Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé y tÕ ViÖn dinh d­ìng Ph¹m hoµng h­ng HiÖu qu¶ cña truyÒn th ng tÝch cùc ®Õn ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ

®Æt vÊn ®Ò

Mét trong nh÷ng môc tiªu quan träng cña ChiÕn l­­îc quèc gia dinh d­ìng 2001 - 2010 [6] lµ cÇn tiÕp tôc gi¶m c¸c bÖnh thiÕu vitamin A, iod, bÖnh thiÕu m¸u do thiÕu s¾t ë céng ®ång. Bèn gi¶i ph¸p chÝnh ®­­îc sö dông ®Ó phßng thiÕu vi chÊt dinh d­­ìng hiÖn nay trªn thÕ giíi lµ: §a d¹ng ho¸ b÷a ¨n, bæ sung vi chÊt , t¨ng c­­êng vi chÊt vµo thùc phÈm vµ c¸c gi¶i ph¸p céng ®ång. N­­íc ta còng nh­­ hÇu hÕt c¸c n­­íc kh¸c tËp trung vµo bæ sung vitamin A, t¨ng c­­êng iod vµo muèi vµ nh÷ng gi¶i ph¸p nµy ®· cã kÕt qu¶ rÊt tèt .Tuy nhiªn, ®Ó gi¶m thiÕu vi chÊt dinh d­ìng mét c¸ch bÒn v÷ng dùa vµo tiÕp cËn thùc phÈm, ®¶m b¶o khÈu phÇn ¨n ®Çy ®ñ vµ ®a d¹ng cÇn quan t©m ®Õn c¸c vÊn ®Ò réng h¬n nh­­ nguån thùc phÈm t¹i chç cho ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n, ®¸p øng nhu cÇu vi chÊt dinh d­­ìng ë c¸c céng ®ång d©n c­.

¡n uèng lµ mét hµnh vi c¸ nh©n cã thÓ ®iÒu chØnh ®­­îc th«ng qua tiÕp cËn thay ®æi hµnh vi. Nh­­ chóng ta ®· biÕt, kh«ng mét lo¹i thøc ¨n nµo cã thÓ cung cÊp ®Çy ®ñ c¸c chÊt dinh d­­ìng. V× vËy, ho¹t ®éng truyÒn th«ng thóc ®Èy ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vÉn ®­îc xem lµ chiÕn l­­îc l©u dµi vµ bÒn v÷ng ®Ó c¶i thiÖn vi chÊt dinh d­ìng cña khÈu phÇn.

ë ViÖt Nam, ch­¬ng tr×nh ®Èy m¹nh s¶n xuÊt, ®a d¹ng c¸c lo¹i thùc phÈm th«ng qua hÖ thèng V­­ên-Ao-Chuång (VAC) ®· ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tùu ®¸ng ghi nhËn. Ngoµi ra, truyÒn thèng l©u ®êi dïng c¸c lo¹i rau d¹i, rau tù nhiªn ®· ®­îc sö dông víi môc ®Ých dinh d­­ìng vµ ch÷a bÖnh, nh÷ng truyÒn thèng ®ã lµ nÒn t¶ng c¬ b¶n, tiÒm n¨ng cho viÖc c¶i thiÖn vi chÊt dinh d­­ìng th«ng qua chiÕn l­îc truyÒn th«ng ®Æc hiÖu.

Bªn c¹nh thiÕu vitamin A tiÒn l©m sµng, thiÕu iod th× vÊn ®Ò thiÕu m¸u dinh d­ìng lµ mét vÊn ®Ò bøc xóc hiÖn nay vÒ søc khoÎ céng ®ång. ThiÕu m¸u ¶nh h­­ëng ®Õn ph¸t triÓn tinh thÇn cña ®øa trÎ, ¶nh h­­ëng ®Õn hiÖu suÊt, kh¶ n¨ng lao ®éng vµ cã thÓ lµ mèi ®e do¹ cho sù sèng cña bµ mÑ lóc sinh. N¨m 1995, cuéc ®iÒu tra toµn quèc cho thÊy tû lÖ thiÕu m¸u cao ë c¶ phô n÷ cã thai (53%) vµ phô n÷ kh«ng cã thai (45%); vµ ë trÎ em, ®Æc biÖt lµ trÎ < 2 tuæi 60% [6, 18].

Cã nhiÒu ph­­¬ng ph¸p ®· ®­­îc sö dông tõ rÊt l©u trong truyÒn th«ng ®Ó thay ®æi hµnh vi dinh d­­ìng c¸c ph­­¬ng ph¸p th­êng ®­­îc dïng lµ: Truyªn truyÒn gi¸o dôc (IEC) hoÆc lµ gi¸o dôc dinh d­­ìng céng ®ång. C¶ hai ph­­¬ng ph¸p nµy ®Òu ®­­îc thiÕt lËp tõ trªn xuèng vµ dùa vµo c¸c tµi liÖu gi¶ng d¹y lý thuyÕt. Thùc tÕ cho thÊy ph­­¬ng ph¸p ®­îc x©y dùng dùa trªn kinh nghiÖm cã ®­­îc tõ tiÕp xóc x· héi vµ sù tham gia cña c¸c nhãm d©n c­­ x¸c ®Þnh ngµy cµng trë nªn phæ biÕn vµ chóng chøng tá ®­­îc viÖc tiÕp tôc thay ®æi hµnh vi mét c¸ch bÒn v÷ng. §Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña ph­­¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia cña céng ®ång víi c¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng tËp trung vµo §a d¹ng ho¸ b÷a ¨n, c¶i thiÖn vi chÊt dinh d­ìng nh»m c¶i thiÖn t×nh trang dinh d­­ìng vµ thiÕu m¸u dinh d­­ìng cña phô n÷ vµ trÎ em. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ nãi trªn chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu nh»m môc tiªu lµ:

1. 
   §¸nh gi¸ t×nh trang dinh d­­ìng, thiÕu m¸u dinh d­ìng, c¸c yÕu tè liªn quan ë bµ mÑ vµ trÎ em ë mét sè x· thuéc huyÖn Phong ®iÒn, Thõa Thiªn HuÕ.
   
2. 
   T×m hiÓu hiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®Õn kiÕn thøc dinh d­ìng vµ thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n cña phô n÷ vµ c¸c bµ mÑ nu«i con nhá.
   
3. 
   §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®Õn c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh d­­ìng, thiÕu m¸u dinh d­­ìng trÎ em vµ bµ mÑ.
   

Ch­¬ng 1
Tæng quan

1.1.1. §Þnh nghÜa, ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ vµ ph©n lo¹i t×nh tr¹ng dinh d­ìng

T×nh tr¹ng dinh d­ìng lµ tËp hîp hîp c¸c ®Æc ®iÓm chøc phËn, cÊu tróc vµ sinh ho¸ ph¶n ¸nh møc ®¸p øng nhu cÇu dinh d­ìng cña c¬ thÓ[8][22][32][131].

§¸nh gi¸ dinh d­ìng lµ qu¸ tr×nh thu thËp vµ ph©n tÝch th«ng tin, sè liÖu vÒ t×nh tr¹ng dinh d­ìng vµ nhËn ®Þnh t×nh h×nh trªn c¬ së c¸c th«ng tin sè liÖu ®ã. Mét sè ph­¬ng ph¸p ®Þnh l­îng chÝnh ®­îc sö dông trong ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng dinh d­ìng nh­ [8][22][32][131]

+ Nh©n tr¾c häc

+ §iÒu tra khÈu phÇn vµ tËp qu¸n ¨n uèng

+ C¸c th¨m kh¸m thùc thÓ/ dÊu hiÖu l©m sµng ®Æc biÖt chó ý tíi c¸c triÖu chøng thiÕu dinh d­ìng kÝn ®¸o vµ râ rµng.

+ C¸c xÐt nghiÖm cËn l©m sµng chñ yÕu lµ ho¸ sinh ë dÞch thÓ vµ c¸c chÊt bµi tiÕt(m¸u, n­íc tiÓu...) ®Ó ph¸t hiÖn møc b·o hoµ chÊt dinh d­ìng.

+ C¸c kiÓm nghiÖm chøc phËn ®Ó x¸c ®Þnh c¸c rèi lo¹n chøc phËn do thiÕu dinh d­ìng.

+ §iÒu tra tû lÖ bÖnh tËt, tö vong. Sö dông c¸c thèng kª y tÕ ®Ó t×m hiÓu mèi liªn quan gi÷a t×nh h×nh bÖnh tËt vµ t×nh tr¹ng dinh d­ìng.

+ §¸nh gi¸ c¸c yÕu tè sinh th¸i liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng dinh d­ìng vµ søc khoÎ.

1.1.1.3. Ph©n lo¹i t×nh tr¹ng dinh d­ìng.

• 
  Ph©n lo¹i t×nh tr¹ng dinh d­ìng ë trÎ d­íi 5 tuæi.
  

+ C©n nÆng theo tuæi

+ ChiÒu cao theo tuæi

+ C©n nÆng theo chiÒu cao

- C©n nÆng theo tuæi: Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi (TCYTTG) ®Ò nghÞ lÊy ®iÓm ng­ìng d­íi 2 ®é lÖch chuÈn (-2SD) so víi quÇn thÓ tham chiÕu NCHS (National Center for Health Statistics) ®Ó coi lµ nhÑ c©n. Tõ ®ã cã thÓ chia ra c¸c møc ®é sau:

+ Tõ d­íi -2SD ®Õn -3SD : SDD ®é I (võa)

+ Tõ d­íi -3SD ®Õn -4SD : SDD ®é II (nÆng)

+ D­íi -4SD : SDD ®é III (rÊt nÆng)

• 
  ChiÒu cao theo tuæi: ChiÒu cao theo tuæi thÊp ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng thiÕu dinh d­ìng kÐo dµi hoÆc thuéc vÒ qu¸ khø, lµm cho trÎ bÞ cßi (stunting).
  

+Tõ d­íi -2SD ®Õn -3SD : SDD ®é I

+ D­íi -3SD : SDD ®é II

• 
  C©n nÆng theo chiÒu cao: C©n nÆng theo chiÒu cao ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng thiÕu dinh d­ìng ë thêi kú hiÖn t¹i, gÇn ®©y, lµm cho ®øa trÎ ngõng lªn c©n hoÆc tôt c©n nªn bÞ cßm (wasting). C¸c ®iÓm ng­ìng gièng nh­ hai chØ tiªu trªn. Khi c¶ hai chØ tiªu chiÒu cao theo tuæi vµ c©n nÆng theo chiÒu cao ®Òu thÊp h¬n ng­ìng ®Ò nghÞ, ®ã lµ thiÕu dinh d­ìng thÓ phèi hîp, ®øa trÎ võa cßi võa cßm.
  

+ D­íi -2SD : SDD

• 
  Ph©n lo¹i t×nh tr¹ng dinh d­ìng theo møc ý nghÜa søc khoÎ céng ®ång (YNSKC§) cña TCYTTG [20][42].
  

• 
  Ph©n lo¹i t×nh tr¹ng dinh d­ìng ë ng­êi lín
  

Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi khuyÕn c¸o sö dông “chØ sè khèi c¬ thÓ” (Body Mass Index, BMI) tr­íc ®©y cßn gäi lµ chØ sè Quetelet. ChØ sè BMI liªn quan chÆt chÏ víi tû lÖ khèi mì trong c¬ thÓ do ®ã ®­îc Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi khuyÕn c¸o sö dông ®¸nh gi¸ møc ®é bÐo gÇy[20][42]:

C©n nÆng(kg)

BMI = ----------------------

(ChiÒu cao (m))²
T×nh tr¹ng gÇy hay thiÕu n¨ng l­îng tr­êng diÔn (Chronic Energy Deficiency, CED) ®­îc ®¸nh gi¸ dùa vµo chØ tiªu c©n nÆng theo chiÒu cao theo c¸c ng­ìng ph©n lo¹i nh­ sau:

< 16 : TNLTD ®é 3

16-17,9 : TNLTD®é 2

17-18,49 : TNLTD ®é 1

18,5-24,9 : B×nh th­êng

25-29,9 : Tiền béo phì

30-34,9 : Béo phì độ I

35,0 - 39,9 : Béo phì độ II

 40 : Béo phì độ III

- Møc thiÕu n¨ng l­îng tr­êng diÔn cã YNSKC§:

Tæ chøc YTTG ®Ò nghÞ dïng c¸c ng­ìng sau ®©y(®èi víi ng­êi tr­ëng thµnh < 60 tuæi)[20][42].

B¶ng 1.2. Ph©n lo¹i thiÕu n¨ng l­îng tr­êng diÔn møc YNSKC§ theo Tæ chøc YTTG.

Tû lÖ	Møc YNSKC§
5-9% quÇn thÓ cã BMI<18,5	Tû lÖ thÊp
10-19% quÇn thÓ cã BMI<18,5	Tû lÖ võa
20-29% quÇn thÓ cã BMI<18,5	Tû lÖ cao
 40 quÇn thÓ cã BMI<18,5	Tû lÖ rÊt cao

Nguån WHO 1995[22]
1.1.2. §Þnh nghÜa, ph©n lo¹i t×nh tr¹ng thiÕu m¸u

1.1.2.1. §Þnh nghÜa: Theo Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi th× thiÕu m¸u dinh d­ìng lµ t×nh tr¹ng bÖnh lý x¶y ra khi hµm l­îng Hemoglobin trong m¸u xuèng thÊp h¬n b×nhth­êng do thiÕu mét hay nhiÒu chÊt dinh d­ìng cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh t¹o m¸u, bÊt kÓ do nguyªn nh©n g×.

1.1.2.2. ChÈn ®o¸n thiÕu m¸u thiÕu s¾t

XÐt nghiÖm dïng ®Ó chÈn ®o¸n thiÕu m¸u lµ ®Þnh l­îng Hemoglobin vµ dùa vµo ng­ìng ph©n lo¹i sau cña Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi ®Ó x¸c ®Þnh t×nh tr¹ng thiÕu m¸u.

- Ph©n lo¹i thiÕu m¸u dùa vµo gi¸ trÞ cña Hemoglobin.

B¶ng 1.3. Ph©n lo¹i thiÕu m¸u dùa vµo gi¸ trÞ cña Hemoglobin.

Nhãm tuæi	Hemoglobin(g/dl)
TrÎ 6- 59 th¸ng TrÎ 5-11 tuæi TrÎ 12-14 tuæi Phô n÷ ( Kh«ng cã thai) Phô n÷( mang thai) Nam>15 tuæi	<11 <11.5 <12 <12 <11 <13

Nguån WHO, 2001[199][204]

- §¸nh gi¸ møc thiÕu m¸u cã YNSKC§ Theo TCYTTG.

B¶ng 1.4. §¸nh gi¸ møc YNSKC§ Theo TCYTTG n¨m 2001.

1.1.3. T×nh tr¹ng dinh d­ìng vµ thiÕu m¸u ë phô n÷ tuæi sinh ®Î ë ViÖt Nam

ChØ sè khèi c¬ thÓ (BMI) ®­îc coi lµ chØ tiªu nh¹y ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng dinh d­ìng cña ng­êi tr­ëng thµnh. Nghiªn cøu cña Ph¹m V¨n Hoan vµ Hµ Huy Kh«i [23] t¹i x· B·i SËy, H­ng Yªn n¨m 1997-1999 th× tû lÖ phô n÷ bÞ thiÕu n¨ng l­îng tr­êng diÔn lµ 40,1%, cña Lª B¹ch Mai, Hå Thu Mai, TuÊn Mai Ph­¬ng[48] t¹i Thanh MiÖn n¨m 2004 lµ 36,8%. KÕt qu¶ ®iÒu tra t×nh tr¹ng dinh d­ìng bµ mÑ n¨m 2004 [41] cho thÊy tû lÖ thiÕu n¨ng l­îng tr­êng diÔn cña bµ mÑ ®ang cã con d­íi 5 tuæi lµ 22,9 %. Tû lÖ thiÕu n¨ng l­îng tr­êng diÔn cã sù chªnh lÖch ®¸ng kÓ ë c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau. Vïng cã tû lÖ cao nhÊt lµ T©y b¾c 26,1%, tiÕp theo lµ vïng B¾c Trung bé 25,7% vµ ®ång b»ng s«ng Hång 25,3%. Vïng T©y nguyªn cã tû lÖ thÊp nhÊt 20,3%. (BiÓu ®å 1.1) NÕu so víi n¨m 2000 vµ n¨m 2002, tû lÖ TNLTD cña bµ mÑ lµ 26,7% vµ 24,8% th× ®Õn n¨m 2004, tû lÖ nµy cã xu h­íng gi¶m cßn 22,9%

Tû lÖ TNLTD còng nh­ møc gi¶m kh¸c nhau ®¸ng kÓ ë hai khu vùc thµnh thÞ vµ n«ng th«n. N¨m 1987 tû lÖ TNLTD ë thµnh thÞ 44% cao h¬n so víi n«ng th«n 33,4%. N¨m 2000 tû lÖ TNLTD bµ mÑ ë thµnh thÞ gi¶m cßn 23,8% trong khi ë n«ng th«n 27,4%. §Õn n¨m 2004, Tû lÖ TNLTD ë thµnh thÞ lµ 19,2% vµ ë n«ng th«n lµ 24% ( BiÓu ®å 1.1 ).

Nh­ vËy tû lÖ TNLTD ë ViÖt nam gi¶m râ rÖt tõ 1997 cho ®Õn 2004 tuy nhiªn, tû lÖ TNLTD ë n­íc ta vÉn cßn møc cao so víi quy ®Þnh cña TCYTTG. DiÔn biÕn vÒ t×nh tr¹ng TNLTD cßn rÊt phøc t¹p vµ kh¸c nhau ë c¸c vïng sinh th¸i.

ThiÕu m¸u ë phô n÷ vÉn cßn lµ mét vÊn ®Ò cã ý nghÜa søc khoÎ céng ®ång. Theo NguyÔn Xu©n Ninh, NguyÔn C«ng KhÈn [54][55], n¨m 1995 tû lÖ thiÕu m¸u 52% ë phô n÷ cã thai vµ 40,2% ë phô n÷ kh«ng cã thai. Tû lÖ nµy gi¶m xuèng cßn 32,2% ë phô n÷ cã thai vµ 24,3% ë phô n÷ kh«ng cã thai. Cßn ë møc trung b×nh vÒ YNSKC§. Tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ gi¶m kh«ng ®ång ®Òu ë c¸c nhãm ®èi t­îng. Phô n÷ cã thai gi¶m nhanh h¬n phô n÷ kh«ng cã thai.

Mét nghiªn cøu c¾t ngang cña NguyÔn Xu©n Ninh, NguyÔn Anh TuÊn [54] vµ CS n¨m 2006 t¹i 6 tØnh ®¹i diÖn ë ViÖt nam cho thÊy tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ tuæi sinh ®Î vÉn ë møc trung b×nh vÒ YNSKC§ (37,6%) ë phô n÷ cã thai vµ (26,7%) ë phô n÷ kh«ng mang thai. Tû lÖ thiÕu m¸u cao nhÊt ë B¾c c¹n 68,1% vµ 63,4%, ë HuÕ 41,2% vµ 12%, Hµ néi 36,7% vµ 25,5%. An giang 28% vµ 21,9%, B¾c ninh 16,2% vµ 12,2% cho phô n÷ cã thai vµ kh«ng cã thai.

B¶ng 1.6. Tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ tuæi sinh ®Î qua 6 tØnh ®¹i diÖn ë ViÖt Nam n¨m 2006.

TØnh	Phô n÷ cã thai	Phô n÷ kh«ng cã thai
An giang	28,0%	21,9%
B¾c ninh	16,2%	12,2%
B¾c c¹n	68,1%	63,4%
Daclak	33,3%	19,6%
HuÕ	41,2%	12,0%
Hµ néi	36,7%	25,5%
Trung b×nh	37,6%	26,7%

Nguån: §iÒu tra t×nh tr¹ng thiÕu m¸u 6 tØnh ®¹i diÖn trÎ em vµ bµ mÑ, 2006[41].

Tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ ë khu vùc néi thµnh cao h¬n khu vùc ngo¹i thµnh ë tÊt c¶ c¸c ®Þa ph­¬ng nghiªn cøu. Tuy nhiªn sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ thiÕu m¸u ë hai khu vùc néi thµnh vµ ngo¹i thµnh kh«ng cã ý nghÜa.

B¶ng 1.7. Tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ tuæi sinh ®Î ë khu vùc néi thµnh vµ ngo¹i thµnh t¹i c¸c tØnh ®¹i diÖn.

§èi t­îng	TØnh	Néi thµnh	Ngo¹i thµnh
Phô n÷ cã thai	HuÕ	33,0%	38,3%
	Hµ néi	25,0%	32,4%
	Trung b×nh	29,1%	35,4%
Phô n÷ kh«ng cã thai	HuÕ	12,2%	15,2%
	Hµ néi	29,5%	35,5%
	Trung b×nh	20,2%	24,7%

Nguån: §iÒu tra t×nh tr¹ng thiÕu m¸u 6 tØnh ®¹i diÖn trÎ em vµ bµ mÑ, 2006[41].

KÕt qu¶ ®iÒu tra ®¸nh gi¸ cho thÊy t¸c ®éng cña c¸c can thiÖp dinh d­ìng, y tÕ vµ c¶i thiÖn t×nh tr¹ng kinh tÕ x· héi trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· gãp phÇn gi¶m ®¸ng kÓ t×nh tr¹ng thiÕu m¸u, tuy nhiªn thiÕu m¸u dinh d­­ìng vÉn cßn møc cao cã YSNKC§ ®Æc biÖt khu vùc miÒn nói phÝa B¾c, khu vùc MiÒn trung vµ §ång b»ng s«ng Cöu long. ThiÕu m¸u ë phô n÷, ®Æc biÖt lµ phô n÷ cã thai vµ trÎ em vÉn cßn lµ mét vÊn ®Ò dinh d­­ìng quan träng hµng ®Çu ë n­­íc ta. C«ng t¸c gi¸o dôc truyÒn th«ng ®Ó thay ®æi hµnh vi, n©ng cao nhËn thøc, t×m sù ®ång t×nh vµ ñng hé cña c¸c cÊp lu«n cã vai trß quan träng hµng ®Çu.

1.1.4. T×nh tr¹ng dinh d­ìng vµ thiÕu m¸u ë trÎ em ë ViÖt nam

1.1.4.1. T×nh tr¹ng dinh d­­ìng cña trÎ em ViÖt nam

Tû lÖ suy dinh d­­ìng (SDD) ®· gi¶m nhiÒu nÕu tÝnh tõ 1985 (51,5%) ®Õn 1995(44,9%) mçi n¨m gi¶m trung b×nh 0,66%. Tõ n¨m b¾t ®Çu KÕ ho¹ch Quèc gia Dinh d­­ìng (KHQGDD )(1995), ChØ sau 4 n¨m tû lÖ SDD gi¶m xuèng cßn 36,7%, trung b×nh mçi n¨m gi¶m 2%. Nh­­ vËy, kÓ tõ khi b¾t ®Çu KHQGDD ®Õn n¨m 2000, trung b×nh mçi n¨m ®· cã kho¶ng gÇn 200 ngµn trÎ < 5 tuæi tho¸t khái SDD [5]. Theo sè liÖu cña tæng côc thèng kª n¨m 2000, tû lÖ SDD ë trÎ em<5 tuæi cßn 33,1%. N¨m 2004, ViÖn Dinh D­­ìng quèc gia ®· tiÕn hµnh tæng ®iÒu tra toµn diÖn, ph©n tÝch c¸c yÕu tè nguy c¬ dinh d­­ìng, ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña Dù ¸n Phßng chèng SDD ë trÎ em[42]. KÕt qu¶ cho thÊy tû lÖ SDD trÎ em <5tuæi n¨m 2004 gi¶m xuèng cßn 26,6% [10],[42].

SDD gi¶m nhanh nhÊt ë khu vùc thµnh phè, ë c¶ 3 thÓ nhÑ c©n, thÊp cßi vµ gÇy cßm. TiÕp theo lµ vïng n«ng th«n. Khu vùc miÒn nói tû lÖ SDD vÉn gi¶m chËm h¬n.

- Tû lÖ SDD thÊp nhÊt ®Õn nay lµ vïng §«ng Nam bé (19,1%), tiÕp ®Õn vïng §ång b»ng s«ng Hång (22,8%), Vµ vïng ®ång b»ng s«ng Cöu long. C¸c vïng miÒn nói, T©y nguyªn vµ b¾c miÒn Trung tû lÖ SDD vÉn cßn cao tuy nhiªn hiÖn nay kh«ng cßn vïng nµo trong 8 vïng sinh th¸i cña c¶ n­­íc cã tû lÖ SDD nhÑ c©n >40%.

-19 tØnh /thµnh cßn tû lÖ rÊt cao (≥30%), 41 tØnh/thµnh ë møc cao (tõ 20-29%), 4 tØnh/thµnh ë møc trung b×nh(10-19%) vµ ch­­a cã tØnh/ thµnh nµo ë møc thÊp.

+ Suy dinh d­­ìng chiÒu cao/tuæi (thÓ thÊp cßi).

DiÔn biÕn vÒ SDD thÊp cßi gi÷a c¸c vïng sinh th¸i t­­¬ng tù nh­­ ®èi víi thÓ nhÑ c©n. Vïng T©y nguyªn cã tû lÖ thÊp cßi cao nhÊt (42,4%), tiÕp theo lµ vïng T©y b¾c (36,9%), vïng B¾cTrung bé (36,4%), vïng §«ng B¾c (34,9%) vïng ®ång b»ng s«ng Cöu long (29,2%)vµ vïng ®ång b»ng S«ng Hång (25,5%). ThÊp nhÊt lµ vïng §«ng Nam bé (23,1%). Nãi chung, vïng cã tû lÖ nhÑ c©n cao th× thÊp cßi còng cao vµ ng­­îc l¹i.

- 7 tØnh/thµnh cã tû lÖ SDD thÊp cßi møc r©t cao (≥40%), 35 tØnh /thµnh ë møc cao (tõ 30-39%), 19 tØnh /thµnh møc trung b×nh(20-29%), vµ 3 tØnh/thµnh møc thÊp.

+ Suy dinh d­­ìng c©n nÆng/chiÒu cao (thÓ gÇy cßm).

- Kh«ng cßn tØnh/thµnh nµo tû lÖ SDD gÇy cßm ë møc rÊt cao ( ≥15%).

ThiÕu m¸u vÉn lµ mét vÊn ®Ò cã ý nghÜa søc khoÎ céng ®ång ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, trong ®ã cã ViÖt nam. Tõ nh÷ng n¨m 80, mét sè nghiªn cøu cña Tr­­êng §¹i häc Y Hµ néi vµ ViÖn Nhi Trung ­­¬ng[39] tiÕn hµnh ®iÒu tra vÒ t×nh tr¹ng thiÕu m¸u cña trÎ em t¹i bÖnh viÖn vµ mét sè ®Þa ph­­¬ng

B¶ng 1.10. Tû lÖ (%) thiÕu m¸u ë trÎ em d­­íi 5 tuæi ë ViÖt nam n¨m 1987.

Th¸ng tuæi	§ång b»ng		MiÒn nói
	n	%	n	%
6-12	123	60,1	120	65,0
13-24	252	39,7	103	44,6
25-36	156	7,7	94	35,1
>36	50	8,0	9	11,1

Nguån: §iÒu tra ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng thiÕu m¸u trÎ em ViÖt nam1987[130],
KÕt qu¶ ®iÒu tra ®¸nh gi¸ ®Þnh kú t¹i 6 tØnh ®¹i diÖn ViÖt nam n¨m 2006 cña NguyÔn Xu©n Ninh, NguyÔn Anh TuÊn vµ CS [55] cho thÊy tû lÖ thiÕu m¸u ë trÎ em lµ 36,7%, thuéc møc ®é trung b×nh vÒ ý nghÜa søc khoÎ céng ®ång, cao nhÊt ë B¾c c¹n 73,4%, thÊp nhÊt ë An giang. T­¬ng tù nhau ë B¾c ninh vµ Daklak 25,6%. Hµ néi 32,5% vµ HuÕ 38,6%.
B¶ng 1.11. Tû lÖ thiÕu m¸u ë trÎ em qua 6 tØnh ®¹i diÖn ë ViÖt nam 2006.

TØnh	Tû lÖ thiÕu m¸u
An Giang	17,0%
B¾c ninh	25,4%
B¾c c¹n	73,4%
Daclak	25,0%
HuÕ	38,6%
Hµ néi	32,5%
Trung b×nh	36,7%

Nguån: §iÒu tra ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng thiÕu m¸u 6 tØnh phÝa B¾c,2006[55],

Theo c¸c t¸c gi¶ t×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë trÎ em néi thµnh thÊp h¬n so víi ngo¹i thµnh tuy nhiªn sù kh¸c biÖt kh«ng cã ý nghÜa. T¹i HuÕ, tû lÖ thiÕu m¸u 35,2% (møc trung b×nh vÒ YNSKC§) vµ 42,0% (møc nÆng b×nh vÒ YNSKC§) cho ngo¹i thµnh; T¹i Hµ néi, tû lÖ thiÕu m¸u ë møc trung b×nh vÒ YNSKC§ (30% cho néi thµnh vµ 35% cho ngo¹i thµnh)[54] .

Ph©n bè vÒ tû lÖ thiÕu m¸u theo nhãm tuæi, c¸c t¸c gi¶ cho thÊy: tû lÖ thiÕu m¸u cao nhÊt ë nhãm trÎ 6-12 th¸ng tuæi (56,9%), sau ®ã cã xu h­­íng gi¶m dÇn khi tuæi t¨ng lªn: 45% ë 12-24 th¸ng,38% ë 24-36 th¸ng, 29% ë trÎ 36-48 th¸ng vµ 19,7% ë trÎ 48-59 th¸ng. NhËn xÐt ph©n bè tû lÖ thiÕu m¸u theo nhãm tuæi trªn cña NguyÔn Xu©n Ninh vµ CS phï hîp víi nhËn xÐt cña Phan ThÞ Liªn Hoa vµ Cs [4] ë Thõa thiªn HuÕ, Vò thÞ BÝch V©n vµ Cs [18] ë Th¸i nguyªn.

1.2.C¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu vi chÊt dinh d­ìng

Cho ®Õn nay bèn gi¶i ph¸p chÝnh ®­îc sö dông trªn thÕ giíi ®Ó phßng thiÕu vi chÊt dinh d­ìng: §a d¹ng ho¸ b÷a ¨n, bæ sung vi chÊt dinh d­ìng, t¨ng c­êng vi chÊt vµo thùc phÈm, biÖn ph¸p kÕt hîp víi ch¨m sãc søc kháe kh¸c (tÈy giun, vÖ sinh m«i tr­êng, chñng ngõa)[112][122][148][197][212].

1.2.1. C¶i thiÖn ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n th«ng qua chiÕn l­îc truyÒn th«ng.

§a d¹ng ho¸ b÷a ¨n lµ mét trong nh÷ng chiÕn l­­îc bÒn v÷ng ®Ó thanh to¸n bÖnh ThiÕu m¸u thiÕu s¾t[70][71][72][88]. §a d¹ng ho¸ b÷a ¨n lµ sù tËn dông triÖt ®Ó vµ phèi hîp nhiÒu lo¹i thùc phÈm vµ c¸c nhãm thøc ¨n s½n cã ë ®Þa ph­­¬ng ®Ó c¶i thiÖn chÊt l­­îng cña b÷a ¨n. Còng nh­ c¸c gi¶i ph¸p kh¸c, TruyÒn th«ng cã mét vai trß rÊt quan träng vµ cã thÓ sö dông mét c¸ch hiÖu qu¶ c¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng ®Ó xóc tiÕn viÖc ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n.

1.2.1.1. TruyÒn th«ng cho ng­êi d©n vÒ thiÕu m¸u dinh d­ìng:

• 
  . HËu qu¶ cña thiÕu m¸u dinh d­ìng
  

• 
  ¶nh h­­ëng tíi kh¶ n¨ng lao ®éng:
  

• 
  ¶nh h­­ëng ®Õn trÝ tuÖ:
  

• 
  ¶nh h­­ëng tíi thai s¶n:
  

• 
  Nguyªn nh©n cña thiÕu m¸u dinh d­ìng.
  

• 
  Cung cÊp kh«ng ®ñ s¾t:
  

Nhu cÇu s¾t theo khuyÕn nghÞ cña ViÖn Dinh d­ìng - Bé Y tÕ n¨m 1997 [19][26] ®èi víi trÎ em nh­­ sau: TrÎ tõ 3 ®Õn d­­íi 6 th¸ng: cÇn 10mg s¾t/ngµy; trÎ tõ 6 ®Õn 12 th¸ng: 11mg s¾t/ngµy; trÎ em tõ 1 ®Õn 3 tuæi: 6mg s¾t/ngµy; trÎ tõ 4 ®Õn 6 tuæi: 7mg s¾t/ngµy; trÎ tõ 7 ®Õn 9 tuæi: 11mg s¾t/ngµy.

• 
  Nguån cung cÊp s¾t:
  

S¾t kh«ng ë d¹ng Hem chñ yÕu cã trong ngò cèc, rau cñ vµ c¸c lo¹i h¹t cã tû lÖ hÊp thu thÊp kho¶ng 5%. S¾t kh«ng ë d¹ng Hem th­êng kh«ng qua ®­îc thµnh ruét vµ tuú theo sù cã mÆt cña c¸c chÊt hç trî hay øc chÕ trong khÈu phÇn. S¾t trong s÷a mÑ cã gi¸ trÞ sinh häc cao h¬n vµ h¬n 50% ®­îc hÊp thu[37][38].

C¸c chÊt hç trî hÊp thu s¾t lµ: Vitamin C, c¸c thøc ¨n giµu pr«tªin. Sù hÊp thu cña s¾t kh«ng ë d¹ng Hem cã thÓ t¨ng lªn 18% khi cã thªm acid ascorbic hoÆc thùc phÈm cã chøa nhiÒu acid ascorbic. C¸c chÊt øc chÕ hÊp thu s¾t lµ c¸c phytat, tanin. Ngoµi ra t×nh h×nh s¾t trong c¬ thÓ còng ¶nh h­ëng tíi hÊp thu s¾t[50][135][211].

1.2.1.2. TruyÒn th«ng cho ng­êi d©n vÒ ®èi t­îng dÔ bÞ m¾c bÖnh, tÝnh phæ biÕn cña bÖnh trong céng ®ång

• 
  TrÎ em vµ phô n÷ ®èi t­îng th­êng gÆp thiÕu m¸u dinh d­ìng.
  

ë phô n÷, trÎ g¸i tuæi dËy th×, bªn c¹nh l­îng s¾t ®¸p øng cho nhu cÇu c¬ thÓ ph¸t triÓn nhanh, th× trÎ g¸i b¾t ®Çu hµnh kinh nªn nhu cÇu s¾t l¹i cµng cao. Phô n÷ tuæi sinh ®Î, bªn c¹nh l­îng s¾t bï ®¾p do mÊt m¸u qua kinh nguyÖt hµng th¸ng th× ë phô n÷ cã thai nhu cÇu s¾t l¹i cµng cao do bï ®¾p, cung cÊp cho sù ph¸t triÓn cña thai, nhau thai vµ t¨ng khèi l­îng m¸u cña ng­êi mÑ. Phô n÷ cho con bó nhu cÇu s¾t t¨ng cao do bï ®¾p, cung cÊp cho l­îng s¾t ®­îc tiÕt theo s÷a nu«i con [39][50][161].

• 
  ThiÕu m¸u thiÕu s¾t ë trÎ em vµ phô n÷ tuæi sinh ®Î lµ vÊn ®Ò søc khoÎ céng ®ång ë nhiÒu n­­íc ®ang ph¸t triÓn trong ®ã cã ViÖt nam.
  

NguyÔn Xu©n Ninh vµ CS (2003) [55]tû lÖ thiÕu m¸u 52% ë phô n÷ cã thai vµ 40,2% ë phô n÷ kh«ng cã thai. Tû lÖ nµy gi¶m xuèng cßn 32,2% ë phô n÷ cã thai vµ 24,3% ë phô n÷ kh«ng cã thai. Tuy nhiªn vÉn ë møc trung b×nh vÒ YNSKC§. Nghiªn cøu c¾t ngang cña NguyÔn Xu©n Ninh, NguyÔn Anh TuÊn [54] vµ CS (2006) t¹i 6 tØnh ®¹i diÖn ë ViÖt nam cho thÊy tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ tuæi sinh ®Î vÉn ë møc trung b×nh vÒ YNSKC§ (37,6%) ë phô n÷ cã thai vµ (26,7%) ë phô n÷ kh«ng mang thai. Tû lÖ thiÕu m¸u cao nhÊt ë B¾c c¹n 68,1% vµ 63,4%, ë HuÕ 41,2% vµ 12%, Hµ néi 36,7% vµ 25,5%. An giang 28% vµ 21,9%, B¾c ninh 16,2% vµ 12,2% cho phô n÷ cã thai vµ kh«ng cã thai.

KÕt qu¶ ®iÒu tra ®¸nh gi¸ ®Þnh kú t¹i 6 tØnh ®¹i diÖn ViÖt nam n¨m 2006 cña NguyÔn Xu©n Ninh, NguyÔn Anh TuÊn vµ CS [54] cho thÊy tû lÖ thiÕu m¸u ë trÎ em lµ 36,7%, thuéc møc ®é trung b×nh vÒ ý nghÜa søc khoÎ céng ®ång, cao nhÊt ë B¾c c¹n 73,4%, thÊp nhÊt ë An giang. T­¬ng tù nhau ë B¾c ninh vµ Daklak 25,6%, Hµ néi 32,5% vµ HuÕ 38,6%.

Ph©n bè vÒ tû lÖ thiÕu m¸u theo nhãm tuæi, c¸c t¸c gi¶ cho thÊy: tû lÖ thiÕu m¸u cao nhÊt ë nhãm trÎ 6-12 th¸ng tuæi (56,9%), sau ®ã cã xu h­­íng gi¶m dÇn khi tuæi t¨ng lªn: 45% ë 12-24 th¸ng,38% ë 24-36 th¸ng, 29% ë trÎ 36-48 th¸ng vµ 19,7% ë trÎ 48-59 th¸ng. NhËn xÐt ph©n bè tû lÖ thiÕu m¸u theo nhãm tuæi trªn cña NguyÔn Xu©n Ninh vµ CS phï hîp víi nhËn xÐt cña Phan ThÞ Liªn Hoa vµ Cs [20] ë Thõa thiªn HuÕ, Vò ThÞ BÝch V©n vµ CS [68] ë Th¸i Nguyªn.

Nh­ vËy, thiÕu m¸u ë phô n÷, ®Æc biÖt lµ phô n÷ cã thai vµ trÎ em vÉn cßn lµ mét vÊn ®Ò dinh d­­ìng quan träng hµng ®Çu ë n­­íc ta. C«ng t¸c gi¸o dôc truyÒn th«ng víi sù tham gia cña céng ®ång, c¸c cÊp, c¸c ban ngµnh, t×m sù chia sÎ, ®ång t×nh vµ ñng hé cña céng ®ång, c¸c cÊp, ban ngµnh lu«n cã vai trß quan träng vµ ®Æc biÖt cÇn thiÕt ®Ó thay ®æi hµnh vi, n©ng cao nhËn thøc. Tr­íc tiªn, lµ ph¶i ®Ó céng ®ång thÊy râ ®­îc bÖnh tËp trung chñ yÕu vµo hai ®èi t­îng phô n÷ tuæi sinh ®Î vµ trÎ em ®Æc biÖt trÎ tõ 6-24 th¸ng.

1.2.1.2. TruyÒn th«ng vÒ c¶i thiÖn vµ ®a d¹ng hãa chÕ ®é ¨n

B÷a ¨n cña ng­êi d©n ë c¸c vïng n«ng th«n, vïng khã kh¨n, cßn thiÕu vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng c¸c chÊt dinh d­ìng. Theo ®iÒu tra gÇn ®©y cña ViÖn Dinh D­ìng, l­îng s¾t cung cÊp hµng ngµy qua khÈu phÇn ¨n cña ng­êi d©n ViÖt Nam chØ ®¹t 50-70% nhu cÇu vÒ s¾t, c¸c chÊt dinh d­ìng cÇn cho t¹o m¸u( protein, vitamin) còng ch­a ®¹t nhu cÇu khuyÕn nghÞ [5][6][12][34][61]. C¸c nghiªn cøu ë trªn thÕ giíi cho thÊy cã thÓ sö dông mét c¸ch hiÖu qu¶ c¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng lÊy thÝnh gi¶ lµm träng t©m ®Ó b¶o vÖ vµ xóc tiÕn ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n, qua ®ã c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u dinh d­ìng.

• 
  Môc ®Ých cña ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n:
  

+ T¨ng c­­êng c¸c thùc phÈm hç trî hÊp thu s¾t.

+ H¹n chÕ t¸c dông øc chÕ hÊp thu s¾t cña mét sè chÊt cã trong thùc phÈm nh­­ h¹n chÕ phytate (lµm ®Ëu phô hay lªn men)

+ C¶i thiÖn chÕ ®é ¨n: ChÕ ®é ¨n cung cÊp ®­­îc ®Çy ®ñ n¨ng l­­îng vµ cã ®ñ c¸c thùc phÈm giµu s¾t (thøc ¨n ®éng vËt, ®Ëu ®ç...)

Lµm t¨ng kh¶ n¨ng hÊp thu s¾t nhê Vitamin C cã tõ rau qu¶, Thùc hiÖn nu«i con b»ng s÷a mÑ, khuyÕn khÝch c¸c c¸ch chÕ biÕn nh­­ nÈy mÇm, lªn men (d­­a chua, gi¸ ®ç...) lµm t¨ng hµm l­­îng vitamin C vµ gi¶m l­­îng tanin, axít.phitic cã trong thùc phÈm.

C¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng cÇn tËp trung truyªn truyÒn phæ biÕn c¸c lo¹i thùc phÈm giµu s¾t cã nguån gèc tõ ®éng vËt hay thùc vËt s½n cã t¹i ®Þa ph­¬ng. H¹n chÕ sö dông c¸c chÊt øc chÕ hÊp thu s¾t, t¨ng c­êng sö dông c¸c thùc phÈm lµm t¨ng kh¶ n¨ng hÊp thu s¾t

• 
  TruyÒn th«ng thay ®æi tËp qu¸n s¶n xuÊt (®a d¹ng), tËp qu¸n tiªu thô ( ®a d¹ng).
  
  • 
    TruyÒn th«ng thay đổi tập qu¸n sản xuất (đa dạng):
    

VËy « dinh d­­ìng gåm nh÷ng g×?

¤ dinh d­ìng cã thÓ lµ khu vùc riªng trong VAC gia ®×nh, còng cã thÓ lµ nh÷ng m¶nh ®Êt tËn dông: c¸c gia ®×nh ë n«ng th«n dï quanh nhµ ®Êt hÑp còng cè g¾ng t¹o ra mét « dinh d­ìng trång mét sè rau ¨n hµng ngµy: rau l¸(rau muèng, rau dÒn, rau ngãt, rau mång t¬i, rau lang, rau bÝ...), rau qu¶( bÇu, bÝ, m­íp,...), qu¶ chÝn( ®u ®ñ, chuèi...), gµ vÞt ®Î trøng. ¤ dinh d­ìng t¹o c¬ së cã nguån thùc phÈm t¹i chç, gãp phÇn c¶i thiÖn b÷a ¨n gia ®×nh[21][35][107].

• 
  TruyÒn th«ng thay đổi tập qu¸n tiªu thô (đa dạng):
  

+ Tổ chức bữa ăn đa dạng cã nhiều loại thực phẩm: H­íng dÉn, ®éng viªn ng­êi d©n tæ chøc b÷a ¨n ®a d¹ng gåm ®Çy ®ñ c¸c lo¹i thùc phÈm tõ c¶ nguån ®éng vËt vµ thùc vËt

+ C¶i thiÖn s¾t cung cÊp tõ thùc phÈm

+ C¶i thiÖn s¾t cã gi¸ trÞ sinh häc tõ thùc phÈm b»ng ®a d¹ng hãa b÷a ¨n.

§èi víi an ninh thùc phÈm nªn chó ý ®Õn ph¸t triÓn ngµnh nghÒ, dÞch vô, t¹o ra nhiÒu viÖc lµm ®Ó t¨ng thu nhËp, t¨ng c­êng søc mua thùc phÈm, thùc phÈm cÇn ®a d¹ng nªn chó ý ®Õn c¸c lo¹i thùc phÈm giµu s¾t cã nguån gèc ®éng vËt, thùc vËt s½n cã t¹i ®Þa ph­¬ng nh­ c¸c lo¹i ®Ëu ®ç…

1.2.2. Bæ sung viªn s¾t

§©y lµ biÖn ph¸p cÊp b¸ch nh»m c¶i thiÖn nhanh t×nh tr¹ng thiÕu vi chÊt dinh d­ìng ë céng ®ång ë nh÷ng nhãm ®èi t­îng cã nguy c¬ cao ®· ®­îc x¸c ®Þnh râ vµ ë nh÷ng n¬i mµ t×nh tr¹ng thiÕu vi chÊt dinh d­ìng cßn ë tû lÖ cao[25][26][36][76].

1.2.2.1. HiÖu qu¶ bæ sung viªn s¾t trªn thÕ giíi vµ ViÖt nam

§· tõ l©u, thö nghiÖm bæ sung s¾t cho phô n÷ trong thêi kú cã thai ®­îc triÓn khai, tõ nh÷ng n¨m tr­­íc 1956 vµ cho tíi 1983 [82][97] vµ mét tËp hîp ®Çy ®ñ nh÷ng nghiªn cøu tõ n¨m 1966 ®Õn 1989 [117] kh¼ng ®Þnh r»ng bæ sung s¾t trong thêi kú cã thai gi¶m ®¸ng kÓ tû lÖ Hb <100-105 g/l (OR =0,12, kho¶ng tin cËy 95% lµ 0,07-0,2). Hµm l­­îng Hb trung b×nh thay ®æi kÕt hîp víi c¶ thêi gian bæ sung, vµ Hb tr­­íc khi bæ sung thÊp h¬n. ë c¸c phô n÷ cã thai kh«ng ®­­îc uèng bæ sung s¾t, Hb gi¶m kÕt hîp víi t¨ng tû lÖ SF c¹n kiÖt <10mcg/l t¹i 36-40 tuÇn thai (OR =0,05, kho¶ng tin cËy 95% lµ 0,02-0,11) hay nãi c¸ch kh¸c lµ uèng viªn s¾t cã triÓn väng cho phô n÷ khi mang thai trong viÖc phßng chèng thiÕu s¾t.

ë ViÖt nam, tõ n¨m 1989 cho tíi nay ®· cã nh÷ng nghiªn cøu thö nghiÖm bæ sung viªn s¾t cho phô n÷ cã thai víi c¸c liÒu bæ sung kh¸c nhau nh­­ cña Hµ Huy Kh«i vµ cs n¨m 1989 [37] ®· thö nghiÖm bæ sung s¾t cho phô n÷ cã thai 3 th¸ng cuèi víi liÒu 2 viªn/ngµy (120 mg s¾t nguyªn tè) vµ Hßa vµ cs thö nghiÖm bæ sung cho phô n÷ cã thai tõ tuÇn thai thø 14 víi liÒu l­­îng 60 mg s¾t nguyªn tè/ ngµy (1994) [27]vµ 120 mg s¾t nguyªn tè /tuÇn (1998) [28] ®Òu cho thÊy cã hiÖu qu¶ c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u râ rÖt ®èi víi nh÷ng ®èi t­îng ®­­îc bæ sung [25][26][27][36].

1.2.2.2. C¸c trë ng¹i cho sù thµnh c«ng cña gi¶i ph¸p vµ mét sè c¸ch kh¾c phôc.

Bæ sung viªn s¾t lµ gi¶i ph¸p t×nh thÕ, cÊp b¸ch, cã hiÖu qu¶ ®Ó kh¾c phôc nhanh t×nh tr¹ng thiÕu vi chÊt dinh d­­ìng ®ang l­­u hµnh còng nh­­ dù phßng ë nh÷ng ®èi t­­îng cã nguy c¬ cao. Tuy nhiªn, muèn thµnh c«ng, ë gi¶i ph¸p nµy ®ßi hái sù gi¸m s¸t chÆt chÏ vµ céng t¸c triÖt ®Ó cña céng ®ång. Bªn c¹nh ®ã, nã ®ßi hái mét c¬ chÕ qu¶n lý, ®iÒu hµnh vµ chi phÝ tèn kÐm. VÝ dô: ch­¬ng tr×nh phßng chèng thiÕu m¸u do thiÕu s¾t, c¸c ®èi t­­îng cÇn bæ sung hµng ngµy tuy hiÖu qu¶ nh­­ng rÊt phøc t¹p cho nªn ®Õn nay vÉn ch­­a cã nhiÒu triÓn väng. Theo kinh nghiÖm cña nhiÒu n­­íc trªn thÕ giíi, khi tû lÖ thiÕu vi chÊt ®­­îc h¹ xuèng mét møc ®é nhÊt ®Þnh th× bæ sung vi chÊt dinh d­­ìng sÏ dÇn thay thÕ b»ng mét gi¶i ph¸p cã kh¶ n¨ng duy tr× thËt bÒn v÷ng vµ ®­îc sù chÊp nhËn cña céng ®ång [114][171][172].

Kh«ng thÓ phñ nhËn, gi¶i ph¸p nµy ®· cã nhiÒu ®ãng gãp trong phßng chèng thiÕu m¸u thiÕu s¾t trªn céng ®ång ë c¸c ®èi t­­îng cã nguy c¬ thiÕu s¾t cao nh­­ trÎ em, phô n÷ cã thai, phô n÷ tuæi sinh ®Î.

VËy t¹i sao gi¶i ph¸p nµy ®· mang l¹i lîi Ých râ rÖt cho c¸c ®èi t­­îng nguy c¬ thiÕu m¸u cao nh­­ vËy mµ cho ®Õn nay thiÕu s¾t vÉn lµ vÊn ®Ò søc kháe céng ®ång nghiªm träng vµ v× sao ®· cã nhiÒu nghiªn cøu thö nghiÖm th× thÊy hiÖu qu¶ tèt l¹i ch­­a ®­­îc ¸p dông réng r·i ®Ó phßng chèng thiÕu m¸u cho c¸c ®èi t­­îng cã nguy c¬ cao? Cã c¸c lý do chÝnh sau ®©y:

+ ThiÕu chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ vµ c¸c ch­­¬ng tr×nh hç trî, thiÕu nhËn thøc vÒ tÝnh chÊt trÇm träng cña c¨n bÖnh.

+ ThiÕu sù hiÓu biÕt râ rµng gi÷a thiÕu m¸u vµ thiÕu s¾t.

+ Møc ®é chÊp nhËn thÊp cña céng ®ång mµ nguyªn nh©n hoÆc do t¸c dông phô, hoÆc do thiÕu s¾t cung cÊp, ®é bao phñ kÐm [25][79][80][106][169].

§· cã nhiÒu c¶i thiÖn ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng nµy nh­­ ë mét sè n­­íc ®· ®­­a gi¶i ph¸p bæ sung viªn s¾t cho tÊt c¶ phô n÷ cã thai lµ ®iÒu b¾t buéc trong chiÕn l­­îc phßng chèng thiÕu m¸u thiÕu s¾t cña nhµ n­­íc (nh­­ ë Indonesia) hoÆc ®· nghiªn cøu c¸c thö nghiÖm gi¶m liÒu bæ sung ®Ó gi¶m c¸c t¸c dông phô cña viÖc bæ sung s¾t nh­­ng vÉn gi÷ ®­­îc hiÖu qu¶ c¶i thiÖn t×nh tr¹ng s¾t [25][183][193]. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay, gi¶i ph¸p nµy vÉn cßn ®ang lµ vÊn ®Ò ch­­a ng· ngò trªn thÕ giíi [209].

§Ó thùc hiÖn môc tiªu chiÕn l­­îc quèc gia vÒ dinh d­­ìng lµ gi¶m tû lÖ thiÕu vi chÊt dinh d­­ìng nãi chung vµ thiÕu m¸u thiÕu s¾t nãi riªng, gi¶i ph¸p t×nh thÕ lµ bæ sung viªn s¾t cho c¸c ®èi t­­îng cã tû lÖ thiÕu m¸u do thiÕu s¾t cao nhÊt ë ViÖt Nam lµ trÎ d­­íi 2 tuæi, phô n÷ tuæi sinh ®Î vµ phô n÷ cã thai nh­­ sau:

• 
  §èi víi phô n÷ cã thai
  

• 
  §èi víi phô n÷ løa tuæi sinh ®Î (tõ 15-49)
  

• 
  §èi víi trÎ d­­íi 2 tuæi
  

HiÖn ®· cã c¸c thö nghiÖm bæ sung siro ®a vi chÊt (viatmin A, kÏm, s¾t) hay bæ sung s¾t theo liÒu l­­îng kh¸c nhau ®· vµ ®ang ®­­îc thö nghiÖm ®Ó cã mét gi¶i ph¸p phï hîp nhÊt cho løa tuæi nµy trong phßng chèng thiÕu m¸u do thiÕu s¾t [171][193].

• 
  §Þnh nghÜa t¨ng c­êng (fortification)
  

• 
  §Þnh nghÜa t¨ng c­êng (theo ñy ban tiªu chuÈn hãa quèc tÕ: Codex Alimentarius) lµ thªm vµo 1 hay nhiÒu chÊt dinh d­ìng cÇn thiÕt vµo thùc phÈm, mµ chÊt nµy cã thÓ cã hay kh«ng cã trong thùc phÈm víi môc ®Ých phßng chèng hay bï ®¾p sù thiÕu hôt cña 1 hay nhiÒu chÊt dinh d­ìng trong céng ®ång hay nh÷ng ®èi t­îng ®Æc biÖt [104].
  

• 
  §Þnh nghÜa t¨ng c­êng vi chÊt vµo thùc phÈm (theo quy ®Þnh vÒ vÖ sinh an tßan t¨ng c­êng vi chÊt vµo thùc phÈm ViÖt Nam): lµ viÖc ®­a thªm mét l­îng nhÊt ®Þnh c¸c vi chÊt dinh d­ìng vµo trong thùc phÈm víi môc ®Ých chèng sù thiÕu hôt vi chÊt th«ng qua ®­êng ¨n uèng.