ĐỀ CƯƠng đỘng vật học câu Những đặc điểm cấu tạo và hoạt động sống của Động vật nguyên sinh

+ Tế bào chất: thường có 2 lớp ngoại chất(màng phim- đặc, quánh- gel), nội chất( lỏng- sol- chứa cơ quan tử:ty thể, golgi, MLNC), biến đổi giữa sol - gel.

+ Nhân: cấu tạo cơ bản giống Eucaryota(có màng nhân,nhiễm sắc thể ..) kích thước, khối lượng, sắp xếp thay đổi tùy nhóm.

* Cơ quan tử vận chuyển : chân giả, lông bơi hoặc roi bơi. Ngoài chức năng di chuyển còn là cơ quan tử bắt mồi.

- Chân giả: có sự tham gia và biến đổi của tbc giữa hai trạng thái Sol ↔ Gel.

- Lông bơi và roi bơi: khác nhau về số lượng và độ dài(lông bơi ngắn và nhiều)

+ Cấu tạo : có 9 sợi đôi vi ống ngoại vi xếp xung quanh+ 1 đôi vi ống trung tâm tạo thành hệ trục giữ lông bơi có hình thái ổn định, cấp năng lượng cho hoạt động bơi. Gốc lông bơi có thể gốc ≈ trung tửchúng liên kết với nhau tạo thành mạng vận động phối hợp với nhau khi di chuyển.

+ Vai trò: vận chuyển, tạo dòng nước giàu ôxy lướt qua cơ thểtăng cường trao đổi khí, đưa thức ăn và vụn hữu cơ vào bào khẩu…

* Hoạt động bài tiết và điều hòa áp suất thẩm thấu: nhờ không bào co bóp.

- Là cơ quan điều hòa áp suất thẩm thấu, vừa là cơ quan bài tiết và giữ cho cơ thể không bị phá vỡ do nước từ bên ngoài ngấm vào.

- Cấu tạo: có 2 loại đơn giản và hệ thống. Thường xung quanh có nhiều ty thể cung cấp năng lượng cho hoạt động bơm nước của các không bào.

- Không bào co bóp chỉ có ở ĐVNS sống trong môi trường nước ngọt.

- Tự dưỡng : chỉ có ở ĐVNS có lục lạp nhờ năng lượng quang học.

- Dị dưỡng: thức ăn vào hình thành các Không bào tiêu hóa( có màng bao) .

- Hình thức tiêu hóa nội bào: lyzosom tiết enzim biến đổi thức ăncác sản phẩm tiêu hóa được hấp thụ vào tế bào, KBTH bé dần cuối cùng chứa đầy

chất bã  chúng được tống ra ngoài khi tiếp xúc với màng tế bào. Vị trí thải khác nhau( có thể cố định- trùng đế giày hoặc bất kỳ - amip..)

* Hoạt động sinh sản: đa số sinh sản vô tính và hữu tính đơn giản

* Vô tính: phân đôi hoặc liệt phân( nhân nguyên phân nhiều lần trước khi tế bào chất phân chia). Một số sinh sản bằng mọc chồi.

* Hữu tính : bổ sung cho sinh sản vô tính khi môi trường không thuần lợi.

- Hình thức: Tiếp hợp (Ciliophora). Đồng giao . Dị giao hoặc noãn giao.

- Một số trong vòng đời có sự xen kẽ bắt buộc các thế hệ sinh sản.

* Kết bào xác: hiện tượng chuyển sang sống tiềm sinh trong vỏ bọc của ĐVNS tránh những điều kiện bất lợi.

- Quá trình biến hóa của kết bào xác: tế bào chuyển thành hình cầu, cơ quan tử bề mặt tiêu biến(lông, roi), không bào co bóp thải toàn bộ lượng nước thừa, bộ máy golgi tiết lớp vỏ bọc, chuyển hóa bên trong giảm tối đa.

- Di chuyển bằng chân giả. Cơ thể trần hoặc có vỏ. Kiểu chân giả và cấu trúc vỏ thay đổi tùy loài

- Vỏ cơ thể : đa số trần. Một số có vỏ tạo thành bộ xương ngoài bảo vệ.

- Có khả năng kết bào xác khi điều kiện không thuận lợi phát tán rộng

- Sinh sản vô tính: bằng phân đôi( A.proteus 1-2 phút phân chia 1lần)

-Kí sinh gây bệnh đường ruột : Entamoeba hystolytica gây bệnh lị amip ở người; Bệnh Lê dạng trùng ở gia súc..

+ Lớp trùng roi thực vật: cơ thể thường có ít roi bơi( 1-2), thường có lục lạp giúp quang hợp. Nhiều đại diện là sinh vật sản xuất ở biển, nước ngọt..Dinh dưỡng tự dưỡng.

+ Lớp trùng roi động vật: Nhóm lớn( 6000- 8000 loài). Thường không có màu, phần lớn sống cộng sinh, ký sinh. Hình dạng ổn định, nhiều roi ( 1-8).

- Ngoại chất : biến đổi thành màng phim (pellicula) bao bọc; một số có vỏ bao ngoài( lớp keo, lớp sừng hoặc màng Xenluloz…)ổn định hình thái.

- Cấu tạo roi chuyên hóa cao: 9 nhóm sợi xếp vòng + 1 nhóm trung tâm. Roi có phần gốc nằm trong lớp ngoại chất , ngọn nằm ngoài. Thể gốc có(ADN và ATP. Một số có điểm mắt, có màng uốn) chuyển động dễ dàng .

- Cơ quan điều hòa áp suất thẩm thấu là không bào co bóp phía trước cơ thể .

-Dinh dưỡng: dị dưỡng. Roi cuốn thức ăn vào gốc roi-bào khẩu- bào hầu- tạo

không bào tiêu hóa. Ngoài ra còn hấp thụ thức ăn qua bề mặt cơ thể(hoại sinh)

- Sinh sản : Sinh sản vô tính ( chiều dọc). Hữu tính: đồng giao, Có xen kẽ thế hệ sinh sản bắt buộc trong vòng đời.

- Sống đơn độc hoặc tập đoàn ( Volvox)có sự phân hóa các nhóm cá thể

- Một số gây bệnh nguy hiểm cho người và động vật

* ý nghĩa thực tiễn

- Sinh vật sản xuất của các thuỷ vực

- Ký sinh gây bệnh: Trypanosoma evansi gây bệnh ở bò;

- T. rhodesiense gây bệnh ngủ li bì ở người;

- Leishmania donovano gây bệnh hắc nhiệt;

- L.tropica gây bệnh lở loét ngoài da

- Ít di động, chủ yếu sống kí sinh trong ruột hay xoang cơ thể động vật và người, kích thước nhỏ.

- Màng tế bào có cuticun bọc ngoài.

- Chúng có tổ hợp đỉnh đặc trưng( có 1-2 túi tiết dịch và 10-12 dải vi cơ bao quanh) giúp chúng chui qua màng tế bào ,vị trí bám và hút chất dịch vật chủ.

- Cạnh nhân khoảng giữa cơ thể có lỗ thông của màng tế bào ( vi lỗ)nơi hình thành không bào tiêu hóa.

- Cơ quan tử vận chuyển kém phát triển ( chân giả chỉ hoạt động một vài giai đoạn , roi bơi chỉ gặp ở giao tử.

- Vòng đời có xen kẽ thế hệ sinh sản vô tính và hữu tính. Có thể phát triển qua nhiều vật chủ trung gian là động vật không xương gây bệnh nguy hiểm

* ý nghĩa thực tiễn

Gây nhiều bệnh nguy hiểm cho người và động vật

+ Coccidia gây bệnh ở nhiều loài động vật;

+ Eimeria gây bệnh đau bụng ở thỏ, bò, gia cầm ( );

+ Plasmodium gây bệnh sốt rét , chiếm 80%,tử vong cao

- Tổ chức cơ thể cao nhất. Hệ thống các cơ quan tử nhiều và phức tạp .

+ Mỗi lông bơi gồm hệ sợi trục gồm 11 chùm vi ống( 9 ngoại vi+ 2 trung tâm), giữ có sợi mảnh liên kết với nhau, có nhiều ty thể.

+ Lông bơi xếp thành dãy, một số loài chúng liên kết với nhau tạo thành màng uốn, màng lông, gai nhẩy. Một số còn có bao chích, tiết dịch quánh lại thành mũi tên xuyên vào cơ thể mồi hoặc kẻ thù

+Lông bơi giúp cơ thể di chuyển, lấy thức ăn, loại chất cặn bã, tạo nên lớp nước giàu oxy bao quanh cơ thể.

- Màng cơ thể gồm 2 lớp-ngoài là màng phim. Giữa là khoảng trống bao quanh gốc lông bơi. Màng chắc chắn, mềm dẻo, linh hoạt.

-Cơ quan tử tiêu hóa phức tạp: thức ăn đưa vào bào khẩu->bào hầu có tiêm mao->không bào tiêu hóa trong có men tiêu hóa-> bào giang thải bã.

- Sống tự do (65%): Chuỗi thức ăn

- Sống kí sinh: Balantidium coli gây loét thành ruột người , lợn; Ichthyophthirius gây bệnh đốm trắng ở cá

- Sống hội sinh trong dạ cỏ thú móng guốc-Bộ Entodiniomorpha

+ Giai đoạn sinh sản vô tính: Muỗi mang trùng sốt rét  đốt mang vào cơ thể. Sinh sản vô tính qua 2 thời kỳ:

- Thời kỳ ngoài hồng cầu: bào tử ký sinh trong máu ( 30’-1h) tới gan lấy chất dinh dưỡng lớn lên thành liệt thể liệt sinh liệt tử chui vào tế bào gan phá hủy gan. Thời gian ủ bệnh kéo dài 14 ngày.

- Thời kỳ trong hồng cầu: mỗi liệt tử chui vào 1 hồng cầu liệt sinh liệt tử phá vỡ hồng cầu chui vào hồng cầu khác phá hủy hàng loạt hồng cầu cơ thể sốt cao, hồng cầu giảm, kéo dài 2 ngày.

- Một số liệt tử ký sinh trong hồng cầu thành mầm giao tử.

+ Giai đoạn sinh sản hữu tính: Muỗi hút máu mang theo mầm giao tử vào ruột muỗi  mầm giao tử phát triển thành giao tử kết hợp thành hợp tử  di chuyển lên tuyến nước bọt kén trứng liệt trùng đốt truyền sang cơ thể khác.

- Ve mang lê dạng trùng  đốt bò trong máu bò chúng sinh sản vô tính chia đôi 2 cá thể hình quả lê chui vào hồng cầu  phá vỡ hồng cầu. Kết quả bò sốt cao.

Chu kỳ sinh sản-phát triển của cầu trùng kí sinh ở ruột thỏ (E.perforans)

+Giai đoạn sinh sản vô tính: Muỗi mang trùng sốt rét  đốt mang vào cơ thể. Sinh sản vô tính qua 2 thời kỳ:

- Thời kỳ ngoài hồng cầu: bào tử ký sinh trong máu ( 30’-1h) tới gan lấy chất dinh dưỡng lớn lên thành liệt thể liệt sinh liệt tử chui vào tế bào gan phá hủy gan. Thời gian ủ bệnh kéo dài 14 ngày.

- Thời kỳ trong hồng cầu: mỗi liệt tử chui vào 1 hồng cầu liệt sinh liệt tử phá vỡ hồng cầu chui vào hồng cầu khác phá hủy hàng loạt hồng cầu cơ thể sốt cao, hồng cầu giảm, kéo dài 2 ngày.

- Một số liệt tử ký sinh trong hồng cầu thành mầm giao tử.

+ Giai đoạn sinh sản hữu tính: Muỗi hút máu mang theo mầm giao tử vào ruột muỗi  mầm giao tử phát triển thành giao tử kết hợp thành hợp tử  di chuyển lên tuyến nước bọt kén trứng liệt trùng đốt truyền sang cơ thể khác.

- Hệ thống hút nước và dẫn nước trong cơ thể : lỗ hút ( os­tium) xoang cơ thể lót tế bào cổ áo, mức độ phức tạp khác nhau ( lọc thức ăn) lỗ thoát đỉnh (os­colum)

- Tế bào cổ áo: là vành nguyên sinh chất (gồm nhiều que tế bào chất ken dầy)

+ roi hoạt động liên tục đưa dòng nước vào cơ thể liên tục , giữ thức ăn đọng lại trên vành nguyên sinh chất.

- Cơ thể đa bào, mô chưa phân hóa. Các tế bào liên kết không chặt chẽ.

-Cơ thể dạng cốc, nhiều lỗ thủng trên thân hệ thống dẫn nước

gồm lỗ thoát (đỉnh) – lỗ hút ( 2 bên thân) khe, rãnh thoát nước trao đổi chất.

- Đối xứng cơ thể chưa ổn định.

- Thành cơ thể có 2 lớp tế bào và tầng keo ở giữa (tầng trung gi­ao).

+ Lớp ngoài : biều mô dẹp che chở.

+ Lớp trong lót tế bào cổ áo có roi.

+ Tầng trung gi­ao nhiều loại tế bào: tế bào sao, gai xương có Ca, tế bào amip, sợi col­la­gen- Chưa có miệng, tiêu hóa nội bào.

- Bài tiết và hô hấp bằng thẩm thấu- Chưa có tế bào thần kinh . Phản ứng theo cảm ứng.

- Sinh sản vô tính hoặc hữu tính.

- Phân hóa vị trí lá phôi chưa ổn định.

- Sống ở nước, đối xứng phóng xạ hoặc tỏa tròn. 2 lá phôi.

- Có bộ xương ngoài và xương trong bằng chất chitin, Calci, hay phức hợp protein- Cơ thể dạng Thuỷ tức/Thuỷ mẫu khác nhau vị trí của lỗ miệng.

- Thành cơ thể: 2 lớp tế bào + tầng trung giao ở giữa

+ Lớp ngoài 4 loại tế bào : TB biểu mô cơ, TB gai, TB thần kinh-​cảm giác, TB trung gian (hình thành TB sinh dục) .

+ Lớp trong 2 loại: TB mô bì cơ tiêu hoá(có 2 roi), TB tuyến.

+ Tầng trung giao: mỏng, kém phát triển, có tb sợi cơ và mô liên kết

- Có xoang vị, xung quanh có tua bắt mồi. Có tế bào gai (thành c/th, tay bắt mồi). Thần kinh dạng lưới và một số cơ quan cảm giác.

- Có tế bào biểu mô cơ co rút(dọc- ngang) tham gia vận động cơ thể .

- Sinh sản vô tính ( sinh chồi) hoặc hữu tính ( giao tử).

- Không có cơ quan bài tiết và hô hấp riêng.

- Chưa có xoang cơ thể

- Dạng thủy tức :

+ Đế, tua miệng, Xoang vị của thân thông ruột. Thành cơ thể 2 lớp.

+ Lớp ngoài 4 loại : tế bào biểu mô cơ, tế bào gai, tế bào thần kinh, tế bào trung gian chưa phân hóa.

+ Lớp trong 2 loại : tế bào biểu mô cơ tiêu hóa, tế bào tuyến .

+ Tầng trung giao mỏng, kém phát triển .

+ Sinh sản và phát triển: vô tính sinh chồi; hữu tính đơn tính hay lưỡng tính

-Dạng thủy tức tập đoàn:

+ Khá phổ biến. Tập đoàn bọc trong màng mỏng

+ Thành cơ thể , xoang vị của các cá thể thông nhau.

+ Quá trình phát triển xen kẽ giữa 2 dạng : thủy tức- thủy mẫu

- Dạng sứa ống :

+ Sống trôi nổi, đa dạng.

+ Cơ thể xếp xung quanh dây trụ, đỉnh phao nổi

- Dù lớn ( 20-40cm). Tua bờ dù dài, kích thước khác nhau .

- Cơ quan tiêu hóa phức tạp : Miệng ( thùy nhiều tế bào gai) hầu ( thông với trung tâm xoang vị dạ dầy (4 ngăn, gờ, tế bào gai, ống vị phóng xạ, tuyến tiêu hóa ..)

- Tuyến snh dục: 4 ống lõm ngoài tạo túi dưới dù.

- Cơ quan thần kinh – cảm giác phát triển mức độ cao : mạng thần kinh rải rác hoặc mép dù. 8 Ropali tập trung thần kinh cảm giác ( điểm mắt, hốc mắt, bình nang = hạch thần kinh sơ khai) .

- Tầng trung giao : sợ tơ co rút thích nghi lối sống di động.

- Sinh sản : sứa đơn tính. Xen kẽ hế hệ trong quá trình phát triển ( giai đoạn thủy tức ngắn giai đoạn thủy mẫu dài.)

* Lớp san hô (anthozoa) : thích nghi sống cố định.

- Hình trụ đều( dài 5cm, d=1-3cm), đế bám giá thể, lỗ miệng chính giữa, tua vòng miêng. Thành cơ thể có 2 lớp, tầng trung giao dầy(nhiều loại tế bào).

- Cơ quan tiêu hóa phức tạp: hầu xoang vị có vách ngăn, gờ cưa lớn.

- Bộ xương đá vôi hoặc sừng- đặc điểm cơ bản nâng đỡ và bảo vệ.

- Sinh sản: Vô tính ( sinh chồi tập đoàn.). Hữu tính ( phân tính, tuyến snh dục bờ trong vách ngăn. Tế bào sinh dục thoát qua lỗ miệng thụ tinh ngoài
Câu 7. Đặc điểm cấu tạo cơ thể của động vật ngành Giun dẹp.

1.Đặc điểm chung của ngành:

- Cơ thể có 3 lớp tế bào hình thành từ 3 lá phôi.

- Đối xứng 2 bên. Phân hóa Đầu-đuôi, lưng – bụngthích nghi sống bơi , bò...

- Thành cơ thể: từ ngoài vào trong có

- Chưa có thể xoang: Hình thành nhu mô đệm chèn giữa bao cơ và thành nội quan. Trong nhu mô có tb hình sao(nâng đỡ, hô hấp, thực bào, dự trữ).

-Khoảng 2000 loài. Ký sinh trong cơ thể đ/v. Phát triển xen kẽ thế hệ, 2 vật chủ.

Khoảng 2.000 loài kí sinh trong cơ thể người và động

vậtgây bệnh- Fas­ci­olop­sis bus­ki-Sán lá ruột- Fas­ci­ola hep­at­ica-Sán lá

gan- Parag­onimus ringeri-Sán lá phổi- Eu­ry­trema pan­cre­aticum-Sán lá tuỵ

- Cơ thể dạng dải, dài & dẹp. Cơ thể chia 3 phần : đầu- cổ - thân mỗi phần có đặc điểm và chức năng chuyên hóa riêng .

- Bao biểu mô cơ có nhu mô chìm – nhú lông tăng diện tích tiếp xúc.

- Cơ thân: dưới màng đáy gồm: cơ vòng, cơ dọc, cơ vòng. Lớp cơ lưng-​bụng bao cơ dầy, liên kết di chuyển.

- Nhu mô ( hạt glyco­gen, “ hạt đá vôi”) trung hòa ax­it tiêu hóa vật chủ.

- Cơ quan tiêu hoá tiêu giảm hoàn toàn. Chất dinh dưỡng trong nhu mô

- Hệ bài tiết nguyên đơn thận, có 2 ống dọc đổ lỗ bài tết cuối thân.

- Hệ TK: đôi hạch não đầu có cầu nối

- đôi dây tk chạy dọc-​phân nhánh cơ quan bám, dây dọc có cầu nối ngang mạng lưới dưới da.

-Giác quan: kém phát triển( t/b cảm giác rải rác, tập trung nhiều ở đầu)

- Cơ quan sinh dục lưỡng tính, phức tạp; mỗi đốt có một cơ quan sinh dục riêng. Thụ tinh giữa các đốt( chồng lên nhau); có thay đổi vật chủ. Đốt già tử cung chứa nhiều trứng, các nội quan khác tiêu giảm.

- Các dạng nang (túi) sán: 1 đầu; nhiều đầu; nhiều bọc đầu.

- Chuyển qua vật chủ trung gian là ốc thực hiện sinh sản vô tính.

- Các giai đoạn cần có những điều kiện cần thiết( nước, ốc thích hợp)

Chu kỳ phát triển phức tạp , qua nhiều giai đoạn như sau:

Trứng ký sinh trong mậtruột theo phân ra ngoài  vào môi trường nước  nở thành ấu trùng Miracidium ( có lông bao phủ, có hạch não, mắt lẻ chữ thập, có 1 đôi nguyên đơn thận và nhiều tế bào mầm. Có tuyến tiết enzim phân giải mô bì ốc) bơi lội tự do một thời gian ngắn chui vào cơ thể ốc, ký sinh (gan-tụy-tuyến sinh dục ) rụng lông bơi phát triển  Bào nang= sporocyst ( hình túi hoặc trụ, không có mắt, có nhiều tế bào mầm, không di động) ký sinh trong gan ốc  Bào nang lớn lên, phân chia, sinh sản bằng tế bào mầm  ấu trùng Redia( chứa tế bào mầm mới, dạng cố định) ấu trùng Cercaria(có đuôi, cử động được , sống nhờ chất dự trữ)  ra khỏi ốc bơi lội tự do  bám vào cây thuỷ sinh ( rụng đuôi, tạo vỏ bọc bên ngoài) Metacercaria (kết bào xác ) vào vật chủ chính ( người, gia súc) theo ống tiêu hóa đến mật ký sinh  tiếp tục một chu kỳ phát triển mới.

Chú ý: Có khi ở dạng Metacercaria(kết vỏ phần đầu) chui vào vật chủ trung gian thứ 2( Vật chủ chứa ) chui vào vật chủ chính( qua 3-4 vật chủ).
Câu 10. Phân tích chủng loại phát sinh ngành Giun dẹp.

ĐV đầu tiên có đối xứng 2 bên, tổ tiên chung với ĐV có đối xứng tỏa tròn

-Theo A.lang: từ sứa lược dẹp do có những tương đồng (Ruột, miệng, đ/x & mầm lá phôi 3).

-Theo L.Graf: Từ ruột túi thấp-dạng Planula do tương đồng giữa trục & cấu trúc cơ thể. Phát triển theo 2 hướng: hướng 1 chuyển sống định cưruột khoang. Hướng 2 : sống bògiun dẹp

- Hiện nay:

- Gốc từ Rhabdocoela(Sán tơ ruột thẳng) sau tiến hoá theo 3 hướng.

+Hướng 1:Turbelaria sống tự do

+Hướng 2: chuyển từ kí sinh ngoài (Monogenea) sang kí sinh trong (Cestoidea)

+Hướng 3: từ hội sinh trong khoang áo ốc thành kí sinh bắt buộc sang dạng trưởng thành sống tự do, sinh sản hữu tính và chuyển vật chủ mới(Digenea)
Câu 11. Đặc điểm cấu tạo cơ thể của các động vật nhóm ngành Giun tròn. Ý nghĩa

thực tiễn của các Giun tròn.

* Giun tơ bụng( GAS­TROPO­DA):

- Nhóm nhỏ, khoảng 500 loài, sống đáy biển hoặc nước ngọt. Lớp nguyên thủy nhất

- Kích thước bé ( 1-1,5 mm). Số lượng tế bào ổn định khi trưởng thành .

- Biểu mô mặt lưng có tầng cuticun . Mặt bụng có lông bơi.

- Bao cơ : có cơ vòng, cơ dọc.

- Hệ bài tiết nguyên đơn thận.

- Xoang cơ thể nguyên sinh.

- Hệ sinh dục lưỡng tính.

- Mang nhiều đặc điểm của giun dẹp( biểu mô có lông, nguyên đơn thận, cấu tạo hệ sinh dục , phát triển phôi …)

- Ý nghĩa kinh tế: tầm quan trọng không lớn