Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật (hợp nhất )

18. Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế

Luật ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế được Quốc hội thông qua ngày 14/6/2005 (Luật điều ước quốc tế), thay thế Pháp lệnh về ký kết và thực hiện điều ước quốc tế năm 1998 (Pháp lệnh năm 1998). Luật điều ước quốc tế được xây dựng phù hợp với Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi), kế thừa những nội dung còn giá trị của Pháp lệnh năm 1998; bảo đảm sự tương thích với Công ước Viên năm 1969 về Luật điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Từ khi có hiệu lực, Luật ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế đã được thực thi có hiệu quả, đáp ứng tốt các yêu cầu của công tác ký kết và thực hiện các điều ước quốc tế của Việt Nam, góp phần tích cực để tăng cường công tác đối ngoại, thực hiện hội nhập quốc tế, đa phương hóa, đa dạng hóa các quan hệ quốc tế của ta, góp phần vào công cuộc phát triển đất nước.

Tuy nhiên, sau hơn 5 năm thực hiện Luật ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế, đã phát sinh nhu cầu cần sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật này.

Tuy nhiên, những văn bản thỏa thuận đó do về danh nghĩa được ký nhân danh Nhà nước, hoặc nhân danh Chính phủ nên được coi là “điều ước quốc tế” theo khái niệm quy định tại Luật ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế, và trình tự, thủ tục áp dụng đối với việc ký kết những văn bản như nêu trên đều phải tuân thủ Luật ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế (xin ý kiến bộ ngành liên quan, lấy ý kiến thẩm định của Bộ Tư pháp, trình Chính phủ về việc đàm phán, ký, phê duyệt…), gây tranh luận và khó khăn nhất định trong việc đẩy nhanh việc ký kết, hoặc sửa đổi, gia hạn dự án ODA thuộc văn bản thỏa thuận đó. Một số nước cung cấp ODA như Ca-na-đa, Đan Mạch… đã nêu vấn đề không coi những văn bản đó là điều ước quốc tế, cần có thủ tục nhanh, đơn giản cho việc ký kết những văn bản đó.

Thực tế này đòi hỏi Luật ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế cần quy định rõ ràng hơn về khái niệm điều ước quốc tế, để từ đó xác định rõ phạm vi điều chỉnh của Luật ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế có bao gồm hay không bao gồm những văn bản thỏa thuận nhân danh Chính phủ nhưng không phát sinh ràng buộc theo pháp luật quốc tế.

Thứ hai, thực tiễn phát sinh yêu cầu cần có thủ tục nhanh/thủ tục rút gọn cho việc ký kết (đàm phán, ký, phê duyệt hoặc phê chuẩn), sửa đổi một số loại điều ước quốc tế (ví dụ về dự án cụ thể ODA hoặc xuất khẩu gạo), hoặc trong trường hợp khác (ví dụ cần tiến hành gấp nhân dịp đón đoàn cấp cao nước ngoài hoặc đoàn cấp cao của nước ta đi nước ngoài…).

Thực tiễn công tác ký kết và thực hiện điều ước quốc tế, có yêu cầu đề nghị, đối với một số loại điều ước quốc tế, đặc biệt là nhóm điều ước quốc tế cụ thể về ODA cần có thủ tục rút gọn, nhằm nhanh chóng ký và đưa điều ước quốc tế đó có hiệu lực để tranh thủ tiếp nhận ODA, hoặc sửa đổi, bổ sung điều ước quốc tế cụ thể về ODA (thường liên quan đến gia hạn dự án, gia hạn ngày đóng tài khoản vay cho dự án ODA). Cũng có ý kiến đề nghị, đối với một số điều ước quốc tế về xuất khẩu gạo (có nội dung chính về cơ bản như nhau) thì nên được áp dụng thủ tục rút gọn về ký kết.

Trong một số trường hợp có yêu cầu đặc biệt cấp bách về thời gian và phải bảo đảm yêu cầu đối ngoại (ví dụ: ký điều ước quốc tế nhân đoàn cấp cao…), việc rút gọn quy trình thủ tục để nhanh chóng ký được điều ước quốc tế cũng rất cần thiết.

Ngoài ra, trong một số trường hợp, việc thực hiện thủ tục trình Chính phủ phê duyệt điều ước quốc tế gây nên sự trùng lặp không cần thiết với thủ tục trình về việc ký điều ước quốc tế, do văn bản của điều ước quốc tế đó không thay đổi từ khi trình Chính phủ về việc ký. Đối với những trường hợp này, nên có quy định cụ thể cho phép thực hiện đồng thời thủ tục trình Chính phủ về việc ký và phê duyệt điều ước quốc tế (đều trình Chính phủ quyết định).

Xuất phát từ yêu cầu của thực tế nêu trên, Luật ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế cần được bổ sung quy định về thủ tục rút gọn đối với một số trường hợp đàm phán, ký, phê duyệt, sửa đổi điều ước quốc tế.

Thứ ba, thực tế có đề nghị cần xác định rõ những trường hợp điều ước quốc tế do Quốc hội phê chuẩn.

Theo quy định hiện hành, điều ước quốc tế được trình Chủ tịch nước xem xét phê chuẩn, Chủ tịch nước sẽ tự quyết định trình Quốc hội phê chuẩn nếu cần thiết. Tuy Luật ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế quy định những điều ước quốc tế phải được phê chuẩn, nhưng không quy định những trường hợp nào Chủ tịch nước cần trình Quốc hội phê chuẩn, để hoàn toàn do Chủ tịch nước quyết định. Việc làm rõ quy định về vấn đề này giúp cho các cơ quan hữu quan xác định rõ các trường hợp điều ước quốc tế phải được trình Quốc hội phê chuẩn để chuẩn bị hồ sơ, kịp thời tiến hành thủ tục cần thiết; đồng thời giúp Chủ tịch nước thực hiện hiệu quả hơn thầm quyền phê chuẩn điều ước quốc tế; hơn nữa tăng cường vai trò của Quốc hội trong việc phê chuẩn điều ước quốc tế, đặc biệt là những điều ước quốc tế mà để thực hiện đòi hỏi phải sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới VBQPPL.

Do đó, Luật ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế cần được điều chỉnh để xác định rõ các trường hợp điều ước quốc tế do Quốc hội phê chuẩn.

Thứ tư, có đề xuất cần bổ sung một số nội dung chưa được quy định trong Luật ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế.

Hình thức ký ad referendum – là hình thức ký điều ước quốc tế và được Chính phủ chấp thuận sau khi ký - chưa được quy định trong Luật ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế, song được quy định trong Công ước Viên năm 1969 về Luật điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên, và có thể được áp dụng trên thực tế để phục vụ yêu cầu đối ngoại.

Ngoài ra, vấn đề công bố điều ước quốc tế trên website cũng cần được bổ sung cho phù hợp với cam kết minh bạch hóa, công khai hóa các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng

Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế quy định về trình tự, thủ tục ký kết và gia nhập điều ước quốc tế nhân danh Nhà nước và nhân danh Chính phủ nước Cộng hòa XHCN Việt Nam.

Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế áp dụng đối với các đối tượng là các cơ quan Nhà nước ở trung ương đến địa phương, các tổ chức, công dân Việt Nam trong hoạt động ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế. Luật này không sửa đổi Pháp lệnh ký kết và thực hiện thỏa thuận quốc tế năm 2007 (Pháp lệnh này điều chỉnh việc ký kết và thực hiện thỏa thuận quốc tế nhân danh các cơ quan của Quốc hội, Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan của Chính phủ; HĐND, UBND cấp tỉnh; cơ quan Trung ương của các tổ chức chính trị, chính trị - xã hội, chính trị - xã hội nghề nghiệp).

Những quan điểm, chính sách cơ bản, nội dung chính

- Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế phải được xây dựng trên cơ sở chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước về đối ngoại, hội nhập quốc tế, trong khi bảo đảm tuân thủ các nguyên tắc ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế được quy định tại Luật ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế; phải phù hợp với Hiến pháp, Luật tổ chức Chính phủ, bảo đảm sự thống nhất của hệ thống văn bản pháp luật; hoàn thiện trình tự, thủ tục ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế, đáp ứng yêu cầu của công tác đối ngoại, góp phần tích cực để thực hiện hội nhập quốc tế toàn diện trong tình hình mới là công cụ hiệu quả góp phần thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước về hội nhập quốc tế toàn diện.

Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế tập trung vào những nội dung cơ bản sau:

Dự án Luật này sẽ nghiên cứu chỉnh sửa quy định về khái niệm điều ước quốc tế để xác định khái niệm này có bao gồm hay không bao gồm văn bản thỏa thuận nhân danh Nhà nước hoặc nhân danh Chính phủ không có giá trị ràng buộc về mặt pháp luật quốc tế, hoặc bên ký kết nước ngoài không coi là điều ước quốc tế, từ đó xác định những văn bản đó có thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật điều ước quốc tế hay không.

Dự án Luật sẽ nghiên cứu bổ sung quy định về trình tự, thủ tục rút gọn về đàm phán, ký, phê duyệt, sửa đổi, bổ sung điều ước quốc tế để đáp ứng yêu cầu của thực tiễn hoạt động đối ngoại, đồng thời vẫn bảo đảm các nguyên tắc ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế. Quy định về trình tự, thủ tục rút gọn dự kiến sẽ bao gồm một số nội dung cơ bản:

- Cho phép tiến hành trình tự, thủ tục rút gọn trong những trường hợp cụ thể;

- Xác định rõ những trường hợp cụ thể được áp dụng trình tự, thủ tục rút gọn;

- Quy định rõ các bước của trình tự, thủ tục rút gọn.

3. Vấn đề xác định các trường hợp điều ước quốc tế do Quốc hội phê chuẩn

Dự án Luật sẽ nghiên cứu, bổ sung quy định làm rõ các trường hợp điều ước quốc tế do Quốc hội phê chuẩn, theo hướng cân nhắc các trường hợp:

- Điều ước quốc tế có nội dung chưa được quy định trong luật, pháp lệnh, hoặc việc thực hiện điều ước quốc tế đó đòi hỏi sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới luật, pháp lệnh;

- Điều ước quốc tế xác định biên giới, lãnh thổ quốc gia.

Dự án Luật sẽ nghiên cứu, bổ sung một số quy định về:

- Hình thức ký ad referendum – là hình thức ký điều ước quốc tế và được Chính phủ chấp thuận sau khi ký, để đáp ứng kịp thời yêu cầu của hoạt động đối ngoại;

- Công bố điều ước quốc tế trên website, phù hợp với yêu cầu về công khai, minh bạch các điều ước quốc tế mà Việt Nam ký kết hoặc gia nhập.

- Kinh phí xây dựng và triển khai Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế sẽ được đảm bảo bằng ngân sách nhà nước.

- Để thực hiện xây dựng dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế, Ban soạn thảo dự án Luật sẽ được thành lập gồm có đại diện Bộ Ngoại giao, Bộ Tư pháp, Văn phòng Quốc hội, Văn phòng Chủ tịch nước, Văn phòng Chính phủ và một số bộ, ngành liên quan.

Bộ Ngoại giao là cơ quan giúp Chính phủ chủ trì việc soạn thảo dự án Luật này.