Xác định mức độ đáp ứng về văn hoá và chuyên môn trong CT

6.2. Xác định mức độ đáp ứng về văn hoá và chuyên môn trong CT

+ Tỉ lệ giữa văn hoá và ngôn ngữ: Ở đây, khái niệm "Văn hoá" được hiểu theo nghĩa là "những đặc trưng văn hoá được biểu hiện qua phương tiện ngôn ngữ". Đó là các từ vựng và các nội dung biểu đạt, các tình huống, ngữ cảnh, chủ đề có liên quan đến cuộc sống và văn hoá của đất nước, của dân tộc nói thứ ngôn ngữ đó. Từ góc độ biên soạn chương trình, giáo trình, các nhà giảng viên phải chú ý đến các biểu đạt ngôn ngữ có sắc thái văn hoá, có liên quan đến văn hoá của Nhật Bản và văn hoá của Việt Nam. Các yếu tố văn hoá sẽ được trình bày qua các từ vựng về ẩm thực, về một số tên đất, tên người hay các sinh hoạt lễ hội nào đó mang đặc trưng của từng đất nước. Trong giáo trình sẽ có những cách chào hỏi, ứng xử chỉ của riêng tiếng Nhật, không giống với cách chào hỏi, giới thiệu trong tiếng Việt. Tuy nhiên, cũng cần thấy rõ trong môi trường sống tại Việt Nam, những ứng xử của người Việt tại Việt Nam sẽ có những khác biệt với một số ngữ cảnh được nêu ra trong các giáo trình tiếng Nhật viết cho người nước ngoài sinh sống và học tập tại Nhật. Ví dụ, người Việt sẽ không phải đi tàu siêu tốc shinkasen để đi làm, không đi các loại tàu siêu nhanh (tokkuy densha) mà sẽ đi tàu thường, đi xe bus, thậm chí đi xe máy, xe đạp... để đến lớp học, công sở. Trong các giáo trình tiếng Nhật được biên soạn cho người Việt Nam, không chỉ đơn thuần dùng giáo trình do người Nhật biên soạn rồi chỉ thay thế các tên gọi về người, vật, hay giới thiệu về lễ hội hay sự kiện văn hoá không có thực tại Việt Nam, không gần gũi với đối tượng sinh viên, học sinh Việt Nam.... Tuy nhiên, cũng cần kế thừa những giáo trình của Nhật đã được khẳng định qua thời gian về mặt xây dựng ngữ pháp, về cách biểu đạt văn hoá, và cũng không thể bỏ qua những lễ hội hay những đặc trưng riêng rất Nhật Bản. Vấn đề ở đây là xác định được tỉ lệ giữa văn hoá Việt Nam và văn hoá Nhật như thế nào ở trong từng cấp độ cho phù hợp mà thôi.

Theo chúng tôi, ở trình độ bậc 1, trong môi trường Việt Nam, các yếu tố văn hoá Việt, các biểu đạt gần gũi về cuộc sống sinh hoạt của người Việt cần phải được đưa vào nhiều hơn. Càng lên cao, khi đã có trình độ tiếng Nhật cao hơn, khả năng biểu đạt và nắm bắt quen dần hơn, các yếu tố văn hoá Nhật sẽ được giới thiệu nhiều hơn.

+ Về các dữ liệu ngôn ngữ cần đưa vào trong giáo trình:

Trong phần phụ lục của Chương trình, chúng tôi đưa ra các ví dụ mình chứng về số lượng, nội dung về ngữ pháp, từ vựng cần đưa vào trong các cấp độ từ 1 đến 3. Đây là những "mẫu" có tính chất gợi dẫn, không nhất thiết có tính chất áp đặt cho tất cả các đơn vị đào tạo. Chúng tôi quan niệm việc xây dựng Chương trình chung tổng thể cho tất cả các đơn vị đào tạo mang định hướng chuyên ngành từ bậc 1 đến bậc 3 như thế này cũng có vai trò như tạo ra một khung chuẩn, một thước đo tổng quát để từ đó các đơn vị có thể vận dụng linh hoạt vào trong thực tế công tác đào tạo của đơn vị mình. Điều này cũng giống như việc chúng tôi thiết kế một cái khung mẫu theo triết lí thiết kế áo Kimono của người Nhật mà không giống với cách thiết kế, may đo áo dài của người Việt. Nhưng điều này không có nghĩa là chúng tôi chỉ đưa ra các phạm vi và các con số một cách chung chung mà không có những gợi dẫn, những ví dụ minh hoạ cụ thể. Việc có thêm bảng từ và bảng các mẫu biểu đạt ngữ pháp chính là minh chứng của quan niệm này. Chúng có vai trò và vị trí như những gợi dẫn, những ví dụ cụ thể khi đơn vị xây dựng chương trình chi tiết trong sự phối hợp với các giáo trình cụ thể được lựa chọn để đưa vào giảng dạy.

Các con số và thực tế các từ vựng cũng như các mẫu ngữ pháp được đưa ra trong Chương trình được xây dựng trong sự kế thừa các qui định về từ vựng và ngữ pháp của các cấp độ trong giới giảng dạy tiếng Nhật cho người nước ngoài nói chung, và được đặt trong so sánh và kế thừa thành quả xây dựng các bộ giáo trình đã và đang được dùng rộng rãi tại Việt Nam như bộ giáo trình Mina và Bộ giáo trình như Marugoto mà chúng tôi đã phân tích ở trên. Tuy nhiên, đây chỉ là những gợi dẫn cho các nhà thiết kế xây dựng giáo trình hoặc tham khảo trong sử dụng các giáo trình của Nhật, có bổ sung thêm các yếu tố Việt. Hơn nữa, tuỳ thuộc vào số giờ học ngoại ngữ của các đơn vị đào tạo cho phép, số lượng từ vựng, ngữ pháp đưa vào trong từng cấp độ cũng có thể có sự điều chỉnh nhất định để giúp các đơn vị thuận lợi hơn trong thực thi, đặc biệt, ở những cấp độ cao. Tuy nhiên, sẽ không có những sự "chệch chuẩn" hoặc "ngược chuẩn" nhất định nào đó so với thiết kế chung mà chúng tôi đề ra.

Các nhà giáo dục học cần phải hiểu rằng các biểu đạt ngữ pháp, các mẫu câu chỉ là các phương tiện để giúp chuyển tải thông tin, giúp người nước ngoài giao tiếp được bằng ngoại ngữ với người bản ngữ. Các mức độ và khả năng giao tiếp này tuỳ thuộc nhiều vào năng khiếu ngoại ngữ và cảm nhận văn hoá, cảm nhận về ngôn ngữ của từng cá nhân, tuy nhiên, những người làm chương trình, giáo trình, cũng như các giáo viên đứng lớp phải xác định được mặt bằng chung về lượng kiến thức cần phải cung cấp cho tất cả các sinh viên, học viên ở từng cấp độ. Chẳng hạn, với các liên từ, ở bậc sơ cấp, chỉ cần giới thiệu cho các từ cơ bản và hay được sử dụng nhất, nhưng càng lên cao, các số lượng các từ, các cụm từ biểu đạt sẽ được giới thiệu một cách đầy đủ hơn, bao quát hơn. (xin xem phụ lục).

+ Tỉ lệ giữa lượng từ vựng chung và lượng từ chuyên môn: Theo khảo sát của chúng tôi, số lượng thuật ngữ cho từng chuyên môn để có thể bắt đầu làm việc được với người bản ngữ ở bậc 4 (bậc b2) là khoảng 2.500 từ. Bởi vậy, trong Chương trình, cần phải xác định một cách cơ bản lượng từ vựng chung cho mọi đối tượng và lượng từ vựng chuyên ngành có định hướng từ bậc 1 đến bậc 3. Phải từng bước xác định để đạt được lượng từ vựng này trong tương quan với lượng từ vựng chung với mục tiêu đạt đến ở các bậc sau theo một chuỗi phát triển hợp lí, đặc biệt từ bậc 4, bậc bắt đầu theo học các chuyên ngành riêng một cách cấp tập hơn.

Chẳng hạn, tử bậc 1 đến bậc 3, lượng từ vựng và một số biểu đạt mang tính chuyên môn có thể chiếm tỉ lệ thấp, từ 5% đến 10 % trong Chương trình giảng dạy, nhưng từ bậc 4 trở đi, chúng phải được "tăng tốc" một cách hợp lí qua việc sử dụng các ngữ liệu giảng dạy thiên về chuyên môn, các tài liệu thực tế được sử dụng trong các chuyên ngành cụ thể.

Một trong những nguyên tắc cấu tạo các thuật ngữ cho một chuyên ngành là sử dụng lại các từ ngữ toàn dân để chuyên biệt hoá và chuyển chúng thành các thuật ngữ riêng của ngành. Bởi vậy, trong số các từ vựng chuyên môn, chắc chắn sẽ có một lượng lớn các từ có chung những nét nghĩa cơ sở nào đó với các từ vựng toàn dân. Số lượng các thuật ngữ chuyên ngành thường được xem xét theo góc độ điển mẫu, tức là những từ được chuyên biệt hoá tối đa, chỉ dùng trong lĩnh vực chuyên môn đó mà thôi, và tuỳ từng chuyên môn, số từ này dao động trong khoảng từ 2500 từ đến khoảng 6000 từ. Nghĩa là, khi một người nước ngoài đã có thể nắm bắt được khoảng 5000 ~ 6000 thuật ngữ chuyên môn thì năng lực làm việc của người đó đã rất gần với người bản ngữ cả từ góc độ tiếng lẫn trình độ chuyên môn sâu.

Về lượng từ vựng văn hoá, rất khó để tách ra trong lượng từ vựng chung của toàn dân, nếu chưa coi văn hoá là một chuyên ngành riêng biệt. Hơn nữa, trong cả trường hợp coi văn hoá là một chuyên ngành đào tạo sâu, riêng biệt thì ở các cấp học từ 1 đến 3, lượng từ vựng chung của "văn hoá" "ngôn ngữ" "tiếng = ngoại ngữ" cũng rất lớn. Vì vậy, ở đây, chúng tôi chỉ xác định số từ vựng chuyên môn cho các ngành cụ thể có sự phân biệt khá lớn với các chuyên ngành này như IT, du lịch, y tá... mà thôi. C﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽ ﷽TK (f). i.

Bảng 18: Chương trình tổng quát cho đối tượng không chuyên ngữ