Abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti
tải về 1.25 Mb.
|
E. Zolya alollik, poklik, rostgo’ylik, adolatlilik, imonlilik va shu kabilar insonning insoniyligini belgilovchi sifatiy belgilardir. Shuning uchun ham farzandni yoshligidan boshlab halolu, poklikka, rostgo’yligu haqiqatgo’ylikka o’rgatishi kerak. Bu masalani hal etish yo’llari mashg’ulotingizda aks etsa yaxshi bo’lar edi. Bu mashg’ulotda halollik bilan poklikni va rostgo’ylik bilan yolg’onchilikni taqqoslab, ular oqibatlarini bolalarga tushuntirib, ayniqsa salbiy holatlarda kim ko’proq zarar ko’rishini va aziyat chekishini ularga tushuntiring. Mavzuga quyidagi ma’lumotlardan didaktik material sifatida foydalaning: * * * “Insonning chin ma’nodagi insonligi uning imoni, diyonati, mehr-oqibati, pokligu halolligi, kamtarligi rostgo’yligi bilan o’lchanadi”. (“Otalar so’zi”) * * * “Imonli odam barcha qiyinchilik va mahrumliklarga ongli ravishda bardosh bergan holda halollik va poklik, insof va diyonatlilik, ezgulik va rostgo’ylik kabi fazilatlarni o’zida gavdalantirishga harakat qiladi”. (“Otalar so’zi”) * * * “Pok va halol bo’lmagan odamdan ezgulik chiqmaydi, unda mehr-shavqat, oriyat, nomus, sharm va hayo bo’lmaydi”. (“Otalar so’zi”) * * * “Halol va pokiza kishi doimo xotirjam tinchlikdadir, birovga yomonligu xiyonat qiladigan kishi esa halokatga girftor”. Maxmud az-Zamaxshariy * * * “Musulmon bo’lishning eng oliy shartlaridan biri bu halollik, halollik va yana halollik”. (“Hadis”) * * * “Sabru qanoatni diliga mahkam joylashtirib olganlarning kelajagi yorug’, kuni va baxti iqbolli bo’ladi”. (“Otalar so’zi”) Mashg’ulotingizni hulosalashda quyidagilarga etibor bering: mashg’ulotda bolani sofdil, halol va rostgo’y bo’lishga unday oldingizmi; bolalarga rostgo’ylik, halollik bilan egizak sifatlar ekanligini singdira oldingizmi; halollikka odatlanggan inson rostgo’y bo’lishini bolalarga o’qtira oldingizmi; rostgo’y insonning qalbi pok bo’lishligini va bundan insonlarda qalloblik, g’arazgo’ylik va firibgarlik kabi illatlar bo’lmasligini bolalar qalbiga jo qila oldingizmi? Agar siz bu savollarga javob topa olsangiz, mashg’ulotingiz a’lo darajada o’tibdi. 18. Tozaligu ozodalik, pokizaligu soflik - inson ziynati. M “Tozalik, ozodalik, poklik -oltindan qimmat.” V. Shеkspir usulmonchilik qonun – qoidalari va talab-lariga ko’ra tozaligu ozodalik, pokligu soflik inson uchun eng zarur xislatlardir. Ular bo’lgan joyda dil ravshan, bular bo’lmagan joyda esa inson tabiati xira, kayfiyati xufton bo’ladi. Mashg’ulotning maqsadi bolalarimizni mustaqil hayotga tayyorlash bilan birga, ularda tozalik, ozodalik, poklik, soflikni odatiy holga keltirishdan iborat bo’lishi kerak, chunki har qanday odamni kiyinishidan tortib, yashaydigan uyi va tarbiyalanadigan bog’chasigacha toza bo’lsa, u shaxsiy ozodalikka va poklikka rioya qilsa, o’z vaqtida yuvinib tanasini o’z vaqtida parvarish qilib borsa, bunday odamlarni barkamol inson deb atash mumkin va bunday insonlar ma’naviy jihatdan xam yetuk bo’ladi. Mavzuga oid didaktik materiallar sifatida quyidagilar taklif etiladi: “Nopok odamlar birov ko’rmaydigan guvoh bo’lmaydigan holat bo’ldimi, ular davlat, el mulkiga chang soladi, o’g’rilik, poraxo’rlik, fohishalik kabi jirkanch ishlar bilan shug’ullanadilar. U uchun mamlakat ravnaqi, xalq farovonligi ikkinchi darajali hisoblanadi. Bunday nopok kishilar ko’p bo’lgan jamiyat taraqqiy etmaydi”. (“Otalar so’zi”) * * * “Vafosizda hayo yo’q, hayosizda vafo yo’q”. (“Xalq maqoli”) * * * “Insondagi mavjud husn va latofat hayo ila iffatdir.” (“Otalar so’zi”) * * * “Kishida ilm bilan halollikning birga bo’lishi buyuk fazilat”. (“Otalar so’zi”) * * * “Tozalikdan qochgan kishi xastalik domiga tushadi”. (“Otalar so’zi”) * * * “Tozalik badanning quvvatini ko’paytiradi va go’zalligiga go’zallik qo’shadi”. (“Otalar so’zi”) * * * “Go’zal yuz ko’z nurini oshiradi”. (“Otalar so’zi”) Mashg’ulotingizda bolalarga tozaligu ozodalikning va pokizaligu soflikning inson ichki ma’naviyatining negizlari ekanini tushuntira olgan bo’lsangiz, demakki, xayrli ishlarni amalga oshirdingiz, chunki ular odamning insoniy ziynatlaridir. 19. Sharm hayo va andisha insoniylik ziynatidir. “ “Odob ila sеn ulug’lik olgin, hikmat gavharini qo’yningga solgin.” “Donolar bisotidan” Buyuk faylasuf Ibn Sino insonninng eng yaxshi xislati uning odobi, sharm-hayosi, nazokatida ekanligini, “Hayvonlar xunuk ish qilsa, ayblanish kerak emas, lekin inson vujudi aql bilan munavvar bo’la turib, tubanlikka yuz tutsa, odamgarchilikni yo’qotib, axloq doirasidan chiqsa, bungga hayratlanish darkor” degan edi” [19. 249-250 b]. Mashg’ulot davomida sharm-hayo, iboli va andishali bo’lishni bolalar ongiga singdirish barobarida sharm-hayo bu oriyatli bo’lish, har qanday joyda va har qanday holatda o’zini tuta bilish, andishali bo’lish, o’tirganda, yurganda, so’zlaganda odob doirasidan chetga chiqmaslik kerakligini ularga o’qtirish kerak. Sharm-hayo va andisha haqida donolar fikrlari, hikmatlar, rivoyatu hikoyatlar va maqollar xalqimizda juda ko’p. Quyida ulardan bazilarini keltiramiz:
“Sharm-hayo va andisha – har qanday fazilatlarning negizi”. T. Dratzer * * * “Har qiz-u, har yigitga andisha-yu hayo lozim”. (“Xalq qo’shig’i”dan) * * * “Demakkim, ko’ngli poku ham ko’zi pok, Tili poku, so’zi pok, o’zi pok”.
“Kimki ko’p so’ylaydi besharmu hayo, Topmas izzatu obro’ elaro”.
“Oqil ahli hirsga giriftor bo’lmas”. Pahlavon Mahmud * * * “Inson farzandi bir-biridan kiyim bilan emas, balki ayniqsa, aqli, fazilati, ilmu-hunari, or-nomusi bilan farq qiladi”. Abay * * * “Sharm – hayo va andisha insonning go’zal sifatlari ekanligini unutmaylik bular inson baxt-saodatining tuganmas xazinasidir”. (“Otalar so’zi”) * * * “Adabsizlik jo’shqin bir sel oqimidirki, u ulug’vorlik va vazminlik saroyini xarob etadi”. (“Otalar so’zi”) * * * “Go’zal tarbiya insongga shon-sharaf bag’ishlaydi. Tarbiyasiz inson sharaf va kamolotdan maxrumdir”. (“Otalar so’zi”) Bu kabi materiallar yordamida siz hayo, andisha, uyalish kabi fazilatdarni bolalarga singdira olsangiz, kelajakda ularda bo’lishi mumkin bo’lgan qo’pollik, madaniyatsizlik, vaxshiylik va vafosizlik, hayosizlik kabi illatlarning paydo bo’lishini oldini olgan bo’lasiz. Dono mutafakkirlarning yuqoridagi kabi fikrlari insonning o’z insoniyligini namoyon qilishda juda ham kerak bo’ladi. Bunday mashg’ulotlardan “Ma’naviyat saboqlari”da muntazam ravishda foydalanib borish farzandlarimizni jamiyat taraqqiyoti darajasiga mos va xos qilib tarbiyalashda mustahkam ma’naviy poydevordir.
Alisher Navoiy kamtarlikka quyidagicha ta’rif beradi: El yo’lida gard o’lubon dard ila, K  ibr ko’zin ko’r etib ul gard ila.
B “Odamlarga hurmat -e'tiborli bo’lish, o’ziga nisbatan yuksak talabchanlik va kamtarlik bеlgisidir” Xolbo’ta To’raqulov ular insonning axloqiy madaniyatining yuksalishida va ayniqsa, insonlarni odamiylik, xushmuomalalik, kamtarlik, mardlik, oliyhimmatlik kabi xislatlarga yo’llashi bilan ahamiyatlidir. Xalqimizda “Kamtarga kamol” degan gap bor. Ha, bu isbot talab qilinmandagan haqiqat. Bungga sabab kamtar kishi kibr-havoli bo’lmaydi, manmanlikni o’ziga odat qilib olmaydi, takabburlik qilmaydi, birovning qilgan yaxshiligini oshiradi, o’zinikini esa yashiradi, ya’ni xulosa qilib aytganda o’ziga talabchan va o’z “Men”i bilan yashagan odam – bu kamtar odamdir. Ular o’zini kamtarona va tabiiy holda tutadilar. Mashg’ulotga oid didaktik materiallar: * * * “Kamtarlik inson fazilatining oltin qirralaridan biridir”. (“Otalar so’zi”) * * * “Kamtarlik insondagi kibr-havo va manmanlikning dushmanidir”. Xolbo’ta To’raqulov * * * “Manmanlikning ko’chasi cho’tir, Yurma unga xatar tuyasan. Kamtarlikning to’rida o’tir, El mehriga shunda tuyasan”.
“Soyda o’sgan qamish g’o’ddayar, Oltin boshoq egib turar bosh. Lekin qamishdan bo’yra yasalur, Boshoqdan non-misoli quyosh.”
“Mo’min kishining yaxshi niyati qilgan amalidan ham yaxshidir”. (“Hadis”) * * * “Kamtar bo’lsang obro’ ortar, Manman bo’lsang ensa qotar.”
“Kamtarlik jasorat toji.” (“Otalar so’zi”) * * * “Kamtarlik ko’kka ko’tarar, Manmanlik yerga kiritar.”
Demak, siz mashg’ulotingizda bolalarga kamtarlik oliyjanob xalqimizning eng go’zal fazilati ekanligini yetkaza oldingiz. O’zingizda esa bu fazilat mardlikning yo’ldoshi, odamlarning qadr-qimmatini yuksakliklarga ko’taruvchi axloqiy sifatlarni barkamol qiluvchi harakatlantiruvchi kuch ekan, degan xulosaviy fikr shakllanggan bo’lsa, demakki, bu mashg’ulot samarasiz emas.
O “Har kishining bor esa yaxshi so’zi, Orttirar obro’sin albatta o’zi” Shayx Sa'diy dam bolasi tug’ildimi, unga tarbiya kerak, unga bola shaxsi sifatida qarab madaniy – ma’naviy ozuqa kerak. Oila va qolaversa davlat yoshlar kelajagini, baxt - saodatini o’ylasalar va ularning ma’naviy yetuk shaxs bo’lib yetish ishini xohlasalar, ulardan faxrlanish va g’ururlanishni istasalar, ularning bolalik chog’idanoq aql zakovatining o’sishiga, ma’naviyati yuksalishiga e’tiborni kuchaytirishlari kerak. Ushbu jihatlarni yuksaltirishda bolaning nutq madaniyati va uning asosiy negizini tashkil etuvchi insoniy fazilat bo’lmish muloyimlik muhim ahamiyat kasb etadi, chunki muloyim, madaniyatli kishilar odamlarga nisbatan sezgir va e’tiborli bo’ladi. Shu sababli ham ushbu mavzu materiallaridan boshqa mavzu materiallari bo’yicha mashg’ulotlar olib borishda ham foydalanish mumkin. Mavzu bo’yicha didaktik materiallar: * * * “Dunyoda odam bolasi yomonlik bilan yaxshilikning ostonasida turadiki, arzimas bir ichki yoki tashqi sabab bilan ostonadan chiqib, yo yomonlik tomon, yo yaxshilik tomon ketib qoladi” (“Otalar so’zi”) * * * “Yuziga boqma, so’ziga boq”. (“Donishmandlar hikmati”) * * * “Suxandonlik salomdan, ish intizomdan boshlanadi”. (“Xalq hikmati”) * * * “Bug’doy noning bo’lmasa ham shirin kaloming bo’lsin”. (“Xalq hikmati”) * * * “So’z – qudratli kuch”. (“Xalq hikmati”) * * * “Kimki muloyim bo’lsa saodatlik, Kimki kamgap bo’lsa salomat bo’ladi”.
“So’zda sehr bor, she’rda hikmat”. (“Hadis”) * * * “Shirin so’z odamlarning qalbini bog’lovchi zanjirdir”. (“Otalar so’zi”) * * * “So’z kishining yuragidan darak beradi”. (“Otalar so’zi”) * * * “Har bir kishining so’zi aqliga yarasha bo’ladi”. (“Otalar so’zi”) * * * “Har bir so’zning o’z o’rni bor, har bir ishning o’z mavridi”. (“Otalar so’zi”) * * * “Til keskir qilich, so’z esa qaytarib bo’lmas o’qdir”. (“Otalar so’zi”) * * * “Sovuq so’z bir urug’, undan faqat dushmanlik hosil bo’ladi”. (“Xalq hikmati”) * * * “Nutq qudratli kuch: u ishontiradi, undaydi, majbur etadi”. R.U. Emerson Mashg’ulotda har bir so’z, har bir fikrni bolalarga burro-burro qilib, aniq yetkazishga harakat qilganingizga ishonamiz - buning o’zi sizdagi pedagogik mahoratdir. Bunday mavzular bolalarni milliy va umuminsoniy ruhda tarbiyalashda ma’naviy ozuqa bo’la oladi.
ushmuomalalik – kamtar - likning muhim belgisi bo’lib, u insonning go’zal fazilatlaridan biridir. Uni baholashni, kamtarlik va shirin - suxanlikni e’tiborga olish orqali amalga oshiriladi. Xushmuomalalik – nazokatlilik belgisi hamdir. Bunday insoniy fazilatga ega bo’lgan odamlarda katta-kichikka o’ziga yarasha muomala qilish san’ati kuchli bo’ladi. Mashg’ulotda quyidagi didaktik materiallardan foydalanish maqsadga muvofiq: * * * “Kamtarlik va xushmuomalalik barkamollikning bosh sharti”. L.N. Tolstoy * * * “Bu dunyoda har bir narsa o’zgaradi, ammo fazilat qonunlari sira ham o’zgarmaydi”. (“Donolar hikmati”) * * * “Dili ochiqqa yo’l ham ochiq”. (“Turkman maqoli”) Unutmang mazkur fazilatning asosida bolalarda o’zaro munosabatlar madaniyatini shakllantirish yotadi va bunda xayrixohlik hamda atroflardagilarga nisbatan xushmuomalalik muhim ahamiyat kasb etadi. 23. Ziyraklik. “ “Bir so’z to’rga eltar, Bir so’z go’rga”. (Xalq maqoli) Zirakilik bu insondagi tez fikrlilik, o’ylagan narsani darrov topa olish qobilyatidir. Inson o’z mulohazasi ziyrakligini, hamisha oshirib borishi kerak, agar u yomonlikka qaratilsa, bu xislatlar razillik, makkorlik, aldamchilikka olib boradi” (Abu Nasr Farobiy). Ziyraklik insonning odamlar bilan muloqotda va undagi so’zni o’z o’rnida foydalanishida namoyon bo’ladi. Odamning fahm -farosatliligi, odobi, o’zini odobli tutishini ziyraklik tartibga solib turadi va bunday sifatga ega bo’lgan odamlar atrofidagi insonlarga nisbatan munosabat va muloqotda ularning insoniy qadr – qimmatini pasaytirmaydi. Mashg’ulotga oid didaktik materiallar: * * * “Bir so’z kuldiradi, Bir so’z o’ldiradi”.
“Bilmagandan bilgan yaxshi, To’g’ri ishni qilgan yaxshi”.
“Sabr-bardosh – Ollohdan, Shoshqaloqlik shaytondan”.
“Xasisdan: “Arqoningizni berib turing! ” - desang, “Unga un solib qo’yganman” deydi”.
“Yozda dangasaga: “Eshikni och” - desang, “Tashqari suvuq”, deydi”.
Demak, ziyraklik quyidagi odob me’yorlariga amal qilishga asos bo’la oladi: qachon gapga qo’shilish va qachon sukut saqlashni biladi; nima yaxshi-yu, nima yomonligini biladi; nimani qilish mumkin-u, nimani qilish mumkin emasligini biladi; odamni xafa qilmaslikka harakat qila oladi; keskin vaziyatlarda o’zini qanday tutishni biladi; boshqalarni kamsitmaydi, ularning nafsoniyatiga tegmaydi. Bular MTM dagi bolalarga mos oddiy odob hissini paydo qilish tarzida olib borladi. M “Sizni ulug’likka undaydi-gan har bir narsaga e'ti-borsiz bo’lmang” Stеndal
ashg’ulotda bolalarda ziyraklikning dastlabki elementlarini shakllantirilsa ham yetarli bo’ladi. Каталог: uploads -> books books -> Tầm Quan Trọng Của Tâuhid & Sự Nguy Hiểm Của Bùa Ngải ] Tiếng Việt Vietnamese فيتنامي [ books -> Imam Muhammad Bin Abdul-Wahab books -> Chữa Bệnh Bằng Những Lời Niệm Chú Từ Qur’an Và Sunnah books -> حصن المسلم Husnun Al- muslim books -> Bạn Biết Gì Về Shi’ah (Shiite – Si-ai)? books -> Riyadh Saaliheen (Những Ngôi Vườn Của Những Người Ngoan Đạo) Chương Sabr (Kiên Nhẫn) books -> Ương Haj Các Sai Sót Khi Hành Hương Haj books -> Dịch Thuật: Abu Hisaan Ibnu Ysa books -> Kế Hoạch Cho Gia Đình 30 dự án hữu ích cho cá nhân, gia đình và cộng đồng trong tháng Ramadan books -> Imam Muhammad Bin Abdul-Wahab Tiểu sử và sự tuyên truyền của ông tải về 1.25 Mb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
|
1. Nutq madaniyatida muloyimlik.
