Chöông 4: Khaùm phaù World Wide Web

Chöông 4: Khaùm phaù World Wide Web

World Wide Web coù nhieàu teân goïi khaùc nhö WWW, Web, W3, ... Moät soá ngöôøi laàm töôûng ñaõ xem Web laø Internet. Web ñöôïc bieát ñeán baét ñaàu töø naêm 1980 ôû CERN vaø do Tim Berner Lees saùng taïo ra. Ban ñaàu laø moät chöông trình cho pheùp keát hôïp moät caùch ngaãu nhieân caùc taøi lieäu baèng caùch lieân keát chuùng laïi. Khi ñaët chuùng trong theá giôùi Internet (1984) oâng muoán trình baøy thoâng tin trong moät caùch "trí tueä" nhö vaäy. Vaøo naêm 1989 Berner-Lees ñaõ ñeà xuaát moät söï môû roäng toaøn cuïc yù töôûng treân ñeå lieân keát caùc sieâu vaên baûn ôû khaép nôi treân theá giôùi. Noäi dung cuûa noù ñaët treân server vaø nhöõng ngöôøi khaùc seõ söû duïng chöông trình duyeät ñeå xem. Chæ trong vaøi thaùng ñaàu ñöa vaøo söû duïng noù ñaõ boû xa Gopher laø moät chöông trình truy tìm taøi lieäu treân Internet ñaõ coù tröôùc ñoù. Ñeå söû duïng Web caàn coù moät client ñöôïc goïi laø trình duyeät Web. Moät trong nhöõng chöông trình duyeät Web ñaàu tieân laø Mosaic do Marc Andreeseen thöïc hieän taïi NCSA. Vaøo naêm 1994 Andreeseen taùch ra khoûi NCSA (National Center for Supercomputing Applications) vaø thaønh laäp Mosaic Communication maø saûn phaåm thoâng duïng hieän nay laø Netscape Navigator.

Web laø nhöõng kho taøi lieäu vôùi caùc trang Web. Caùc trang naøy khoâng nhöõng chöùa vaên baûn maø coøn coù theå bao goäp caùc hình aûnh, aâm thanh, video, ...

Ñeå söû duïng caùc taøi nguyeân treân Internet, ngöôøi ta caàn chæ ra ñòa chæ cuûa noù baèng caùc URL. URL laø moät söï qui öôùc chuaån cho vieäc chæ ñònh vò trí moãi taøi nguyeân treân Internet, taøi nguyeân ñoù hoaëc laø moät taøi hieäu hoaëc laø moät dòch vuï. Moät URL goàm coù ba phaàn:

• 
  Scheme (heä thoáng): moâ taû protocol maø client söû duïng ñeå xöû lyù taøi nguyeân, thoâng thöôøng coù daïng protocol:// tröø caùc protocol ñaëc bieät laø file:///, mailto: vaø news:
  
• 
  Host: chæ ra maùy maø taøi nguyeân caàn xöû lyù naèm treân ñoù. Thoâng thöôøng teân möùc cuoái (tính töø phaûi sang) chæ ra loaïi thoâng tin tìm kieám ôû maùy. Ví duï nhö www.host.com ñeå truy xuaát caùc trang Web, ftp.host.com laø moät ftp site.
  
• 
  Path: chæ ra ñöôøng daãn vaø coù theå coù caû teân taäp tin laø taøi nguyeân caàn xöû lyù.
  

Protocol HTTP (1990) ñöôïc söû duïng ñeå trao ñoåi thoâng tin giöõa Web client vaø Web server. Protocol naøy ñònh nghóa caùch client ñònh daïng nhöõng yeâu caàu vaø caùch Web server ñaùp öùng cho nhöõng yeâu caàu ñoù.

Protocol HTTP laø moät giao thöùc thuaàn vaêên baûn. Moät trình duyeät Web gôûi yeâu caàu ñeán Web server vaø ñeán löôït Web server gôûi traû lôøi cho trình duyeät Web töông öùng. Doøng yeâu caàu baét ñaàu laø moät ñoäng töø (thöôøng laø GET hoaëc POST) chöùa ñöïng URL cuûa taøi nguyeân (taäp tin, script, chöông trình , ...) vaø version HTTP maø chöông trình duyeät ñang söû duïng. Theâm vaøo ñoù coù nhöõng doøng khaùc ñeå xaùc ñònh theâm khaû naêng, version cuûa chöông trình duyeät. Ví duï nhö:

GET example.htm HTTP /1.0

accept: */*

user-agent: Mozilla/4.0 (compitable,MSIE 4.0; Windows 95)

connection: Keep Alive

Khi nhaän ñöôïc yeâu caàu, Web server seõ traû lôøi baét ñaàu laø version HTTP server ñang söû duïng, theo sau laø moät maõ cho söï traû lôøi thaønh coâng hay thaát baïi vôùi caùc loãi ... Sau doøng naøy laø doøng chæ ra chieàu daøi, kieåu noäi dung (MIME type) ...

HTTP laø moät protocol khoâng traïng thaùi, nghóa laø server khoâng löu giöõ laïi thoâng tin veà user vaø chöông trình duyeät cuûa client - Netscape ñaõ ñöa ra moät kyõ thuaät ñeå hoã trôï vieäc löu giöõ laïi caùc thoâng tin naøy goïi laø cookie. Caùc giaù trò cuûa cookie ñöôïc löu treân chöông trình duyeät. Server coù theå aán ñònh caùc giaù trò trong söï traû lôøi vôùi leänh set-cookie, vaø chöông trình duyeät traû laïi cookie cho server trong caùc yeâu caàu sau ñoù baèng caùch söû duïng header Cookie. Baèng caùch naøy server coù theå löu giöõ thoâng tin cuûa user vaø coù theå nhaän laïi khi caàn.

Vôùi HTTP noù cho pheùp xaùc ñònh taøi nguyeân yeâu caàu coù theå laø moät taäp tin hoaëc moät chöông trình. Neáu laø moät taäp tin thì server ñôn giaûn chæ traû veà client noäi dung cuûa taäp tin noù. Neáu laø moät chöông trình thì Web server seõ thöïc thi chöông trình ñoù (coù theå coù caùc tham soá ñöôïc cung caáp bôûi chöông trình duyeät). Caùc chöông trình naøy ñöôïc goïi laø caùc CGI-script.

Chöông trình client cho pheùp truy xuaát caùc thoâng tin cuûa Web server ñöôïc goïi laø chöông trình duyeät Web. Caùc chöông trình duyeät phoå bieán hieän nay laø Internet Explorer vaø Netscape Navigator. Moãi chöông trình duyeät coù nhöõng ñaëc tính rieâng song caû hai ñeàu coù moät soá chöùc naêng cô baûn gioáng nhau. Phaàn naøy seõ giôùi thieäu moät soá chöùc naêng cô baûn cuûa moät chöông trình duyeät Web.

• 
  Forward: di chuyeån tôùi trang keá trang ñang trình baøy trong danh saùch trang ñang xem.
  
• 
  Backward: di chuyeån tôùi trang tröôùc trang ñang trình baøy trong danh saùch trang ñang xem.
  
• 
  Stop: laøm cho chöông trình duyeät döøng haønh ñoäng ñang thöïc hieän. Ví duï neáu ñang môû moät trang Web vieäc nhaán nuùt Stop seõ ngöøng vieäc laáy trang Web ñoù veà. Refresh(Reload): laøm cho chöông trình duyeät laáy vaø trình baøy laïi trang Web ñang xem.
  
• 
  Home: môû laïi trang baét ñaàu chaàu laøm vieäc cuûa chöông trình duyeät.
  
• 
  Print: In trang ñang ñöôïc trình baøy.
  
• 
  History lists: chöông trình duyeät thöôøng giöõ laïi ba loaïi danh saùch trong quaù trình truy xuaát.
  
  • 
    Loaïi thöù nhaát giöõ danh saùch caùc trang Web baïn ñaõ töøng truy xuaát trong chaàu laøm vieäc hieän haønh. Baïn coù theå trôû veà tröôùc, veà sau trong danh saùch naøy baèng caùc nuùt Backward, Forward.
    
  • 
    Loaïi thöù hai giöõ danh saùch taát caû caùc trang Web maø baïn ñaõ töøng ñaùnh URL cuûa noù trong Address bar. Baïn coù theå nhaáp chuoät treân muõi teân cuûa address bar ñeå xem danh saùch naøy.
    
  • 
    Loaïi thöù 3 giöõ danh saùch taát caû caùc trang Web ñaõ töøng truy xuaát.
    
• 
  Löu, Gôûi mail: chöông trình duyeät coù nhieàu caùch cho pheùp baïn löu laïi moät baûn cuûa trang Web: löu laïi treân ñóa cuïc boä, in noù, hoaëc gôûi moät trang hoaëc moät lieân keát tôùi moät trang cho moät ngöôøi khaùc qua phöông tieän E-Mail.
  

• 
  Trang thoâng tin ñang ñöôïc trình baøy baèng caùch nhaáp chuoät treân File cuûa menu chính, roài choïn Save As.
  
• 
  Moät hình aûnh treân trang: nhaáp nuùt phaûi chuoät treân hình aûnh caàn löu, roài choïn Save Picture As.
  
• 
  Hình aûnh neàn treân trang: nhaáp nuùt phaûi chuoät treân baát cöù vò trí naøo treân trang (khoâng chöùa hình aûnh, lieân keát), roài choïn Save Background As.
  
• 
  Noäi dung cuûa moät trang hay moät hình aûnh thoâng qua lieân keát coù treân trang ñang ñöôïc trình baøy: nhaáp nuùt phaûi chuoät treân lieân keát ñeán trang hay hình aûnh caàn löu, roài choïn Save Target As.
  

• 
  Ñaùnh daáu nhöõng trang öa thích (Bookmark hay Favorite): Bookmark cho pheùp löu giöõ laïi ñòa chæ caùc trang ñeå coù theå truy xuaát laïi maø khoâng caàn phaûi nhôù ñòa chæ. Chöùc naêng naøy giuùp baïn trong chaàu laøm vieäc sau coù theå nhanh choùng truy xuaát ñeán trang naøy baèng caùch choïn treân menu Bookmark hoaëc Favorites. Ñeå theâm trang ñang tham khaûo vaøo Bookmark baïn coù theå nhaáp nuùt phaûi chuoät baát cöù vò trí naøo treân trang (vò trí khoâng chöùa lieân keát, hình aûnh , ...), roài choïn Add Bookmark hoaëc Add to Favorites.
  
• 
  Duyeät ôû cheá ñoä offline (khoâng noái- chæ coù cho IE 4.0 vaø Netscape Navigator 4.0 ): Moät caûi tieán hieän nay laø duyeät Web ôû cheá ñoä offline. Baïn coù theå chæ ra caùc tham soá cho vieäc tìm kieám Web vaø laáy veà maùy tính cuûa baïn trong khi baïn khoâng söû duïng ñeán noù. Sau ñoù, baïn coù theå duyeät qua noäi dung trang ñoù maø khoâng caàn phaûi noái tröïc tieáp ñeán Internet.
  
• 
  Hoã trôï keânh truyeàn: Caùc chöông trình duyeät môùi nhaát (IE4.0, Netscape 4.0) coù hoã trôï keânh truyeàn thoâng. Vôùi kyõ thuaät keânh truyeàn thoâng baïn coù theå ñaêng kyù tôùi moät keânh truyeàn, vaø ngöôøi xuaát baûn tin seõ xaùc ñònh soá noäi dung vaø thôøi gian bieåu veà nhöõng noäi dung caàn ñöôïc caäp nhaät treân maùy tính cuûa baïn. Sau ñoù baïn coù theå xem noäi dung ñoù trong cheá ñoä khoâng noái (offline).
  
• 
  Söï thay ñoåi theo yù muoán ñöôïc hoã trôï nhieàu hôn so vôùi caùc browser tröôùc ñaây. Ví duï nhö thay ñoåi trang baét ñaàu, thay ñoåi vò trí, kích thöôùc vaø noäi dung cuûa thanh coâng cuï , ...
  

Khaû naêng chính cuûa Web laø coù theå ñi töø trang naøy ñeán trang khaùc thoâng qua caùc lieân keát trong trang. Baïn coù theå nhaáp chuoät treân lieân keát, khi ñoù chöông trình duyeät cuûa baïn seõ thöïc hieän vieäc môû URL ñöôïc keát hôïp vôùi lieân keát ñoù. Moät trong nhöõng daáu hieäu ñeå baïn coù theå nhaän ra moät lieân keát trong trang treân caùc chöông trình duyeät ôû cheá ñoä Graphic laø khi di chuyeån mouse ñeán vò trí coù lieân keát, baïn thaáy con troû chuoät chuyeån thaønh daïng baøn tay. Thoâng thöôøng, coù hai kieåu lieân keát khaùc nhau maø baïn coù theå nhaáp chuoät treân ñoù:

• 
  Nhöõng lieân keát qua vaên baûn (text) hoaëc hình aûnh: trong ñoù vaên baûn hay hình aûnh ñöôïc söû duïng nhö moät moû neo, maø khi nhaáp chuoät treân ñoù chöông trình duyeät cuûa baïn (con taøu) seõ môû trang Web maø lieân keát tham khaûo ñeán.
  
• 
  Baûn ñoà hình aûnh: laø moät hình aûnh maø nhöõng phaàn khaùc nhau cuûa noù seõ ñöôïc lieân keát ñeán nhöõng URL khaùc nhau. Khi baïn di chuyeån treân caùc baûn ñoà hình aûnh (ImageMap) baïn coù theå thaáy: toïa ñoä vò trí con troû chuoät treân hình, hoaëc laø moät URL treân thanh tình traïng. Khi con troû chuoät di chuyeån treân caùc vuøng hình aûnh coù chöùa lieân keát tôùi moät URL con troû chuoät cuõng thay ñoåi thaønh hình baøn tay. Baïn nhaáp chuoät treân nhöõng vuøng naøy ñeå môû caùc URL.
  

Forms laø moät hình thöùc treân Web cho pheùp thöïc hieän vieäc trao ñoåi thoâng tin giöõa ngöôøi söû duïng chöông trình duyeät vaø chöông trình Server. Thoâng tin thu nhaän qua caùc form ñöôïc söû duïng vôùi nhieàu muïc ñích khaùc nhau: traû ngöôïc laïi nhöõng thoâng tin cho baïn (tìm kieám), hoaëc gôûi E-mail tôùi ai ñoù, hoaëc taïo ra nhöõng giao dòch thöông maïi,... Thoâng thöôøng moät form ñöôïc keát hôïp vôùi moät chöông trình treân Server goïi laø CGI-Script. Chöông trình naøy seõ nhaän thoâng tin maø ngöôøi söû duïng ñieàn vaøo form nhö laø döõ lieäu vaøo, sau ñoù xöû lyù caùc thoâng tin ñoù theo caùc muïc ñích ñaõ ñònh tröôùc. Moät daáu hieäu ñeå baïn coù theå nhaän thaáy söï coù maët cuûa caùc CGI-script laø trong caùc URL coù chöùa cgi-bin, bin, hoaëc coù theå laø daáu ?

Caùc thaønh phaàn coù theå thaáy treân moät form laø:

• 
  Hoäp soaïn thaûo (textbox): nôi baïn coù theå nhaäp thoâng tin vaøo qua baøn phím.
  
• 
  Hoäp chöùa danh saùch caùc löïa choïn: baïn coù theå nhaáp chuoät treân moät thaønh phaàn ñeå choïn, hoaëc giöõ phím vaø nhaáp chuoät ñeå choïn nhieàu thaønh phaàn (neáu ngöôøi thieát keá form cho pheùp).
  
• 
  Caùc nuùt troøn choïn moät: nhaáp chuoät treân moät nuùt troøn ñeå choïn.
  
• 
  Caùc hoäp ñaùnh daáu choïn: nhaáp chuoät treân nhöõng hoäp muoán ñaùnh daáu.
  
• 
  Caùc nuùt ñeå gôûi thoâng tin, hoaëc xoùa thoâng tin nhaäp, ...
  

Nhieàu site treân internet trình baøy thoâng tin cuûa mình trong daïng khung. Khi ñoù cöûa soå chöông trình duyeät cuûa baïn bò chia thaønh nhieàu phaàn nhoû hôn, moãi phaàn seõ trình baøy caùc trang Web khaùc nhau. Thoâng thöôøng, vieäc trình baøy thoâng tin treân daïng khung nhaèm muïc ñích ñeå ngöôøi söû duïng tìm kieám thoâng tin deã daøng hôn. Ví duï vieäc chia khung: moät khung trình baøy baûng noäi dung Site, moät khung trình baøy thoâng tin ñang tham khaûo tôùi. Khi nhaáp chuoät treân moät muïc trong baûng noäi dung site, khung coøn laïi seõ trình baøy noäi dung ñoù. Moät soá ñaëc tính caàn chuù yù khi xem caùc Site ñöôïc khung hoaù:

• 
  Trong thanh ñòa chæ chæ cho bieát URL cuûa trang taïo khung maø khoâng trình baøy URL cuûa caùc thoâng tin trong moãi khung.
  
• 
  Khi nhaán nuùt Back treân thanh coâng cuï (toolbar) chöông trình duyeät seõ trôû veà tình traïng tröôùc cuûa cöûa soå.
  
• 
  Coù theå xem caùc trang trong site ñöôïc khung hoaù trong tình traïng khoâng khung baèng caùch goõ ñòa chæ tröïc tieáp treân address bar.
  

Ngoaøi vaên baûn, hình aûnh treân Web, ngaøy nay ñaõ coù nhieàu ñoái töôïng ña moâi tröôøng hay caùc aùp duïng nhö Plug-in, ControlX, Java Applet ñöôïc nhuùng vaøo caùc trang Web. Ñaëc tính moãi ñoái töôïng naøy thì khaùc nhau, nhöng chuùng ñeàu coù chung ñaëc ñieåm laø môû roäng caùc khaû naêng cuûa brower - maø baûn thaâân chöông trình duyeät khoâng coù.

Phaàn lôùn caùc ñoái töôïng naøy töï ñoäng ñöôïc caøi ñaët vaøo maùy cuûa baïn khi coù yeâu caàu, moät soá khaùc baïn phaûi töï caøi ñaët. Khi baïn tham khaûo tôùi moät trang coù chöùa caùc Plug-ins, caùc chöông trình duyeät thöôøng ñöa ra caùc chæ thò veà vò trí vaø caùc taäp tin caàn thieát ñeå caøi ñaët.

Thoâng thöôøng ñeå khai thaùc caùc ñoái töôïng ña moâi tröôøng nhö vaäy baïn caàn xem laïi phaàn cöùng treân maùy coù ñaùp öùng ñöôïc khoâng: thöôøng maùy neân coù khoaûng 32MB RAM, treân 20 MB ñóa cöùng daønh cho cache, coù sound card, video card vaø ñöôøng noái khoâng döôùi 56Kb/s.

HTML ñoäng laø moät trong nhöõng kyõ thuaät môùi cho pheùp taïo caùc trang HTML ñoäng thay vì chæ laø nhöõng taøi lieäu tónh nhö tröôùc ñaây. Khaû naêng naøy cho pheùp taïo ra caùc trang Web sinh ñoäng hôn:

• 
  Coù theå thay ñoåi nhöõng thaønh phaàn treân trang Web khi di chuyeån chuoät treân ñoù. Ví duï nhö thay ñoåi maøu saéc, cung caáp caùc thoââng tin höôùng daãn daïng pop-up, ...
  
• 
  Trình baøy noäi dung vôùi daïng caùc muïc chính vaø coù theå môû roäng hoaëc che daáu caùc chi tieát khi nhaáp chuoät treân ñoù.
  
• 
  Phaân lôùp: trình baøy caùc cöûa soå daïng Pop-up, baïn coù theå duøng chuoät ñeå keùo ñi quanh trang Web. Caùc nhaø taïo Web duøng kyõ thuaät naøy ñeå trình baøy caùc menu, höôùng daãn, hoaëc trình baøy nhöõng ñoaïn thoâng tin ñöôïc che daáu.
  

Caû IE 4.0 vaø Netscape 4.0 ñeàu hoã trôï kyõ thuaät ñaåy thoâng tin ñöôïc goïi laø keânh truyeàn (channel). Moät keânh truyeàn laø moät Web site cho pheùp Web server ñaåy thoâng tin xuoáng maùy cuûa baïn. Khi baïn ñaêng kyù vaøo moät "channel" Web server seõ xaùc ñònh thoâng tin baïn caàn laáy veà vaø caùch caäp nhaät nhö theá naøo ?

Microsoft söû duïng moät chæ ñònh môùi laø CDF (channel definition format) ñeå chæ ra toå chöùc cuûa moät channel vaø thôøi gian bieåu cho söï caäp nhaät.

Netscape söû duïng caùc chuaån ñaõ coù cuøng vôùi HTML, JavaScript ñeå ñònh nghóa caùc channel.

Ñeå tìm thoâng tin treân Internet, ta thöôøng nhôø ñeán caùc coâng cuï tìm kieám - Caùc coâng cuï tìm kieám naøy doø tìm trong caùc Web, phaân muïc caùc noäi dung tìm thaáy vaø taïo ra caùc töø khoùa lieân quan ñeán nhöõng site ñoù. Nhôø ñoù baïn coù theå tìm kieám trong ñoáng tö lieäu khoång loà cuûa internet baèng vieäc nhaäp vaøo caùc töø khoùa ñeå doø tìm vò trí cuûa thoâng tin. Caùc coâng cuï tìm kieám naøy traû veà moät danh saùch caùc URL coù lieân quan ñeán töø khoùa töông öùng. Sau ñoù baïn choïn löïa URL thích hôïp ñeå xem. Thöôøng coù hai loaïi coâng cuï tìm kieám khaùc nhau:

• 
  Indexes: nhöõng coâng cuï naøy phaân tích noäi dung cuûa caùc Web site vaø löu tröõ laïi trong moät cô sôû söõ lieäu lôùn ñeå phuïc vuï vieäc tìm kieám thoâng tin cuûa baïn.
  
• 
  Directories: nhöõng coâng cuï naøy phaân tích caùc thoâng tin do nhieàu ngöôøi söû duïng gôûi ñeán ñeå löu tröõ laïi. Moät caùch toång quaùt chuùng khoâng töï mình doø tìm noäi dung trong Internet. Caùc coâng cuï naøy, phaàn lôùn ñöôïc toå chöùc theo heä thoáng phaân caáp.
  

Name Type URL

AltaVista Indexes http://www.altavista.digital.com

Excite Both http://www.excite.com

HotBot Both http://www.hotbot.com

Infoseek Both http://www.infoseek.com

Lycos Both http://www.lycos.com

Yahoo! Dir http://www.yahoo.com

WebCrawler Both http://www.webcrawler.com