A tì Đạt Ma Câu Xá Tập I
tải về 1.12 Mb.
|
- Điều hướng trang này:
- 24. Thường tính
- 25. Căn-Phi căn
23. Sở thức Nay sẽ nghiên cứu vấn đề này: Trong mười tám giới, và trong sáu thức, cái gì được nhận thức bởi cái gì?449 Đáp:
pañca bāhyā dvivijñeyāḥ 五外二所識
[48a] Năm ngoại, hai sở thức. Các giới sắc thanh, hương, vị, xúc, theo thứ tự, được lãnh thọ (anubhūta) bởi các thức mắt, tai, mũi, lưỡi, và được thức biệt (vijñāyante) bởi ý (manas). Mỗi giới này như vậy được nhận thức bởi hai thức. Mười ba giới còn lại, vì không phải là cảnh vực của năm thức thân, chỉ được nhận thức bởi một ý thức.
nityā dharmā asaṃskṛtāḥ 常法界無為 [48b] Thường hằng là các pháp vô vi. Theo đó, một phần của pháp giới là thường hằng. Còn lại đều là vô thường. ---o0o--- 25. Căn-Phi căn Bao nhiêu là căn? Bao nhiêu phi căn? dharmādha indriyaṃ ye ca dvādaśādhyātmikāḥ smṛtā// 48/ 法一分是根 并內界十二 [48cd] Phân nửa pháp giới là căn. Và mười hai nội giới được ghi nhớ. Trong Kinh,450 hai mươi hai căn được nói đến: căn mắt (cakṣurindriya), căn tai (srotrendriya), căn mũi (ghāṇendriya), căn lưỡi (jīhvendriya), căn thân (kāyendriya), căn ý (manaindriya), căn nữ (strīndriya), căn nam (puruṣendriya), căn sinh mạng (jīvitendriya), căn lạc (sukhendriya), căn khổ (duḥkhendriya), căn hoan hỷ (saumanasyendriya), căn ưu phiền (daumanasyendriya), căn buông xả (upekṣendriya), căn tín (śraddhendriya), căn tinh tấn (vīryendriya), căn ức niệm (smṛtīndriya), căn định (samādhīndrya), căn tuệ (prajñendriyam), căn sẽ biết điều chưa biết (anājñātamājñāsyāmīndriya), căn biết (ājñendriya), căn đã biết rõ (ājñāvīndriya). Nhưng các nhà Abhidharmika không theo thứ tự của sáu xứ, mà đặt ý căn ngay sau mạng căn, vì tính cách có đối tượng của nó (sālambanatvāt). Trong đây, phân nửa pháp giới là mười một căn kể từ mạng, và ba căn sau, vì là một phần của pháp giới. Mười hai giới nội tự thân (adhyātmika),451 gồm năm giới kể từ mắt theo như tên gọi, ý căn bao gồm bảy tâm giới. Căn nam và nữ là một phần thân giới, sau này sẽ nói. Năm giới còn lại, và một phần pháp giới được lập thành phi căn. ---o0o--- Nguyên văn Sanskrit (TS. ký âm theo ấn bản của Anantalal Thakur, K.P. Jayaswal Research Institute, Patna, 1975).
yaḥ sarvathāsarvahatāndhakāraḥ saṃsārapaṅkaj jagad ujjahāra/ tasmai namaskṛtya yathārthaśāstre śāstraṃ pravakṣyāmy abhidharmakośam //1/
prajñāmalā sānucarābhidharmaḥ tatprāptyāptaye yāpi ca yacca śāstram/ tasyārthato’smin samanupraceśāt sa cāśrayo’ syety abhidharmakośaḥ//2/
dharmāñāṃ pravicayam antareṇa nāsti kleśānāṃ yata upaśāntaye’ bhyupāyaḥ/ kleśaiś ca bhramati bhavārṇave’ tra lokas tad dhetor ata udita kilaiṣa śāstram//3/
sāsravānāsravā dharmāḥ saṃskṛtā mārgavarjitāḥ/ sāsravā āsravās teṣu yasmāt samanuśerate//4/
anāsravā mārgasatyaṃ trividhaṃ cāpy asaṃskṛtam/ ākāśaṃ dvau nirodhau ca tatrākāśam anāvṛtiḥ//5/
pratisaṁkhyānirodho yo visaṃyogaḥ pṛthak pṛthak/ utpādātyantavighno’nyo nirodho’pratisaṃkhyayā//6/
te punaḥ saṃskṛtā dharmā rūpādiskandhapañcakam/ ta evādhvā kathāvastu saniḥsārāḥ savastukāḥ//7/
ye sāsravā upādānaskandhās te saraṇā api duḥkhaṃ samudayo loko dṛṣṭasthānaṃ bhavaś ca te //8/
rūpaṃ pañcendriyāṇy arthāḥ pañcāvijñptỉr eva ca/ tadvijñānāśrayā rūpaprasādāś cakṣurādayaḥ//9/
rūpaṃ dvdhā viṃśatidhā śabdas tv aṣṭavidho rasaḥ/ ṣoḍhā caturvidho gandhaś spṛśyam ekādaśātmikam//10/
vikṣiptācittakasyāpi yo’nubandhaḥ śubhāśubhaḥ/ mahābhūtāny upādāya sa hy avijñaptỉ ucyate//11/
bhūtāni pṛthivīdhāuur aptejovāyudhātavaḥ/ dhṛtyādikarmasaṃsiddhāḥ kharasnehoṣṇateraṇāḥ//12/
pṛthivī varṇasaṃsthānam ucyate lokasaṃjñayā/ āpas tejaś ca vāyus tu dhātur eva tathāpi ca//13/
indriyārthās ta eveṣṭā daśāyatanadhātavaḥ/ vedanānubhavaḥ saṃjñā nimittodgrahaṇātmakā//14/
caturbhyo’ nye tu saṃskāraskandhaḥ ete punas trayaḥ/ dharmāyatanadhātvākhyāḥ sahāvijñaptyasaṃskṛtaiḥ//15/
vijñānaṃ prativijñaptir manaāyatanaṃ ca tat/ dhātavaḥ sapta ca matāḥ ṣaḍ vijñānāny atho manaḥ//16/
ṣaṇṇām anantarātītaṃ vijñānaṃ yad dhi tan manaḥ/ śaśṭāśrayaprasiddhyarthaṃ dhātavo’ ṣṭādaśa smṛtāḥ//17/
sarvasaṃgraha ekena skandhenāyatanena ca/ dhātunā ca svabhāvena parabhāvaviyogataḥ//18/
jātigocaravijñānasāmānyād ekadhātutā/ dvitve’ pi cakṣurādīnām śobhārthaṃ tu dvayobhavaḥ//19/
rāśyāyadvāragotrārthāḥ skandhāyatanadhātavaḥ/ mohendriyarucitraidhāt tisraḥ skandhāđieśanāḥ//20/
vivādamūlasaṃsārahetutvāt kramakāraṇāt caittebhyo vedanāsaṃjñe pṛthak skandhau niveśitau//21/
skandheṣv asaṃskṛtaṃ noktam arthāyogāt kramaḥ punaḥ/ yathaudārikasaṃkleśabhājanādyarthadhātutaḥ//22/
prāk pañca vartamānārthyād bhautikārthyāc catuṣṭayaṃ/ dūrāśutaravṛttyānyad yathāsthānaṃ kramo’ tha vā //23/
viśeṣaṇārthaṃ prādhānyād bahudharmāgrasaṃgrahāt/ ekam āyatanaṃ rūpam ekam dharmākhyam ucyate// 24/
dharmaskandhasahasrāni yāny aśītiṃ jagau muniḥ/ tāni vāṅ nāma vety eṣaṃ rūpasaṃskārasaṃgrahaḥ//25/
śāstrapramāṇa ity eke skandhādīnāṃ kathaikaśaḥ/ caritapratipakṣas tu dharnasskandho’ nuvarṇitaḥ//26/
tathānye’ pi yathāyogaṃ skandhyatanadhātavaḥ/ pratipādyā yathokeṣu saṃpradhārya svalakśaṇaṃ//27/
chidram ākāśadhātvākhyam ālokatamasī kila/ vijñānadhātur vijñānaṃ sāsravaṃ janmaniśrayaḥ//28/
sanidarśana eko’ tra rūpaṃ sapratighā daśa/ rūpiṇaḥ avyākṛtā aṣṭau ta evārūpaśabdakāḥ //29/
tridhā’nye kāmadhātv āptāḥ sarve rūpe caturdaśa vinā gandharasaghrāṇajīhvāvijñānadhātubhiḥ //30/
ārūpyāptā manodharmamanovijñānadhātavaḥ/ sāsravānāsravā ete trayaḥ śeṣās tu sāsravāḥ //31/
savitarkavicārā hi pañca vijñānadhātavaḥ/ antyās trayas triprakārāḥ śeṣā ubhayavarjitāḥ //32/
nirūpaṇānusmaraṇavikalpenāvikalpakāḥ/ tau prajñāmānasī vyagrā smṛtaḥ sarvaiva mānasī //33/
sapta sālambanāś cittadhātavaḥ ardhaṃ ca dharmataḥ/ navānupāttāte cāṣṭau śabdaś ca anye nava dvidhā //34/
spraṣṭavyaṃ dvividhaṃ śeṣā rūpiṇo nava bhautikāḥ/ dharmadhātvekadaśaś ca saṃcitā daśa rūpiṇaḥ //35/
chinatti chidyate caiva bāhyaṃ dhātucatuṣṭayam/ dahyate tulayaty evaṃ vivādo dagdhṛtulyayoḥ//36/
vipākajaupacayikāḥ pañcādhyātmaṃ vipākajaḥ/ na śabdo’ pratighā aṣṭau naiḥṣyandika vipākajāḥ//37/
tridhānye dravyavān ekaḥ kṣaṇikāḥ paścimās trayaḥ/ cakṣuvijñānadhātvoḥ syāt pṛthak lābhaḥ sahāpi ca// 38/
dvādaśādhyātmikāḥ hitvā rūpādīn dharmasaṃjñakaḥ/ sabhāgaḥ tatsabhāgāś ca śeṣāḥ yo na svakarmakṛt//39/ daśa bhāvanayā heyāḥ pañca ca antyās trayas tridhā/ na dṛṣṭiheyam akliṣṭaṃ na rūpaṃ nāpy aṣaṣṭam //40
cakṣuś ca dharmadhātoś ca pradeśo dṛṣṭir aṣṭadhā/ pañcavijñānasahajā dhīr na dṛṣṭir atīraṇāt //41/ cakṣuḥ paśyati rūpāni sabhāgaṃ na tadāśritam/ vijñānaṃ dṛṣyate rūpaṃ na kilāntaritaṃ yataḥ //42/
ubhāyām api cakṣurbhyā paśyati vyaktadarśanāt/ cakṣuḥ śrotramano’ prāptaviṣayaṃ trayam anyathā //43/
tribhir ghrāṇādibhis tulyaviṣayagrahaṇaṃ matam/ caramasyāśrayo’ tītaḥ pañcānāṃ sahajaś ca taiḥ //44/
tadvikāravikāritvād āśrayāś ca cakṣurādayaḥ/ ato’ sādhāraṇatvāc ca vijñānaṃ tair nirucyate //45/
na kāyasyādharaṃ cakṣur ūrdhvaṃ rūpaṃ na cakṣuṣaḥ/ vijñānaṃ cāsya rūpaṃ tu kāyasyobhe ca sarvataḥ// 46/
tathā srotraṃ trayāṇāṃ tu sarvam eva svabhūmikam / kāyavijñānam adharasvabhūmy aniyataṃ manaḥ // 47/
pañca bāhyā dvivijñeyāḥ nityā dharmā asaṃskṛtāḥ/ dharmārdham indriyaṃ ye ca dvādaśādhyātmikāḥ smṛtā// 48/ dhātunirdeśo nāma prathamakośasthānam samāptam iti. Hán Văn Bản Huyền Trang T29n1560_p0310c22║阿毘達磨俱舍論本頌(說一切有部) T29n1560_p0310c23║ T29n1560_p0310c24║ 世親菩薩造 T29n1560_p0310c25║ 三藏法師玄奘奉 詔譯 T29n1560_p0310c26║ 分別界品第一(四十四頌) T29n1560_p0310c27║ 諸一切種諸冥滅 拔眾生出生死泥 T29n1560_p0310c28║ 敬禮如是如理師 對法藏論我當說 T29n1560_p0310c29║ 淨慧隨行名對法 及能得此諸慧論 T29n1560_p0311a01║ 攝彼勝義依彼故 此立對法俱舍名 T29n1560_p0311a02║ 若離擇法定無餘 能滅諸惑勝方便 T29n1560_p0311a03║ 由惑世間漂有海 因此傳佛說對法 T29n1560_p0311a04║ 有漏無漏法 除道餘有為 T29n1560_p0311a05║ 於彼漏隨增 故說名有漏 T29n1560_p0311a06║ 無漏謂道諦 及三種無為 T29n1560_p0311a07║ 謂虛空二滅 此中空無礙 T29n1560_p0311a08║ 擇滅謂離繫 隨繫事各別 T29n1560_p0311a09║ 畢竟礙當生 別得非擇滅 T29n1560_p0311a10║ 又諸有為法 謂色等五蘊 T29n1560_p0311a11║ 亦世路言依 有離有事等 T29n1560_p0311a12║ 有漏名取蘊 亦說為有諍 T29n1560_p0311a13║ 及苦集世間 見處三有等 T29n1560_p0311a14║ 色者唯五根 五境及無表 T29n1560_p0311a15║ 彼識依淨色 名眼等五根 T29n1560_p0311a16║ 色二或二十 聲唯有八種 T29n1560_p0311a17║ 味六香四種 觸十一為性 T29n1560_p0311a18║ 亂心無心等 隨流淨不淨 T29n1560_p0311a19║ 大種所造性 由此說無表 T29n1560_p0311a20║ 大種謂四界 即地水火風 T29n1560_p0311a21║ 能成持等業 堅濕煖動性 T29n1560_p0311a22║ 地謂顯形色 隨世想立名 T29n1560_p0311a23║ 水火亦復然 風即界亦爾 T29n1560_p0311a24║ 此中根與境 即說十處界 T29n1560_p0311a25║ 受領納隨觸 想取像為體 T29n1560_p0311a26║ 四餘名行蘊 如是受等三 T29n1560_p0311a27║ 及無表無為 名法處法界 T29n1560_p0311a28║ 識謂各了別 此即名意處 T29n1560_p0311a29║ 及七界應知 六識轉為意 T29n1560_p0311b01║ 由即六識身 無間滅為意 T29n1560_p0311b02║ 成第六依故 十八界應知 T29n1560_p0311b03║ 總攝一切法 由一蘊處界 T29n1560_p0311b04║ 攝自性非餘 以離他性故 T29n1560_p0311b05║ 類境識同故 雖二界體一 T29n1560_p0311b06║ 然為令端嚴 眼等各生二 T29n1560_p0311b07║ 聚生門種族 是蘊處界義 T29n1560_p0311b08║ 愚根樂三故 說蘊處界三 T29n1560_p0311b09║ 諍根生死因 及次第因故 T29n1560_p0311b10║ 於諸心所法 受想別為蘊 T29n1560_p0311b11║ 蘊不攝無為 義不相應故 T29n1560_p0311b12║ 隨麤染器等 界別次第立 T29n1560_p0311b13║ 前五境唯現 四境唯所造 T29n1560_p0311b14║ 餘用遠速明 或隨處次第 T29n1560_p0311b15║ 為差別最勝 攝多增上法 T29n1560_p0311b16║ 故一處名色 一名為法處 T29n1560_p0311b17║ 牟尼說法蘊 數有八十千 T29n1560_p0311b18║ 彼體語或名 此色行蘊攝 T29n1560_p0311b19║ 有言諸法蘊 量如彼論說 T29n1560_p0311b20║ 或隨蘊等言 如實行對治 T29n1560_p0311b21║ 如是餘蘊等 各隨其所應 T29n1560_p0311b22║ 攝在前說中 應審觀自相 T29n1560_p0311b23║ 空界謂竅隙 傳說是明闇 T29n1560_p0311b24║ 識界有漏識 有情生所依 T29n1560_p0311b25║ 一有見謂色 十有色有對 T29n1560_p0311b26║ 此餘色聲八 無記餘三種 T29n1560_p0311b27║ 欲界繫十八 色界繫十四 T29n1560_p0311b28║ 除香味二識 無色繫後三 T29n1560_p0311b29║ 意法意識通 所餘唯有漏 T29n1560_p0311c01║ 五識唯尋伺 後三二餘無 T29n1560_p0311c02║ 說五無分別 由計度隨念 T29n1560_p0311c03║ 以意地散慧 意諸念為體 T29n1560_p0311c04║ 七心法界半 有所緣餘無 T29n1560_p0311c05║ 前八界及聲 無執受餘二 T29n1560_p0311c06║ 觸界中有二 餘九色所造 T29n1560_p0311c07║ 法一分亦然 十色可積集 T29n1560_p0311c08║ 謂唯外四界 能斫及所斫 T29n1560_p0311c09║ 亦所燒能稱 能燒所稱諍 T29n1560_p0311c10║ 內五有熟養 聲無異熟生 T29n1560_p0311c11║ 八無礙等流 亦異熟生性 T29n1560_p0311c12║ 餘三實唯法 剎那唯後三 T29n1560_p0311c13║ 眼與眼識界 獨俱得非等 T29n1560_p0311c14║ 內十二眼等 色等六為外 T29n1560_p0311c15║ 法同分餘二 作不作自業 T29n1560_p0311c16║ 十五唯修斷 後三界通三 T29n1560_p0311c17║ 不染非六生 色定非見斷 T29n1560_p0311c18║ 眼法界一分 八種說名見 T29n1560_p0311c19║ 五識俱生慧 非見不度故 T29n1560_p0311c20║ 眼見色同分 非彼能依識 T29n1560_p0311c21║ 傳說不能觀 被障諸色故 T29n1560_p0311c22║ 或二眼俱時 見色分明故 T29n1560_p0311c23║ 眼耳意根境 不至三相違 T29n1560_p0311c24║ 應知鼻等三 唯取等量境 T29n1560_p0311c25║ 後依唯過去 五識依或俱 T29n1560_p0311c26║ 隨根變識異 故眼等名依 T29n1560_p0311c27║ 彼及不共因 故隨根說識 T29n1560_p0311c28║ 眼不下於身 色識非上眼 T29n1560_p0311c29║ 色於識一切 二於身亦然 T29n1560_p0312a01║ 如眼耳亦然 次三皆自地 T29n1560_p0312a02║ 身識自下地 意不定應知 T29n1560_p0312a03║ 五外二所識 常法界無為 T29n1560_p0312a04║ 法一分是根 并內界十二
---o0o--- HẾT 1 Skt. sarvathā sarvahatāndhakāraḥ, Ht. nhất thiết chủng chư minh diệt 一切種諸冥滅 Quang ký 1 đọc là: «nhất thiết chủng minh diệt» chỉ diệt trừ vô tri không nhiễm ô, và «chư minh diệt» chỉ diệt trừ vô tri còn nhiễm ô. Cách đọc này hiểu sarvathā như là hình dung từ; trong khi, trong tiếng Phạn, nó là một bất biến từ hay phó từ, do đó được hiểu là «một cách toàn diện.» Cđ.: nhất thiết chủng trí diệt chư minh 一切種智滅諸冥. 2 yaḥ sarvathāsarvahatāndhakāraḥ saṃsārapaṅkaj jagad ujjahāra/ tasmai namaskṛtya yathārtha-śāstre śāstraṃ pravakṣyāmy abhidharmakośam //1/ Ht. 諸一切種諸冥滅 拔眾生出生死泥 敬禮如是如理師 對法藏論我當說. Cđ. 一切種智滅諸冥 拔出眾生生死泥 頂禮大師如理教 對法俱舍我當說. 3 Skt. yaḥ, đại từ liên hệ, số ít: yad ... tasmai. Ht. chư 諸; Quang ký (T41n1821 p2c5) hiểu là số nhiều, giải thích: “Chư, biểu lộ sự không bè phái.” 4Skt.buddho bhagavān.Sphut.,tr.5:các nhà chú giải Vinayavibhāṣā phân biệt bốn trường hợp: 1. Phật nhưng không phải là Thế Tôn; chỉ các vị Pratyekabuddha vốn tự mình giác ngộ nhưng không thể thuyết pháp. 2. Thế Tôn nhưng không phải là Phật; chỉ Bồ-tát tối hậu thân. 3. Phật và Thế Tôn. 4. Không phải Phật cũng không phải Thế Tôn. 5 Skt. ajñāna, Ht.: vô tri 無知; Cđ.: vô minh 無明. Có hai loại vô tri: nhiễm ô vô tri (kli-ṣṭam ajñānam) và bất nhiễm ô vô tri (akliṣṭam ajñānam). 6 Skt. pratipakṣa, Ht.: đối trị phần 對治分 phần đối nghịch; chỉ các đạo phẩm có năng lực đối trị phiền não ô nhiễm. 7 Skt. jñeya; Ht: sở tri 所知. 8 Skt. kliṣṭasaṃmoha. Ht.: nhiễm ô vô tri 染污無. 9 Phật pháp ở đây chỉ 18 pháp bất cộng (āvenikā buddhadharmāḥ), là những pháp đặc hữu cá biệt nơi Phật. (Sphut., tr.7) 10 Skt. saṃsāra, luân chuyển hay luân hồi. Ht., Cđ.: sinh tử 生死 11 Skt. prajñā amalā, huệ không cáu bẩn. Ht., tịnh huệ 淨慧; Cđ., tịnh trí 淨智. 12 Skt. dharma-pravicaya, sự tư duy giản trạch hay tuyển trạch, sự khảo sát, khảo nghiệm về pháp. Ht., Cđ.: trạch pháp 擇法. 13 sānucara, cùng đi theo; đoàn tùy tùng. Ht., tùy hành 隨行; Cđ., trợ bạn 助伴. 14 Skt. saparivāra, đoàn tùy tùng, hộ tống. Ht., quyến thuộc 眷屬; Cđ., nhân duyên tư lương 因緣資糧. 15 Skt. pāramārthiko’ bhidharmaḥ. Ht., thắng nghĩa a-tì-đạt-ma 勝義阿毘達磨; Cđ., chân thật a-tì-đạt-ma 真實阿毘達磨. 16 Skt. sāṃketika, điều đã được thoả thuận, ước lệ. Ht., thế tục 世俗 Cđ., giả danh 假名. 17 Luận, Skt. śāstra, hoặc được hiểu là Abhidharma-śāstra, luận A-tì-đạt-ma, tức Luận tạng, Abhidharmapiṭaka. Hoặc đây chỉ cho Jñānaprasthāna, luận Phát trí, và các tùy hành của nó là sáu túc luận (luận chân), ṣad pādā. Sphut., tr.12. 18 Định nghĩa từ dharma, Skt.: svalakṣaṇadhāraṇād dharmaḥ, theo đó, dharma là danh từ phái sinh của động từ dhṛ: duy trì, gìn giữ. 19 Luận thích, giải thích tiếp đầu ngữ abhi- là praty-abhimukha, xoay mặt hướng về, đối diện; Ht. diễn thành hai nghĩa: đối hướng 對向 (Niết-bàn) và đối quán 對慣 (bốn Thánh đế); Cđ.: hiện tiền 現前. 20 Skt. samanupraveśāt. Ht.: nhiếp 攝; Cđ.: nhập nhiếp 入攝. 21 Sphut., tr.13: yatra hy asiḥ praivaśati sa tasya kośaḥ: «cái mà người ta đút kiếm vào, cái đó là bao kiếm.» Theo đây, kośa có nghĩa là «bao kiếm.» 22 Cf. Chính lý 1, tr.329c1: «Tạng 藏 (chính xác, đọc là tàng), nghĩa là chắc thật 堅實, như lõi cây... Hoặc tạng là sở y, như bao kiếm (đao tàng 刀藏).» 23 Skt. dharmapravicaya, sự khảo sát pháp. Ht.: trạch pháp 擇法 Cđ.: giản trạch pháp 簡擇法. Trong phần luận thích, Cđ. nói rõ: trạch pháp giác phần, một trong bảy giác chi (bodhyaṅga). Sphut., tr.14: (...)rūpaṃ vedanānityaṃ duḥkham ity evam ākārena, «(với) biểu hiện như vầy: sắc, thọ là vô thường, khổ.» 24 Skt. kila, được nói như vậy. Chính lý 1, tr.329c: «Kinh chủ nói là truyền, chứng tỏ mình không tin A-tì-đạt-ma do chính Phật thuyết.» 25 Cđ.: hữu lưu 有流. Sphut., tr.16: sahāsravaiḥ sāsravāḥ, hữu lậu, cùng hiện hữu với các lậu. Ht. hữu lậu 有漏; Cđ., hữu lưu 有流. 26 Skt. anuśerate, chúng nằm phục theo, ẩn núp. Ht.: tùy tăng 隨增; Cđ.: tùy tăng miên 隨增眠. 27 Skt. pratisaṃkhyānirodha, H. trạch diệt 擇滅, sự diệt hay tịch diệt do tư duy giản trạch. 28 Skt. ākāśa, H., không, hư không 虛空. Sphut., tr.19, có hai định nghĩa: a. avakāśaṃ dadātīty ākāśam iti nirvacanam, «theo ngữ nguyên, nói hư không, vì nó tác thành khoảng trống.» b. bhṛśam asyāntaḥ kāśante bhāvā itry ākāśam ity apare, «nói là hư không, vì ở đó các sự hữu toả sáng mãnh liệt.» 29 Skt. anāvṛti, anāvarraṇa, vô ngại 無礙, không bị trùm kín, không bị che kín. 30 Skt. visaṁyoga, Ht., ly hệ 離繋, Cđ., vĩnh ly 永離. 31 Skt. prajñāviśeṣa, tính (hay khía cạnh) đặc thù (hay đặc sắc) của huệ. Ht., huệ sai biệt 慧差别 (sai biệt của huệ); Cđ., trí thắng nhân 智勝因 (nhân đặc sắc của huệ). Sphut., tr. 20: «Huệ đặc sắc, chỉ cho huệ vô gián đạo đoạn trừ phiền não.» 32 Skt. pratisaṃkhyānaṃ pratisaṃkhyā, suy lý trầm tư, tư trạch tư khảo. H., giản trạch 簡擇. 33 Skt. goratha = goyuktaratha, xe bò nghĩa là xe được kéo bởi bò (lược bỏ từ yukta ở giữa, madhyamapada-lopin). 34 Ht.: tùy hệ sự các biệt 隨繫事各別, «mỗi ly hệ khác biệt theo từng hệ sự.» 35 saṃyogadravya, Ht. hệ sự 繫事; Cđ., kết 結 (số lượng). 36 Sphut., tr. 22: sabhāgahetuḥ sabhāga ity eko’rthaḥ, hetuśabdalopāt, «Đồng loại, nghĩa là đồng loại nhân, do lược bỏ từ nhân.» 37 Skt. dugdha, nguyên là phân từ quá khứ, đã được vắt (sữa), được dùng làm danh từ chỉ chung cho sữa. Từ saṃskṛta, nguyên cũng là phân từ quá khứ được dùng làm danh từ chỉ cái đã được tạo ra. Mặc dù theo ngữ nguyên là quá khứ, nhưng nó cùng nội hàm những gì thuộc hiện tại và vị lai. Cđ.: như độc đà 如獨陀; Ht.: như nhũ như tân 如乳如薪 (như sữa, như củi). 38 Skt. adhvan: đường đi, đạo lộ; cuộc lữ hành; cự ly, khoảng cách; thời gian. Ht., thế lộ 世路. 39 Skt. kathā: sự hội thoại, đàm thoại, nghị luận, trần thuật hay trình bày. Ht.: ngôn 言. 40 Skt.: vastu: sự vật, vật chất; chất liệu; sở y, cơ sở 41 Cf. Phẩm loại túc luận 9, tr.728a24. 42 Ht.: ly tức vĩnh ly 離即永離. Cđ.: vĩnh xuất danh ly 永出名離 43 Cđ.: hữu loại 有類. Sphut., tr.17: vasanty asmin prāk kāryāṇi paścat tata utpattỉ iti, «các tác nghiệp tồn tại ở đây trước, rồi sau đó sinh khởi nơi kia.» Theo định nghĩa này, sự hay vastu là từ phái sinh của động từ VAS: tồn tại. Tì-bà-sa 196, tr.980b29: «Nhân là từ đồng nghĩa của sự. Hết thảy sinh tử, không gì là không do nhân.» 44 Cđ.: thủ ấm 取陰. 45 Sự khác nhau giữa uẩn và thủ uẩn, xem Tì-bà-sa 75, tr.387a9. 46 Cđ.: hoặc 惑. 47 Sphut., tr.28: «Lửa phát sinh từ rơm, gọi là lửa rơm.» 48 Skt. rājapuruṣa. Ht.: đế vương thần, «bề tôi của vua.» Cđ.: vương nhân 王. 49 Các định nghĩa về thủ uẩn, xem Tì-bà-sa 75, tr.386c12. 50 Ht.: xúc động thiện phẩm, tổn hại tự tha 觸動善品損害自他. Cđ., nghĩa đồng. 51 Skt., tadanuśayitatvāt, Ht.: tránh tùy tăng cố 諍隨增故. Cđ.: đấu tranh sở tùy miên cố 鬥爭所隨眠故. 52 Dẫn bởi Sphut., tr.28, Kinh nói: lụyatelụyate támāl lokaḥ, «Nó băng hoại. Nó băng hoại. Do đó, nó được gọi là thế gian.» Theo đây, thế gian, Skt. loka, do động từ LUJ (RUJ). Tham chiếu, Pāli, S. iv., tr. 52: loko loko ti bhante vuccati. kittāvatā nu kho bhante loko ti vuccatīti. lujatīti kho bhikkhu tsamā loko ti vuccati., «Thế gian, bạch Thế Tôn, được nói là thế gian. Bạch Thế Tôn, như thế nào mà được nói là thế gian? Nó băng hoại, Tì-kheo, do đó nó được nói là thế gian.» 53 Dẫn bởi Sphut., nt.: ye kecid bhikṣava ātmata ātmīyataś ca samanupaśyanti ta imāneva pañcopādānaskandhānātmata ātmīyataś ca samanupaśyanti, «Này các Tì-kheo, những ai nhận thấy có ngã và ngã sở, những người ấy ngay ở nơi năm thủ uẩn này mà nhận thấy có ngã và ngã sở.» 54 Skt., bhavatīti bhavaḥ. Ht.: diệc danh tam hữu. Hữu nhân, hữu y, tam hữu nhiếp cố亦名三有。有因有依三有攝故, «Cũng nói là Tam hữu. Vì (các pháp hữu lậu) là nhân của hữu, là sở y của hữu, được bao gồm trong Ba Hữu.» 56 Skt. artha, ý nghĩa, mục đích, lợi ích; tài sản; sự vật, sự kiện; đối tượng (nhận thức). Ht. cảnh 境; Cđ.: trần 塵. Sphut., tr. 30: arthāḥ viṣayāḥ, arthyante jñāyante ity arthaḥ, «Cảnh (đối tượng) tức cảnh giới (cảnh vực). Chúng được làm cho có ý nghĩa và được nhận thức» 57 Skt. tad: cái ấy. Hán: bỉ 彼 Tham chiếu, Ht.: «câu tụng: bỉ thức y tịnh sắc 彼識依淨色» có hai giải thích. 1. Bỉ chỉ cho năm cảnh. Thức tức năm thức. Năm loại tịnh sắc, là sở y của thức tương ứng với năm cảnh kia. 2. Bỉ tức năm căn đã được đề cập. Thức tức năm thức. Năm căn là năm loại tịnh sắc, là sở y của thức y trên năm căn.» Chính lý, tr.333b20: bỉ, chỉ 5 căn như đã nói. Thức, chỉ 5 thức. Y, chỉ sở y là con mắt v.v... 58 Skt. rūpaprasāda, tính chất minh tịnh, trong suốt của vật chất. Ht.: 淨色. 59 Phẩm loại túc luận 1, tr.692c13. 60 Skt. varṇa. Ht.: hiển sắc 顯色. 61 Skt. saṃsthāna. Ht.: hình sắc 形色. 62 Skt. nabhas, màu thiên thanh. Ht. không 空. Chính lý, tr.334a11: «Đây là sai biệt của không giới sắc.» Chỉ màu của vòm trời, tức màu thiên thanh hay màu da trời. 63 Pháp uẩn 10, tr.500a18. Cf. Tì-bà-sa 13, tr.64a5 64 Skt. sātam samasthāna. Ht.: chánh 正, là hình thể bằng phẳng. 65 Bản Hán, Ht.: «Hơi nước từ đất bốc lên gọi là mù 霧.» 66 Skt. ātapa, hơi nóng; ánh nắng. HT.: quang 光, nhật quang日光. 67 Skt. āloka. HT.: minh 明, quang minh 光明. 68 Skt. chāya. ảnh 影. 69 Cf. Tì-bà-sa 75, tr.390b25; 122, tr.635a1. 70 Tức thân biểu nghiệp 身表業. Quan điểm của Hữu bộ: hình sắc (saṃsathāna) được nhận thức theo phương mà lực của thân tạo ra trong khi hoạt động. 71 Chính lý, tr.334a14: Nạn vấn này không liên hệ đến quan điểm Hữu bộ. Bảo sớ, tr.478b22: đây là nạn vấn của Kinh bộ. 72 Skt., động từ vidyate, trong câu ekaṃ dravyam ubhayathā vidyate, có nghĩa «nó có mặt» và cũng có nghĩa «nó được nhận biết.» 73 Skt. upātta; Ht.: hữu chấp thọ 有執受. Sphut., tr.34: pratyutpannānīndriyāvinnirbhāgāni bhūtāny upāttāni, «các nguyên tố không tách rời các quan năng hiện tại, là các nguyên tố có cảm thụ.» Tức chỉ loại vật chất nhạy cảm. 74 Hán: hữu tình danh 有情名, hữu tình số 有情數. Sphut., tr.34: sattvam ācaṣṭe sattvākhyaḥ, «cái gọi tên hữu tình (chúng sinh), cái đó là hữu tình danh (số).» 75 Cf. Tì-bà-sa 13, tr.64b20. 76 Hán: ngữ biểu 語表. 77 Phẩm loại 1, tr.692c22. 78 Hán: bình đẳng hương 平等香. 79 Hán: xúc, phân biệt hai nghĩa: spṛśya, cái xúc chạm (năng xúc); và spraṣṭavya, cái bị xúc chạm (sở xúc) 80 Hán, Ht.: mềm mại, gọi là Каталог: kinh -> Ebooks -> Dai-Tang-Kinh -> Luan-Nam-Tong Luan-Nam-Tong -> Thanh Tịnh Ðạo (The Path of Purification Visuddhimagga ) Ebooks -> Bài Giảng Cuối Cùng Dr Randy Pausch Vũ Duy Mẫn Dịch o0o Nguồn Ebooks -> Đông Phương Huyền Bí Luan-Nam-Tong -> Nguyên thủy phật giáo tư TƯỞng luận tác Giả: Kimura Taiken Dai-Tang-Kinh -> Kinh tưƠng ưng bộ Samyutta Nikàya tải về 1.12 Mb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
|