖc thay ®æi mét hµnh vi søc khoÎ th­­êng dùa trªn c¬ së mét tiªn ®Ò lµ con ng­­êi ta lu«n mong muèn ®­­îc khoÎ m¹nh h¬n lµ bÞ ®au èm, trong ®ã c¸c xóc c¶m nhiÒu khi ®ãng vai trß quan träng h¬n lµ sù nhËn thøc vÒ t×nh tr¹ng søc khoÎ b¶n th©n ®Ó thóc ®Èy mçi c¸ nh©n tù gi¸c hµnh ®éng dÉn tíi sù thay ®æi hµnh vi søc khoÎ .

Cã nhiÒu lý thuyÕt vµ m« h×nh gi¶i thÝch c¸c hµnh vi vµ qu¸ tr×nh thay ®æi hµnh vi søc khoÎ nh­ m« h×nh ABC, m« h×nh niÒm tin søc khoÎ cña Rosentock, lý thuyÕt hµnh ®éng cã suy tÝnh cña Fishbein vµ Ajzen, lý thuyÕt nhËn thøc x· héi cña Bandura vµ lý thuyÕt/m« h×nh ®­îc sö dông nhiÒu nhÊt ®Ó gi¶i thÝch sù thay ®æi hµnh vi søc khoÎ cña céng ®ång lµ lý thuyÕt do Everett M. Rogers ®Ò x­íng n¨m 1971[1][53][54][59][62].

C¸c b­­íc cña qu¸ tr×nh thay ®æi hµnh vi:

Môc tiªu cuèi cïng cña TTGDDD lµ thay ®æi mét hµnh vi theo h­­íng cã lîi vÒ dinh d­­ìng vµ søc khoÎ. Sù thay ®æi nµy lµ mét qu¸ tr×nh nhiÒu b­íc vµ tiÕn triÓn d­­íi t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè t©m lý, x· héi vµ c¸c ho¹t ®éng TTGD.

B¶ng 1.14. D­­íi ®©y lµ M« h×nh 5 giai ®o¹n thay ®æi hµnh vi søc khoÎ

Nh­­ vËy qu¸ tr×nh thay ®æi hµnh vi diÔn qua 5 giai ®o¹n:

CÇn nhí r»ng, ®Ó thay ®æi ®­­îc mét hµnh vi søc kháe cã h¹i ®Õn mét hµnh vi søc khoÎ cã lîi, b¶n th©n ®èi t­­îng nhiÒu khi ph¶i tr¶i qua chu tr×nh trªn ®©y nhiÒu lÇn. §èi t­­îng cã thÓ chèng ®èi l¹i sù thay ®æi do thiÕu hiÓu biÕt, kh«ng ®­­îc ®éng viªn, thiÕu c¸c ph­­¬ng tiÖn ®Ó gi¶i quyÕt c¸c khã kh¨n.

1.5.5. C¸c ph­­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ thay ®æi hµnh vi

1.5.5.1. §inh nghÜa

Lµ ph­¬ng ph¸p ®o l­êng, ­íc l­îng c¸c kÕt qu¶ vµ xÐt ®o¸n c¸c gi¸ trÞ ®Ó tõ ®ã ®­a ra quyÕt ®Þnh c¶i thiÖn toµn bé qu¸ tr×nh[1][53][54].

• 
  §o l­êng: VÒ 3 mÆt cña: KiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh (KAP) ®ã lµ c¸c chØ sè cho biÕt c¸c møc ®é hoµn thµnh cña môc tiªu truyªn truyªn gi¸o dôc søc khoÎ(TT-GDSK).
  

• 
  XÐt ®o¸n gi¸ trÞ c¸c kÕt qu¶:
  

B»ng ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Þnh tÝnh: Th¶o luËn nhãm cã chñ ®Ých, pháng vÊn s©u...

HoÆc b»ng ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Þnh l­îng: §iÒu tra nh©n tr¾c, ®iÒu tra khÈu phÇn, xÐt nghiÖm m¸u[1][53][54].64][73][88]...

• 
  §­a ra c¸c quyÕt ®Þnh c¶i tiÕn:
  

X¸c ®Þnh râ c¸c môc tiªu vµ c¸c tiªu chuÈn:

• 
  Hoµn thµnh vÒ 3 mÆt: KiÕn thøc, th¸i ®é thùc hµnh mµ ®èi t­îng ®· ®¹t ®­îc ( ®¸nh gi¸ ai?) v× vËy vÊn ®Ò tr­íc tiªn cÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ môc tiªu: Môc tiªu cña TT-GDSK chÝnh lµ nh÷ng thay ®æi vÒ nhËn thøc, th¸i ®é vµ c¸ch thùc hµnh mµ ®èi t­îng ph¶i ®¹t ®­îc.
  

• 
  §Þnh nghÜa nhãm ®èi t­îng ®Ých: Lµ c¸c nhãm ®èi t­îng ®Æc hiÖu mµ th«ng tin truyÒn th«ng, c¸c tµi liÖu, c¸c chiÕn dÞch truyÒn th«ng sÏ tËp trung vµo.
  

• 
  Ph©n lo¹i nhãm ®èi t­îng ®Ých trong ho¹t ®éng truyÒn th«ng:
  

+ Lµ nhãm bÞ ¶nh h­ëng nhiÒu nhÊt cña cña vÊn ®Ò ®ang x¶y ra.

+ Lµ nhãm ®èi t­îng quan träng nhÊt mµ th«ng ®iÖp truyÒn th«ng tiÕp cËn.

+ Lµ nhãm ®èi t­îng ®· tõng cã ®¸p øng tèt nhÊt tr­íc can thiÖp.

- §èi t­îng ­u tiªn 2: Lµ nh÷ng ®èi t­îng trùc tiÕp ¶nh h­ëng nhiÒu nhÊt ®Õn nhãm ®èi t­îng ­u tiªn 1.

- §èi t­îng ­u tiªn 3: (§èi t­îng quan träng) Lµ nh÷ng ®èi t­îngmµ ch­¬ng tr×nh cÇn ®Õn sù gióp ®ì ë ®ã nhiÒu nhÊt( tµi chÝnh, chÝnh s¸ch, chÝnh trÞ...)

Tuú tõng vÊn ®Ò ®­îc x¸c ®Þnh mµ mµ c¸c nhãm ­u tiªn còng ®­îc x¸c ®Þnh cho phï hîp.

Trong TT-GDSK, chó ý ®Õn c¸c tiªu chuÈn chÊt l­îng h¬n lµ c¸c tiªu chuÈn sè l­îng.

• 
  Lùa chän c¸c ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ thÝch hîp:
  

Mét c¸ch tèt nhÊt ®Ó gióp l­îng ho¸ c¸c tiªu chuÈn hay c¸c chØ sè vÒ chÊt l­îng thµnh sè l­îng gióp dÔ ®¸nh gi¸ lµ: Ên ®Þnh cho mét tiªu chuÈn hay chØ sè mét con sè.

VÝ dô: “ChØ th¸i ®é ®ång ý hay kh«ng ®ång ý cña viÖc röa tay tr­íc khi ¨n vµ sau khi ®i vÖ sinh”
B¶ng 1.15. Møc ®é ®ång ý (cã thÓ chia 3 møc hoÆc 5 møc nh­ sau)

• 
  Ph©n tÝch kÕt qu¶:
  

• 
  Ra quyÕt ®Þnh:
  

• 
  §¸nh gi¸ ban ®Çu
  

+ T×m hiÓu c¸c vÊn ®Ò søc khoÎ , nhu cÇu søc khoÎ vµ c¸c hµnh vi søc khoÎ cña ®èi t­îng gi¸o dôc, c¸c ®iÒu kiÖn thùc tÕ chñ quan vµ kh¸ch quan.

+ Dùa trªn c¸c c¸c c¬ së ®ã mµ x¸c ®Þnh ®­îc c¸c môc tiªu TT-GDSK cô thÓ cho thÝch hîp.

• 
  §¸nh gi¸ tøc thêi
  

+ Trªn c¬ së ®ã mµ ®iÒu chØnh ngay ®­îc néi dung vµ ph­¬ng ph¸p TT-GDSK cho phï hîp h¬n víi ®èi t­îng vµ víi ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh thùc tÕ.

• 
  §¸nh gi¸ kÕt thóc:
  

+ X¸c ®Þnh ®­îc cã nh÷ng thay ®æi g× trong kiÕn thøc, th¸i ®é vµ thùc hµnh cña ®èi t­îng ®ang diÔn ra nh­ thÕ nµo.

+ Rót ra ®­îc nh÷ng kinh nghiÖm, nguyªn nh©n ®· dÉn ®Õn thµnh c«ng hay thÊt b¹i, do chñ quan hay kh¸ch quan.

+ Kh¼ng ®Þnh hµnh vi míi mµ ®èi t­îng ®· ®¹t ®­îc, tõ ®ã cã kÕ ho¹ch hç trî tiÕp tôc cho ®èi t­îng duy tr× vµ ph¸t triÓn hµnh vi míi[1][53][54].64][73][88]....

1.6.Mét sè ph­­­¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc ¸p dông trong truyÒn th«ng

Nh­­­ chóng ta ®· biÕt, môc ®Ých cña gi¸o dôc truyÒn th«ng lµ thay ®æi hµnh vi cã lîi søc khoÎ cho nhãm ®èi t­­­îng ®Ých. V× v©y ®Ó lËp kÕ ho¹ch cho tõng b­­­íc cô thÓ cña tiÕn tr×nh truyÒn th«ng th× nghiªn cøu mang tÝnh l­­­îng gi¸ ®ã lµ nghiªn cøu ®Þnh h­­­íng th­­êng ®­­îc sö dông ®Ó gióp cho ng­­êi lµm kÕ ho¹ch cã ®­­­îc c¸i nh×n thÊu ®¸o vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh liªn quan ®Õn dinh d­­­ìng cña ®èi t­­­îng hoÆc nhãm ®èi t­­­îng cïng c¸c yÕu tè c¨n nguyªn ®i kÌm. Nghiªn cøu ®Þnh h­­­íng lµ nghiªn cøu l­­îng gi¸, ®­­­îc tæ chøc thùc hiÖn khi b¾t ®Çu x©y dùng c¸c ch­­­¬ng tr×nh. C¸c kü thuËt ®Æc tr­ng ®­­­îc sö dông trong nghiªn cøu ®Þnh h­­­íng gåm [20][32]:

+ Th¶o luËn nhãm cã träng t©m (FGD),

+ Pháng vÊn s©u (DI),

+ Quan s¸t hµnh vi,

+ Nghiªn cøu c¸c tµi liÖu dù kiÖn thø cÊp.

Nghiªn cøu ®Þnh h­­­íng sÏ gióp khªu gîi c¸c ý t­­­ëng cho c¸c nghiªn cøu ®Þnh l­­­îng tiÕp theo hÆc cung cÊp dù liÖu ®Ó thiÕt lËp ch­­­¬ng tr×nh. Nghiªn cøu ®Þnh h­­­íng ®­­îc sö dông nh­­­ mét c«ng cô th¨m dß ph¶n øng cña c¸c nhãm ®èi t­­îng ®Ých, ®Ó kÝch thÝch sù chó ý, ®Ó g©y nhËn thøc hoÆc t¹o sù chÊp nhËn hoÆc thóc ®Èy hµnh vi. Nghiªn cøu ®Þnh h­­­íng ®­­îc sö dông trong mäi c«ng ®o¹n cña tiÕn tr×nh truyÒn th«ng tõ kh©u lËp kÕ ho¹ch ®Õn triÓn khai, theo dâi vµ ®¸nh gi¸ nh»m:

+ X©y dùng kÕ ho¹ch trªn kÕt qu¶ nghiªn cøu,

+ Thu thËp c¸c ®¸p øng cña ®èi t­­­îng víi c¸c s¶n phÈm truyÒn th«ng.

+ HiÓu ®­­îc c¨n nguyªn cña c¸c thÊt b¹i.

VËy sù kh¸c nhau cña ph­­¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l­îng lµ g×? Trong c¸c giai ®o¹n cña dù ¸n truyÒn th«ng chóng ®­­­îc sö dông nh­­ thÕ nµo?

1. 
   Sù kh¸c biÖt gi÷a ph­­¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh vµ ph­­¬ng ph¸p ®Þnh l­îng
   

B¶ng 1.16. Kh¸c biÖt gi÷a ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l­îng

- B¶n chÊt vÊn ®Ò.

- Ai bÞ ¶nh h­­ëng nhiÒu nhÊt.

- Nguyªn nh©n nµo?

- §iÒu kiÖn kinh tÕ v¨n ho¸ x· héi?

Trong b­­íc nµy c¸c nghiªn cøu ®Þnh l­­îng vÉn lµ chñ yÕu nh­­ ®iÒu tra nh©n tr¾c häc, ®iÒu tra khÈu phÇn, xÐt nghiÖm m¸u...tuy nhiªn c¸c nghiªn cøu ®Þnh tÝnh còng ®­­îc sö dông. KÕt qu¶ c¸c nghiªn cøu sÏ ®­­îc sö dông ®Ó nhËn ®Þnh t×nh h×nh vµ ®¸nh gi¸ vÊn ®Ò.

KÕt qu¶ nghiªn cøu ë b­­íc 1 ®­­îc sö dông ®Ó lËp kÕ ho¹ch, chiÕn l­­îc vµ ®­­a c¸c ph¸t hiÖn tõ nghiªn cøu vµo c¸c th«ng ®iÖp, tµi liÖu Ên phÈm còng nh­­ c¸c khÝa c¹nh kh¸c cña truyÒn th«ng.

- Tµi liÖu truyÒn th«ng nªn tr×nh bµy thÕ nµo?

- Th«ng ®iÖp cã ®­­îc chÊp nhËn, cã dÔ hiÓu kh«ng, cã ®­­îc ®ång t×nh kh«ng?

- Tr×nh bµy ®· hÊp dÉn ch­­a?

- CÇn ph¶i thay ®æi nh÷ng g×?

§Ó ®¹t ®­­îc kÕt qu¶ tèt vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái ®Æt ra, th«ng ®iÖp truyÒn th«ng cÇn ng¾n gän, dÔ hiÓu, thÓ hiÖn ®­­îc c¸c néi dung cÇn thiÕt vµ phï hîp víi v¨n ho¸ cña ®Þa ph­­¬ng. §Ó ph¸t hiÖn ®­­îc ®èi t­­îng gi¸o dôc hiÓu ®­­îc tµi liÖu nh­­ thÕ nµo? c¸c ph­­¬ng ph¸p nghiªn cøu sau th­­êng ®­­îc ¸p dông:

- Nghiªn cøu ®Þnh tÝnh: Pháng vÊn s©u, th¶o luËn nhãm cã träng t©m.

- Nghiªn cøu ®Þnh l­­îng: Ph¸t tê r¬i, ®iÒn mÉu phiÕu gãp ý.

Nghiªn cøu ®Þnh tÝnh lµ nghiªn cøu chñ yÕu trong b­­íc thö nghiÖm.

Tuy nhiªn, viÖc phèi hîp nhiÒu lo¹i ph­­¬ng ph¸p nghiªn cøu nªn ®­­îc khuyÕn khÝch.

C¸c ®Çu vµo cña s¶n phÈm gåm: Ên phÈm in Ên, b¨ng ph¸t qu¶ng c¸o, tËp huÊn, gi¸m s¸t triÓn khai. ViÖc triÓn khai cÇn ®­­îc g¾n liÒn víi hç trî vµ cñng cè.

C¸c nghiªn cøu trong b­­íc triÓn khai cã thÓ lµ c¸c nghiªn cøu ®Þnh tÝnh: nh­­ th¶o luËn nhãm, pháng vÊn s©u… hoÆc c¸c nghiªn cøu ®Þnh l­­îng nh­­ ®iÒu tra KAP, ®iÒu tra vÒ khÈu phÇn…®­­îc thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh theo dâi vµ gi¸m s¸t ®Ó cã c¸c ®iÒu chØnh thÝch hîp vµ kÞp thêi.

1.6.2.5. Theo dâi vµ ®¸nh gi¸

Th«ng ®iÖp ®· ®­­îc truyÒn t¶i vµ ®èi t­­îng hiÓu ®­­îc nh­­ thÕ nµo? cã khã kh¨n trë ng¹i g×? cã theo ®óng kÕ ho¹ch kh«ng? truyÒn th«ng cã hiÖu qu¶ kh«ng?

§Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái trªn vµ ®Ó cã c¸c ®iÒu chØnh kÞp thêi c¸c nghiªn cøu ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l­­îng ®Òu ®­­îc ¸p dông trong b­­íc nµy.

1.7.Mét sè nghiªn cøu vÒ hiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng t¹i ViÖt Nam vµ trªn thÕ giíi

1.7.1. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ hiÖu qu¶ cña truyÒn th«ng tÝch cùc trªn thÕ giíi

Mét nghiªn cøu tryÒn th«ng tÝch cùc thay ®æi hµnh vi lµm giµu thøc ¨n bæ sung cho trÎ em b»ng c¸c s¶n phÈm s½n cã t¹i ®Þa ph­¬ng ë Haiti. KÕt qu¶ cho thÊy cã sù thay ®æi ý nghÜa gi÷a 2 nhãm bµ mÑ vÒ kiÕn thøc còng nh­ thùc hµnh tr­íc vµ sau can thiÖp [170][179].

T¹i Peru, Carrasco Sanez vµ céng sù [136][141][142] n¨m 1998, mét sù cè g¾ng tiÕp thÞ x· héi vÒ c¶i thiÖn chÊt l­îng b÷a ¨n b»ng thÞt gµ ®­îc cung cÊp tõ céng ®ång, kÕt qu¶ cho thÊy sù c¶i thiÖn cã ý nghÜa vÒ chÊt l­îng khÈu phÇn ¨n vµo giµu s¾t vµ vitamin C còng nh­ tæng l­îng khÈu phÇn ¨n hµng ngµy vÒ vitamin C, s¾t vµ tû lÖ hÊp thu s¾t ë nhãm ®èi t­îng ®Ých lµ phô n÷ ë løa tuæi sinh në. KÕt qu¶ còng cho thÊy tû lÖ thiÕu m¸u còng gi¶m cã ý nghÜa sau khi can thiÖp.

T¹i Ethiopia, Ahmed, Ehui vµ Jabbar [136][141][142] n¨m 1999 víi kÕt qu¶ nghiªn cøu ban ®Çu cho thÊy hiÖu qu¶ tiÕp thÞ x· héi gia t¨ng 72% thu nhËp ë c¸c hé gia ®×nh trong ®ã sù chi tiÕu cho mua s¾m thùc phÈm chØ gia t¨ng 20%. C¶ l­îng vitaminA vµ s¾t trong khÈu phÇn t¨ng cao h¬n ë nhãm can thiÖp khi so s¸nh víi nhãm chøng. T¸c gi¶ kh«ng so s¸nh sù kh¸c biÖt vÒ nguån cña c¸c yÕu tè vi l­îng lµ thùc phÈm thùc vËt hay ®éng vËt. C¸c ph©n tÝch tiÕp theo sÏ ®Ò cËp ®Õn ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng dinh d­ìng cña trÎ em.

NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Smitasiri S t¹i Th¸i Lan [181][182][183] vµo nh÷ng n¨m 1988-1991 phÝa b¾c Th¸i Lan t¹i huyÖn Kanthararom thuéc tØnh Srisaket. Ph­¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña céng ®ång trong nghiªn cøu nµy lµ t¨ng c­êng sù tiÕp cËn víi c¸c s¶n phÈm giµu vitanin A s½n cã t¹i ®Þa ph­¬ng kÕt qu¶ cho thÊy cã sù th©y ®æi cã y nghÜa vÒ KAP, thùc hµnh tiªu thô c¸c s¶n phÈm giµu vitamin A, sö dông dÇu thùc vËt ®Ó chÕ biÕn thùc phÈm còng nh­ t×nh tr¹ng thiÕu vitamin A gi÷a hai nhãm can thiÖp vµ kh«ng can thiÖp [182][183]. GÇn ®©y 1995-1997, ®¸nh gi¸ sù thay ®æi kiÕn thøc, th¸i ®é vµ thùc hµnh (KAP) vÒ sù lùa chän sö dông c¸c lo¹i thùc phÈm giµu vitamin A, vitamin C vµ S¾t. KÕt qu¶ cho thÊy cã sù thay ®æi cã ý nghÜa vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh th«ng qua ®¸nh gi¸ KAP vµ sù c¶i thiÖn vÒ t×nh tr¹ng thiÕu m¸u dinh d­ìng còng nh­ thiÕu Vitamine A th«ng qua ®¸nh gi¸ c¸c chØ tiªu cËn l©m sµng gi÷a hai nhãm chøng vµ nhãm cã can thiÖp truyÒn th«ng trùc tiÕp qua kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ tr­íc vµ sau can thiÖp truyÒn th«ng [154].

1.7.2. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ hiÖu qu¶ cña truyÒn th«ng tÝch cùc ë ViÖt nam

NhiÒu nghiªn cøu vÒ t×nh tr¹ng thiÕu m¸u thiÕu s¾t còng nh­ c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®­îc thùc hiÖn ë nhiÒu vïng ®ång b»ng cña c¸c tØnh phÝa B¾c, Nam bé , miÒn Trung [17][18][19][45]vµ T©y nguyªn [46]. C¸c nghiªn cøu can thiÖp bæ sung vi chÊt ®Ó c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u thiÕu s¾t còng ®· ®­îc thùc hiÖn ë nhiÒu n¬i vµ cho nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng kÝch lÖ [5]. NhiÒu nghiªn cøu ®iÒu tra vÒ KiÕn thøc, Th¸i ®é, Thùc hµnh cña ng­êi d©n vÒ thùc hµnh vÖ sinh thùc phÈm cña Hµ ThÞ Anh §µo ë Hµ néi [10], ... C¸c nghiªn cøu trªn chØ míi ph¶n ¸nh m« t¶ t×nh h×nh vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh vÒ mét sè vÊn ®Ò, ch­a ®i xa h¬n ®Ó thay ®æi hµnh vi cña ®èi t­îng.

Nghiªn cøu cña Tõ GiÊy, Hµ Huy Kh«i, Lª B¹ch Mai vµ CS [12] vÒ c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh d­ìng bµ mÑ, trÎ em tiÕn tíi thanh to¸n ®ãi nghÌo víi môc tiªu ®Õn n¨m 2000 c¸c c¬ së cã thÓ duy tr× ®­îc c¸c ho¹t ®éng nhê sù tham gia tÝch cùc cña céng ®ång t¹i huyÖn Ninh Thanh, H¶i H­ng .

Mét nghiªn cøu gÇn ®©y (1999-2000) cña Ogle BM, Ph¹m Hoµng H­ng vµ CS vÒ tÝnh ®a d¹ng thøc ¨n, nguån dinh d­ìng ®­a vµo vµ søc khoÎ cña ng­êi phô n÷ t¹i A L­íi - huyÖn miÒn nói Thõa Thiªn HuÕ cho thÊy nhãm bµ mÑ cã chÕ ®é ¨n ®a d¹ng cao khÈu phÇn ¨n kh«ng nh÷ng ®Çy ®ñ n¨ng l­îng mµ cßn cung cÊp ®Çy ®ñ c¸c vitamin vµ c¸c yÕu tè vi l­îng. ë ®©y ph¶i nhÊn m¹nh ®Õn vai trß cña nguån rau d¹i tù nhiªn chiÕm tíi 50% vµ gãp phÇn ®¸ng kÓ trong toµn bé nguån vi chÊt dinh d­ìng ®­a vµo cña khÈu phÇn [150][156].

KÕt qu¶ nghiªn cøu cña Hµ ThÞ Anh §µo n¨m 2001 t¹i Hµ Néi cho thÊy viÖc gi¸o dôc kiÕn th­c kÕt hîp víi h­íng dÉn thùc hµnh vÖ sinh thùc phÈm trùc tiÕp cho ng­êi lµm dÞch vô thøc ¨n ®­êng phè bao gåm: biªn so¹n tµi liÖu s¸t víi thùc tÕ, ph­¬ng tiÖn tËp huÊn ®¬n gi¶n, th¶o luËn nhãm kÕt hîp víi kiÓm tra th­êng xuyªn ®É c¶i thiÖn cã ý nghÜa t×nh tr¹ng vÖ sinh thøc ¨n ®­êng phè. Sè c¬ së dÞch vô thøc ¨n ®­êng phè phôc vô víi thøc ¨n nãng t¨ng tõ 29% lªn 88%, b¶o qu¶n bµy b¸n thøc ¨n trong tñ kÝnh t¨ng tõ 9% lªn 57%, sö dông dông cô lÊy thøc ¨n t¨ng 20 lªn 89%, thùc phÈm sèng chÝn riªng biÖt 35% lªn 73% [9].